[Thùy Minh]

Đánh giá nội dung nghệ thuật của tác phẩm Apôlông diệt mãng xà Pithôn​

Văn bản:

Chiến công đầu tiên của chàng là diệt trừ con mãng xà Pithôn để trả thù cho người mẹ kính yêu của mình.

Xưa kia, khi nữ thần Hera biết chuyện tình duyên của Dớt với Lêtô thì một mặt nàng ra lệnh cho khắp nơi trên mặt đất không được tiếp đãi, chứa chấp Lêtô, một mặt nàng xin với nữ thần Đất mẹ Gaia sinh ra một con quái vật thật khủng khiếp để nó truy đuổi Lêtô. Gaia đã sinh ra con mãng xà Pithôn, một con trăn cực kỳ to lớn, đúng hơn phải nói đó là một con nửa rắn, nửa rồng, cực kỳ hung dữ. Pithôn đã đuổi bám theo dấu chân Lêtô khiến cho Lêtô lúc nào cũng nơm nớp lo âu. Nhưng rồi nhờ thần Pôxêidôn giúp đỡ, Lêtô mới đặt chân lên được hòn đảo Ortigi. Người xưa kể lại, chính nhờ thần Pôxêidôn nên mới ra đời hòn đảo Ortigi. Cảm thương số phận bạc bẽo của nàng Lêtô, thần đã giáng cây đinh ba xuống biển. Và thế là từ đáy biển nổi dềnh lên một hòn đảo nhỏ lênh đênh, trôi nổi.

Apôlông cưỡi trên cỗ xe do đàn thiên nga trắng muốt kéo, bay từ xứ sở của những người Hybebôrêen về Denphơ. Nơi đây dưới chân núi Parnax, trong một chiếc hang sâu tối đen không một tia nắng nào lọt tới, ẩm ướt, nhớp nháp, con mãng xà Pithôn sống và ngày ngày ra phá hoại hoa màu, săn bắt súc vật của những người dân lành. Có người nói, nó được nữ thần Thêmis giao cho canh giữ một lời sấm ngôn thiêng liêng hoặc là một mảnh đất thiêng liêng trên đó có ngôi đền thờ nữ thần Đất mẹ Gaia vĩ đại. Từ ngôi đền này nữ thần Gaia truyền phán những lời sấm ngôn cho những người trần đoản mệnh để họ có thể đoán định được tương lai, biết cách hành động và cư xử cho đúng với ý muốn của các vị thần.

Apôlông bay tới Denphơ. Từ trên cỗ xe chàng đứng, ánh sáng tỏa ra ngời ngời, ánh sáng từ chiếc mũ vàng của chàng, ánh sáng từ cây cung bạc và những mũi tên vàng. Cỗ xe của chàng lượn một vòng trên bầu trời rồi hạ cánh xuống một ngọn núi, trước hang ổ của Pithôn. Vừa bước tới cửa hang Apôlông đã cảm thấy khó chịu vì khí lạnh từ lòng hang bốc ra. Chàng lần bước đi vào lòng hang sâu hun hút, tối đen mịt mùng. Đi chưa được bao xa, chàng bỗng nghe thấy tiếng chuyển động ầm ầm và từ đáy hang sâu thẳm bốc lên một mùi tanh kinh tởm hết chỗ nói, tưởng có thể làm đảo lộn cả ruột gan. Apôlông biết ngay là Pithôn đang bò ra khỏi hang để tìm kiếm thức ăn. Chàng lập tức thoát ra khỏi hang, tìm một chỗ thuận lợi để nấp mình, đón quái vật đi tới. Pithôn ra khỏi hang và trườn tới thung lũng phía trước. Thân hình khổng lồ của nó với những vẩy cứng, băng qua những tảng đá lởm chởm làm đá vỡ ra hoặc bị xô đẩy lăn đi ầm ầm. Một làn gió cuốn theo cát bụi mù mịt, thổi ào ạt vào cây cối như trời đang nổi cơn giông. Pithôn quăng mình vào chỗ nào là chỗ đó cây cối gãy răng rắc, nhà cửa đổ, đất bằng lún xuống thành hồ ao. Chim chóc, thú vật sợ hãi nháo nhác gọi nhau chạy trốn. Ngay đến các tiên nữ Nimphơ, những tiên nữ của rừng xanh, đồng nội, núi non sông suối, con của thần Dớt, cũng phải bỏ chạy.

Nhưng có một người con của Dớt không bỏ chạy mà lại tiến đến đương đầu với Pithôn. Đó là vị thần Apôlông vĩ đại, uy nghiêm. Nhìn thấy Apôlông, Pithôn vươn chiếc cổ dài ngoẵng ra, mắt quắc lên xanh lè, mồm há hốc với những hàm răng sắc nhọn để phóng ra chiếc lưỡi dài đỏ như lửa, hòng vơ liếm ngay được đối thủ vào trong mồm. Nhưng không may cho con mãng xà kinh tởm này, Apôlông đứng ngoài tầm phóng của chiếc lưỡi lửa của nó. Và khi nó vừa thu lưỡi về chưa kịp lấy đà phóng tiếp một đòn nữa thì dây cung bạc đã bật lên một tiếng khô gọn, một mũi tên vàng rít lên trong gió cắm phập vào đầu Pithôn. Rồi tiếp những mũi tên thứ hai, thứ ba.. liên tiếp cắm vào thân hình đầy vẩy cứng của con quái vật. Pithôn đau đớn trườn mình, quay đầu bỏ chạy. Apôlông đuổi theo cho đến tận ngôi đền thờ nữ thần Đất mẹ Gaia để kết liễu được con quái vật, trừ khử được một tai họa cho dân lành, trả thù cho người mẹ kính yêu là nữ thần Lêtô.

Sau khi giết được Pithôn, Apôlông chôn xác quái vật xuống đất đen sâu thẳm và cho dựng lên một ngôi đền thờ lấy tên là đền thờ Denphơ. Nơi đây, những nàng trinh nữ đẹp nhất được tuyển chọn là cô đồng Pithi để lãnh sứ mạng giao tiếp với thần Apôlông, phán truyền những lời sấm ngôn thần thánh. Còn thần ánh sáng Apôlông vì chiến công đó được mang danh hiệu Apôlông Pithien. Apôlông còn đặt lệ cứ bốn năm một lần tổ chức Hội Pithiques để kỷ niệm chiến công diệt trừ con mãng xà Pithôn. Vị thần Apôlông là người bảo trợ cho nghệ thuật và âm nhạc cho nên trong những ngày mở hội chỉ có những ca sĩ, nhà thơ, nhạc sĩ đua tài.

(Trích Apôlông diệt mãng xà Pithôn, Thần thoại Hy Lạp,

Bùi Xuân Mỹ biên soạn, NXB Văn hóa thông tin, 2001, tr. 100-103)

Bài làm tham khảo:

Những cuộc chiến qua đi, những trang lịch sử của từng dân tộc được sang trang, các chiến tuyến có thể được dựng lên hay san bằng. Nhưng điều gì khiến những tác phẩm văn học tồn tại mãi với thời gian? Đó chính là sức hấp dẫn của tác phẩm toát lên từ nội dung và hình thức nghệ thuật. Sức hấp dẫn ấy là thanh nam châm thu hút mọi thế hệ. Thần thoại Hy Lạp ra đời gần như sớm nhất trong nền văn học nhân loại nhưng vẫn tồn tại đến bây giờ cũng bởi sức hấp dẫn của từng truyện kể. Apôlông diệt mãng xà Pithôn là một câu chuyện mang sức hút ấy.

Truyện kể về chiến công đầu tiên của thần Apôlông là diệt trừ con mãng xà Pithôn để trả thù cho Lêtô - người mẹ kính yêu của mình. Pithôn là một con trăn to lớn, đúng hơn phải nói đó là một con nửa rắn, nửa rồng, cực kỳ hung dữ. Nó truy đuổi Lêtô khắp nơi khiến Lêtô lúc nào cũng nơm nớp lo âu; nó còn ngày ngày phá hoại hoa màu, săn bắt súc vật của những người dân lành. Apôlông tìm đến tận hang ổ của con vật, dùng cung tên tiêu diệt và chôn xác con quái vật xuống đất đen sâu thẳm.

Truyện ca ngợi vẻ đẹp của thần Apôlông - con trai thần Dớt. Đó là vẻ đẹp oai phong, rực rỡ ngay từ khi chàng xuất hiện trên mảnh đất Denphơ - nơi con quái vật náu mình. Từng chi tiết miêu tả về chàng như tạo tạc nên một bức tranh đẹp và huyền bí: "Apôlông cưỡi trên cỗ xe do đàn thiên nga trắng muốt kéo; từ trên cỗ xe chàng đứng, ánh sáng tỏa ra ngời ngời, ánh sáng từ chiếc mũ vàng của chàng, ánh sáng từ cây cung bạc và những mũi tên vàng." Xung quanh thần như tỏa ra vầng hào quang lấp lánh, vẻ đẹp của đàn thiên nga trắng, ánh sáng từ mũ vàng, cung vàng, tên bạc cùng tôn lên vẻ đẹp lộng lẫy của thần. Vẻ đẹp ấy đối lập hoàn toàn với hang sâu hun hút, khí lạnh và mùi tanh kinh tởm tỏa ra từ nơi ở con quái vật. Chính nghĩa luôn tỏa ra tỏa ra vẻ đẹp sáng ngời, còn thế lực phi nghĩa bạo tàn chỉ gắn liền với bóng tối và sự nhơ nhớp!

Đó còn là vẻ đẹp của trí tuệ tinh anh, của sự ứng phó linh hoạt trước tình huống nguy cấp. Sau khi vào hang ổ của con quái vật, nhận thấy mối hiểm nguy "tiếng chuyển động ầm ầm và từ đáy hang sâu thẳm bốc lên một mùi tanh kinh tởm hết chỗ nói", Apôlông lập tức thoát ra khỏi hang và đổi ngay chiến thuật. Chàng "tìm một chỗ thuận lợi để nấp mình, đón quái vật đi tới" . Chiến thuật mai phục của quân sự đã giúp chàng quan sát được hành động, lường trước sức mạnh của kẻ thù mà ứng phó. Với thân hình to lớn, sức mạnh như vũ bão của con vật thì việc cố thủ trong hang nó chẳng phải nguy hiểm lắm sao? Con quái vật chỉ cần lấp cửa hang thì nguy hiểm sẽ cận kề. Apôlông đã nhanh chóng nhận ra mức độ nguy hiểm của tình huống và ứng phó linh hoạt. Trí tuệ của chàng là trí tuệ của thần linh, khiến ta nhớ đến trí tuệ của người anh hùng Hê-ra-clet trong những cuộc chiến tương tự với các loài ác thú. Sức mạnh của tài năng thêm sức mạnh của trí tuệ chính là sức mạnh của chiến thắng.

Vẻ đẹp của Apôlông khiến người đọc cảm phục và yêu mến chính là vẻ đẹp của tinh thần bất khuất, của quyết tâm chiến đấu đến cùng với con ác thú. Từng chi tiết miêu tả về con ác thú như truyền đến cả người đọc nỗi kinh hoàng: "Thân hình khổng lồ của nó với những vẩy cứng, băng qua những tảng đá lởm chởm làm đá vỡ ra hoặc bị xô đẩy lăn đi ầm ầm. Một làn gió cuốn theo cát bụi mù mịt, thổi ào ạt vào cây cối như trời đang nổi cơn giông. Pithôn quăng mình vào chỗ nào là chỗ đó cây cối gãy răng rắc, nhà cửa đổ, đất bằng lún xuống thành hồ ao." Sự xuất hiện của Pithôn cùng sức mạnh khủng khiếp khiến chim chóc, muông thú phải chạy trốn, thậm chí các tiên nữ Nimphơ cũng phải bỏ chạy. Bởi một cái quăng mình của nó cũng khiến các loài vật gần quanh nát xác. Không ai dám lại gần. "Nhưng có một người con của Dớt không bỏ chạy mà lại tiến đến đương đầu với Pithôn. Đó là vị thần Apôlông vĩ đại, uy nghiêm". Như vậy, dù con quái vật có đáng sợ đến thế nào, Apôlông cũng không hề nao núng. Chàng quyết tâm trả thù cho mẹ, trừ hại cho dân bằng tinh thần xả thân cao độ. Nghệ thuật "đòn bẩy" phát huy tối đa hiệu quả của nó trong các câu văn miêu tả "Pithôn vươn chiếc cổ dài ngoẵng ra, mắt quắc lên xanh lè, mồm há hốc với những hàm răng sắc nhọn để phóng ra chiếc lưỡi dài đỏ như lửa, hòng vơ liếm ngay được đối thủ vào trong mồm".. đã biến sức mạnh của con quái thú làm bước đệm tôn vinh sức mạnh và sự dũng cảm của thần Apôlông. Con quái thú càng ghê gớm, dữ dằn thì vẻ đẹp của thần càng được tôn lên, chiến công của thần càng lừng lẫy. Có thể thắng được con quái vật ai ai cũng khiếp sợ phải là người có sức mạnh phi thường, có lòng dũng cảm đáng nể.

Chiến đấu đến cùng với cái xấu xa, tàn ác, ta thấy ở Apôlông vẻ đẹp của người con có lòng hiếu thảo. Chàng đã giải trừ cho mẹ mối lo lắng nơm nớp về sự truy sát của con quái vật. Chiến công của chàng còn trừ mối hại cho dân, đem đến cho dân lành cuộc sống bình yên. Chàng là nhân vật hội tụ nhiều vẻ đẹp đáng trân trọng.

Truyện không chỉ ngợi ca vẻ đẹp của nhân vật Apôlông mà còn gửi gắm bức thông điệp sâu sắc: Con người cần chiến đấu đến cùng với cái ác, cái xấu bằng lòng quả cảm, bằng tinh thần bất khuất, ý chí quyết tâm. Có như vậy mới đem lại phần thắng cho chính nghĩa.

Truyện thể hiện khát vọng của người cổ đại Hy Lạp về sự chiến thắng của cái thiện, cái đẹp trước các thế lực xấu xa. Con quái vật Pithôn tượng trưng cho những thế lực hắc ám trong xã hội đã bị sức mạnh chính nghĩa diệt trừ. Nếu nhìn nhận con quái vật ở phương diện tượng trưng cho thiên tai phá hoại mùa màng (ngày ngày ra phá hoại hoa màu, săn bắt súc vật của những người dân lành), thì truyện còn thể hiện ước mơ của người xưa về sự chiến thắng của con người trong sự nghiệp chinh phục thế giới tự nhiên hoang dã.

Về phương diện nghệ thuật, truyện chứa đựng những đặc trưng của nghệ thuật cổ đại Hy Lạp: Sự phong phú của trí tưởng tượng, được kể qua hàng loạt các tình tiết đơn giản mà hấp dẫn. Sức hấp dẫn ấy được tạo nên bởi những chi tiết kì ảo kể về sức mạnh của con quái thú, về sức mạnh phi thường của thần Apôlông. Nghệ thuật "đòn bẩy" làm tăng tính hấp dẫn, li kì của thử thách và làm bật những phẩm chất của nhân vật chính..

Con người ngày nay dù không còn tin vào sự tồn tại của các vị thần hay các chi tiết kì ảo, nhưng sức hấp dẫn của từng câu chuyện kể thì vẫn mãi trường tồn.