Phân tích, đánh giá đặc sắc nội dung, nghệ thuật bài thơ Bàn tay em - Xuân Quỳnh

Phân tích, đánh giá đặc sắc nội dung, nghệ thuật bài thơ Bàn tay em - Xuân Quỳnh​

"Làm sao cắt nghĩa được tình yêu

Có nghĩa gì đâu, một buổi chiều

Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt

Bằng mây nhè nhẹ gió hiu hiu.."

Thật đúng vậy, tình yêu là chủ đề vĩnh cửu trong văn chương muôn đời. Từ xưa đến nay đã có bao nhiêu thi nhân đi tìm vẻ đẹp của tình yêu và để lại cho đời những áng thơ bất hủ mà chúng ta có thể kể đến như bà chúa thơ Nôm Hồ Xuân Hương, ông hoàng thơ tình Xuân Diệu.. Và chúng ta cũng có một Xuân Quỳnh-người có những sáng tác luôn mang đậm khát khao về một tình yêu cháy bỏng. Bàn tay em là một trong số những sáng tác tiêu biểu mà thông qua những đặc sắc về nội dung và nghệ thuật, ta có thể phần nào hiểu được vẻ đẹp của bức tranh tình yêu.

Được sinh ra vào những năm tháng chiến tranh loạn lạc cùng với một tuổi thơ bất hạnh nên Xuân Quỳnh luôn mang nặng một niềm khao khát về một hạnh phúc trọn vẹn. Bà là một trong những cây bút tài hoa thuộc thế hệ các nhà thơ trẻ thời chống Mĩ cứu nước. Một số sáng tác tiêu biểu ta phải kể đến như tập thơ Tơ tằm - Chồi biếc, Hoa dọc chiến hào.. Bài thơ Bàn tay em được in trong tập Tự hát là một thi phẩm rất đặc biệt của bà về chủ đề tình yêu mà qua đó ta có thể cảm nhận được đầy đủ vẻ đẹp của người phụ nữ trong cuộc sống đời thường.

"Bàn tay em ngón chẳng thon dài

Vết chai cũ đường gân xanh vất vả.

* * *Rồi úp mặt lên bàn tay khóc mẹ."

Đến với tác phẩm, ta có thể nhận ra bàn tay của em là hình ảnh xuyên suốt bài thơ.

Hiện lên trước mắt ta là hình ảnh đôi bàn tay, chẳng phải bàn tay búp măng thon dài nữ tính mà chỉ có những vết chai sạn đã cũ hằn sâu. Đôi bàn tay dù là của phụ nữ nhưng lại hiện lên những đường gân xanh thể hiện cho một cuộc đời nhiều vất vả nhọc nhằn. Đó là đôi bàn tay của người phụ nữ yêu lao động, biết lấy lao động làm thước đo nhân phẩm. Không những vậy, nó cùng em lớn lên từ những ngày chỉ biết chơi chắt chơi chuyền cho đến khi biết may vá, tết tóc và trở thành một người phụ nữ khéo léo, đảm đang như bây giờ. Và cũng chính đôi bàn tay ấy đã giữ những giọt nước mắt của em khóc mẹ qua đời.

Cả tuổi thơ gắn liền với nó cho đến khi gặp anh, yêu anh:

"Trời mưa lạnh tay em khép cửa

Em phơi mền vá áo cho anh

* * *Và góp nhặt niềm vui từ mọi ngả."

Vì yêu anh nên quan tâm chăm sóc anh từ những thứ nhỏ nhặt nhất. Bàn tay biết kéo rèm cho anh khỏi lạnh, biết phơi mền, biết vá áo.. Em dành hết cho anh tất cả tình yêu thương, sự nâng niu, trân trọng. Không chỉ về vật chất, em còn mang cho anh sự bình yêu, thanh thản trong tâm hồn. Bàn tay em cùng anh chia sẻ những khó khăn vất vả trong cuộc đời. Em biết gom góp chút niềm vui nhỏ bé trong cuộc sống, giúp anh phần nào vơi bớt đi những nỗi lo âu trong cuộc sống vất vả đời thường. Đến khổ thơ này, ta có thể nhận thấy được, hỉnh ảnh bàn tay được nhân hóa trở nên có sức mạnh xoa dịu nỗi đau, chữa lành vết thương tâm hồn, biết góp nhặt niềm vui tử mọi ngả. Và rồi khi anh đi xa, đôi bàn tay cũng biết thương biết nhớ.

"Khi anh vắng bàn tay em biết nhớ

Lấy thời gian đan thành áo mong chờ

* * * Em trao anh cùng với cuộc đời em."

​

Đôi bàn tay em lúc này thực sự trở nên hình tượng hơn. Bàn tay em hay chính tâm hồn em, trái tim em khi anh đi xa, em biết trông mong, nhung nhớ. Nỗi nhớ ấy được em gửi gắm đan thành chiếc "áo mong chờ" chứa đựng hết tâm huyết, nỗi niềm chất chứa những ngày thiếu vắng anh. Khổ thơ thực sự khiến ta nhận ra rằng người phụ nữ ở thời đại nào cũng luôn mang những vẻ đẹp tâm hồn, nhân cách cao cả. Tình yêu thương nồng nàn cùng với sự chung thủy đợi chờ ta cũng đã từng thấy trong bài thơ Sóng:

"Lòng em nhớ đến anh

Cả trong mơ còn thức"

Có nỗi nhớ tràn đầy lòng yêu của thi sĩ, có nỗi nhớ bao trùm cả không gian và thời gian, không chỉ tồn tại trong ý thức mà còn len lỏi thâm nhập vào trong giấc mộng hằng đêm. Những đòi hỏi, khát khao yêu đương của người con gái được bộc lộ thật mãnh liệt nhưng cũng thật giản dị. Để rồi lấy thời gian vết nên những dòng thơ chất chứa tình yêu chân thành để chứng mình khoảng không địa lý không thể nào chia cắt tình yêu đôi lứa:

"Bàn tay em, gia tài bé nhỏ

Em trao anh cùng với cuộc đời em."

Bài thơ kết lại bằng đôi dòng tâm tình giản dị mà chân thành. Đôi bàn tay là cả gia tài của người con gái, là thứ đã theo em suốt cả cuộc đời nay phó thác cho anh cũng như gửi gắm phần đời còn lại cho anh- người mà em yêu. Chỉ hai câu thơ nhưng đã đủ nói lên hết tất cả mong muốn khao khát từ tận sâu trong trái tim của người con gái. Nhìn lại cả đoạn thơ, ta có thể thấy Xuân Quỳnh đã khéo léo sử dụng hình ảnh tượng trưng-đôi bàn tay để qua đó thể hiện nhân cách cao cả, nét đẹp của ngưởi phụ nữ trong tình yêu mà dù trong thời đại nào cũng vẫn luôn sáng ngời.

Bên cạnh những đặc sắc về nội dung là sự phong phú về nghệ thuật. Xuân Quỳnh đã sử dụng thể thơ tự do để bày tỏ khéo léo về vẻ đẹp của người con gái trong tình yêu. Lời thơ nhẹ nhàng, da diết như lời thủ thỉ tâm tình của người con gái. Bằng việc sử dụng kết hợp rất chính xác và tinh tế các thủ pháp nghệ thuật: Ẩn dụ, hoán dụ, so sánh.. nữ thi sĩ đã khắc họa một cách chân thực và sinh động nhất hình ảnh người phụ nữ dịu dàng, tần tảo, đảm đang, chung thủy, nặng tình nặng nghĩa, giàu đức hy sinh. Xuân Quỳnh thực sự phá cách và tinh tế khi sử dung hình ảnh đôi bàn tay để miêu tả, ca ngợi vẻ đẹp của người phụ nữ mà không phải những phương diện khác như người xưa thường dùng như: Mái tóc, làn da, nụ cười, cách nói năng, cử chỉ hành động.. Là người phụ nữ khéo léo, đảm đang, giàu tình cảm, nữ nhà thơ có lẽ hiểu rất rõ giá trị của đôi bàn tay người phụ nữ. Câu chữ của bài thơ giản dị đến không ngờ nhưng qua ngôn ngữ tự nhiên, giọng điệu tình cảm, trìu mến mà khiến đôi bàn tay trở nên thật dịu dàng, trang trọng và đẹp đẽ mà qua đó thể hiện được niềm tin, khát khao về một cuộc sống ấm êm, bình dị. Cũng đã có rất nhiều nhà thơ của các thế hệ trước viết về chủ đề này, nhưng bài thơ vẫn mang một chút gì đó riêng biệt không thể nhầm lẫn, một chút gì đó mang đậm nét thơ Xuân Quỳnh. Tất cả đã kết hợp với nhau, đồng điệu tạo nên một thi phẩm để lại trong lòng người một ấn tượng sâu sắc.

"Thơ Xuân Quỳnh là thơ của một cánh chuồn chuồn bay tìm chỗ nương thân trong nắng nôi dông bão của cuộc đời.." và Bàn tay em thực sự khiến ta hiểu rõ hơn về tâm hồn của nữ thi sĩ. Đoạn thơ tuy ngắn nhưng đủ để ta nhấy thấy hình ảnh của người con gái trong tình yêu luôn dịu dàng, đảm đang, tần tảo, giàu đức hi sinh.. Vẻ đẹp ấy dù ở thời đại nào cũng sẽ mãi luôn sáng ngời, lưu lại trong ta một ấn tượng khó quên, ấn tượng về hồn thơ Xuân Quỳnh.