[Admin]

Theo hồi tưởng của nữ tác giả Phan Thị Thanh Nhàn, bài thơ Hương thầm được bà sáng tác đúng mùa hoa bưởi (tháng 03) năm 1969 để ghi nhớ ngày cậu em Phan Hữu Khải (1953 - 1972) lên đường ra trận. Dạo ấy, nhà bà ở đê Yên Phụ, vườn sau có cây bưởi cứ tới mùa hoa lại tỏa hương ngào ngạt, em trai hay hái đầy rồi bỏ làn cho chị đi làm. Mà ở lớp cấp III có cô bạn thầm thương trộm nhớ người em ấy, nhưng chính cậu không hề biết, chỉ có người chị gái tinh ý đoán biết nên ra sức vun vén.

Trong cuộc thi thơ năm 1969-70 của tuần báo Văn Nghệ, thi phẩm Hương thầm đoạt giải nhì cùng các bài của Vương Anh và Bế Kiến Quốc (giải nhất là Phạm Tiến Duật lúc đó đang làm bộ đội Trường Sơn). Năm 1972, trong giai đoạn cam go của chiến dịch Quảng Trị, Hương thầm được Đài Tiếng nói Việt Nam soạn thành bản ngâm phát ra tiền phương. Chiến sĩ Phan Hữu Khải vội biên thư về bảo chị rằng đã nghe bài này, nhưng bà chưa kịp hồi âm rằng đây chính là món quà bà tặng cậu em thì Phan Hữu Khải đã hi sinh tại địa phận A Lưới.

Hương thầm kể mối tình tế nhị giữa một thiếu nữ với một chàng mà nhà hai đứa chỉ cách nhau có một cửa sổ, ở giữa có cây bưởi tỏa hương ngây ngất. Người trai ấy sắp lên đường ra trận, người con gái vội hái hoa bưởi giấu trong chiếc khăn tay đem tặng chinh nhân. Cho mãi đến lúc chia tay, cả hai vẫn không nói với nhau một lời, chỉ có hương bưởi ngan ngát theo chân người ra tiền phương.

Mặc dù được sáng tác từ rất sớm nhưng do những biến động xã hội mà thi phẩm hầu như chỉ được tiếp nhận trong tầng lớp chiến sĩ và thanh niên học sinh miền Bắc. Mãi tới năm 1984, trong giai đoạn Phong trào ca khúc chính trị đang lên, nhạc sĩ Vũ Hoàng đã phổ nhạc cho Hương thầm, hầu như được coi là tiếp bước thành công của Màu tím hoa sim. Nhờ vậy, Hương thầm lại được đưa vào sách giáo khoa trung học phổ thông thập niên 1980. Đồng thời, nguyên tác cũng được khắc lên đại thạch bi nghĩa trang liệt sĩ huyện A Lưới.

Hương Thầm

Cửa sổ hai nhà cuối phố

Không hiểu vì sao không khép bao giờ

Ðôi bạn ngày xưa học cùng một lớp

Cây bưởi sau nhà ngan ngát hương đưa

Giấu một chùm hoa trong chiếc khăn tay

Cô gái ngập ngừng sang nhà hàng xóm

Bên ấy có người ngày mai ra trận

Họ ngồi im không biết nói năng chi

Mắt chợt tìm nhau rồi lại quay đi

Nào ai đã một lần dám nói?

Hoa bưởi thơm cho lòng bối rối

Anh không dám xin

Cô gái chẳng dám trao

Chỉ mùi hương đầm ấm thanh tao

Không giấu được cứ bay dịu nhẹ

Cô gái như chùm hoa lặng lẽ

Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu

..

Anh vô tình anh chẳng biết điều

Tôi đã đến với anh rồi đấỵ..

..

Rồi theo từng hơi thở của anh

Hương thơm ấy thấm sâu vào lồng ngực

Anh lên đường hương sẽ theo đi khắp

Họ chia tay

Vẫn chẳng nói điều gì

Mà hương thầm thơm mãi bước người đi.


Phan Thị Thanh Nhàn

Bài thơ này đoạt giải nhì cuộc thi thơ của báo Văn nghệ năm 1969. Bài thơ đã được nhạc sĩ Vũ Hoàng phổ nhạc thành bài hát cùng tên.

 

[Wall-E]

Cảm nhận bài thơ Hương Thầm – Phan Thị Thanh Nhàn

Hương Thầm là một trong những bài thơ tình đẹp nhất của thời chống Mỹ. Tình yêu trong bài thơ không ồn ào, không lời tỏ bày, không có những phút giây thề hẹn, mà lặng lẽ, trong trẻo như mùi hoa bưởi thoảng qua cửa sổ hai ngôi nhà cuối phố. Chính sự kín đáo ấy lại khiến tình cảm trở nên sâu sắc, tinh tế và đầy ám ảnh.

Hình ảnh cô gái và chàng trai – đôi bạn cùng lớp – hiện lên giản dị nhưng gần gũi. Cây bưởi sau nhà với hương thơm ngan ngát trở thành chứng nhân cho những rung động đầu đời. Cô gái ngập ngừng sang nhà hàng xóm vì "bên ấy có người ngày mai ra trận", còn chàng trai thì "không dám xin", cô gái "chẳng dám trao". Cả hai đều im lặng, nhưng chính sự im lặng ấy mới nói hết nỗi bối rối, niềm thương thầm lặng của tuổi trẻ.

Mùi hương hoa bưởi là linh hồn của bài thơ. Nó là "hương thầm" – thứ hương không nhìn thấy nhưng lan tỏa mãi không tan. Mùi hương ấy thay cô gái bày tỏ tình cảm, thay lời chưa nói của cả hai, và theo bước chân người lính ra chiến trường. Hương bưởi trở thành sợi dây nối giữa hai tâm hồn, là kỷ niệm tinh khôi giúp chàng trai thêm vững lòng nơi xa.

Tình yêu trong bài thơ đẹp bởi nó trong sáng và không đòi hỏi. Sự lặng lẽ "không biết nói năng chi", sự e dè "mắt chợt tìm nhau rồi lại quay đi", sự lúng túng của cả hai đều khiến tình cảm trở nên chân thật, dịu dàng. Đây không chỉ là bài thơ tình đôi lứa, mà còn là khúc hát về tuổi trẻ thời chiến: Yêu thương nhưng biết hy sinh, biết lặng lẽ dâng hiến cho Tổ quốc.

Hương Thầm vì vậy là một bài thơ rất đẹp – đẹp bởi sự kín đáo, bởi tình cảm dịu nhẹ mà sâu bền, đẹp bởi sự hòa quyện giữa hương hoa và tình người trong những năm tháng gian khổ nhưng đầy ý nghĩa.

 

[Wall-E]

Phân tích bài thơ Hương Thầm – Phan Thị Thanh Nhàn

Bài thơ mở đầu bằng một không gian rất đời thường:

"Cửa sổ hai nhà cuối phố

Không hiểu vì sao không khép bao giờ"

Hai cửa sổ luôn mở như biểu tượng của sự gần gũi, thân quen. Đây là không gian đầu tiên nuôi dưỡng tình bạn rồi tình yêu của đôi bạn trẻ.

Bối cảnh được làm rõ:

"Ðôi bạn ngày xưa học cùng một lớp

Cây bưởi sau nhà ngan ngát hương đưa"

Hương bưởi là chất xúc tác của cảm xúc. Nó đánh thức những rung động tinh tế của tuổi trẻ, làm nền cho câu chuyện tình thầm kín.

Cô gái giấu chùm hoa trong chiếc khăn tay, "ngập ngừng sang nhà hàng xóm" :

"Giấu một chùm hoa trong chiếc khăn tay

Cô gái ngập ngừng sang nhà hàng xóm

Bên ấy có người ngày mai ra trận"

Sự ngập ngừng cho thấy tình cảm chân thành nhưng chưa đủ can đảm nói ra. Bên kia là chàng trai sắp lên đường – hoàn cảnh chiến tranh khiến mọi cảm xúc càng thêm day dứt.

Họ gặp nhau nhưng im lặng:

"Họ ngồi im không biết nói năng chi

Mắt chợt tìm nhau rồi lại quay đi"

Đây là khoảnh khắc tinh tế nhất của bài thơ. Tình yêu đến nhẹ như gió, chỉ biểu lộ qua ánh mắt nhưng chưa thành lời.

Tác giả nhấn mạnh sự e ấp của cả hai:

"Anh không dám xin

Cô gái chẳng dám trao"

Sự im lặng càng khiến mùi hương bưởi trở thành ngôn ngữ thay lời yêu:

"Chỉ mùi hương đầm ấm thanh tao

Không giấu được cứ bay dịu nhẹ

Cô gái như chùm hoa lặng lẽ

Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu"

Đây là hình ảnh tuyệt đẹp: Cô gái hóa thành chùm hoa bưởi, tình yêu hóa thành hương, vừa kín đáo vừa bền lâu.

Phần sau, tác giả để cô gái thầm thở than:

"Anh vô tình anh chẳng biết điều

Tôi đã đến với anh rồi đấy.."

Nỗi tủi hờn nhẹ của người con gái trước sự vô tâm của chàng trai, nhưng lại càng làm tình yêu chân thật hơn.

Khi chàng trai ra đi, hương bưởi trở thành vật gửi gắm tình cảm:

"Rồi theo từng hơi thở của anh

Hương thơm ấy thấm sâu vào lồng ngực

Anh lên đường hương sẽ theo đi khắp"

Tình yêu không cần lời nói, chỉ cần kỷ niệm để nâng bước người đi.

Kết bài, tình yêu vẫn lặng lẽ nhưng vĩnh cửu:

"Họ chia tay

Vẫn chẳng nói điều gì

Mà hương thầm thơm mãi bước người đi."

Hương thầm là tình yêu thầm, yêu không nói, nhưng bền lâu hơn mọi lời hứa. Sự im lặng của họ không phải lạnh lùng mà là sự nghẹn ngào của tình yêu trong thời chiến – yêu để tiễn, yêu để mạnh mẽ, yêu mà không đòi hỏi.