Luyện tập viết bài văn phân tích cấu tứ và hình ảnh qua bài Hương thầm

Anh/chị hãy viết bài văn nghị luận tìm hiểu vẻ đẹp của cấu tứ và hình ảnh trong bài thơ Hương thầm của tác giả Phan Thị Thanh Nhàn.

HƯƠNG THẦM

Phan Thị Thanh Nhàn

Cửa sổ hai nhà cuối phố

Không hiểu vì sao không khép bao giờ.

Đôi bạn ngày xưa học cùng một lớp

Cây bưởi sau nhà ngan ngát hương đưa.

Giấu một chùm hoa sau chiếc khăn tay,

Cô gái ngập ngừng sang nhà hàng xóm,

Bên ấy có người ngày mai ra trận

Họ ngồi im không biết nói năng chi

Mắt chợt tìm nhau rồi lại quay đi,

Nào ai đã một lần dám nói?

Hoa bưởi thơm cho lòng bối rối

Anh không dám xin,

Cô gái chẳng dám trao

Chỉ mùi hương đầm ấm thanh tao

Không dấu được cứ bay dịu nhẹ.

Cô gái như chùm hoa lặng lẽ

Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu.

(Anh vô tình anh chẳng biết điều

Tôi đã đến với anh rồi đấy)

Rồi theo từng hơi thở của anh

Hương thơm ấy thấm sâu vào lồng ngực

Anh lên đường

Hương thơm sẽ theo đi khắp

Họ chia tay

Vẫn chẳng nói điều gì

Mà hương thầm thơm mãi bước người đi.

(Nguồn: Trường Sơn - đường khát vọng, NXB Chính trị quốc gia, 2009)

DÀN Ý THAM KHẢO

1. Mở bài :(Giới thiệu chung về bài thơ và xác định vấn đề sẽ được tập trung bàn luận trong bài viết) :

- Giới thiệu chung về bài thơ:

+ Hương thầm được Phan Thị Thanh Nhàn sáng tác vào mùa hoa bưởi tháng 3-1969 để ghi nhớ ngày cậu em Phan Hữu Khải (1953-1972) lên đường ra trận (Ở lớp cấp III có cô bạn thầm thương trộm nhớ cậu em ấy, nhưng chính cậu không hề biết, chỉ có người chị gái tinh ý biết được điều này).

+ Bài thơ Hương thầm được đăng trong Việt Nam, những bài thơ phổ nhạc, Nxb Quân đội Nhân dân, năm 2000, trang 142-143. Bản phổ nhạc được in ở trang 144-145 trong cuốn sách nói trên, do nhạc sĩ Vũ Hoàng phổ nhạc năm 1984. Hương thầm quen thuộc với thế hệ 8X vì bài thơ này được đưa vào sách giáo khoa trung học phổ thông thập niên 1980.

- Xác định vấn đề sẽ được tập trung bàn luận: Vẻ đẹp của bài thơ được gợi lên từ cấu tứ và hình ảnh thơ.

2. Thân bài: Cần triển khai các ý:

* Vẻ đẹp của cấu tứ thơ:

- Nhan đề bài thơ:

+ Gợi liên tưởng tới hương vị tình yêu thầm lặng: "Hương" vốn được dùng để miêu tả hương hoa bưởi. Hoa bưởi có hương thơm dịu nhẹ, ngan ngát trong không gian mùa xuân. Vào tháng 3, khi hoa bưởi nở, người ta cảm nhận được vẻ đẹp tinh khiết của mùa xuân. "Thầm" có nghĩa là lặng lẽ, âm thầm. Hương thơm của hoa bưởi nhẹ nhàng, âm thầm lan tỏa.

+ Hương thơm của hoa bưởi tượng trưng cho hương vị thanh cao của một tình yêu trong sáng, thầm lặng.

+ "Hương thầm" là một cách kết hợp từ độc đáo, mới lạ, tạo ấn tượng và cuốn hút độc giả, tạo ra những làn sóng rung động nhẹ trong lòng người đọc khi lần đầu tiếp nhận bài thơ.

- Yếu tố tự sự giúp người đọc hình dung diễn biến một chuyện tình: Bài thơ diễn tả một mối tình thầm lặng của người thiếu nữ với chàng hàng xóm, ở cách nhau khung cửa sổ: "Cửa sổ hai nhà cuối phố", ở sau nhà có cây bưởi tỏa hương ngan ngát. Chàng trai lên đường ra trận, cô gái e lệ "giấu chùm hoa trong chiếc khăn tay" để tặng chàng trai. Khi cô gái tặng chiếc khăn tay cho chàng trai, họ "ngồi im không biết nói năng chi", không dám nói gì "nào ai đã một lần dám nói". Tình yêu thầm lặng của người con gái trong sáng, tinh khiết lay động lòng người, đến lúc chia tay, cô gái ấy và chàng trai ấy "vẫn chẳng nói điều gì", chỉ có hương bưởi thơm ngan ngát lặng lẽ, âm thầm "thơm mãi bước người đi".

- Từ đó, Phan Thị Thanh Nhàn tạo nên một cấu tứ lạ:

+ Tác giả mượn hương bưởi để kể câu chuyện tình yêu không nói của hai người vừa là hàng xóm, vừa là bạn chung một lớp.

+ Từ khung cửa sổ không khép của hai nhà gần nhau, tác giả bắt vào câu chuyện chàng trai phải ra trận ngay ngày mai, cô gái yêu không nói nhưng hương bưởi đã nói hộ, cho đến khi họ không còn bên nhau nhưng hương bưởi vẫn vương vấn chứng minh họ vẫn luôn hướng về nhau.

+ Bài thơ như một câu chuyện với những diễn biến tâm trạng đầy bất ngờ, thú vị, để từ đó, tình yêu vút cao, vượt qua mọi cái đáng sợ của chiến tranh.

- Sự khác biệt của bài thơ này so với bài thơ khác trên phương diện xây dựng hệ thống hình ảnh và tạo sự kết nối giữa các bộ phận cấu tạo trong bài thơ: Đối sánh với bài thơ Màu tím hoa sim của Hữu Loan:

+ Giống: Cùng là câu chuyện tình yêu gắn liền với một loài hoa xinh đẹp.

+ Khác:

++ Bài Màu tím hoa sim của Hữu Loan: Câu chuyện tình yêu thời chinh chiến buồn như màu tím hoa sim vì đôi ngả âm dương cách biệt.

++ Bài thơ Hương thầm gợi liên tưởng tới hương vị tình yêu thầm lặng, ngọt ngào, hướng con người tới niềm tin về hạnh phúc, về tình yêu trong điều kiện chiến tranh khốc liệt.

* Vẻ đẹp của hình ảnh thơ:

- Hình ảnh trong bài thơ mang tính biểu tượng độc đáo:

+ Hoa bưởi tượng trưng cho tình yêu không lời của cô gái – một tình yêu trong trắng, thuần khiết, ngọt ngào, thầm lặng nhưng có phần mạnh mẽ, chủ động của những người con gái thời kỳ kháng chiến chống Mỹ.

+ Chiếc khăn tay là biểu tượng cho tình cảm, cho tấm lòng, cho lời hẹn ước của cô gái - hẹn ước đợi chờ chàng trai trở về sau chiến trận.

=> Những hình ảnh thơ mang tính biểu tượng độc đáo thể hiện sự khéo léo của cô gái trong việc tỏ tình, đồng thời cũng phần nào khắc họa nét đặc trưng trong văn hóa giao tiếp của người Việt xưa: Ứng xử tinh tế và thanh lịch trong giao tiếp, có những trường hợp không dùng lời nói mà dùng hành động để biểu thị cảm xúc.

+ Hương hoa bưởi là một thứ hành trang không lời theo bước chân chàng trai đi khắp mọi nẻo đường nơi chiến trường gian khổ; là hương thơm của sự hy vọng và sự chung thủy, thương nhớ của cô gái dành cho anh.

- Bài thơ có những điểm khác lạ trong cách sử dụng ngôn ngữ:

Vừa mộc mạc, tự nhiên, vừa trau chuốt, giàu sức gợi, có khả năng biểu đạt tinh tế cảm xúc của nhân vật; kết hợp với thể thơ tự do, với giọng thơ nhẹ nhàng, da diết, đậm chất lãng mạn và hình ảnh thơ đẹp góp phần tạo nên màu sắc thi vị, bay bổng cho toàn bài thơ.

- Sự gợi mở về cách nhìn mới đối với thế giới và con người được đề xuất từ mạch ngầm văn bản bài thơ:

Người đọc cảm nhận được tình yêu thầm lặng mà bền bỉ trong thời kỳ chiến tranh của những người con gái, con trai. Tình yêu ấy sẽ sống mãi với thời gian, là "bản nhạc thanh nhã" trong cuộc kháng chiến chống Mỹ trường kỳ của dân tộc Việt Nam. Bên cạnh đó, Hương thầm cũng thể hiện đặc trưng văn hóa ứng xử, giao tiếp khéo léo, tinh tế của thiếu nữ Việt Nam nói riêng, của con người Việt Nam nói chung.

3. Kết bài: Khẳng định lại sự độc đáo của bài thơ và ý nghĩa của nó đối với việc đem lại cách nhìn, cách đọc mới cho độc giả.