[Thùy Minh]

Soạn văn 10: Truyện về các vị thần sáng tạo thế giới - Kết nối tri thức với cuộc sống

Thần Trụ Trời​

Thuở ấy chưa có vũ trụ, chưa có muôn vật và loài người. Trời đất chỉ là một đám hỗn độn, tối tăm và lạnh lẽo. Bỗng nhiên, một vị thần khổng lồ xuất hiện, chân thần cao không thể tả xiết. Thần bước một bước là có thể qua từ vùng này hay từ đỉnh núi này sang đỉnh núi khác.

Thần ở trong đám mờ mọt hỗn độn kia không biết từ bao lâu. Bỗng có một lúc, thần đứng dậy ngẩng đầu đội trời lên, rồi tự mình đào đất, đập đá, đắp thành một cái cột vừa to vừa cao để chống trời. Hễ cột được thần đắp cao lên chừng nào, thì trời dường như một tấm màn rộng mênh mông được nâng dần lên chừng ấy.

Lủi thủi một mình, thần hì hục vừa đào vừa đắp: Chẳng bao lâu, cột đá cứ cao dần, cao dần và đẩy vòm trời lên mãi phía mây xanh mù mịt.

Từ đó, trời đát mới phân đôi. Đất phẳng như cái mâm vuông, trời trùm lên như cái bát úp, chỗ trời đất giáp nhau gọi là chân trời.

Khi trời đã cao và đã khô cứng, không hiểu tại sao thần lại phá tan cột, lấy đá và đất ném tung đi khắp nơi. Mỗi hòn đá văng đi, biến thành một hòn núi hay một hòn đảo, đất tung tóe ra mọi nơi thành gò, thành đống, thành những dãy đồi cao. Vì thế mặt đất ngày nay không bằng phẳng, mà có chỗ lồi chỗ lõm. Chỗ thần đào đất, đào đá mà đắp cột ngày nay thành biển rộng.

Cột trụ trời bây giờ không còn nữa. Sau này, người trần gian thường nói rằng vết tích cột đó ở núi Thạch Môn vùng Hải Dương. Người ta cũng gọi là cột chống trời (Kinh thiên trụ). Vị thần Trụ Trời đó sau này người ta cũng gọi là Trời hay Ngọc Hoàng, bao trùm tất cả, trông coi mọi việc trên trời, dưới đất.

Sau khi thần Trụ Trời chia ra trời đất thì có một số thần khác, nối tiếp công việc còn dở dang, để xây dựng nên thế gian. Các vị thần đó rất nhiều, như thần Sao, thần Sông, thần Biển..

Vì vậy, dân gian có câu truyền đến ngày nay:

Ông đếm cát

Ông tát bể (biển)

Ông kể sao

Ông đào sông

Ông trồng câu

Ông xây rú (núi)

Ông trụ trời..

Thần Sét​

Trong đám tướng lĩnh của Ngọc Hoàng trước tiên phải kể đến thần Sét. Thần Sét hoặc có danh hiệu là Thiên lôi, cũng có khi gọi là ông Sấm, thần mặt mũi rất nanh ác, tiếng quát tháo rất dữ dội. Thần chuyên một việc thi hành luật pháp ở trần gian, hành động của thần phản ánh sự thịnh nộ của Ngọc Hoàng. Thần có một lưỡi búa đá. Khi xử án kẻ nào dù là người, là vật, là cây cỏ thì thần tự mình nhảy xuống tận nơi trỏ ngọn cờ vào đau tội nhân rồi dùng lưỡi búa bổ lên đầu, chứ không chém vào cổ. Có khi thần không mang lưỡi búa lên theo mà quẳng luôn tại đó. Thần thường ngủ về mùa đông vào khoảng tháng hai tháng ba mới lại dậy làm việc.

Tính thần Sét rất nóng nẩy: Hễ Ngọc Hoàn sai là đi ngay, hễ thấy là đánh liền cho nên cũng có lúc làm cho người, vật chết oan. Vì thế mà thần Sét đã có lúc bị Ngọc Hoàng phạt vì đánh lầm giết hại kẻ vô tội. Người ta kể chuyện có lần thần bị bắt nằm im một nơi không cựa quậy ở trong một đám rừng ở Thiên đình. Con gà thần của Ngọc Hoàng được lệnh thỉnh thoảng lại mổ một cái làm cho thần đau nhói cả người nhưng không biết làm thế nào được. Khi được Ngọc Hoàng tha, thần có thói quen hễ nghe thấy tiếng gà là giật mình. Mỗi lần có chớp rạch, biết thần Sét sắp xuống, người hạ giới thường bắt chước tiếng gọi là để dọa thần có lẽ cũng là vì cớ đó.

Thần Sét kể ra thì cực oai, cực dữ, nhưng không ai có thể tưởng tượng được rằng thần bị thua Cường bạo đại vương. Mặc dầu ông Cường Bạo sau rồi cũng bị thần Sét đánh chết nhung câu chuyện nào đã một dạo làm cho cả thiên đình xấu hổ.

Thần Gió​

Thần Gió có một hình dạng kỳ quặc. Thần không có đầu. Bảo bối của thần là một thứ quạt mầu nhiệm. Thần sẽ làm gió nhỏ hay bão lớn, lâu hay mau tuỳ theo lệnh Ngọc Hoàng. Những lúc thần Gió phối hợp với thần Mưa có khi cả thần Sét nữa cùng hoạt động là những lúc đáng sợ nhất. Thỉnh thoảng thần xuống hạ giới đi chơi vào những buổi tối trời. Đó là lúc giữa đồng bằng tự nhiên nổi lên trận gió xoáy, dân gian thường gọi là thần Cụt đầu.

Thần có một đứa con còn nhỏ hay nghịch ngợm. Người ta kể chuyện có một hôm gặp khi thần đi vắng, người con ở nhà giở quạt của cha làm gió thổi chơi. Lúc ấy ở hạ giới có một người vì mất mùa đói khổ, cái ăn tìm không ra. Hôm đó trong nhà lại có vợ đau nặng ông ta phải cất công đi rất xa hơn một ngày đường mới xin được một bát gạo để về nấu cháo cho vợ. Khi về gần đến nhà, ông đưa gạo xuống ao để vo. Lúc đó trời quang mây tạnh. Bất đồ trận gió do con thần gió quạt lên tứ tung làm cho bát gạo của người kia đựng trong rá văng xuống ao bùn.

Người nọ khóc lóc thảm thiết không biết bắt đền ai, căm tức thần Gió vô hạn, quyết tâm kiện lên Thiên đình. Ngọc Hoàng nghe rõ câu chuyện mới đòi thần Gió đến quở trách. Thần Gió thú thật là có đứa con ở nhà nghịch bậy. Ngọc Hoàng cho đó là tội không thể tha thứ được mới đày con thần Gió xuống trần bắt đi chăn trâu cho người mất gạo kia. Sau đó được ít lâu, Ngọc Hoàng lại bắt con thần Gió hóa làm cây ngải, tức là cây mà người hạ giới thường gọi là cây ngải gió hoặc cây ngải tướng quân, để báo tin gió cho thiên hạ. Mỗi lần cây ngải gió cuốn bông cuốn lá lại, người hạ giới bảo là trời sắp nổi gió nổi mưa. Lại mỗi lần trâu bị cảm gió, người ta thường lấy lá cây ngải chữa, vì cho nó có kinh nghiệm về bệnh của trâu trong thời gian giữ trâu cho người mất gạo.

Hướng dẫn học bài​

Câu 1. Xác định thời gian, không gian, nhân vật và sự kiện chính trong từng truyện kể.

Câu 2. Hãy chỉ ra một số "dấu hiệu" giúp người đọc nhận biết ba truyện kể trên thuộc nhóm thần thoại suy nguyên.

Câu 3. Trong cái nhìn của con người cổ đại, thần Trụ Trời, thần Gió, thần Sét có hình dạng và tính khí ra sao? Sự tưởng tượng về các vị thần ấy được hình thành trên cơ sở nào?

Câu 4. Công việc của thần Trụ Trời, thần Gió, thần Sét là gì? Công việc đó được miêu tả như thế nào, nhằm mục đích gì?

Câu 5. Hình tượng thần Trụ Trời, thần Gió, thần Sét phản ánh những quan niệm, nhận thức gì của người nguyên thủy về thế giới tự nhiên? Những khát vọng nào đã được họ gửi vào các hình tượng đó?

Câu 6. Chỉ ra những đặc điểm nổi bật trong cách xây dựng nhân vật của chùm truyện. Từ đó nhận xét về thái độ, tình cảm của người xưa đối với thế giới tự nhiên.

Câu 7. Trong những điều làm nên vẻ đẹp "một đi không trở lại" của thần thoại, có niềm tin thiêng liêng về một thế giới mà ở đó vạn vật đều có linh hồn. Theo bạn, niềm tin đó còn sức hấp dẫn với con người hiện đại không? Vì sao?

Gợi ý trả lời câu hỏi trang 14 - Ngữ văn 10 - Kết nối tri thức

Câu 1. Thời gian, không gian, nhân vật và sự kiện chính trong từng truyện kể:

Thần Trụ Trời:

- Thời gian: Xa xưa "chưa có vũ trụ, chưa có muôn vật và loài người."

- Không gian: "Trời đất chỉ là một đám hỗn độn, tối tăm và lạnh lẽo."

- Nhân vật: Thần Trụ Trời (ông thần thân thể to lớn)

- Sự kiện chính: Thần Trụ Trời dựng cột, chống trời, tạo nên bầu trời.

Thần Sét:

- Thời gian: Không cụ thể (phiếm định)

- Không gian: Thiên đình, hạ giới

- Nhân vật: Thần Sét (mặt mũi nanh ác, tiếng quát tháo dữ dội)

- Sự kiện: Kể về việc thần Sét thay Ngọc Hoàng thi hành luật pháp ở trần gian.

Thần Gió:

- Thời gian: Không cụ thể (phiếm định)

- Không gian: Thiên đình, hạ giới

- Nhân vật: Thần Gió (không có đầu, có thứ quạt màu nhiệm)

- Sự kiện chính: Kể về việc thần Gió làm gió hay bão lớn theo lệnh Ngọc Hoàng và việc đứa con thần Gió nghịch ngợm gây tai họa khiến thần bị phạt.

Câu 2. Một số "dấu hiệu" giúp người đọc nhận biết ba truyện kể trên thuộc nhóm thần thoại suy nguyên:

- Truyện Thần Trụ Trời giải thích sự hình thành của trời, đất, núi non, biển cả.

- Truyện Thần Sét thể hiện nhận thức của người xưa về hiện tượng sấm sét.

- Truyện Thần Gió thể hiện nhận thức của người xưa về hiện tượng gió; hiện tượng cây ngải gió cuốn bông cuốn lá khi trời sắp nổi gió nổi mưa..

Câu 3.

Trong cái nhìn của con người cổ đại, thần Trụ Trời, thần Gió, thần Sét có hình dạng và tính khí:

- Thần Trụ Trời có thân hình khổng lồ, chân thần cao không thể tả xiết. Thần bước một bước là có thể qua từ vùng này hay từ đỉnh núi này sang đỉnh núi khác. Thần là người chăm chỉ cần mẫn "Một mình cầy cục đắp cột đá càng cao chót vót càng đẩy trời lên mãi"; giàu trí tưởng tượng, sáng tạo: Tạo ra trời, đất, biển cả và cả núi.

- Thần Sét mặt mũi rất nanh ác, tiếng quát tháo rất dữ dội; tính tình nóng nảy, nên nhiều khi đánh nhầm người vô tội.

- Thần Gió có hình dạng kỳ quặc, không có đầu. Tính cách thất thường: Lúc nhỏ, lúc to; lúc đi cùng mưa sét thì vô cùng đáng sợ; lúc thong dong dạo chơi buổi tối, lúc gió xoáy nguy hiểm..

Sự tưởng tượng về các vị thần ấy được hình thành trên cơ sở có tương đồng giữa ngoại hình, tính cách của các vị thần với công việc mà các thần đảm nhiệm, với đặc điểm của sự vật trong tự nhiên. Như thần Trụ Trời, vì phải đỡ bầu trời, dựng cột, đào đất đá.. nên thân hình cao lớn. Còn thần Sét có nhiệm vụ trừng phạt người có tội nên ngoại hình, tính cách dữ dội như "đao phủ". Thần Gió không đầu vì trong tự nhiên gió không có hình dạng; tính cách thần Gió thất thường giống như hiện tượng gió thổi của tự nhiên: Gió to, gió nhỏ, gió xoáy và khi có cả sấm, và mưa thì gây bão hoặc giông..

Câu 4. Công việc của thần Trụ Trời, thần Gió, thần Sét là: Thần Trụ Trời đào đất đá, dựng cột, đỡ bầu trời.. ; thần Sét theo lệnh Ngọc Hoàng thi hành luật pháp ở trần gian; thần Gió mang gió xuống hạ giới.

Công việc đó được miêu tả cụ thể, nhằm mục đích giải thích các hiện tượng tự nhiên trên nhiều phương diện. Ví dụ như truyện Thần Trụ Trời, người xưa đã miêu tả quá trình thần đào đất, dựng cột đỡ bầu trời, bầu trời khô, thần phá cột quăng đất đá khắp nơi.. để lí giải sự hình thành không chỉ của bầu trời, mặt đất mà còn lí giải cả sự hình thành của núi non, biển cả.

Câu 5. Hình tượng thần Trụ Trời, thần Gió, thần Sét phản ánh những quan niệm, nhận thức của người nguyên thủy về sự hình thành của thế giới tự nhiên. Những khát vọng chinh phục, khám phá thế giới tự nhiên, lí giải cội nguồn sự vật.. đã được người xưa gửi vào các hình tượng này.

Câu 6. Những đặc điểm nổi bật trong cách xây dựng nhân vật của chùm truyện:

- Các vị thần đều vô cùng vĩ đại, có quyền lực và năng lực phi thường.

- Các vị thần đều được nhân hóa, có ngoại hình, tính cách tương tự như đặc điểm của các hiện tượng tự nhiên trong đời sống.

- Các vị thần đều được gửi gắm một quan niệm, khát vọng của dân gian về sự hình thành của thế giới tự nhiên, thể hiện sự sáng tạo và khát vọng chinh phục tự nhiên của con người.

Câu 7. Trong những điều làm nên vẻ đẹp "một đi không trở lại" của thần thoại, có niềm tin thiêng liêng về một thế giới mà ở đó vạn vật đều có linh hồn. Niềm tin đó vẫn còn sức hấp dẫn với không ít người trong thời đại ngày nay. Vì niềm tin ấy dù "ngây thơ" nhưng thể hiện được sự tưởng tượng phong phú, kì diệu của người xưa về một thế giới không có thật. Dõi theo câu chuyện của người xưa về thế giới mà vạn vật đều có linh hồn, con người hiện đại như thể hòa mình vào không gian sống của các nhân vật để rồi có thể tự mình tưởng tượng những điều thú vị trong truyện kể.