Phân tích đoạn trích: Ngay lúc ấy, chiếc thuyền đâm thẳng vào..chạy nhào tới - Chiếc thuyền ngoài xa

Đề 2: Chiếc thuyền ngoài xa

"Ngay lúc ấy, chiếc thuyền đâm thẳng vào trước chỗ tôi đứng. Một người đàn ông và một người đàn bà rời chiếc thuyền.. tôi đã vứt chiếc máy ảnh xuống đất và chạy nhào tới"

Phân tích đoạn trích trên. Từ đó, nhân xét quan điểm nghệ thuật của nhà văn Nguyễn Minh Châu



Bài làm

Trong bài "Nghĩ về nghề, nghĩ về thơ, nghĩ..", nhà thơ Chế Lan Viên đã viết:

"Đi ra, lấy cuộc đời dân làm cuộc đời mình

Cơn nắng, cơn mưa làm điều suy nghĩ

Một tiếng chim gù cũng đến nơi rừng lạ để mà nghe"

Những vần thơ là lời trăn trở, suy nghĩ về mối quan hệ giữa văn học nghệ thuật với đời sống. Văn chương của người nghệ sĩ sẽ có gì nếu nó không mang dáng dấp cuộc đời? Có chăng chỉ là những dòng chữ rời rạc bị bẻ vụn mà thôi? Cuộc sống không cần văn nghệ làm một tên hề đồng lóc cóc chạy theo sau cố bắt chước cho thật đúng. Người đọc hay người xem đòi hỏi ở các tác phẩm văn học nghệ thuật, không những là một bức tranh giống sự thực, không những là các tài liệu ghi lại thực tế đời sống, mà còn những gì khác nữa, làm cho người ta say mê và xúc động, làm cho người ta suy nghĩ và tự mình rút ra những nhận xét đánh giá về lối sống. Nghệ thuật phải bám sát cuộc đời, gắn bó với đời sống của nhân dân lao động. Là một nhà văn dám và đặt ngòi bút đi sâu vào đời sống con người, Nguyễn Minh Châu đã viết lên một câu chuyện đậm chất hiện thực trong tác phẩm "Chiếc thuyền ngoài xa" từ đó nhà văn đã đặt ra nhưng vấn đề có ý nghĩa triết lí và nhân sinh sâu sắc. Đoạn trích "Ngay lúc ấy, chiếc thuyền đâm thẳng vào trước chỗ tôi đứng. Một người đàn ông và một người đàn bà rời chiếc thuyền.. tôi đã vứt chiếc máy ảnh xuống đất và chạy nhào tới" đã diễn tả cảnh bạo lực gia đình - sự thật tàn nhẫn trong góc khuất cuộc sống của những con người nghèo khổ. Từ đó, ta thấy được quan điểm nghệ thuật của nhà văn Nguyễn Minh Châu.

Nguyễn Minh Châu (1930-1989) là "người mở đường tài năng và tinh anh" (Nguyên Ngọc) của văn học Việt Nam hiện đại. Ông là nhà văn có tình yêu thương tha thiết với con người, mang một mối quan hoài thường trực về số phận và những nỗi đau khổ của con người xung quanh mình. Nhà văn muốn dùng ngòi bút của mình tham gia trợ lực cho con người trong cuộc đấu tranh giữa cái thiện và cái ác, đồng thời luôn đặt niềm tin vào con người, ở khả năng thức tỉnh và hướng thiện mỗi con người

Chiếc thuyền ngoài xa thuộc kiểu truyện tư tưởng được viết vào năm 1983, in trong tập truyện Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành (1983) sau đó in lại trong tập truyện cùng tên năm 1987. Đây là tác phẩm đặc sắc cho những sáng tác sau năm 1975 của Nguyễn Minh Châu khi nhà văn chuyển sang cảm hứng thế sự - đời tư thể hiện mối quan hoài thường trực của nhà văn "những suy nghĩ da diết về chân lí nghệ thuật và đời sống". Sự thật nghiệt ngã được mô tả trong Chiếc thuyền ngoài xa đã xua tan làn khói lãng mạn phủ lên hình ảnh từ lâu trở nên quen thuộc về một ngư phủ dưới cánh buồm mờ ảo ban mai lên trên không gian xa rộng của biển cả. "Tác phẩm chứa đựng cái ý nghĩa rộng lớn, sâu xa: Nó khiến người ta giật mình nếu quen nghĩ rằng cuộc đời đã hết đau thương, nó khơi ngợi người cầm bút nên nhìn kĩ vào những gì ẩn sau vẻ đẹp điền viên bề ngoài để nhớ tới trách nhiệm của người nghệ sĩ trước cuộc sống, trước con người". (Lã Nguyên)

Theo yêu cầu của trưởng phòng, nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng đến một vùng ven biển miền Trung – nơi anh đã từng chiến đấu để chụp một tấm ảnh thuyền biển, bổ sung cho cuốn lịch năm mới. Sau nhiều ngày "phục kích", Phùng đã chụp được một bức ảnh tuyệt đẹp về chiếc thuyền ngoài xa trên biển sớm mờ sương. Nhưng khi chiếc thuyền vào gần bờ, anh kinh ngạc chứng kiến cảnh bạo lực gia đình.

Nghịch lý cuộc đời bắt đầu từ đây, khi chiếc thuyền tiến gần vào bờ, hình ảnh một cặp vợ chồng đang rời thuyền, "họ lội qua một quãng bờ phá, nước ngập tới tận đầu gối". Trong giây lát tiếng người đàn ông cất lên văng vẳng quát tháo những đứa con đang ở trên thuyền. Chính khuôn mặt nét người của họ đã nói lên phần nào cái cuộc sống khổ cực mà họ phải chịu. Người vợ "trạc ngoài 40", "mặt rỗ", "thân hình cao lớn thô kệch", "lưng áo bạc phếch", "gương mặt lộ rõ sự mệt mỏi sau một đêm thức trắng kéo lưới".. dường như bao nhiêu sương gió nắng mưa của đất trời đã chiếu thẳng vào người đàn bà ấy vậy. Còn người đàn ông thì cũng chẳng hơn gì: "Có tấm lưng rộng", đi chân chữ bát khuôn mặt "độc, dữ". Hiện thân của sự lam lũ, nghèo đói, vất vả trước cuộc sống mưa sinh. Bên cạnh sự thua thiệt về nhan sắc, cộng thêm gánh nặng trước cuộc sống mưu sinh khiến cho người đàn bà càng trở nên xấu xí hơn. Tác giả Nguyễn Minh Châu đã dùng từ ngữ cực tả như: Thô kệch, tái ngắt, bạc phếch, ướt sũng đã diễn tả được trọn vẹn diện mạo của người đàn bà. Đối với chị, được một giấc ngủ ngon lành cũng là điều quá xa xỉ, đây chính là hiện thân tiêu biểu của những người dân chài nhọc nhằn trước gánh nặng áo cơm. Người đàn ông tấm lưng rộng và cong như lưng một chiếc thuyền. Mái tóc tổ quạ. Lão đi chân chữ bát, hàng lông mày cháy nắng rủ xuống hai con mắt đầy vẻ độc dữ lúc nào cũng nhìn dán vào tấm lưng áo bạc phếch. Chỉ bằng vài nét vẽ, người đàn ông được khắc họa như là hiện thân của gánh nặng cuộc đời đã kéo còng tấm lưng. Cả hai người đều là hiện thân của sự nhọc nhằn, nghèo khó của người dân hàng chài. Nếu ai đã từng đọc "Đời thừa" của Nam Cao thì sẽ thấy, Hộ là người chồng tốt, là nhà văn chân chính, nhưng cũng vì gánh nặng gia đình, gánh nặng "cơm, áo, gạo, tiền" mà đã trở thành thủ phạm của bạo lực gia đình trong những lúc say sưa để giải quyết bế tắc trong sự nghiệp và cuộc đời. Hay như trong chính "Chiếc thuyền ngoài xa", nguyên nhân chủ yếu khiến người đàn bà hàng chài đó bị đánh là vì cứ mỗi khi khổ quá, anh chồng lại lôi chị ra đánh. Cuộc đời lam lũ nghèo khổ, nheo nhóc, sự tối tăm ngu dốt.. là một trong những nguyên nhân gây ra nạn bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em trong một số gia đình Việt Nam lâu nay? Phải chăng Nguyễn Minh Châu đã kín đáo nói về một căn nguyên đầy nước mắt mà thi hào Nguyễn Du đã viết trong "Văn chiêu hồn" hơn hai thế kỉ trước:

"Đau đớn thay phận đàn bà,

Kiếp sinh ra thế biết là tại đâu?"

Rõ ràng, hoàn cảnh và điều kiện sống cũng là một nguyên nhân dẫn đến bạo lực gia đình, đó là còn chưa kể tới những hệ lụy của nó.

Một cảnh tượng diễn ra khiến cho nghệ sĩ Phùng không thể nào tin vào mắt mình và cái cảnh đẹp kia bỗng chốc biến thành một hình ảnh vô cùng thậm tệ. Hai con người khổ sở ấy đi vào phía bãi xe tăng hỏng: Hình ảnh chiếc xe tăng hỏng tượng trưng cho chiến tranh đã kết thúc, đã đi qua con người cứ nghĩ sẽ được sống trong hạnh phúc, sung sướng. Nhưng không, chiến tranh đã đi qua nhưng con người ta phải bước vào cuộc chiến đấu mới: Chiến đấu chống lại đói nghèo, chống lại bạo lực gđ, đây là cuộc chiến rất cam go, ác liệt, và thật bất ngờ trước cảnh tượng ấy: "Lão đàn ông lập tức hùng hổ, mặt đỏ gay, lão rút trong người chiếc lưng của lính ngụy ngày xưa; chẳng nói chẳng rằng lão trút cơn giận như lửa cháy bằng cách dùng chiếc thắt lưng quật tới tấp vào lưng người đàn bà, vừa đánh vừa thở hồng hộc, hai hàm nghiến răng ken két, giọng điệu rên rỉ, đau đớn: Mày chết hết đi cho ông nhờ, chúng mày chết hết đi cho ông nhờ" Cách đánh thật man rợ. Cường độ và tốc độ đánh đạt đến "đỉnh điểm" của sự giận dữ, căm thù và đau đớn. Diễn tả điều này, "Nguyễn Minh Châu đã trút bỏ hết trang sức của ngôn từ" (Bùi Minh Đức) để thay vào đó là những từ ngữ cực tả "như lửa cháy" "quật tới tấp" "thở hồng hộc" "nghiên răng ken két" mới diễn tả được đày đủ, chính xác cảnh tượng kinh hoàng này. Chồng đánh vợ bằng tất cả sự căm thù, tức giận, bằng tất cả sức mạnh của cơ bắp và tinh thần, đánh thậm tệ, dã man như đánh kẻ thù số 1. Thật thậm tệ, dã man và đớn đau biết chừng nào! Chứng kiến cảnh tượng này mấy ai đã cầm được lòng mình. Quả thực như Tô Hoài viết "viết văn là quá trình đấu tranh để nói ra sự thật. Đã là sự thật thì không hề tầm thường chút nào". Sự thật mà nhà văn Nguyễn Minh Châu phản ánh thật chân thực, chính xác được viết ra từ "những điều trông thấy mà đau đớn lòng" của một nhà văn có "mối quan hoài thường trực về số phận con người" (Nguyễn Văn Long). Nỗi đau xót của người đàn bà hàng chài làm cho trái tim Phùng rớm máu. Mỗi nhát quất vào lưng người đàn bà cũng làm tan nát trái tim độc giả. Sức mạnh của ngôn từ đâu phải đến từ lời trần ngôn sáo ngữ mà nó nhiều khi được chiết suốt từ những trái tim đang đau đáu trước những nỗi đau của cuộc đời. Với cảnh tượng bị bạo hành dã man ấy, người đàn bà mang nỗi đau về thể xác. Mặc dù vậy người đàn bà không chống trả, không van xin, không chạy trốn. Khi Thúy Kiều bị Tú Bà tra tấn đã phải thốt lên trong đau đớn:

"Thịt da ai cũng là người

Lòng nào hồng rụng thắm rời chẳng đau"

Người đàn bà cũng vậy, mụ đâu phải là mình đồng da sắt, là con người bình thường ai mà không đau được chứ! Thế mà mụ lặng câm chấp nhận đòn roi của chồng như người đi biển chấp nhận sóng gió vì con. Quả thực, những điều diễn ra là sự tận cùng bạo lực gia đình. Mối quan hệ gia đình, vốn là một mối quan hệ rất thiêng liêng, cao đẹp nhưng giờ đây đã bị phá vỡ bởi những hành động bạo lực chồng chất, dã man. Giờ đây thay thế vào cho mối quan hệ thiêng liêng kia là ngon lửa của lòng hận thù. Thật đau đớn, chua xót biết chứng nào. Con người thật tội nghiệp, nhỏ bé trước cuộc sống mưu sinh, trước cảnh sống nghèo đói. Cơm áo gạo tiền đã khiến những người trí thức bị "ghì sát đất," để sống đời thừa như những thanh sắt bị hoen ghỉ ra giữa cuộc đời, để họ cứ chết dần, chết mòn, chết khi đang còn sống. Đó là thực trạng đau xót được nhà văn Nam Cao phản ánh chân thực trong những trang viết của ông về đề tài người trí thức nghèo. Cũng vì cái đói, Lão Hạc trong truyện ngắn cùng tên của Nam Cao phải ăn bả chó để bảo toàn mảnh đất thiêng cho người con trai. Đó là những con người sống trong chế độ cũ, xã hội nửa thực dân phong kiến phi nhân đạo. Đau đớn thay, nỗi đau về cơm áo gạo tiền còn kéo dài sang tận chế độ mới, khi hòa bình đã lập lại, đất nước đã thống nhất nhưng cái đói vẫn là mối đe dọa đến cuộc đời của nhiều người dân trong những năm 80 của thế kỷ XX. Cái nghèo đói đang mang đến nguy cơ phá hủy những mối quan hệ vốn thiêng liêng và tưởng chừng rất bền chặt. Đặt ra vấn đề này, Nguyễn Minh Châu đã làm thay đổi bao mắt nhìn, óc nghĩ của mọi người về cuộc đời, về thân phận của con người bằng tất cả tấm lòng nhân đạo sâu sắc, thấm thía và cảm động. Như vậy, chiếc thuyền vào gần bờ đã có kết quả hoàn toàn trái ngược với vẻ đẹp của sự toàn bích, toàn thiện; giờ đây là sự hiện thân của cái xấu, cái ác, cái phi đạo đức. Hình ảnh chiếc thuyền ở gần là hiện thân của cuộc sống lam lũ, nhọc nhằn với đói nghèo và bạo lực.

Người nghệ sĩ Phùng như cay đắng nhận thấy những cái ngang trái, bi kịch trong gia đình thuyền chài kia đã là thứ thuốc rửa quái đản làm những thước phim huyền diệu của cái máy ảnh mà anh dày công sáng tạo nghệ thuật bổng hiện hình một sự thật cuộc sống sót xa. Phùng kinh ngạc đứng há hốc mồm, vứt máy ảnh định nhảy vào can thiệp. Thiên chức của người nghệ sĩ không chỉ khám phá, rung động trước cái đẹp mà phải đứng lên chống lại cái ác, cái xấu xa. Khát vọng giải phóng người đàn bà khỏi đòn roi luôn tồn tại trong lòng Phùng

Chính việc chứng kiến cảnh bạo lực gia đình đã làm thay đổi quan điểm, cách nhìn cuộc đời của Phùng về nghệ thuật và cuộc đời. Đây cũng là một tình huống mới để câu chuyện phát triển sang một hướng khác.

Với hai phát hiện ấy Phùng chợt nhận ra rằng cuộc đời không đơn giản một chiều mà chứa nhiều nghịch lý ngang trái, mâu thuẫn. Cuộc sống luôn tồn tại những mặt đối lập, đẹp và xấu thiện và ác. Ở đây nhà văn khẳng định, cùng một chiếc thuyền nhưng ở hai thời điểm, hai khoảng cách lại cho kết quả hoàn toàn trái ngược nhau. Cuộc đời luôn chứa đựng nghịch lí oái oăm. Cuộc sống luôn tồn tại những mặt đối lập, những mâu thuẫn giữa đẹp –xấu, ác – thiện. Đừng nhầm lẫn giữa hiện tượng và bản chất, giữa hình thức và nội dung không phải bao giờ cũng trùng khít nhau. Đừng vội đánh giá con người, sự vật qua hình thức bên ngoài. Nguyễn Minh Châu đã lên tiếng dõng dạc cần phải bước vào cuộc chiến chống lại cái ác, bạo tàn, xấu xa.

Thành công đầu tiên của tác phẩm phải kể đến việc tác giả đã tạo ra một tình huống nhận thức mang ý nghĩa khám phá, phát hiện về cuộc sống. Sự chứng kiến cảnh người đàn ông đánh vợ là một sự kiện tạo ra bước ngoặt nhận thức và tình cảm, cảm xúc của nhân vật Phùng. Ngôn ngữ kể chuyện rất sinh động, hấp dẫn, tác giả đã chọn ngôi kể thứ nhất, nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng, giúp cho điểm nhìn trần thuật sắc sảo, lời kể trở nên khách quan, chân thực và giàu tính thuyết phục. Ngôn ngữ nhân vật rất phù hợp với đặc điểm tính cách của từng nhân vật. Xây dựng đối thoại sinh động hấp dẫn. Việc sử dụng ngôn ngữ rất linh hoạt, sáng tạo như thế, tác giả đã khắc sâu chủ đề- tư tưởng cho tác phẩm. Nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật rất tinh tế, sắc sảo tạo nên một tác phẩm rất đặc sắc giàu sức ám ảnh.

Quả thực, mọi dòng sông đều đổ về biển rộng, cũng như mọi khám phá sáng tạo đều có đích hướng về, những vấn đề thuộc về con người, nhân sinh, nhân bản. Bởi lẽ, con người là một trung tâm của văn học nghệ thuật. Văn học có thể viết về mọi vấn đề của đời sống, mọi hình thức sáng tạo, nhưng đều hướng tới để đặt ra và cắt nghĩa những vấn đề của nhân sinh. Văn học chân chính phải là thứ văn chương vị đời, nhà văn chân chính phải là nhà văn vì con ngươi, phẩm mới đạt tới tầm nhân bản. Muốn vậy "Nhà văn chân chính là phải nhân đạo từ trong cốt tủy" (Sê – Khốp). Chính vì thế, văn học phải hướng tới cuộc sống, phải khơi gợi được những tình cảm nhân văn cao đẹp, đánh thức được lòng trắc ẩn đang ngủ sâu trong trái tim mỗi người đọc. Văn chương phải giúp ta người hơn. Từ những điều trên, ta có thể khẳng định nhà văn Nguyễn Minh Châu đã hoàn thành sứ mệnh của một nhà văn chân chính khi tạo ra những trang viết chan chứa giá trị nhân đạo.

Nói tóm lại, đoạn văn đã thể hiện rất chân thành, sâu sắc những phát hiện của nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng, từ đó, tác phẩm đặt ra bao vấn đề có ý nghĩa nhân sinh sâu sắc. Từ câu chuyện về một bức ảnh nghệ thuật và sự thật cuộc đời sau bức ảnh, Chiếc thuyền ngoài xa đã đặt ra bao vấn đề có ý nghĩa triết lí và nhân sinh sâu sắc. Từ đây, ta nhận ra một điều: Chuyện cách nhìn đời, nhìn người như thế nào chưa bao giờ là đơn giản dễ dàng. Phải chăng chỉ có tấm lòng nhân ái, trái tim mang mối quan hoài thường trực về số phận con người mới giúp con người có cái nhìn sâu sắc, đúng đắn hơn? Cuộc đời cần lắm những ánh mắt, những điểm nhìn như vậy.