I. Tìm hiểu chung 1) Tác giả: - Hoàng Phủ Ngọc Tường là trí thức yêu nước, chuyên viết về bút kí với đề tài cảnh sắc con người khắp mọi miền đất nước nhưng ấn tượng nhất vẫn là Huế với tác phẩmAi đã đặt tên cho dòng sông.. - Văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường là sự kết hợp chất trí tuệ và tính trữ tình, nghị luận sắc bén và suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí.. Lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa. 2) Hoàn cảnh sáng tác: "Ai đã đặt tên cho dòng sông?" là bút kí xuất sắc, viết tại Huế 04/01/1981, in trong tập sách cùng tên. Bài bút kí có ba phần, đoạn trích dẫn ở phần thứ nhất của tác phẩm. 3) Tóm tắt tác phẩm: Sông Hương hiện ra từ lúc ở rừng già hoang sơ, lúc ở vùng đồi núi hùng vĩ, lúc ở ngoại ô đến lúc uốn lượn mềm mại vào thành phố.. Dưới nhiều góc nhìn khác nhau như địa lí, lịch sử, văn hóa, thơ ca, âm nhạc, hình ảnh sông Hương hiện ra thật thơ mộng trữ tình. Kết thúc thiên tùy bút t/giả trở lại với nhan đề tác phẩm "Ai đã đặt tên cho dòng sông?" và trả lời câu hỏi bằng một huyền thoại rất đẹp "Con người ở hai bên bờ đã nấu nước trăm loài hoa đổ xuống dòng sông để làn nước thơm tho mãi"... " Con người đã đặt tên cho dòng sông như nhà thơ chọn bút hiệu của mình", tác giả gửi gắm vào đấy tất cả ước vọng muốn đem cái Đẹp và tiếng Thơm để xây đắp văn hóa và lịch sử " II. Đọc hiểu văn bản A. Trên phương diện địa lý, sông Hương là cảnh sắc thiên nhiên tuyệt mỹ 1. Sông Hương nơi thượng nguồn có vẻ đẹp mãnh liệt A. Sông Hương có vẻ đẹp mãnh liệt, hoang dại, đầy cá tính - Sông Hương có vẻ đẹp mãnh liệt. Sông Hương như " một bản trường ca của rừng già rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt vượt qua ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực sâu "à Phép so sánh cùng nhiều tính từ giàu sức gợi miêu tả vẻ đẹp đa dạng, dữ dội của sông Hương - Sông Hương có vẻ đẹp phóng khoáng. Hình ảnh so sánh, nhân hóa sông Hương như " cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại "à cô gái Di - gan thể hiện vẻ đẹp vừa huyền bí, vừa tự do của sông Hương giữa lòng Trường Sơn - một vẻ đẹp đầy tính bản năng. b. Sông Hương có vẻ đẹp dịu dàng và say đắm - Cũng có lúc trở nên " dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng " à Tính từ " dịu dàng, say đắm, chói lọi ": Sông Hương đẹp quyến rũ dễ làm say lòng người. 2. Sông Hương về đến đồng bằng đã thay đổi hẳn về tính cách a. Sông Hương đẹp ở dòng chảy - " Sông Hương đổi dòng liên tục ", nó " trôi đi giữa hai dãy đồi, uốn mình theo những đường cong thât mềm " à Sông Hương là một nét vẽ kì diệu của thiên nhiên. b. Sông Hương mang vẻ đẹp dịu dàng và trí tuệ - Khi trở thành " người mẹ phù sa " của một vùng văn hóa xứ sở à Sông Hương không ngừng bồi đắp phù sa cho một vùng đồng bằng thêm màu mỡ. Hình ảnh " người mẹ phù sa " tô đậm vẻ đẹp dịu dàng và trí tuệ của sông Hương khi ra khỏi rừng, một vẻ đẹp của sự trưởng thành mang cốt cách văn hóa. 3. Sông Hương khi gặp thành phố Huế mang một vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình A. Sông Hương về đến ngoại vi Huế - Sông Hương mang vẻ đẹp hoang sơ và lãng mạn + Qua phát hiện thú vị, trí tưởng tượng của tác giả, dòng sông như" người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại " , chờ chàng hoàng tử của lòng mình đến đánh thức. - Sông Hương " tươi vui hẳn lên " , khi đi qua " những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long ", lúc lại " mơ màng trong sương khói " . - Sông Hương đẹp ở vóc dáng + Sông Hương " uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến; đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi như một tiếng "vâng" không nói ra của tình yêu "à Sông Hương được nhân hóa thành một người tình đa cảm. + Qua cái nhìn đầy cảm xúc của nhà văn, dòng sông" mềm như tấm lụa với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé bằng con thoi " . Phép so sánh cho thấy sông Hương thật mềm mại, thật gợi cảm. - Sông Hương đẹp ở sắc nước: " sớm xanh, trưa vàng, chiều tím "à Nhờ có sông Hương mà giờ đây Huế mang vẻ đẹp của bức tranh sơn thủy hữu tình với nhiều màu sắc biến ảo kì diệu. - Sông Hương có vẻ đẹp trầm mặc: " những rừng thông u tịch, những lăng tẩm của các vua chúa triều Nguyễn ". À Đó là nét đẹp cổ kính rất riêng của Huế. - Sông Hương mang vẻ đẹp như cổ thi: " tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga, giữa những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà ". Hình ảnh so sánh cho thấy sông Hương càng trở nên huyền bí. b. Sông Hương trong lòng thành phố Huế - Sông Hương mang vẻ đẹp dịu dàng, thơ mộng + Hương giang còn được tô điểm bởi hình ảnh của cầu Trường Tiền bắc ngang dòng sông. Ngòi bút tác giả thật sự thăng hoa khi vẽ nên hình ảnh đầy ấn tượng " chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như một vầng trăng non " à Hình ảnh so sánh độc đáo à Sông Hương mang vẻ đẹp thật nên thơ. + Sông Hương đẹp rực rỡ với " trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm hội ". - Sông Hương đẹp ở dòng chảy thật chậm +" Đấy là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế "à Sự am hiểu về âm nhạc của nhà văn tô đậm vẻ đẹp độc đáo của dòng chảy lặng lờ đó, càng làm cho sông Hương trở nên quyến rũ lạ thường. + Sông Hương như " một tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya ": À hình ảnh nhân hóa miêu tả bao nhiêu thần thái của sông Hương dồn tụ cả vào hình ảnh người tài nữ đánh đàn trên sông nước ấy. + Nhà văn so sánh sông Hương với sông Đa-nuýp của Bu-đa-pét, sông Sen của Pari, sông Nêva của Lê-nin-grat để tôn lên vẻ đẹp độc đáo của dòng chảy sông Hương. 4. Sông Hương khi rời thành phố Huế mang vẻ đẹp thi vị, lãng mạn a. Sông Hương mang vẻ đẹp mơ màng + Rời khỏi kinh thành, sông Hương" mơ màng trong sương khói đang xa dần thành phố để lưu luyến ra đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và của những vườn cau vùng ngoại ô Vĩ Dạ ". Hình ảnh nhân hóa cùng từ láy " mơ màng "," lưu luyến " à sương khói phảng phất trên sông Hương hòa vào màu xanh biếc của những khu nhà vườn thôn Vĩ Dạ và tâm trạng không muốn rời xa xứ Huế của nàng Hương giang. b. Sông Hương mang vẻ đẹp của lòng vấn vương - Sông Hương như lưu luyến. " Nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh cổ xưa ". - Trước khi từ biệt Huế, Sông Hương giống như " người tình dịu dàng và chung thủy ". Con sông như " nàng Kiều trong đêm tình tự "," trở lại tìm Kim Trọng để nói một lời thề " trước lúc đi xa: " Còn non, còn nước, còn dài, còn về, còn nhớ " . Hình ảnh so sánh lãng mạn, thú vị và hình ảnh nhân hóa tài tình: Sông Hương là người tình thủy chung của Huế. => Nhà văn mượn mối tình riêng để khái quát tình cảm chung, làm cho tình yêu xứ Huế, tình yêu quê hương đất nước càng trở nên đằm thắm, tinh tế và sâu sắc hơn. B. Vẻ đẹp của sông Hương nhìn từ phương diện lịch sử 1. Thời chiến: Sông Hương - dòng sông anh hùng - Sông Hương mang vẻ đẹp của một bản hùng ca, ghi dấu những thế kỉ vinh quang từ chỗ còn là một dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước, của các vua Hùng. - Tên dòng sông được khắc ghi trong " Dư địa chí "của Nguyễn Trãi là " Linh giang ". - Sông Hương từng là dòng sông chiến đấu oanh liệt để bảo vệ biên thùy Tổ quốc thời Đại Việt. - Sông Hương từng soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ ở thế kỉ 18 - Sông Hương " đã sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX ". - Sông Hương " đi vào thời đại cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển.. trong mùa xuân Mậu Thân 1968 ". Sông Hương đã gắn liền với lịch sử của Huế, của dân tộc. Nó là chứng nhân của một giai đoạn lịch sử hào hùng. 2. Thời bình: Sông Hương mang vẻ đẹp giản dị như –" người con gái dịu dàng của Đất nước " - Tác giả đã tả sông Hương như một cô gái để gợi lên vẻ đẹp tâm hồn con người xứ Huế; tài hoa và rất mực chân tình; dịu dàng và sâu sắc. " Đấy cũng chính là màu của sương khói trên sông Hương, giống như tấm voan huyền ảo của tự nhiên, sau đó ẩn giấu khuôn mặt thật của dòng sông " C. Vẻ đẹp của sông Hương nhìn từ phương diện văn hóa 1. Sông Hương đẹp trong âm nhạc - Sông Hương trở thành " một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya " à so sánh, liên tưởng thú vị - Nhìn dòng sông Hương, tác giả liên tưởng đến Nguyễn Du và truyện Kiều." Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này, với một phiến trăng sầu " à dòng sông thấm đẫm chất nhạc, mang hồn văn hóa dân tộc đã đi vào truyện Kiều. " Trong như tiếng hạc bay qua Đục như tiếng suối mới sa nửa vời " 2. Sông Hương đẹp trong thi ca - Dòng sông không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ. Đó là vẻ đẹp thanh khiết mơ màng trong thơ Tản Đà: " Dòng sông trắng – lá cây xanh " - Đó là vẻ đẹp hùng tráng trong khí phách Cao Bá Quát: " Như kiếm dựng trời xanh " - Đó là vẻ đẹp phục sinh trong thơ Tố Hữu: " Cô ơi! Tháng rộng ngày dài Mở lòng ra đón ngày mai huy hoàng Trên dòng Hương giang.. " 3. Sông Hương đẹp trong tên gọi - Tên gọi của dòng sông là sông Hương gắn với một huyền thoại đẹp đẽ " người dân hai bên bờ sông đã nấu nước của trăm loài hoa đổ xuống sông cho làn nước thơm tho mãi ". Tên gọi của sông Hương là hóa thân của huyền thoại, hóa thân của những khát vọng. D. Vẻ đẹp của Sông Hương gắn liền với Huế - một di sản văn hóa của nhân loại - Tác giả sử dụng đoạn văn của Hội đồng hòa bình thế giới (UNESSCO) " các trung tâm lớn của chúng ta về lịch sử, văn hóa, học thuật, về chính quyền rất nhiều. Phải hiểu rằng Huế là một thành phố kết hợp tất cả những cái đó, giống như các thành phố Luân Đôn, Paris, Berlin.." III. Tổng kết 1. Nghệ thuật - Tác phẩm tiêu biểu cho lối viết kí tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện tình yêu, niềm tự hào về quê hương đất nước. - Lối viết kí tài hoa và bút pháp kể, tả đan xen. Ngôn ngữ đậm chất thơ. Hình ảnh giàu sức gợi. Các biện pháp tu từ được sử dụng khéo léo. Sự liên tưởng, tưởng tượng kì diệu. Giọng điệu say đắm, tự hào. Cái nhìn đa chiều đã phát hiện vẻ đẹp sông Hương trên nhiều phương diện. - Hoàng Phủ Ngọc Tường đã vận dụng tri thức của nhiều ngành văn hóa (lịch sử, địa lí), đặc biệt là các ngành nghệ thuật (thi ca, âm nhạc.). - Văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế và tài hoa. Ai đã đặt tên cho dòng sông? là bài bút ký xuất sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và chất trữ tình lãng mạn. 2. Nội dung Tác giả ca ngợi vẻ đẹp độc đáo của sông Hương, ca ngợi thành phố Huế. Qua đó, ông thể hiện tình yêu, niềm tự hào về vẻ đẹp thiên nhiên kì diệu, về nền văn hóa, lịch sử hào hùng của dân tộc Việt Nam. Đoạn trích thể hiện lòng yêu nước sâu sắc của tác giả.
