"Vội vàng" là kiệt tác tiêu biểu cho phong cách thơ của Xuân Diệu, thể hiện một cách nhìn mới lạ và ý nghĩa về cuộc sống, về cách sống vội của nhà thơ. Vì sao Xuân Diệu sống vội vàng? Bởi vì nhà thơ sợ màu "nhạt mất", sợ hương "bay đi", sợ "xuân hết", sợ "tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại", nhà thơ "tiếc cả đất trời". Theo quan điểm của nhà thơ, sống vội vàng có nghĩa là toàn tâm toàn ý tận hưởng vẻ đẹp của thiên nhiên, của cuộc đời. Theo Xuân Diệu, sống vội là một lối sống năng động, khác với lối sống gấp gáp của một số bạn trẻ hiện nay, mải chạy theo những giá trị vật chất, ham hưởng thụ mà quên đi công việc, sa đà vào lối sống tiêu cực vô nghĩa. Xuân Diệu thể hiện một quan niệm sống vội vàng rất khác, thức tỉnh những ai lầm đường lạc lối và mở đường cho những ai chưa biết lựa chọn thế nào trong quá trình theo đuổi ý nghĩa đích thực của cuộc sống. Sống vội của Xuân Diệu là cách sống sâu sắc như vậy. Xuân Diệu là nhà thơ luôn khao khát sự hài hòa, đồng cảm với cuộc đời, yêu thương sâu sắc cuộc sống xung quanh mình. Người đọc luôn cảm nhận được sự sôi nổi, nhiệt huyết, say mê, khao khát yêu thương con người và cuộc sống từ nhà thơ. Đặc biệt qua tác phẩm "Vội vàng", dường như nhà thơ cảm nhận được đời người thật ngắn ngủi. Vì thế, Xuân Diệu muốn sống vội để có trọn vẹn cuộc sống tuyệt vời ấy, nhất là những năm tháng tuổi trẻ. Ông cũng thể hiện một tư tưởng nhân văn mới trong bài thơ của mình và mở đầu cho sự phát triển hơn nữa của tư tưởng nhân văn trong nền văn học dân tộc. Đó là ý nghĩa và giá trị của cuộc sống con người, không phải ở độ dài của cuộc đời, mà ở chất lượng cuộc sống, và chất lượng cao nhất của cuộc sống là tuổi trẻ, đồng thời tình yêu là phẩm chất và sức sống của tuổi trẻ. Dù trong thơ hay ngoài đời, Xuân Diệu luôn thể hiện một khát vọng mãnh liệt về tình yêu và cuộc sống. "Vội vàng" là một minh chứng điển hình, nói lên tiếng nói của một trái tim khao khát sống, say mê lẽ sống. Bài thơ còn chất chứa những trăn trở, khắc khoải, lo lắng của Xuân Diệu về thời gian trôi nhanh. Nhà thơ yêu cuộc sống một cách nghiêm túc, nên ông phải tận hưởng nó một cách vội vàng, cố chấp, không giấu được vẻ bất an vì cuộc đời thì vô cùng nhưng đời người thì quá ngắn ngủi. Những suy nghĩ và trăn trở ấy cứ hiện lên trong đầu tác giả: Làm sao giữ được tuổi thanh xuân, làm thế nào để có thể tận hưởng cuộc sống một cách trọn vẹn nhất: Tôi sung sướng. Nhưng vội vàng một nửa: Tôi không chờ nắng hạ mới hoài xuân. Xuân đang tới, nghĩa là xuân đang qua, Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già, Mà xuân hết, nghĩa là tôi cũng mất. Lòng tôi rộng, nhưng lượng trời cứ chật, Không cho dài thời trẻ của nhân gian, Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn, Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại Còn trời đất, nhưng chẳng còn tôi mãi, Nên bâng khuâng tôi tiếc cả đất trời Xuân Diệu sợ tuổi trẻ sẽ qua đi như thời gian vô tình. "Xuân đang tới, nghĩa là xuân đang qua" nghe có vẻ phi lý nhưng đó là cách nhìn nhân sinh được tác giả khéo léo lồng ghép vào bài thơ: Mỗi khi mùa xuân đến lại mang theo bao niềm tin và hi vọng, nhưng mỗi mùa xuân, mỗi một năm thời gian cũng là một lần lấy đi tuổi trẻ của chúng ta, đánh dấu một lần chúng ta thêm già đi. Xuân Diệu nhanh chóng nhận ra quy luật tất yếu về mối quan hệ đối lập giữa thiên nhiên vĩnh cửu và con người bé nhỏ. Nhà thơ đau khổ, tuyệt vọng: Mùi tháng, năm đều rớm vị chia phôi, Khắp sông, núi vẫn than thầm tiễn biệt.. Cơn gió xinh thì thào trong lá biếc, Phải chăng hờn vì nỗi phải bay đi? Chim rộn ràng bỗng đứt tiếng reo thi, Phải chăng sợ độ phai tàn sắp sửa? Chẳng bao giờ, ôi! Chẳng bao giờ nữa.. Nhà thơ nhận ra rằng mình không thể thay đổi quy luật của tạo hóa, và những dòng cuối của bài thơ như một lời khuyên mà tác giả dành cho người đọc: Ai cũng chỉ có một cuộc đời, hãy sống thật ý nghĩa và cháy hết mình với đam mê của mình, sau đó bạn sẽ không hối tiếc: Cho chếnh choáng mùi thơm, cho đã đầy ánh sáng Cho no nê thanh sắc của thời tươi Bài thơ "Vội vàng" chứa đựng những suy tư của Xuân Diệu, thể hiện khát vọng được hòa nhập với cuộc sống: Không thể thay đổi dòng thời gian, vậy thì chỉ có thể sống vội và tận hưởng trọn vẹn thời gian!
Hãy tìm những câu thơ thể hiện quan niệm sống "vội vàng" của Xuân Diệu trong những bài thơ khác? Trong bài "Giục giã", Xuân Diệu viết: Mau với chứ, vội vàng lên với chứ, Em, em ơi, tình non đã già rồi; Con chim hồng, trái tim nhỏ của tôi, Mau với chứ! Thời gian không đứng đợi. Tình thổi gió, màu yêu lên phấp phới; Nhưng đôi ngày, tình mới đã thành xưa. Nắng mọc chưa tin, hoa rụng không ngờ, Tình yêu đến, tình yêu đi, ai biết! Trong gặp gỡ đã có mầm ly biệt; Những vườn xưa, nay đoạn tuyệt dấu hài; Gấp đi em, anh rất sợ ngày mai; Đời trôi chảy, lòng ta không vĩnh viễn. Với "Xuân không mùa", Xuân Diệu cũng muốn sống không chờ đợi: Xuân ở giữa mùa đông khi nắng hé; Giữa mùa hè khi trời biếc sau mưa; Giữa mùa thu khi gió sáng bay vừa Lùa thanh sắc ngẫu nhiên trong áo rộng. Nếu lá úa trên cành bàng không rụng, Mà hoa thưa ửng máu quá ngày thường; Nếu vườn nào cây nhãn bỗng ra hương, Là xuân đó. Tôi đợi chờ chi nữa?
Tình yêu trong thơ của Xuân Diệu Vì quan niệm "Yêu là nguồn sống" nên hầu hết các bài thơ của Xuân Diệu đều cho thấy những cảm xúc trong ông luôn được đẩy đến tận cùng. Thi sĩ yêu cuộc sống đến cuống quýt trong "Vội vàng" và bởi thế nên ông như đắm chìm trong cõi tình yêu nồng nàn, cháy bỏng. Trong sự luận giải đa dạng, phong phú của Xuân Diệu về tình yêu, chúng ta có thể thấy tình yêu có sức mạnh giúp con người sống vượt lên giới hạn của chính mình, giúp con người dám sống và được sống là chính mình. Tôi muốn tắt nắng đi Cho màu đừng nhạt mất; Tôi muốn buộc gió lại Cho hương đừng bay đi. ... Ta muốn ôm Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn; Ta muốn riết mây đưa và gió lượn, Ta muốn say cánh bướm với tình yêu, Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều ... – Hỡi xuân hồng, ta muốn cắn vào ngươi! Xuân Diệu khát khao được hòa hợp cùng những gì mình yêu. Điều đó được diễn tả một cách đầy táo bạo trong thơ của ông. Thi sĩ đã không hề ngần ngại diễn tả những trạng thái yêu mạnh mẽ như "muốn ôm", "muốn riết", "muốn say", "muốn thâu", "muốn cắn".. Tất cả đều gợi cảm giác nồng nàn, tha thiết, đê mê của tình yêu rất trần thế, rất con người. Vượt qua rào cản của những quan niệm ấu trĩ, lạc hậu về tình yêu; những cảm xúc trong thơ Xuân Diệu rất chân thực, rất đời thường, gợi nhiều suy ngẫm về giá trị hiện hữu của con người: Tháng giêng ngon như một cặp môi gần (trong "Vội vàng") ; Trời ơi, ta muốn uống hồn em (trong" Vô biên").. Tình yêu trong thơ Xuân Diệu là một trong những yếu tố quan trọng nhất khiến thơ Xuân Diệu thấm nhuần triết lý nhân sinh sâu sắc và có sức sống bền lâu trong lòng độc giả nhiều thế hệ.
Thơ xuân của Xuân Diệu Mùa xuân là khoảng thời gian đẹp nhất của vạn vật. Do đó, Xuân Diệu cũng "sống vội vàng" nhất trong thơ xuân. Thi sĩ trân trọng những ngày xuân. Bởi càng yêu xuân, tiếc xuân, nhà thơ càng cần phải sống vội. Ngoài bài thơ "Vội vàng", Xuân Diệu còn có những bài thơ xuân khác. Đây là nguồn dẫn chứng vô cùng giá trị để có thể liên hệ, so sánh, mở rộng khi làm văn phân tích về thơ Xuân Diệu. Xuân Lá bàng non ngon lành như ăn được. Trời tạnh mà lá mới ướt như mưa. Nhựa bàng đỏ còn thắm đầu lá biếc; Gió rào rào tốc áo lá còn thưa. Một dãy cây bàng tuổi còn trẻ lắm Biết gió đùa nên cây lại đùa hơn. Những chồi nhọn vui tươi châm khoảng thắm, Cành lao xao chuyền ánh lá xanh rờn. Tôi đi giữa buổi đầu ngày, đi giữa Buổi đầu xuân – đi giữa buổi đầu tiên Như sáng nay cuộc đời vừa mới mở. Và ban đầu cây với gió cười duyên. Nụ cười xuân Giữa vườn inh ỏi tiếng chim vui Thiếu nữ nhìn sương chói mặt trời Sao buổi đầu xuân êm ái thế! Cánh hồng kết những nụ cười tươi Ánh sáng ôm trùm những ngọn cao Cây vàng rung nắng lá xôn xao Gió thơm phơ phất bay vô ý Đem đụng cành mai sát nhánh đào Tóc liễu buông xanh quá mỹ miều Bên màu hoa mới thắm như kêu Nỗi gì âu yếm qua không khí Như thoảng đưa mùi hương mến yêu Này lượt đầu tiên thiếu nữ nghe Nhạc thầm lên tiếng hát say mê Mùa xuân chín ửng trên đôi má Xui khiến lòng ai thấy nặng nề... Thiếu nữ bâng khuâng đợi một người Chưa từng hẹn đến – giữa xuân tươi Cùng chàng trai trẻ xa xôi ấy Thiếu nữ làm duyên, đứng mỉm cười Xuân đầu Trời xanh thế! Hàng cây thơ biết mấy! Vườn non sao! Đường cỏ mộng bao nhiêu. Khi Phạm Thái gặp Quỳnh Như thuở ấy, Khi chàng Kim vừa được thấy nàng Kiều. Hỡi năm tháng vội đi làm quá khứ! Trời về đây! Và đem trở về đây Rượu nơi mắt với khi nhìn ướm thử, Gấm trong lòng và khi đứng chờ ngây. Và nhạc phất dưới chân mừng sánh bước; Và tơ giăng trong lời nhỏ khơi ngòi; Tà áo mới cũng say mùi gió nước; Rặng mi dài xao động ánh dương vui. Thiêng liêng quá, những chiều không dám nói, Những tay e, những đầu ngượng cúi mau; Chim giữa nắng sao mà kêu đến chói! Ôi vô cùng trong một phút nhìn nhau! Cho ta xin, cho ta xin sắc đỏ, Xin màu xanh về tô lại khung đời... Trời ơi, trời ơi, đâu rồi tuổi nhỏ? Hôm xưa đâu rồi, trời ơi! trời ơi! Thơ tình mùa xuân Mùa xuân về trong tiếng ca chim, Trên nước xanh sông, trong liễu rèm. Chưa hái được hoa mang tặng em Nên một cành thơ em tạm đem. Ánh xuân mỗi sớm hồng tươi mướt, Những ống khói cao bèn nhận trước. Ruộng xanh đã cấy đến chân trời Lóng lánh mạ soi mình xuống nước. Chưa hái được hoa mang tặng em Nên một cành thơ anh tạm đem. Cây trồng – ta chẳng trồng nêu Tết Những lá đầu tiên vừa nhú biếc. Người đi chợ búa tiếng chân ran, Quần láng mới thâm còn sột soạt. Chưa hái được hoa mang tặng em Nên một cành thơ anh tạm đem. Trên cảnh đồng quê thấy xếp hàng Chạy dài như tận cuối không gian Những dàn sắt dựng như ren sắt Dẫn điện chuyền đi xây hạnh phúc... Chưa hái được hoa mang tặng em Nên một cành thơ anh tạm đem. Anh muốn mời em bước xuống thuyền, Thuyền của đôi ta vào hiện thực Dựa thế đêm tan, ngày sáng rực, Thuyền ta đi dựng lấy thần tiên... Đây một cành thơ anh tạm đem Như nước xanh sông, như liễu rèm... Một ngày xuân Một ngày xuân xanh tươi như mắt biếc, Gió biển Đông phơ phất thổi lên rừng. Áo Việt Bắc màu chàm pha vững chắc Cũng thêu thùa những đường nắng mênh mông. Tôi bước đi trên những đường phá vỡ, Lắng tai nghe kháng chiến hát mơ hồ. Mùi chiến thắng gieo trong không khí nở, Đường xuyên rừng hay đường lại Thủ Đô? Chèo lá nhỏ xuôi xuôi buông thả mái, Gió đem tơ đi nối những chân trời, Những tay trẻ ôm tròn vòng thế giới; Tự đâu về? Trái đất nổi bài vui. Chàng vệ quốc súng mang đi rảo bước. Ngựa giao thông nghiêng đầu ngoạm cỏ xanh. Cầu khấp khểnh toé lên đôi ánh nước. Quán cửa nhìn hàng lụa mắt long lanh. Đàng xa ấy chắc lượn vòng tha thiết, Giòng sông Lô ca hát ở Khu Mười. Phố Đại Từ hay Cao Vân chẳng biết! Ta là mình, mà anh cũng là tôi. Máu tươi chảy ba năm trời chiến sĩ, Có hôm nay một buổi sớm mai đời. Muôn cổ họng chim trời kêu ríu rít Khiến mặt trời bối rối cả đường tơ. Xuân không mùa Một ít nắng, vài ba sương mỏng thắm, Mấy cành xanh, năm bảy sắc yêu yêu Thế là xuân. Tôi không hỏi chi nhiều. Xuân đã sẵn trong lòng tôi lai láng. Xuân không chỉ ở mùa xuân ba tháng; Xuân là khi nắng rạng đến tình cờ, Chim trên cành há mỏ hót ra thơ; Xuân là lúc gió về không định trước. Đông đang lạnh bỗng một hôm trở ngược, Mây bay đi để hở một khung trời Thế là xuân. Ngày chỉ ấm hơi hơi, Như được nắm một bàn tay son trẻ... Xuân ở giữa mùa đông khi nắng hé; Giữa mùa hè khi trời biếc sau mưa; Giữa mùa thu khi gió sáng bay vừa Lùa thanh sắc ngẫu nhiên trong áo rộng. Nếu lá úa trên cành bàng không rụng, Mà hoa thưa ửng máu quá ngày thường; Nếu vườn nào cây nhãn bỗng ra hương, Là xuân đó. Tôi đợi chờ chi nữa? Bình minh quá, mỗi khi tình lại hứa, Xuân ơi xuân vĩnh viễn giữa lòng ta Khi những em gặp gỡ giữa đường qua Ngừng mắt lại, để trao cười, bỡ ngỡ. Ấy là máu báo tin lòng sắp nở Thêm một phen, tuy đã mấy lần tàn. Ấy là hồn giăng rộng khắp không gian Để đánh lưới những duyên hờ mới mẻ? Ấy những cánh chuyển trong lòng nhẹ nhẹ Nghe xôn xao rờn rợn đến hay hay... Ấy là thư hồi hộp đón trong tay; Ấy dư âm giọng nói đã lâu ngày Một sớm tim bỗng dịu dàng đồng vọng... Miễn trời sáng, mà lòng ta dợn sóng, Thế là xuân. Hà tất đủ chim, hoa? Kể chi mùa, thời tiết, với niên hoa, Tình không tuổi, và xuân không ngày tháng. Xuân rụng Sắc tàn, hương nhạt, mùa xuân rụng! Những mặt hồng chia rẽ hết cười. Đỡ lấy đài xiêu, nưng lấy nhị, Hồn ơi, phong cảnh cũng là ngươi! Duyên mỏng bay theo đỡ sắc buồn, Cho mình hoa rụng cứ xinh luôn. Phút giây hoá bướm lìa cây dạo, Đến đất không nghe một tiếng hờn. Gió tuy nhiu nhíu chỉ đưa hơi, Sương dẫu chưa buông lệ ám trời; Nhưng bóng chiều mau sa nặng lắm, Mà hoa thì nhẹ: cánh rơi... rơi... Trên đồng lỏng lẻo khói giờ cơm, Ấy lúc sao êm hiện mấy chòm. Thần chết thướt tha nương bóng héo, Bắt đầu đi nhặt những hồn thơm.
