1. Dọn Về Làng - Nông Quốc Chấn Mẹ! Cao - Lạng hoàn toàn giải phóng Tây bị chết bị bắt sống hàng đàn Vệ quốc quân chiếm lại các đồn Người đông như kiến, súng dày như củi. Sáng mai về làng sửa nhà phát cỏ, Cày ruộng vườn, trồng lúa ngô khoai Mấy năm qua quên tết tháng Giêng, quên rằm tháng bảy, Chạy hết núi lại khe, cay đắng đủ mùi Nhớ một hôm mù mịt mưa rơi Cơn gió bão trên rừng cây đổ Cơn sấm sét lán sụp xuống nát cửa Ðường đi lại vắt bám đầy chân. Súng nổ kia! Giặc Tây lại đến lùng. Từng cái lán, nó đốt đi trơ trụi, Nó vơ hết áo quần trong túi Mẹ địu em chạy tót lên rừng Lần đi trước, mẹ vẫy gọi con sau lưng Tay dắt bà, vai đeo đẫy nải Bà lòa mắt không biết lối bước đi. Làm sao bây giờ: Ta phải chống! Giặc đã bắt cha con đi, nó đánh, Cha chửi Việt gian, cha đánh lại Tây Súng nổ ngay đì đùng một loạt, Cha ngã xuống nằm lăn trên mặt đất Cha ơi: Cha không biết nói rồi.. Chúng con còn thơ, ai nuôi ai dạy? Không ai chống gậy khi bà cụ qua đời! Mẹ ngồi khóc, con cúi đầu cũng khóc. Sợ Tây nghe, mẹ dỗ "nín", con im. Lán anh em rải rác không biết nơi tìm Không ván, không người đưa cha đi cất. Mẹ tháo khăn phủ mặt cho chồng, Con cởi áo liệm thân cho bố; Mẹ con đưa cha đi nằm một chỗ Máu đầy tay, trên mặt nước tràn.. Mày sẽ chết! Thằng giặc Pháp hung tàn Băm xương thịt mày, tao mới hả. Hôm nay Cao - Bắc - Lạng cười vang Dọn láng, rời rừng, người xuống làng Người nói cỏ lay trong ruộng rậm Con cày mẹ phát, ruộng ta quang. Ðường cái kêu vang tiếng ô tô. Trong trường ríu rít tiếng cười con trẻ. Mờ mờ khói bếp bay trên mái nhà lá. Mặc gà gáy chó sủa không lo, Ngày hai bữa rau ta có muối. Ngày hai buổi không tìm củ pấu, củ nâu Có bắp xay độn gạo no lâu, Ðường ngõ từ nay không cỏ rậm, Trong vườn chuối, hổ không dám đến đẻ con Quả trên cành không lo tự chín tự rụng, Ruộng sẽ không thành nơi máu chảy từng vũng. Bộ đội đỡ phải đi thung lũng núi rừng, Ra đường xe, hát nói ung dung Từng đoàn người dắt lá cây tiến bước Súng bên vai, bao gạo buộc bên vai, Chân đi có giày không sợ nẻ Trên đầu có mũ che nắng mưa. Mặt trời lên sáng rõ rồi mẹ ạ! Con đi bộ đội, mẹ ở lại nhà, Giặc Pháp, giặc Mỹ còn giết người cướp của trên đất nước ta. Ðuổi hết nó đi, con sẽ về trông mẹ. Mùa đông 1950 Bài thơ được tác giả sáng tác bằng tiếng Tày, sau đó dịch sang tiếng Việt. 2. Nhớ Đèn thương nhớ ai Mà đèn không tắt.. (Ca dao) Con suối nhớ ai Róc rách róc rách Đêm đêm ngày ngày Nhắc thầm không trách. Con chim nhớ ai Bay đi bay lại Mây chiều nắng mai Xa xôi không ngại. Cái nón nhớ ai Dầm mưa dãi nắng Đi trên đường dài Không quên lời dặn Chiếc khăn nhớ ai Bời bời trong óc Chỉ màu không phai Trùm lên mái tóc. Chiếc cày nhớ ai Sáng chiều xới đất Con trâu chiếc vai Hẹn mùa lúa tốt. Chiếc quạt nhớ ai Bay như cánh bướm Gió thoảng bên người Lòng thêm mát đượm. Ngọn đèn nhớ ai Suốt đêm không ngủ Như mắt canh trời Bừng bừng tia lửa. Ai nhớ cứ nhớ Ai đi cứ đi Chiến trường súng nổ Thắng giặc, lại về!
Bộ đội ông cụ Đồ ăn đã sắm đủ rồi - Măng vầu, phiắc pàn nõn chuối, Lợn bò, gạo nếp, gạo nương... Các bản người người đưa tới, Làng như sắp đám cưới! Lần này nhộn nhịp hơn mọi khi. Tại sao? Ta sẽ đón người gì? Ai cũng mong để được xem bộ đội. Cơm trưa xong, nắng lui về ngọn núi Anh giao thông đến đưa gói thư Tin bay đi bản trên xóm dưới Già già trẻ trẻ đợi hoan hô, Lớp học tan, tiếng ríu rít của học trò, Tiếng của đồng bào gọi nhau tập hợp. Bộ đội đã đến kia! A lúi! Những người là người! Đeo súng ngắn, súng dài, súng dóp... Hoan hô! Hoan hô! Nhìn không chớp mắt. Có cả người mũi lõ tóc quăn, Hai con mắt màu gio như lính Pháp Lại có Cụ Già chân đi đất, Mặc bộ quần áo Nùng, Tay cầm cái gậy mây rừng, Miệng ngậm một điếu can không khói, Bộ râu dài vừa trắng vừa đen, Chân tay nhanh nhẹn như thanh niên... Cụ Già cười, vẫy chào người đứng đón Dân chúng rỉ tai nhau: Bộ đội gì toàn những người lạ lạ? Có lẽ đây là người "Gốc trỏ". Khi ăn cơm chiều, Bộ đội đếm: một, hai... ngồi trật tự. Cụ đi từng bàn xem bát đũa. Cho thổi còi, rồi Cụ ăn sau. Mọi người rủ nhau Đốt đuốc đến xem quân Ông Cụ. Người già đến, Cụ mời ngồi niềm nở, Trẻ con lại, Cụ bế xoa đầu. Cụ nói, dân nghe rõ từng câu - "Muốn cách mệnh thành công mau! Ta phải đoàn kết như bó đũa.!" Gà đã gáy lượt đầu, Nhưng tiếng vỗ tay còn như nứa nổ. Còn vang vang tiếng hát của thiếu nhi. Hôm sau, Cụ rời bản lên đường, Cho bộ đội xếp hàng, Cụ cảm ơn, Cụ trả tiền - dù chủ nhà không nhận; Cụ bắt tay từng người. Cụ đi khỏi rồi, Ai cũng thương nhớ, Người hỏi người không ai biết rõ: "Tên Cụ Già là chi? Tóc bạc vẫn còn đi, "Nhất định đây là người "Pỏ cốc"! "Dân ta sắp tới ngày Độc lập". Bước sang rằm tháng bảy, Nhận được một tin mừng: "Giải phóng quân đã vào Hà Nội" "Khắp nơi mở hội tưng bừng.! Có nhiều ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh! Nhìn đôi mắt, bộ râu, ta nhớ nhớ Giống Cụ Già trước đến bản ta! Đúng! Đích đúng! Đây là Ông Cụ! Sung sướng thay! Bản ta toàn nam nữ Lần đầu tiên đã được đón Bác Hồ Chúng ta xin gửi một bức thư Rằng: "Cả bản Mường vẫn nhớ lời Người nói". (7-1948)
Chim én tìm tổ Chim én ngày nào Trên mái tranh nhà ta xây tổ Sáng nay trở về bâng khuâng cánh vỗ Vù sang cây sấu Vút lên cây mai Bay rồi lại đậu Đậu rồi lại bay Nghĩ gì chim hỡi? Chim bay lên mái ngói Xanh cửa, trắng tường Ríu rít bên nhau xây tổ mới. Nguồn: SGK Tiếng Việt 2, tập 1, NXB Giáo dục, 2002
