1) Tác giả:
- Hoàng Phủ Ngọc Tường là trí thức yêu nước, chuyên viết về bút kí với đề tài cảnh sắc con người khắp mọi miền đất nước nhưng ấn tượng nhất vẫn là Huế với tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông..
- Văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường là sự kết hợp chất trí tuệ và tính trữ tình, nghị luận sắc bén và suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí.. Lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa.
2) Hoàn cảnh sáng tác:
"Ai đã đặt tên cho dòng sông?" là bút kí xuất sắc, viết tại Huế 04/01/1981, in trong tập sách cùng tên. Bài bút kí có ba phần, đoạn trích dẫn ở phần thứ nhất của tác phẩm.
3) Tóm tắt tác phẩm:
Sông Hương hiện ra từ lúc ở rừng già hoang sơ, lúc ở vùng đồi núi hùng vĩ, lúc ở ngoại ô đến lúc uốn lượn mềm mại vào thành phố.. Dưới nhiều góc nhìn khác nhau như địa lí, lịch sử, văn hóa, thơ ca, âm nhạc, hình ảnh sông Hương hiện ra thật thơ mộng trữ tình.
Kết thúc thiên tùy bút t/giả trở lại với nhan đề tác phẩm "Ai đã đặt tên cho dòng sông?" và trả lời câu hỏi bằng một huyền thoại rất đẹp "Con người ở hai bên bờ đã nấu nước trăm loài hoa đổ xuống dòng sông để làn nước thơm tho mãi"... "
Con người đã đặt tên cho dòng sông như nhà thơ chọn bút hiệu của mình", tác giả gửi gắm vào đấy tất cả ước vọng muốn đem cái Đẹp và tiếng Thơm để xây đắp văn hóa và lịch sử "
4) Chủ đề:
Tác giả ca ngợi vẻ đẹp độc đáo của sông Hương, ca ngợi thành phố Huế. Qua đó, ông thể hiện tình yêu, niềm tự hào về vẻ đẹp thiên nhiên kì diệu, về nền văn hóa, lịch sử hào hùng của dân tộc Việt Nam. Đoạn trích thể hiện lòng yêu nước và ngòi bút tài hoa của một trí thức có khả năng liên tưởng mạnh mẽ, tư duy khoáng đạt, ngôn ngữ trong sáng giản dị.
5) Ý nghĩa nhan đề:
" Ai đã đặt tên cho dòng sông? "Là câu hỏi tu từ đặt ra ở nhan đề tác phẩm gợi cho mọi người suy nghĩ về tên gọi" sông Hương ". Từ đó tác phẩm đưa độc giả đến với hành trình lịch sử tìm về cội nguồn và văn hóa dân tộc. (Thành phố Huế là một di sản văn hóa gắn liền với sông Hương, dòng sông được miêu tả về nhiều phương diện địa lý, lịch sử, văn hóa, thi ca, âm nhạc)
Nhan đề gợi liên tưởng đến một huyền thoại rất đẹp ở cuối tác phẩm, bộc lộ cái tôi trữ tình suy tư của tác giả. Kết thúc thiên bút ký là câu trả lời cho câu hỏi ở nhan đề:" Con người ở hai bờ đã nấu nước trăm loài hoa đổ xuống dòng sông, để làn nước thơm tho mãi ". Như vậy, con người đã đặt tên cho dòng sông như nhà thơ chọn bút hiệu của mình.
Với nhan đề và kết thúc tác phẩm, tác giả gửi gắm ước vọng muốn đem cái Đẹp và tiếng Thơm để xây đắp văn hóa và lịch sử dân tộc. Qua đó, tác giả bày tỏ tình yêu, niềm tự hào về đất nước, con người, lịch sử, văn hóa Huế và của dân tộc ta.
6) Đặc sắc nghệ thuật:
- Bài bút kí tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của Hoàng Phủ Ngọc Tường.
- Tác phẩm đậm đà chất trữ tình, mang dấu ấn riêng của nhà văn: Lãng mạn, tài hoa, uyên bác.
- Hoàng Phủ Ngọc Tường đã vận dụng tri thức của nhiều ngành văn hóa (lịch sử, địa lí), đặc biệt là các ngành nghệ thuật (hội họa, điện ảnh, âm nhạc).
- Ngôn từ phong phú, hình ảnh so sánh liên tưởng, nhân hóa độc đáo, giàu chất tạo hình.
- Văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế và tài hoa.
HỆ THỐNG LUẬN ĐIỂM
1) Trên phương diện địa lý, sông Hương là cảnh sắc thiên nhiên tuyệt mỹ
A. Sông Hương ở thượng nguồn
- Sông Hương ở đại ngàn Trường Sơn mang vẻ đẹp của sức sống mãnh liệt, hoang dại và đầy cá tính
B. Sông Hương khi về đồng bằng đã thay đổi về tính cách
C. Sông Hương khi đến thành phố Huế
- Ở ngoại vi thành phố Huế: Sông Hương mang vẻ đẹp dịu dàng. Sông Hương mang vẻ đẹp trầm mặc như triết lí, như cổ thi
-. Sông Hương khi qua thành phố: Mang vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình.
- Rời khỏi kinh thành Huế, Sông Hương có vẻ đẹp" mơ màng trong sương khói ".
D. Sông Hương trước khi ra biển: Là nỗi vương vấn" kín đáo của tình yêu".
2) Vẻ đẹp sông Hương dưới góc độ văn hóa:
A. Sông Hương - dòng thi ca
B. Sông Hương –dòng sông gắn với âm nhạc cổ điển Huế
3) Vẻ đẹp sông Hương còn gắn liền với những sự kiện lịch sử
- Thời chiến: Sông Hương- dòng sông anh hùng
- Thời bình: Sông Hương - người con gái dịu dàng của Đất nước
4). Sông Hương- dòng sông gắn liền với Huế- một di sản văn hóa của nhân loại