[Thùy Minh]

Đọc hiểu: Bên kia sông Đuống, Hoàng Cầm​

Đọc đoạn trích sau:

(1) Em ơi! Buồn làm chi

Anh đưa em về sông Đuống

Ngày xưa cát trắng phẳng lì

(2) Sông Đuống trôi đi

Một dòng lấp lánh

Nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kì

Xanh xanh bãi mía bờ dâu

Ngô khoai biêng biếc

Đứng bên này sông sao nhớ tiếc

Sao xót xa như rụng bàn tay

(3) Bên kia sông Đuống

Quê hương ta lúa nếp thơm nồng

Tranh Đông Hồ gà lợn nét tươi trong

Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp

(4) Quê hương ta từ ngày khủng khiếp

Giặc kéo lên ngùn ngụt lửa hung tàn

Ruộng ta khô

Nhà ta cháy

Chó ngộ một đàn

Lưỡi dài lê sắc máu [..]

(Trích "Bên kia sông Đuống", Hoàng Cầm; "Thơ Hoàng Cầm")

Trả lời câu hỏi:

Câu 1: Xác định thể thơ của đoạn trích?

Câu 2: Nhân vật trữ tình trong đoạn trích là ai?

Câu 3: Khái quát nội dung của đoạn trích.

Câu 4: Liệt kê những từ ngữ miêu tả quê hương trù phú, yên bình trong đoạn thơ.

Câu 5: Đoạn trích có cấu tứ như thế nào?

Câu 6: Phân tích tác dụng của biện pháp tu từ so sánh trong câu: Sao xót xa như rụng bàn tay.

Câu 7: Nhận xét về cảm xúc của nhân vật trữ tình trong đoạn trích.

Gợi ý:

Câu 1: Thể thơ của đoạn trích: Tự do

Câu 2: Nhân vật trữ tình trong đoạn trích: "Anh" - người trực tiếp bộc lộ cảm xúc trong bài thơ.

Câu 3: Khái quát nội dung của đoạn trích: Đoạn trích khắc họa một cách chân thực và đau thương về cảnh quê hương bị tàn phá trong kháng chiến. Đoạn trích mô tả dòng sông Đuống, một hình ảnh thân thương gắn bó với quê hương, nay trở thành biểu tượng của sự khổ đau và mất mát trước sự tàn phá của chiến tranh.

Câu 4: Liệt kê những từ ngữ miêu tả quê hương trù phú, yên bình trong đoạn thơ: Cát trắng phẳng lì, dòng lấp lánh, xanh xanh bãi mía, bờ dâu, ngô khoai biêng biếc..

Câu 5: Cấu tứ của đoạn thơ đi từ cảm xúc vui tươi, tự hào đến buồn thương da diết:

• Đoạn (1) với lời gọi "Em ơi! Buồn làm chi" mang tính an ủi và chia sẻ, như muốn xoa dịu nỗi đau.
  
• Đoạn (2) mô tả vẻ đẹp yên bình của dòng sông Đuống, với cánh đồng mía xanh, ngô khoai mơn mởn.
  
• Đoạn (3) khắc họa nét văn hóa đặc trưng của quê hương, với tranh Đông Hồ - một nét đẹp dân gian Việt Nam - và biểu tượng văn hóa đặc sắc.
  
• Đoạn (4) phản ánh hiện thực tàn khốc của chiến tranh, khi giặc xâm lược phá hủy quê hương, đồng ruộng khô cằn, nhà cửa cháy rụi, và những cảnh tượng đau lòng khác.

Câu 6: Biện pháp tu từ so sánh trong câu thơ "Sao xót xa như rụng bàn tay" mang đến hiệu quả nghệ thuật sâu sắc, tạo nên cảm xúc mạnh mẽ và lắng đọng cho câu thơ:

- Nhấn mạnh nỗi đau xé lòng: Hình ảnh "rụng bàn tay" là một hình ảnh mạnh mẽ, biểu tượng cho sự mất mát không thể bù đắp. Bàn tay gắn liền với cơ thể, mất đi là mất mát không chỉ về thể xác mà còn mang đến nỗi đau tinh thần khôn nguôi. Nhờ phép so sánh này, nỗi đau của nhân vật trữ tình trước cảnh quê hương bị tàn phá trở nên vô cùng sinh động, cụ thể và thấm thía.

- Khắc họa tình cảm sâu sắc với quê hương: Sự xót xa "như rụng bàn tay" cho thấy quê hương không chỉ là nơi chốn mà là một phần tâm hồn và máu thịt của con người. Qua đó, hình ảnh này khẳng định sự gắn bó bền chặt của người con với quê hương, thể hiện tình yêu mãnh liệt và niềm tiếc thương lớn lao khi phải chứng kiến quê hương bị tàn phá.

- Gây ấn tượng mạnh cho người đọc: Phép so sánh này gợi lên cảm giác đau đớn, mất mát đến tận cùng, dễ gây ấn tượng sâu đậm trong lòng người đọc. Nó khơi gợi sự đồng cảm và chia sẻ với nỗi đau của nhân vật trữ tình, giúp người đọc cảm nhận rõ hơn về những mất mát trong chiến tranh.

- Tạo sự sinh động, hấp dẫn cho lời thơ.

Câu 7: Cảm xúc của nhân vật trữ tình trong bài thơ Bên kia sông Đuống của Hoàng Cầm rất đậm đà và sâu sắc, thể hiện qua từng đoạn thơ:

- Nỗi buồn thương, xót xa: Nhân vật trữ tình mở đầu bài thơ bằng lời an ủi dịu dàng, "Em ơi! Buồn làm chi," như muốn xoa dịu nỗi đau chung của cả dân tộc trước cảnh mất mát và đau thương. Nhưng sâu thẳm, đó là nỗi buồn không thể nguôi ngoai, một cảm giác đau xót và tiếc nuối.

- Tình yêu quê hương tha thiết: Khi nhìn dòng sông Đuống trong ký ức, nhân vật trữ tình nhớ về một quê hương yên bình, trù phú. Những hình ảnh "cát trắng phẳng lì," "bãi mía bờ dâu" và "ngô khoai biêng biếc" là những biểu tượng của cuộc sống ấm no, gắn bó chặt chẽ với tuổi thơ và kỷ niệm.

- Nỗi nhớ tiếc và tự hào về văn hóa dân tộc: Nhân vật trữ tình không chỉ nhớ quê hương mà còn tự hào về những nét đẹp văn hóa của dân tộc. Hình ảnh tranh Đông Hồ là một biểu tượng văn hóa rực rỡ của vùng Kinh Bắc, nơi quê hương anh. Điều này thể hiện lòng yêu mến và niềm tự hào về quê hương với những giá trị văn hóa đẹp đẽ.

- Nỗi căm phẫn và đau đớn trước cảnh tàn phá của chiến tranh: Khi nhắc đến cảnh giặc đến, đốt phá, cướp bóc, cảm xúc của nhân vật trữ tình bỗng chốc trở nên căm giận và đau xót. Những hình ảnh "Ruộng ta khô / Nhà ta cháy" như những vết thương nhức nhối, thể hiện nỗi đau khi chứng kiến quê hương bị hủy hoại. Sự căm phẫn ấy hòa lẫn với nỗi buồn đau của người con phải chứng kiến quê hương tan tác.

Nhìn chung, cảm xúc của nhân vật trữ tình trong bài thơ là sự đan xen giữa nỗi buồn thương, tiếc nuối, tự hào và căm phẫn. Tất cả cùng hòa quyện tạo nên một tiếng lòng vừa sâu lắng, vừa mãnh liệt, khắc họa nỗi đau của cả dân tộc trong thời chiến, đồng thời thể hiện một tình yêu sâu sắc và thủy chung với quê hương.

Xem thêm: Phân tích đặc sắc nội dung, nghệ thuật của đoạn trích trên.

 

[Thùy Minh]

Phân tích đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của đoạn trích Bên kia sông Đuống​

Bài thơ Bên kia sông Đuống của nhà thơ Hoàng Cầm là một trong những tác phẩm tiêu biểu của nền thơ ca Việt Nam kháng chiến. Tác phẩm được sáng tác trong hoàn cảnh đất nước đang trải qua nhiều biến cố lịch sử, bài thơ đã tái hiện lại nỗi đau thương của quê hương Kinh Bắc trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Qua hình ảnh dòng sông Đuống thân thương, Hoàng Cầm không chỉ gợi lên ký ức yên bình mà còn thể hiện nỗi xót xa, tiếc thương và sự căm phẫn trước sự tàn phá của chiến tranh. Đoạn trích mở đầu tác phẩm: "Em ơi buồn làm chi [..]" thể hiện những nét đặc sắc cả về nội dung và nghệ thuật.

Đoạn trích mở đầu với lời thơ dịu dàng, thân thương: "Em ơi! Buồn làm chi / Anh đưa em về sông Đuống" . Lời gọi "em" mang tính chất an ủi, như xoa dịu nỗi đau, đồng thời thể hiện sự sẻ chia, đồng cảm của nhân vật trữ tình với người con gái Kinh Bắc – đại diện cho quê hương, cho niềm đau chung của dân tộc. Dòng sông Đuống, biểu tượng thân thuộc của vùng đất Bắc Ninh, được miêu tả với vẻ đẹp hiền hòa, yên bình. Hình ảnh "cát trắng phẳng lì" và "bãi mía bờ dâu" gợi lên một miền quê trù phú, ấm no và hạnh phúc.

Nhưng không chỉ có vẻ đẹp tự nhiên, sông Đuống còn là nơi gắn liền với văn hóa và lịch sử, là nơi có những bức tranh Đông Hồ nổi tiếng, biểu tượng cho vẻ đẹp văn hóa dân tộc. Hình ảnh "Tranh Đông Hồ gà lợn nét tươi trong / Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp" không chỉ là niềm tự hào mà còn là lời khẳng định giá trị bền vững của văn hóa dân tộc, của truyền thống quê hương. Hoàng Cầm đã gợi lên một không gian văn hóa đậm chất Kinh Bắc, một miền quê với những giá trị truyền thống vẫn tỏa sáng bất chấp chiến tranh.

Tuy nhiên, dòng cảm xúc không dừng lại ở niềm tự hào mà dần chuyển sang nỗi đau và sự căm phẫn khi nhắc đến cảnh quê hương bị giặc xâm lược phá hủy. Hình ảnh "Giặc kéo lên ngùn ngụt lửa hung tàn / Ruộng ta khô / Nhà ta cháy" gợi lên cảnh tượng tàn khốc mà chiến tranh mang đến. Những câu thơ này không chỉ khắc họa sự hủy diệt về vật chất mà còn thể hiện sự đau đớn tận sâu trong tâm hồn con người. Hình ảnh "Chó ngộ một đàn / Lưỡi dài lê sắc máu" đã trở thành hình tượng cho sự tàn ác của kẻ thù, khắc sâu nỗi đau đớn và căm phẫn trong lòng người đọc.

Về mặt nghệ thuật, Đoạn trích sử dụng rất hiệu quả các biện pháp tu từ như so sánh, nhân hóa. Câu thơ "Sao xót xa như rụng bàn tay" là một ví dụ tiêu biểu. Hình ảnh "rụng bàn tay" là một phép so sánh độc đáo, cho thấy nỗi đau mất mát tận cùng, như mất đi một phần cơ thể của chính mình. Nhờ phép so sánh này, cảm xúc của nhân vật trữ tình được diễn tả một cách cụ thể, dễ cảm nhận và gây ấn tượng mạnh mẽ với người đọc.

Bên cạnh đó, ngôn ngữ của bài thơ vừa giản dị, mộc mạc, vừa giàu sức gợi hình. Những hình ảnh quen thuộc như "bãi mía bờ dâu", "ngô khoai biêng biếc" khiến người đọc cảm nhận được sự thân thuộc, gần gũi của miền quê Kinh Bắc. Nhịp điệu của bài thơ cũng rất uyển chuyển, khi nhẹ nhàng, sâu lắng, lúc lại mạnh mẽ, dồn dập, làm nổi bật cảm xúc trào dâng của nhân vật trữ tình.

Tóm lại, đoạn trên là một tác phẩm giàu giá trị về cả nội dung lẫn nghệ thuật. Qua hình ảnh dòng sông Đuống, Hoàng Cầm đã khắc họa một quê hương Kinh Bắc với những nét đẹp văn hóa, đồng thời thể hiện nỗi đau xót, sự căm phẫn trước sự tàn phá của chiến tranh. Đây không chỉ là bài thơ về quê hương mà còn là một bản cáo trạng chiến tranh, khẳng định sức sống mãnh liệt của văn hóa dân tộc và niềm tin vào một tương lai bình yên.