[Trữ Tú]

Vẻ Đẹp Đăm Săn Trong Đoạn Trích Chiến Thắng Mtao Mxây

Tác giả: Trần Hà Nam

Nguồn: Giảng Văn Chọn Lọc Văn Học Việt Nam - Trần Đình Sử (chủ biên)

Từ bao đời nay, người Ê-Đê đã cùng quay quần bên bếp lửa, nghe không biết chán từ đêm này sang đêm khác về Đăm Săn, bài ca về người tù trưởng anh hung của dân tộc mình với những chiến công hiển hách trong xây dựng phát triển buôn làng và bảo vệ cộng đồng chống lại bao kẻ thù hung hãn. Trong những chiến công lừng lẫy, ngây ngất long người vẫn là đoạn Chiến Thắng Mtao Mxây, chứng tỏ tài năng, bản lĩnh, lòng dũng cảm phi thường và sức mạnh vô địch của Đăm Săn.

Sở dĩ xảy ra cuộc chiến này là do Mtao Mxây (tù trưởng Sắt) đã cướp Hơ Nhí – vợ của Đăm Săn. Đối với người Ê-Đê theo chế độ mẫu hệ việc bi kẻ thù cướp mất vợ là một nỗi sỉ nhuc của cả cộng đồng. Chiến Thắng Mtao Mxây là lần thứ hai Đăm Săn phải chiến đấu với kẻ thù để giành lại vợ, chứng tỏ sự hùng mạnh của Đăm Săn. Chàng phải đối mặt với kẻ thù hung bạo và cũng có sức mạnh phi thường không kém. Hàng loạt những hình ảnh so sánh trong đoạn trích cho thấy rõ sự tương phản giữa Đăm Săn với kẻ thù, làm nổi bật lên sự hào hùng cùa chàng và sự thảm hại của Mtao Mxây. Đó chính là nét đặc sắc trong nghệ thuật đoạn trích này, tôn vinh vẻ đẹp người anh hùng Đăm Săn.

Còn tiếp..

 

[Trữ Tú]

Phần tiếp theo

Xem nội dung ẩn

Vẻ đẹp Đăm Săn hiện rõ ngay từ khi chàng bước chân vào lãnh địa của Mtao. Tù trường Sắt hung bạo dù kiêu căng ngạo man cũng luôn phải dè chừng sự hiện diện của chàng. Hình ảnh Đăm Săn cùng những bạn bè đồng minh của chàng hiện lên dưới mắt kẻ thù thật dũng mãnh với khố màu sặc sỡ, đầu độii khăn đẹp cùng khí thế hừng hực "Gươm sáng như mặt trời. Thân mình ở trần như quả dưa, ở thế chờ sån như con sóc. Mắt sáng gấp đôi gấp ba mắt thường". Hình ảnh so sánh thật đạc trưng đã làm đậm nét phi thường của người anh hùng. Tư thế ấy lại gắn liền hành động thách thức: Chặt ống tre thành ba khúc, xô đổ hàng rào, hàm chứa sức mạnh tuyệt luân của chàng. Khi giáp chiến cùng bằng Đăm Săn, dù ngôn ngữ sử thi miêu tả Mtao Mxây cũng rất đẹp, rất dũng mãnh nhưng vẫn lộ ra sự khiếp nhược trước Đăm Săn. Lời nói của hắn với chàng lộ ra sự hèn nhát "không được đâm ta khi ta đang xuống đó". Đáp lại, Đăm Săn đã bộc lộ sự khinh bỉ kẻ thù bằng tư thế đàng hoàng của mình: "Sao ta lại đâm ngươi khi ngươi đang đi xuống nhỉ? Người xem, đến con lợn nái của nhà ngươi dưới đất, ta cũng không thèm đâm nữa là!"

Cuộc đối đầu của Đăm Săn với Mtao Mxây là giữa hai tù trưởng dũng mãnh. Phẩm chất anh hùng theo cách nhìn sử thi là ở sự chiến thắng bằng sức mạnh và sự can đảm. Cuộc đối đầu sinh tử ấy không có chỗ dung thân cho kẻ nào hèn nhát hơn. Trong tình cảm tôn vinh người anh hùng của buôn làng, moi cử chỉ, ngôn ngữ, hành động của Đăm Săn đều nổi bật, vượt trội hơn kẻ thù. Chúng ta được chứng kiến màn thi tài múa khiên thú vị: Mtao Mxây thểhiện rõ sự khoác lác khi lời nói của hắn được chứng minh bằng "khiên hắn kêu lạch cạch như quả mướp khô", còn Đăm Săn đã dập tắt nhuệ khí của hắn bằng sức mạnh phi thường trong màn múa khiên độc đáo. Ngôn ngữ sử thi khoa trương sức mạnh ấy ngang sức mạnh tự nhiên: "Một lần xốc tới, chàng vượt một đồi tranh. Một lần xốc tới nữa, chàng vượt một đồi lồ ô. Chàng chay vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây". Lần múa khiên thứ hai của chàng còn ghê gớm hơn bởi dồn lại sức mạnh trừng phạt Mtao Mxây. Sức mạnh Đăm Săn có được còn nhờ sự trợ lực của người vợ Hơ Nhị khi nàng ném trầu và thuốc cho chàng để sức lực tăng lên gấp bội.

Đăm Săn không hề đơn độc trong cuộc chiến vì danh dự này. Chính nghĩa thuộc về chàng khi các tù trưởng bạn hung mạnh giúp chàng giành lại người vợ yêu quý. Đồng thời, chàng còn được sự trợ giúp của ông Trời. Người anh hùng sử thi luôn có mối quan hệ với lực lượng siêu nhiên. Trời đã giúp đánh rơi áo giáp của Mtao Mxây. Khi không còn áo sắt, hắn thật thảm hại và hèn nhát khi lần lượt chạy trốn vào chuồng heo, chuồng trâu, khi sắp chết lại buông ra những lời hèn nhát. Ông Trời chi đóng vai trò hỗ trợ Đăm Săn, còn chính chàng mới là người kết liễu kẻ thù, đòi lại danh dự, cướp lại người vợ được Trời tác thành. Giết Mtao Mxây, chính nghĩa thuộc về Đăm Săn. Chiến thắng được tôn vinh cùng với việc Đăm Săn được sở hữu tất cả tà sản, dân làng, tôi tớ của hắn. Hình ảnh trong sử thi được mô tả với quy mô hoành tráng: Mọi người tình nguyện theo Đăm Săn đông như bầy huơu nai, lố nhố như đàn kiến canh, như bầy kiến đen, như đàn mối trắng. Chàng thêm quyền uy, thêm nhiều chiêng núm, chiêng bằng - của cái trở thành biểu tượng sức mạnh sức mạnh tuyêt đối của người anh hùng.

 

[Trữ Tú]

Phần cuối

Xem nội dung ẩn

Chính vì thế, để xứng đáng với chiến công cũng phải có một lễ ăn mừng thật kì vĩ. Lời kêu gọi của Đăm Săn có sức mạnh hiêu triệu muôn người như một, bởi chàng đem lại niềm vinh quang chiến thắng, đem lại sự bình yên cho bến nước buôn làng. Lễcúng mừng chiến thắng hào phóng cũng là để tôn vinh xứng đáng: "Hãy lấy bảy chum rượu, bảy con trâu đực, bảy con heo thiến để cúng cho Đăm Săn này đã chiến thắng Mtao Mxây, để ta được như cây cổ thụ cao vút". Dấu ấn tâm linh sau chiến thắng cho thấy Trời đứng về phía Đăm Săn. Không khí hội còn náo nức tưng bừng với chiêng trống vang lừng khiến vỡ cả sàn nhà, làm bay mái tranh lợp nhà, con khỉ con vượn mãi nghe mà quên đi hái trái cây, những con voi và con tê giác cũng phải lắng nghe mà quên cả cho con bú. Nổi bật giữa đám đông hoan hỉ ấy tất yếu phải là người anh hùng Đăm Săn - tù trưởng hung mạnh ít ai sánh kịp. Ngay cả trong không khí yên bình của cộng đồng, vẻ đẹp ấy vẫn nổi bật từ ngoại hình đến hành động: Mái tóc dài cuồn cuộn thả xuống một cái chiêng, uống rượu không bao giờ say, ăn uống không bao giờ thấy no. Hơn thế nữa, ngôn ngữ phóng đại của sử thi đã so sánh chàng ngang sức manh thần linh: "Oai linh vang đến tận thần núi phía Đông, đến tận thần núi phía Tây" Hình ảnh Đăm Săn sau chiến công này được mô tả phóng đại và như một điệp khúc vang vong niềm tự hào về người anh hùng tiêu biểu của cộng đồng: "Và người ta bàn tán không cùng nhau, rằng Đăm Săn quả thật là một tù trưởng dũng cảm, không bao giờ chịu lùi bước. Chàng ta mang chăn choàng lên vai, tay đeo vòng, cầm gươm chạm trổ sắc bén.. Đăm Săn hùng cường ngay từ trong lòng mẹ". Vẻ đẹp ấy chỉ có thể xuất hiện trong sử thi anh hùng, chỉ có ngôn ngữ sử thi mới đem lại vẻ đẹp độc đáo đến thế!

Đoạn trích đã đem lại cho ta nhữmg cách nhìn độc đáo về người anh hùng Đăm Săn trong chiến công tiêu diệt kẻ gây hấn, đem lại bình yên cho buôn làng. Lời kể chuyện hấp dẫn cùng ngôn ngữ miêu tả khoa trương tạo được dấu ấn đặc sắc, chứa đựng những giá trị nhân văn đặc trưng của sử thi. Sử thi anh hung Đăm Săn quả thật đã hình thành ý thức và tình cảm cộng đồng vững bền của dân tộc Ê-đê, thành di sản quý báu của Tây Nguyên và dân tộc Việt Nam, đánh dấu thời đại sử thi rực rỡ với vẻ đẹp "một đi không trở lại".