Lý trí là khả năng của ý thức để hiểu các sự việc, sử dụng logic, kiểm định và khám phá những sự kiện; thay đổi và kiểm định hành động, kinh nghiệm và niềm tin dựa trên những thông tin mới hay có sẵn. Nói cách khác lý trí là kết quả của quá trình dài học hỏi, nhận thức và tư duy nhằm xây dựng nên một thế giới quan trong một con người. Dựa vào thế giới quan này, con người sẽ có thể phân tích một cách logic những sự vật sự việc diễn ra xung quanh họ để đưa ra quyết định đúng đắn nhất. Điều này cũng có nghĩa là tư duy lý trí không hoàn toàn đúng trong mọi trường hợp mà nó chỉ đúng dựa trên thế giới quan của chủ thể nhất định. Ví dụ với một đứa trẻ mới lớn, khi đưa cho nó một cái hộp có chữ "Bí mật", lý trí của nó sẽ lập tức thôi thúc nói mở cái hộp ra để xem bên trong có gì, tuy nhiên với một người trưởng thành đã trả giá nhiều cho tính tò mò của mình, họ hoàn toàn có thể quyết định bỏ đi mà không mở cái hộp. Hai quyết định này đều dựa trên lý trí nhưng khác nhau bởi thế giới quan khác biệt của mỗi coi người.
Cảm xúc là phản ứng bản năng của tâm lý con người dựa trên những sự việc, kinh nghiệm đã trải qua trong quá khứ hoặc do ảnh hưởng khách quan từ môi trường xung quanh. Có những cảm xúc nhẹ nhàng, thoáng qua như thích, không thích, khó chịu, những loại cảm xúc này thường không gây ảnh hưởng lớn tới hành động của con ngươid hoặc một người trưởng thành có thể dễ dàng tri phối nó. Ví dụ một cô gái đứng trước một cái váy đẹp, cô ta có thể tri phối bản thân mua hay không mua nó. Tuy nhiên có những loại cảm xúc rất mạnh mẽ như yêu, ghét, căm thù, sợ hãi, tức giận. Những cảm xúc mạnh mẽ này có thể gây tác động trực tiếp lên quyết định của con người trong một tình huống nhất định khiến người ta khó mà khống chế. Ví dụ bạn đi trên đường gặp một cuộc tai nạn và chứng kiến xác chết ngay trước mặt, phảm ứng sợ hãi, run rẩy gây ra từ sốc tâm lý gần như là phản xạ tự nhiên, ngoài tầm kiểm soát của bản thân. Từ đây có thể thấy cảm xúc của con người là bản năng tự vệ quan trọng nhưng cũng có thể khiến con người đưa ra những quyết định sai lầm.
Trên thực tế sự giao thoa giữa lý trí và cảm xúc, sẽ tạo nên những hành vi, lời nói, cách ứng xử.. hay tất cả những gì chúng ta thể hiện ra bên ngoài, tác động vào những người xung quanh, tác động vào
cuộc sống mà ta đang sống. Chính vì thế con người chỉ đạt trạng thái hài lòng nhất khi quyết định họ đưa ra dựa trên sự đồng thuận của cả lý trí và tình cảm.
Khi con người bị ép buộc đưa ra một hoặc một chuỗi quyết định chỉ dựa trên lý trí hoặc chỉ dựa trên tình cảm, hệ quả tất yếu là họ sẽ bị rơi vào trạng thái hoài nghi, gây ra áp lực lên tâm lý, về lâu về dài áp lực này có thể gây ra các chứng bệnh tâm lý khác nhau như stress, trầm cảm, rối loạn lo âu..
Vậy
câu hỏi đặt ra ở đây là làm thế nào để cân bằng được giứa lý trí và tình cảm?
Trước hết, hãy quay trở lại với định nghĩa của lý trí và tình cảm, tình cảm là phản ứng bản năng còn lý trí là kết quả của tư duy, suy luận. Dựa trên định nghĩa này có thể suy ra trước bất kỳ một sự việc nào, tình cảm luôn là thứ diễn ra trước trong não bộ, sau đó lý trí mới theo sau để phân tích sự kiện vừa xảy ra và tại sao chủ thể lại có cảm xúc đó. Chính vì thế nếu bạn vội vàng hành động theo cảm xúc ví dụ bỏ chạy khi sợ hãi, tấn công khi tức giận, vồ vập khi yêu tức là bạn đã không để cho lý trí có cơ hội khởi động và phân tích sự việc. Đây là sai lầm gây nên hối hận sau khi cảm xúc nhất thời qua đi, sai lầm này phổ biến ở những người có cảm xúc mạnh, tính bản năng cao ví dụ người làm nghệ thuật, nhà văn, họa sĩ.
Sai lầm phổ biến thứ hai chính là khi lý trí tư duy quá mạnh tri phối hoàn toàn cảm xúc, trong trường hợp này dù cảm xúc có diễn ra trước nhưng nó hoàn toàn mờ nhạt hoặc không có tác động nào lên trí óc. Điều này diễn ra ở một số người sinh ra đã có tư duy suy luận quá mạnh mẽ (ví dụ các nhà khoa học, chính trị gia, doanh nhân) những người này có thể thành công nhưng thường nhận ra bản thân thiếu thốn tình cảm khi đã ở đỉnh cao danh vọng.
Vậy giải pháp cuối cùng chính là von người cần phải học cách đưa quyết định dựa trên cả tình cảm và lý trí. Để làm được điều này trước tiên bạn cần hiểu được cảm xúc của mình. Khi một sự việc diễn ra hoặc một người mới xuất hiện, thay vì lập tức hành động theo cảm xúc, hãy tập đặt câu hỏi cho bản thân.
Mình đang có cảm xúc gì?
Tại sao mình lại có cảm xúc này?
Cảm xúc này là chủ quan từ một phía hay có lý do rõ ràng?
Khi bạn đã hiểu rõ cảm xúc của bản thân rồi, hãy tiếp tục vận dụng lý trí để phân tích vấn đề đó hoặc tìm giải pháp thích hợp nhất.
Mình có thể làm gì? Có đáng phải làm gì đó hay không?
Mình làm như vậy có đúng hay không?
Hậu quả hành đông của mình sẽ là gì.
Đến bước này, Bạn sẽ cảm thấy dễ dàng chấp nhận kết quả hơn khi ít nhất bạn biết mình đã suy nghĩ cẩn thận và hoàn toàn ý thức và kiểm soát đươc hành động mà mình đã làm. Dù quyết định cuối cùng có là đúng hay sai, thắng hay thua thì cái bạn nhận được sẽ không phải là nuối tiếc hay hối hận mà chính là một bài học để bạn có thể trưởng thành hơn và sáng suốt hơn trong tương lai.
5338
42
