Theo tạp chí khoa học số 38, báo cáo khoa học về Biểu hiện của phép lịch sự trong văn hóa ứng xử người Việt của Nguyễn Thị Thủy định nghĩa "Văn hóa ứng xử là một khái niệm rộng, bao gồm toàn bộ những hiểu biết, nhận thức của con người về phong tục, tập quán, thói quen và những quy tắc, quy định bất thành văn của một cộng đồng, xã hội. Văn hóa ứng xử chịu sự quy định bởi đặc trưng của từng nền văn hóa, của mỗi quốc gia, dân tộc và có sự biến đổi theo hoàn cảnh lịch sử cụ thể". Theo Đỗ Hữu Châu, "phép lịch sự được chia làm hai loại: Âm tính và dương tính. Phép lịch sự âm tính hướng vào thể diện âm tính, tức là có tính né tránh, không dùng các hành vi đe dọa thể hiện hoặc giảm nhẹ, bù đắp hiệu lực của các hành vi đe dọa trong trường hợp bắt buộc phải dùng. Phép lịch sự dương tính là phép hướng vào thể diện dương tính của người tiếp nhận, tức là thực hiện các hành vi tôn vinh thể diện".
Xin lỗi và cám ơn là những phép lịch sự văn hóa ứng xử cơ bản hay được bàn tới. Về mặt định nghĩa, theo TS. Nguyễn Thị Kim Liên "xin lỗi là hành vi ứng xử thể hiện thái độ biết ơn và hối lỗi của người nói với người đối diện hoặc được dùng với hành động với chức năng làm tăng tính lịch sự trong lời nói. Điều kiện để thực hiện hành vi xin lỗi đó là: Sự trải nghiệm của người nói, nội dung và hiệu lực đối với người nghe, cuối cùng là thái độ và sự phản ứng của người nghe. Cám ơn là hành vi người nói thực hiện khi nhận được ở người nghe nói là tốt cho mình, nên người nói mới bày tỏ lòng biết ơn đối với người nghe hoặc ra hành động cám ơn với mục đích lịch sự làm đẹp lòng người nghe. Điều kiện để thực hiện hành vi cám ơn cũng giống như hành vi xin lỗi vậy".
Nhìn chung xin lỗi và cảm ơn là tiêu chuẩn đạo đức mẫu mực mà bất kỳ ai cũng phải có. Thật ra mà nói chúng cũng không mang sức mạnh gì ghê gớm lắm, bởi kết quả cuối cùng chúng ta đều muốn nhận đó là sự tôn trọng của đối phương và đồng thời cho đối phương nhận thấy chúng ta cũng tôn trọng họ, chẳng ai muốn những xích mích không hay cả. Nếu chúng thực sự có sức mạnh thì tất cả mọi người trên Trái đất đều nói "cảm ơn, xin lỗi" hàng tá lần mỗi ngày rồi, đâu còn là vấn đề để bàn nữa. Trái ngược với đồng tiền, ai cũng nói nó có sức mạnh, điều này là chính xác vì nó có khả năng hút mọi người lại với nó, nếu không có sức mạnh sao có thể thu hút mọi người, nhưng "xin lỗi, cám ơn" lại không thể thu hút mọi người. Nói cách khác, bạn nhận thức đúng đắn vấn đề của bạn, và đưa ra "cảm ơn, xin lỗi" hợp lẽ phải, bạn có muốn "xin lỗi, cảm ơn" hay không là do bạn quyết định, chứ chẳng phải do sức mạnh gì ở đây cả. Tuy nhiên, hai câu trông rất đơn giản nhưng lại vô cùng khó nói ra đối với thực tại hiện nay, có thể do ngại ngùng, cả nể, không biết cách bày tỏ, hoặc do cái tôi quá cao, nhưng không thể vì thế chỉ đứng một chiều mà nói rằng không tôn trọng nhau. TS. Lê Thẩm Dương cho rằng "Xin lỗi, cảm ơn bằng lời nói (ngôn ngữ) đem lại hiệu quả 45%, hành động (phi ngôn ngữ) (ánh mắt, nụ cười) đem lại hiệu quả 55%. Tóm lại, nếu phải chọn thì cái khoanh tay vĩ đại hơn lời nói nhiều". Hầu hết mọi người đều mong muốn nhận là câu nói (phép lịch sự dương tính) mà lại bỏ qua cái hành động (phi ngôn ngữ) như đã phân tích trong phần định nghĩa. Ở các nước Âu, Mỹ, người ta thường thể hiện cám ơn, xin lỗi bằng những hành động đơn giản hoặc bằng lời hỏi thăm (phép lịch sự âm tính) nhưng vẫn khiến đối phương hiểu được tấm lòng của nhau. Đối với Nhật Bản, họ sống trong môi trường văn hóa "cảm ơn, xin lỗi", điều này đã tạo nên thói quen nói 2 từ này, dù cho tình huống đó không thật sự cần thiết. Với Việt Nam, chúng ta cũng nhìn nhận vấn đề tương tự, nhưng trong đó vẫn tồn tại thêm một vấn đề khác cần tìm cách khắc phục, đó là vấn đề "đó chính là trách nhiệm/tội lỗi của bạn, nên tôi không cần thiết phải cám ơn/ xin lỗi bạn làm gì". Chúng ta thường hay thấy vấn đề này xuất hiện rất nhiều, nhất là giữa người lớn tuổi hơn – người nhỏ tuổi hơn, giữa cấp cao – cấp thấp.. Chính do cái tôi quá lớn, họ nghĩ rằng sự tôn trọng chỉ dành cho người cao hơn, hay do môi trường giao tiếp thiếu hụt việc cám ơn, xin lỗi khiến họ quên mất cái chuẩn mực đạo đức ấy. Điều này có vẻ mâu thuẫn với truyền thống đạo lí của người Việt, vốn có truyền thống tôn sư trọng đạo, ghi ơn tiền nhân, nhưng vấn đề thực sự tồn tại, và tôi khẳng định chính bạn cũng đã và đang trải qua điều đó mỗi ngày. Sự thiếu sót này có thể ảnh hưởng đến quốc thể và gây ấn tượng không đẹp ở người nước ngoài về người Việt.
Người xưa từng nói: "Nhân bất thập toàn", không ai sinh ra đã trở nên hoàn hảo. Nhưng trong đường đời phải biết hoàn thiện nhân cách của mình, chỉ cần hai câu "xin lỗi, cám ơn" thì bạn đã cảm nhận được cuộc đời này đã bớt đi bao nhiêu chông gai, thậm chí tạo được nhiều mối quan hệ tốt đẹp, chưa kể còn phải truyền đạt lại điều tốt đẹp này cho con cháu.
Note: Xin lỗi vì bài viết mang tính học thuật nhiều vì mình không thích đem cảm tính để bàn luận vấn đề, với mình mọi thứ đều phải dựa trên bằng chứng. Ahihi ^^