Phân tích nhân vật Ngô Tử Văn trong truyện Tản Viên từ Phán sự lục - Nguyễn Dữ

Phân tích nhân vật Ngô Tử Văn trong "Chuyện chức Phán sự đền Tản Viên" - Nguyễn Dữ

Bài tham khảo (ngắn gọn)​

Dân gian thường nói, biết địch biết ta, trăm trận trăm thắng. Ấy vậy mà có anh học trò áo vải thư sinh, một miếng võ thủ thân không tường, lại dám đấu với cả một thế giới ma quỷ. Đối đầu với người trần mắt thịt, còn chưa chắc thắng, còn dám công chiến với quỷ thần, việc ấy chẳng phải mạo hiểm và ngu ngốc lắm sao? Kẻ "ngốc" ấy chính là Ngô Tử Văn trong "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" (Nguyễn Dữ). Điều kì diệu là trước búa rìu của pháp luật bất công, giữa trùng trùng uy hiếp và đe dọa, Tử Văn vẫn chiến thắng – chiến thắng của chính nghĩa, của tinh thần dũng cảm. Trong cõi tối tăm, Tử Văn vẫn tỏa sáng phẩm chất của kẻ sĩ: Chân chính, cương trực, khảng khái, kiên quyết chống gian tà. Phẩm chất ấy phần nào được thể hiện trong đoạn Tử Văn châm lửa đốt đền:

"Ngô Tử Văn tên là Soạn [..] Nói rồi phất áo ra đi."

Nguyễn Dữ là tác giả nổi tiếng của văn học trung đại Việt Nam. Tên tuổi của ông gắn liền với danh tiếng của bộ truyện "Truyền kỳ mạn lục", tác phẩm được đánh giá là "thiên cổ kỳ bút" của nền văn học nước nhà. "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" là một truyện tiêu biểu cả về tư tưởng và nghệ thuật. Câu chuyện hấp dẫn người đọc không chỉ bởi những chi tiết thần linh, ma quái, hoang đường mà còn ở cách sắp xếp tình tiết theo một lớp lang chặt chẽ, nhiều kịch tính.

Đoạn trích trên nằm ở phần đầu của truyện, kể lại sự việc Tử Văn đốt đền và đối mặt với tên hung thần lần thứ nhất.

Theo phương pháp truyền thống của văn học trung đại, nhân vật chính của truyện "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" xuất hiện ngay từ những dòng đầu tiên bằng mấy dòng giới thiệu về tên họ (tên là Soạn), quê quán (Lạng Giang – Bắc Giang), tính tình, phẩm chất (khảng khái, nóng nảy, thấy sự gian tà thì không thể chịu được, vùng bắc người ta vẫn khen là một người cương trực). Lời giới thiệu không vòng vo, dài dòng mà trực tiếp, ngắn gọn, mang giọng ngợi khen, gây ấn tượng với người đọc về nhân vật chính với những nét tính cách cơ bản.

Tính cách đó của Tử Văn được thể hiện xuyên suốt tác phẩm: Sự tưc giận trước việc hưng yêu tác quái của tên hung thần và hành động đốt đền; thái độ điềm nhiên không hề khiếp sợ trước những lời đe dọa của tên hung thần; sự gan dạ trước bọn quỷ dạ xoa nanh ác; thái độ cứng cỏi, bất khuất trước Diêm Vương đầy quyền lực. Đoạn trích trên đã khắc họa nhân vật Tử Văn qua hai chi tiết đầu tiên.

Cái hay của truyện bắt đầu từ việc tác giả đã chọn một chi tiết có ý nghĩa nổi bật nhất để nhân vật bộc lộ tính cách. Chi tiết ấy là Tử Văn châm lửa đốt đền. Đền là nơi thờ cúng linh thiêng, ai đến đây cũng đều tỏ lòng thành kính, tôn nghiêm, vậy tại sao Tử Văn lại đốt? Sở dĩ Tử Văn có hành động "không bình thường" ấy là bởi ngôi đền trước kia vốn linh ứng, quanh năm độ trì cho dân, từ khi hồn ma tên tướng giặc đến cướp đền, hắn đã biến nơi đây thành "sào huyệt", thành nơi để hắn hưng yêu tác quái, gây hại cho dân lành. Tử Văn vốn tính nóng nảy, cái nóng nảy của một con người dị ứng với cái ác đến mức không đội trời chung, nên chàng "rất tức giận". Với thái độ dứt khoát "một mất một còn" với cái ác đã khiến chàng dám làm một việc kinh thiên động địa: Châm lửa đốt đền, xóa đi cái ung nhọt chướng tai gai mắt. Chàng hành động một cách nhanh chóng, quyết liệt, không hề đắn đo, do dự, không bàn suông, tính hão. Hành động ấy chính là sự tuyên chiến với hồn ma tên tướng giặc.

Phạm đến nơi thờ tự là việc trước nay chưa từng có, bởi đâu ai dám khinh nhờn thần thánh, quả báo là nhỡn tiền. Tử Văn đốt đền nhưng không có nghĩa là chàng vô đạo vô thần, không coi trọng chuyện tâm linh. Bằng chứng là trước khi đốt đền, chàng đã tắm gội chay sạch, sau đó mới châm lửa. Chi tiết này cho thấy, chàng tin vào chính nghĩa, tin việc làm của mình là đúng đắn, phù hợp với đạo trời, thần linh sẽ chứng giám và phù trợ cho chàng. Niềm tin mãnh liệt ấy đã tiếp sức mạnh và động lực cho chàng hành động.

Hành động của Tử Văn là hành động đầy nghĩa khí, bởi đốt đền là đốt nhà tên giặc, không cho nó có chốn dung thân để làm ra những việc khiến nhân dân điêu đứng. Có người sẽ cho rằng, đó là hành động vô ích và ngu ngốc. Còn chàng, chàng coi việc trừ hại cho dân là việc quan trọng nhất, còn những chuyện khác, kể cả sự sống chết của cá nhân mình, chàng đâu có suy nghĩ nhiều. Con người của chàng là con người của hành động, con người sẵn sàng đấu tranh cho công lí, lẽ phải, cho sự yên bình của nhân dân. Nếu có phải chết, có lẽ chàng cũng đã nghĩ đến việc này, nhưng chàng chấp nhận đánh cược sự sống của mình để mang đến sự yên ổn cho bao nhiêu người dân vô tội khác. Chính vì thế, trong lúc mọi người "lắc đầu lè lưỡi" lo sợ thay cho Tử Văn thì Tử Văn vẫn "vung tay không cần gì cả" – cái vung tay của một người sẵn sàng gạt phăng mọi nguy hiểm cá nhân sang một bên để làm việc lớn.

Hành động đốt đền của Tử Văn khiến ta nhớ đến hành động nghĩa khí của biết bao nhiêu anh hùng hảo hán:

"Anh hùng tiếng đã gọi rằng,

Giữa đường dẫu thấy bất bằng mà tha."

Tử Văn đốt đền không phải để được tôn vinh là anh hùng, chàng dám đốt đền tà, tuyên chiến với tên hung thần xảo quyệt không màng tới sự sống chết cá nhân vì mục đích cao cả: Trừ hại cho dân.

Sự cương trực, khảng khái của Ngô Tử Văn còn bộc lộ rõ qua thái độ của chàng với hồn ma tên tướng giặc trong lần đối đầu thứ nhất. Tướng giặc khi sống là kẻ xâm lược nước ta, tàn hại dân ta, khi chết rồi vẫn quen thói ỷ mạnh hiếp yếu, cướp nơi trú ngụ của thổ thần nước Việt, lại còn gian trá bày trò đút lót rồi tác yêu tác quái với nhân dân trong vùng. Hắn bị Tử Văn đốt đền là đáng đời nhưng lại hiện hình, xảo quyệt làm như mình là kẻ bị hại, dùng tà phép khiến cho chàng bị sốt nóng sốt rét, đầu lảo đảo.

Hắn tìm đến tử Văn và kết tội, mắng mỏ chàng: "Dám khinh nhờn hủy tượng, đốt đền". Mục đích của hắn là đòi Tử Văn xây trả đền cho hắn. Để đạt được mục đích đó, hắn đe dọa xa xôi: "Vô cớ hủy đền Lư Sơn, Cố Thiệu sẽ khó lòng tránh khỏi tai vạ". Nếu là người dễ thỏa hiệp, lo cho sự sống chết cá nhân, Tử Văn sẽ chịu khuất phục mà làm theo lời hắn. Nhưng Tử Văn không phải là người như vậy. Khi đốt đền chàng cứng cỏi, khảng khái bao nhiêu, thì giờ đây, khi kẻ thù đã hiện nguyên hình, sự cứng cỏi, bất khuất ấy không hề mảy may bị lung lay. Chàng vẫn ngạo nghễ "cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên". Đó là thái độ tự tin của người có bản lĩnh, có khí phách cứng cỏi, có niềm tin mạnh mẽ vào chính nghĩa. Thái độ ấy đã khiến tên hung thần vô cùng tức giận và tuyên bố thẳng thừng: "Phong đô không xa xôi gì, ta tuy hèn, há lại không đem nổi nhà ngươi đến đấy. Không nghe lời ta thì rồi sẽ biết."

Hắn đe dọa sẽ kiện Tử Văn xuống tận Diêm Vương. Nhưng sự ngang ngược trắng trợn, quyền phép đáng sợ của hồn ma tướng giặc đâu có khiến Ngô Tử Văn run sợ. Không một chi tiết nào nói về việc Tử Văn tỏ ra sợ hãi. Như vậy, có thể nói, tên hung thần diễn biến đủ mặt (kết tội, đòi xây đền, đe dọa xa xôi, quyết kiện Tử Văn) nhưng Tử Văn vẫn "bất biến" ở thái độ cứng cỏi. Chàng đã lấy cái bất biến ấy để chiến đấu với cái vạn biến của kẻ thù. Quả là bản lĩnh lắm thay!

​

Theo diễn tiến câu chuyện, hiện trường lúc này đã đổi khác, không còn là cảnh trần gian mà là cảnh âm ty. Giống như trong "Thần khúc" của Đăng-tê, cảnh cõi âm hiện lên thật rùng rợn, tử khí cuồn cuộn bủa vây: "gió tanh sóng xám, hơi lạnh thấu xương. Hai bên cầu, có đến mấy vạn quỷ Dạ Xoa, đều mắt xanh tóc đỏ, hình dáng nanh ác". Tất cả nhằm uy hiếp tinh thần của Tử Văn, bẻ gãy những gì gọi là bản lĩnh, cứng cỏi của Tử Văn. Chưa đủ, mỗi cửa còn xua đuổi Tử Văn, vu cáo, đe dọa, uy hiếp, sỉ nhục. Kẻ nào "yếu bóng vía", chỉ nghe kể đã sởn da gà. Con đường đấu tranh cho lẽ phải của Tử Văn thật là gian nan, nguy hiểm.

Khi bị lũ quỷ gông dài, thừng lớn dẫn đi, nghĩa là cái chết đã đến gần kề, nhưng Tử Văn vẫn vô cùng gan dạ. Chàng không hề van xin, mà chỉ kêu to lên, tiếng kêu oan ức giữa chống quyền môn, nơi có chức năng pháp lý làm sáng tỏ mọi bất công để lập lại lẽ phải vĩnh hằng:

"Ngô Soạn này là một kẻ sĩ ngay thẳng ở trần gian, có tội lỗi gì xin bảo cho, không nên bắt phải chết một cách oan uổng."

Như vậy, sự cứng cỏi của Tử Văn không chỉ thể hiện qua hành động (đốt đền) mà còn qua lời nói. Giữa sào huyệt của thần quyền, chàng không ngần ngại bộc lộ bản lĩnh gan dạ, chàng khẳng định chắc nịch mình là người "ngay thẳng", đòi phải được phán xét công khai, minh bạch. Nếu có phải chết thì cũng chết một cách quang minh chính đại, tâm phục khẩu phục. Chàng hiểu đạo lý có tội thì phải đền tội, chỉ là nếu chết mà không rõ tội thì chàng không phục. Chàng tin rằng việc mình đốt đền là hợp với đạo trời, hợp với lòng dân, không thể coi diệt trừ cái ác lại là tội được. Nên câu nói của Tử Văn không chỉ khẳng định niềm tin của chàng vào công lý, mà còn là lời tuyên chiến với kẻ thù, cũng là sự thách thức đối với Diêm Vương. Nếu Diêm Vương không chứng minh được Tử Văn có tội thì việc bắt chàng chết chẳng phải là hồ đồ lắm sao? Phải chăng có chân lý, bây giờ lại có thêm chứng cứ trong tay, chàng càng vững tin vào con đường mà mình đã chọn để không thoái chí nản lòng?

Âm phủ, trong quan niệm dân gian, là mặt bổ sung cho pháp quyền ở trần gian. Kẻ có tội ở dương gian mà vua quan không xử lí được thì sẽ phải chịu tội ở âm phủ. Diêm Vương là kẻ nắm quyền lực tối cao ở cõi này. Đấng tối cao ấy có lúc bị gian tà lừa gạt, ban đầu chỉ nghe theo lời của tên hung thần nên đã phán quyết một cách vội vàng bằng những lời lẽ buộc tội lạnh lùng, gay gắt:

"Kẻ kia là một người cư sĩ, trung thuần lẫm liệt, có công với tiên triều, nên Hoàng thiên cho được huyết thực ở một tòa đền để đền công khó nhọc. Mày là một kẻ hàn sĩ, sao dám hỗn láo, tội ác tự mình làm ra, còn trốn đi đằng nào?"

Bấy giờ tên giặc đang kêu cầu trước sân, vậy còn lời ủng hộ nào cao hơn đối với nó? Nó là cư sĩ, lo cho nước, cho dân, nó có công với triều đại trước, cái miếu ấy là phần thưởng cho nó. Còn Tử Văn chỉ là tên học trò mạt, là đứa hỗn láo, đốt đền là tự mình gây trọng tội, gây tội thì phải đền tội. Tử Văn coi như bị đẩy tới chân tường, tình thế ban đầu vô cùng bất lợi.

Vậy nhưng trước Diêm Vương đầy quyền lực, Tử Văn vẫn tỏ ra vô cùng cứng cỏi, bất khuất. Từ tình thế bất lợi nhất, từ chỗ thấp mọn nhất, hầu như là con số không, chỉ còn cách cúi đầu chịu tội, Tử Văn trở lại bản lĩnh cương trực, nghĩa khí, không dung cho kẻ gian tà buổi đầu. Chàng lần lượt tung ra các đòn phản công kẻ thù.

Đòn thứ nhất, "Tử Văn bèn tâu trình đầu đuôi như lời thổ công đã nói, lời rất cứng cỏi, không chịu nhún nhường chút nào."

Chàng đã dũng cảm vạch mặt, tố cáo tội ác của tên bại tướng "đang làm yêu làm quái trong dân gian" với thái độ trước sau như một: Cứng cỏi, không chịu nhún nhường. Một sự tự tin đầy bản lĩnh. Chàng biết cái ác đã liên kết lại với nhau như một thứ mạng nhện mà người trần mắt thịt như chàng chỉ như một con mồi không dễ thoát. Nhưng không hề thoái lui, chàng vẫn quyết tâm chiến đấu đến cùng.

Tuy nhiên, đòn đầu tiên tung ra chưa hiệu quả mấy. Tên giặc phản công lại. Nhưng sự phản công bước đầu đã yếu tỏ ra yếu ớt. Hắn không dám cãi, vì không có lí để cãi. Cho nên hắn đã lấy thái độc cứng cỏi của Tử Văn để đánh lạc hướng Diêm Vương: "Ấy là ở trước vương phủ mà hắn còn mồm năm miệng mười như thế, đơm đặt bịa tạc. Huống hồ ở một nơi đền miếu quạnh hiu, sợ gì mà hắn không dám cho một mồi lửa."

Tử Văn đâu có chịu thua, chàng lập tức tung đòn thứ hai: Xin cho tư giấy đến đền Tản Viên để chứng thực. Lập tức tình thế biến chuyển. Tên giặc bấy giờ có vẻ sợ. Nó tâu xin thôi không cần buộc tội tiếp mà lấy đức hiếu sinh tha mạng cho Tử Văn. Lời tâu toàn là nịnh hót nhưng tpr rõ sự gượng gạo: "Đã trách mắng như vậy, cũng đủ trừng giới. Xin đại vương khoan tha cho hắn để tỏ cái đức rộng rãi. Bất tất đòi hỏi dây dưa và thẳng tay trị tội, sợ có hại cho cái đức hiếu sinh."

Rất may, Diêm Vương nơi âm ti địa ngục đã có sự minh triết, xử án công minh, dựa vào chứng cứ chứ không chỉ nghe theo lời nói suông nên đã cho người đi chứng thực, sự thật được phơi bày. Phán quyết ban đầu được đổi lại, Tử Văn từ kẻ có tội thành người có công. Diêm Vương là đại diện cho sự trong sạch của luật pháp may mắn còn tồn tại. Nhưng công đầu phải thuộc về Tử Văn, kẻ sĩ chưa bao giờ chịu khuất phục quyền uy và cái ác.

Như vậy, bằng chính nghĩa và sự dũng cảm, cương trực, đấu tranh đến cùng cho lẽ phải, cuối cùng Tử Văn đã từng bước đánh lui tất cả mọi sự phản công kháng cự của kẻ thù giành chiến thắng. Chiến thắng ấy của Ngô Tử Văn có nghĩa vô cùng to lớn, đã trừng trị đích đáng hồn ma tướng giặc xảo trá, làm sáng tỏ nỗi oan khuất, phục hồi chức vị cho thổ thần nước Việt, giải trừ tai họa cho nhân dân.

Đọc đoạn trích trên, ta cứ bị ám ảnh bởi người dân áo vải – Tử Văn – tức giận xông vào thẳng sào huyệt của thế lực thần quyền mà tả xung hữu đột. Qua cuộc đấu tranh không khoan nhượng, chống lại cái ác, Ngô Tử Văn đã nổi bật lên là người chính trực, khảng khái, dũng cảm bảo vệ công lí đến cùng, là một kẻ sĩ cứng cỏi của nước Việt. Từ đó, tác giả Nguyễn Dữ đã khẳng định niềm tin chính nghĩa nhất định thắng gian tà, thể hiện tinh thần tự tôn dân tộc, bộc lộ quyết tâm đấu tranh triệt để với cái xấu cái ác.

Thông qua cuộc đấu tranh của Ngô Tử Văn, truyện còn ngầm phản ánh thế giới thực của con người, với đầy rẫy sự việc xấu xa như nạn ăn của đút, tham quan dung túng che giấu cho cái ác hoành hành, công lí bị che mắt.

Truyện gây ấn tượng bằng một loạt những chi tiết kì ảo, cốt truyện giàu kịch tính, cách xây dựng nhân vật sắc nét, ngôn ngữ kể chuyện trau chuốt, súc tích. Truyện ca ngợi nhân vật Ngô Tử Văn, một trí thức nước Việt khảng khái, nhân cách cứng cỏi, cao đẹp, qua đó bộc lộ niềm tin vào công lí, chính nghĩa thắng gian tà.