[Tủ Sách Lịch Sử] Nhiếp Chính Ỷ Lan - Quỳnh Cư

Chương năm - 1

Bấm để xem

Ở hành cung Khải Định xem dân gặt trở về chưa kịp ăn xong đĩa cam thị nữ vừa dâng, vua Lý Thánh Tông đã được viên nội giám tâu, có quan thái sư Lý Đạo Thành xin vào bái kiến.

Được mệnh lệnh, Lý Đạo Thành vội bước vào, suy lạy:

- Muôn tâu bệ hạ! Biết bệ hạ mới đi thăm thú mùa màng về còn mệt nhọc mà hạ thần dám phạm tới giờ nghỉ của bệ hạ, thật là đắc tội.

Vua Lý Thánh Tông chỉ vào chiếc đôn sứ đặt cạnh chiếc sập sơn son thiếp vàng nơi mình ngồi, vẻ mặt căng thẳng:

- Miễn lễ cho khanh! Có việc chi mà quan thái sư vất vả vậy?

Lý Đạo Thành liếc nhìn viên nội giám có mặt trong cung điện vẻ tần ngần. Hiểu ý, vua đưa mắt bảo viên nội giám ra ngoài. Khi chỉ còn một mình vua, Lý Đạo Thành vội vã:

- Muôn tâu bệ hạ! Thần mới được mật báo nguyên phi Ỷ Lan vừa làm một việc quá xúc phạm tới bệ hạ.

Vua Lý Thánh Tông thất sắc:

- Khanh nói sao? Nguyên phi Ỷ Lan xúc phạm trẫm?

- Muôn tâu bệ hạ! Đứa thị nữ thân tín của nguyên phi là Chinh mật báo là lâu nay hoàng phi lập đàn thờ Phật ở trong cung và đã dùng tà thuật để trù ếm bệ hạ!

- Có phải đứa thị nữ Ỷ Lan đem từ Siêu loại41 hồi nhập cung?

[41] Từ khi vào cung, vua đổi tên làng của Ỷ Lan là Siêu loại.

- Tâu bệ hạ! Đứa ấy là thị Lộc đã được nguyên phi cho về lấy chồng. Đến thay thế là Thị Chinh, em cùng cha khác mẹ với nguyên phi.

- Trẫm nhớ ra rồi. Mẹ con thị đáng lẽ trẫm bắt tội từ lâu. Nhờ Ỷ Lan tâu xin, trẫm tha cho tội tâu sằng. Chịu ơn cứu mệnh ấy, chắc mẹ con thị tìm cách báo đền nên mới cho thị ra hầu hạ? Vậy người ấy đã tố cáo chắc không sai! Nhưng chẳng hay Ỷ Lan dùng tà thuật gì để hại trẫm?

- Theo lời Thị Chinh, nguyên phi đã chọn một hình người bằng gỗ có một cây đinh nhọn cắm ở nơi tim, trên hình người ấy có khắc đầy đủ họ tên của bệ hạ. Ấy là chưa kể một lá bùa ghi những lời lẽ quá đỗi bất kính, thần không dám nhắc lại. Xem vậy, hằng ngày hoàng phi mượn tiếng niệm Phật nhưng thực ra để làm một việc đen tối độc ác.

Nhà vua vặn hỏi:

- Chứng cứ lấy làm gì bảo đảm?

- Tâu bệ hạ! – Lý Đạo Thành đáp – Thị Chinh sẵn sàng lấy cái chết thê thảm nhất để đảm bảo lời mật báo của thị. Chính thần đã đòi Thị Chinh đến tra vấn. Thị vẫn lấy đầu ra để quả quyết có việc ấy. Lẽ ấy khiến ít người không tin là thật.

- Lạ thật. – Vua nói với Lý Đạo Thành mà như nói với chính mình – Xưa nay Ỷ Lan tỏ ra bận tâm đến việc triều chính và có nhiều kiến giải xác đáng. Phải là người trân trọng cơ nghiệp của tổ tông lắm mới có được thái độ ấy. Từ ngày nhập cung, Ỷ Lan là nguồn năng lượng của trẫm. Chính Ỷ Lan thường khuyên trẫm đừng bao giờ quên ơn những bầy tôi tận trung với nước. Vậy, một người nặng lòng vì vua vì nước như thế không thể bỗng chốc lại sinh lòng phản trắc.

Liếc nhìn trán vua đầm đìa mồ hôi, nhất là khuôn mặt chữ điền sáng như gương hiện rõ nét dằn vặt đau khổ, Lý Đạo Thành cảm thấy như mình có lỗi:

- Tâu bệ hạ! Thần không dám giấu rằng thần khâm phục sự sáng ý tuyệt vời của hoàng phi. Kể ra một người sáng suốt như thế, khó có thể làm những việc của người mất trí.

Dường như không chịu nổi sự căng thẳng ngột ngạt trong cung điện, vua bước xuống dàn, bặm môi, đi đi lại lại không biết bao nhiêu lần. Cuối cùng vua đến trước Lý Đạo Thành nhìn thẳng vào viên thái sư bằng đôi mắt long lanh sâu thẳm:

- Nếu việc ấy có thật, khanh thử giải nghĩa xem Ỷ Lan hại trẫm để làm gì?

- Muôn tâu bệ hạ! Đó cũng là một mối bận tâm của thần mà thần chưa luận ra được.

Chợt vua nổi nóng:

- Chẳng lẻ Ỷ Lan cậy có chút ít tài muốn chiếm ngôi báu của trẫm? Chẳng lẻ Ỷ Lan đọc quá nhiều chữ nghĩa trở nên loạn óc? Còn lũ khanh nữa?

Lý Đạo Thành ngây người trước cơn giận dữ ghê gớm của vua, bật đứng dậy lo lắng.

Giọng vua chì chiết:

- Ta ngờ đó là mưu sâu của hoàng hậu! Nếu đúng vậy thì khanh phải biết.

Lý Đạo Thành tái mặt lúng túng:

- Muôn tâu bệ hạ! Thần được hoàng hậu tiến cử, bệ hạ trọng dụng, ơn riêng ấy không thể bỗng chốc mà quên được. Nhưng thần không bao giờ lấy oán để trả ơn, lấy đau khổ của người này làm niềm vui của người khác. Huống chi hoàng phi là bậc tài nữ, được bệ hạ yêu quý, được người người hâm mộ. Một người như thế, chỉ có thể là bạn đồng liêu của thần, mưu lấy việc phụng thờ bệ hạ làm mục đích.

- Vậy khanh có thể ngờ rằng Thị Chinh là kẻ thi hành độc kế, còn chủ mưu là hoàng hậu chăng?

Lý Đạo Thành lúng túng:

- Muôn tâu, muôn tâu bệ hạ! Thần không thể nghĩ rằng hoàng hậu lại có mưu sâu như vậy được.

Một nỗi nghi ngờ lóe lên từ sự lúng túng của Lý Đạo Thành. Bởi vậy, đột ngột vua ra lệnh:

- Trẫm đã nghĩ rồi. Hãy trao việc này cho hình quan tra xét. Ai có tội người đó phải chịu tội, bất tất phải nhiều lời.

**

*

Được thị nữ báo tin có quan thượng thư bộ Hình và các viên thừa vụ thái giám42 tới, Ỷ Lan đặt cuốn sách Phật trên kỷ, đôi mắt đen láy tuyệt đẹp ánh lên nét ngỡ ngàng:

[42] Trật thứ ba của ban hoạn quan. Thời Lý hoạn quan có năm trật.

- Họ đến có việc chi vậy?

Nhưng Thị Chinh đã tiến ra phía cửa, cánh mũi phập phồng, ẩn giấu một niềm vui thầm kín. Chỉ tối nay thôi, sau cuộc khám cung bắt được tang chứng, Ỷ Lan sẽ bị tống ngục. Chinh sẽ gặp lại tình nhân vốn là anh ruột một thị nữ thân tín của hoàng hậu Thượng Dương để kể công và bàn về lễ cưới. Vậy là cái điều băn khoăn ao ước bấy lâu sẽ thành sự thật. Chinh sẽ không phải hầu hạ Ỷ Lan mà sống sung sướng với người chồng trẻ đẹp, cực kỳ giàu có. Chinh sẽ không phải làm gì mà vẫn muốn gì được nấy. Chinh cũng sẽ có kẻ hầu, người hạ, mở mặt, mở mày với thiên hạ. Dù tình nhân của Chinh cố giấu, nhưng Chinh biết chàng là người thân cận của hoàng hậu. Lẽ ấy sẽ đem lại danh giá cho Chinh. Từ hôm nghe tình nhân chôn bùa và hình người dưới gầm giường Ỷ Lan, Chinh sốt ruột lắm. Vì vậy, vừa thấy đoàn người ở bộ Hình kéo đến, Chinh phải kìm giữ để khỏi bộc lộ niềm vui to lớn ấp ủ trong lòng. Phải – Chinh tự nhủ - chỉ cần đào được những thứ ấy, Ỷ Lan sẽ bị tội, Chinh tha hồ đi lại với tình nhân. Chinh hồi hộp theo dõi đoàn người ở bộ Hình.

Ỷ Lan vừa bước ra khung cửa, viên thượng thư bộ Hình và các viên thừa vụ thái giám cũng vừa đến. Rút từ trong tay áo may rộng của bộ lễ phục đại thần tờ chiếu của vua, viên thượng thư kính cẩn nói với Ỷ Lan:

- Tâu hoàng phi! Phụng mệnh hoàng đế tra xét một vụ án, thần và bọn bộ hạ xin hoàng phi cho được làm việc.

Ỷ Lan kinh ngạc:

- Ta không hiểu quan thượng thư nói gì?

- Tâu hoàng phi! Có người mật báo hoàng phi dùng tà thuật để hãm hại hoàng đế vô cùng anh minh. Kẻ khởi tố nói rằng cái vật ghê gớm ấy hoàng phi chôn ở gậm giường mình.

Ỷ Lan bật kêu lên:

- Trời đất ơi! Ai vu cáo ta làm cái việc phạm thượng kinh động này?

Cùng lúc ấy các cung nữ trong cung vội rời bỏ khung cửi, kéo đến vây lấy đoàn người lạ. Hiểu câu chuyện, nhiều cung nữ bật khóc. Họ nhất quyết không cho những người thừa hành vụ án tiến vào cung. Trong không khí căng thẳng ấy, Ỷ Lan sau lúc bối rối, sửng sốt, đã trở lại bình tĩnh. Ỷ Lan nói với các cung nữ:

- Các ngươi hãy để cho quan thượng thư thi hành ngự lệnh.

Viên thượng thư bộ Hình dẫn các thừa vụ thái giám tiến vào gian điện bên trong. Sau khi hai viên quan thừa vụ khiêng chiếc giường chạm trổ công phu ra một góc theo ánh mắt của Chinh, thượng thư bộ Hình chỉ vào chỗ những viên đá hoa cần gỡ. Chỉ một chốc các viên thừa vụ thái giám đã lần lượt lấy lên lá bùa và hình người bằng gỗ, bị đóng đinh ở tim, trên người ghi rõ tên tuổi của vua.

Trông thấy những vật ấy, Ỷ Lan thất sắc, loạng choạng muốn ngã xuống. Các cung nữ cũng mặt mày tái xanh, vội xô lại đỡ Ỷ Lan. Viên thượng thư lên tiếng phá tan bầu không khí im lặng, nặng nề:

- Tâu hoàng phi! Sự thể đã hai năm rõ mười. Chiểu theo luật pháp, lại được hoàng đế cho tùy ý làm việc, hoàng phi phải bị hạ ngục chờ xét xử.

Nghe vậy, các cung nữ, trừ Chinh đều bật khóc. Họ vây lấy Ỷ Lan như muốn làm thành một hàng rào bảo vệ.

Lạ thay, chính trong giờ phút căng thẳng, hiểm nghèo ấy, Ỷ Lan vẫn tỏ ra bình tĩnh. Ỷ Lan nói với các cung nữ:

- Các ngươi yên lòng. Ngọc có đập vụn cũng không hủy được sắc trong. Trúc có đốt cháy cũng không hủy được gióng thẳng. Lòng ta ngay, người đời sẽ chứng rõ. Kẻ mưu gian ắt sẽ phải trừng trị. Rồi quay sang viên thượng thư bộ Hình – Ta không hề hay biết những việc này. Nhưng hoàng đế là người sáng suốt. Quan thượng thư cứ chiểu theo luật mà làm.

Viên thượng thư mặt lạnh như tiền:

- Y như lời hoàng phi chỉ dạy, xin hoàng phi theo lũ thần.

Đột ngột có tiếng chân người hối hả chạy vào gian điện. Mọi người vội vàng hướng về phía có tiếng động. Ỷ Lan và các cung nữ đã nhận ra Lộc. Không chú ý tới mọi người, Lộc quỳ xuống trước mặt Ỷ Lan:

- Tâu hoàng phi! Thiếp đã van lạy hoàng phi cẩn trọng giữ mình không nuôi con rắn độc kia – Lộc chỉ vào mặt Chinh – Nhưng hoàng phi rủ lòng thương nó mà không nghe lời thiếp. Hay tin dữ, thiếp xin được chết thay cho hoàng phi.

Ỷ Lan không kìm được hai dòng nước mắt vừa trào ra vội nâng Lộc dậy nói:

- Cảm ơn em. Ta tin rằng việc này sẽ được phân xử công minh. Ai chủ mưu hại ta sẽ chuốc lấy tội. Em hãy yên lòng.

Viên thượng thư sau phút bối rối lên tiếng:

- Thần hứa sẽ tra xét việc này công minh. Nhưng pháp lệnh phải nghiêm với cả người thân. Xin hoàng phi hãy theo lũ chúng thần đợi chiếu của hoàng đế.

Hiểu hết nỗi nguy khốn đối với Ỷ Lan, Lộc lau vội đôi mắt đẫm lệ, đứng dậy. Người thôn nữ năm xưa vì tình bạn đã theo vào cung tự nguyện hầu hạ Ỷ Lan, nay trước thế hiểm nghèo của Ỷ Lan, đã quyết định liều thân cứu chủ. Bởi vậy, với dáng quả quyết, Lộc tiến đến trước viên thượng thư, giơ hai tay để chịu trói, dõng dạc.

- Xin quan thượng thư hãy cho bắt tôi. Chính tôi là người đã chôn vật nguy hiểm kia mưu làm hại chủ. Nay tôi đã tỉnh ngộ, xin tự thú. Tôi là người có tội, hãy xin cho bắt tôi.

Mọi người sững sờ kinh ngạc. Vụ án bỗng chuyển sang chiều hướng khác. Viên thượng thư bộ Lại đứng ngây người.

Ỷ Lan xúc động nói với Lộc:

- Sao em lại nhận như thế?

Lộc kiên quyết:

- Chính thiếp đã chôn vật ấy cốt làm hại hoàng phi. Chính thiếp đã làm việc ấy. Thiếp xin chịu tội.

Viên thượng thư đành phải cho người đi trình quan thái sư Lý Đạo Thành.

**

*

Quan thái sư Lý Đạo Thành từ cung hoàng hậu Thượng Dương trở về vẻ mặt căng thẳng mệt mỏi. Viên thư lại dâng trà rồi ân cần:

- Thưa quan thái sư! Hoàng hậu có việc gì mà triệu gấp vậy? Hẳn là vụ án Ỷ Lan lại thêm rắc rối nên trông đại quan chẳng thanh thản.

Quan thái sư Lý Đạo Thành ngồi xuống trước chiếc kỷ ngổn ngang sách vở chậm rãi:

- Đúng là có nhiều chuyện rắc rối. Làm sao ta báo kịp cho bộ Hình hoãn tra xét vụ án.

- Trước hãy hỏi ngươi: Giữa hoàng hậu và nguyên phi ngươi có nhận xét gì? Hôm nay ta muốn nghe ý nghĩ thật của ngươi.

Viên thư trẻ lắc đầu:

- Thưa quan thái sư. Câu hỏi đơn giản mà khó trả lời quá.

- Ta cần ngươi nói thật. Đừng ngại ngần.

- Thưa quan thái sư! Theo ý hạ quan, hoàng hậu là người sắc sảo, dòng dõi quý phái nhưng tầm thường. Hoàng hậu thích chăm chút đến nhan sắc và hay cả ghen. Vì ghen hoàng hậu rất độc ác.

- Chuyện ấy ta biết rồi. Còn nguyên phi.

- Thưa, nguyên phi Ỷ Lan là người thông tuệ, đại lượng, thích làm việc nước và sống khắc khổ.

Quan thái sư Lý Đạo Thành xoay hẳn người về phía viên thư lại:

- Kể ra ngươi nói cũng hợp ý ta. Nguyên phi Ỷ Lan trước hết là người rất thông minh, có thể xem là một bậc tài nữ. Nhưng cách nói năng thì thật không khéo léo. Nhiều lúc ta tưởng nguyên phi muốn phô bày sự hiểu, thích hơn người, lẽ ấy khiến ta rất khó chịu. Nhưng suy ngẫm kỹ thì lại thấy nguyên phi là người thẳng thắn. Còn hoàng hậu, ngươi nhận xét đúng mà chưa đủ. Ta chịu ơn sâu hoàng hậu nhưng chính ta cũng chưa hiểu hết bụng hoàng hậu. Hoàng hậu quá chau chuốt đến nhan sắc, hay ghen cũng là chuyện thường tình. Loại trừ đôi điều tầm thường ấy, hoàng hậu là người khí tiết, có lòng tự trọng và dám nhận sai sót về mình. Phẩm chất tốt đẹp của hoàng hậu được bộc lộ khi gặp thử thách.

Rồi quan thái sư kể lại chuyện hoàng hậu đối phó với tên gian Tống cho viên thư lại nghe. Khi biết rõ hoàng hậu đã công khai nhận tội chôn bùa ếm và giao nộp gấm lụa và cả tên Tô Giám cho hình quan, viên thư lại xúc động:

- Phải là một triều thịnh mới có một nguyên phi như thế và một hoàng hậu như thế. Vậy mà lâu nay nhiều người đã hiểu chưa đúng về hoàng hậu.

Quan thái sư Lý Đạo Thành phấn chấn:

- Ta không giấu rằng vụ án có rắc rối thêm nhưng không khó xử. Ta vào bệ kiến hoàng đế trình việc hoàng hậu bắt tên Tô Giám, hoàng đế cũng chấp nhận chỉ quở trách mà không bắt tội hoàng hậu. Hoàng đế cũng đã y kế của quan thái phó Lý Thường Kiệt cố ý để cho tên gian Tống Tô Giám trốn thoát rồi cho quân do thám bám theo hắn để bắt cả ổ bọn nối giáo cho giặc. Ta chịu kế ấy là hay.

Bỗng có tiếng dặng hắng ngoài khung cửa, viên thư lại chưa kịp ra đón khách thì viên thừa vụ thái giám đã bước vào kính cẩn:

- Thưa quan thái sư! Quan thượng thư bộ Hình cho hạ quan sang trình báo quan thái sư về vụ án nguyên phi Ỷ Lan. Thưa đại quan, bùa ếm đã đào được đúng như thị Chinh khởi tố. Nhưng người nhận chôn bùa ếm không phải là nguyên phi mà là thị nữ Lộc. Các cung nữ cung Ỷ Lan quyết xin thế mạng thay chủ. Việc khó xử nên phải chờ đại quan chỉ giáo.

Lý Đạo Thành lại một phen sửng sốt:

- Quái lạ! Kẻ nhận chôn bùa ếm là thị nữ Lộc. Thế là ta không kịp ngăn việc tra xét vụ án. Ta phải đích thân sang xem xét dù mọi việc ta đã rõ.

***

Từ xa trông thấy quan thái sư Lý Đạo Thành và viên thừa vụ thái giám, viên thượng thư bộ Hình nói với Ỷ Lan:

- Tâu hoàng phi! Quan thái sư thân đến chắc có việc hệ trọng.

Ỷ Lan nhắc các cung nữ:

- Việc xảy đến như thế nào các ngươi cũng phải giữ đúng lễ.

Lộc nói nhỏ:

- Tâu hoàng phi! Mọi việc hoàng phi cứ để mặc thiếp. Xin hoàng phi hãy nghe thiếp.

Không gian như bị nén lại khi quan thái sư đã đến. Trái với dự đoán của mọi người, Lý Đạo Thành bước đến trước Ỷ Lan vòng tay thi lễ:

- Tâu hoàng phi! Xin hoàng phi thứ lỗi vì thần đã không thu xếp công việc ổn thỏa.

Ỷ Lan lúng túng:

- Ta thực chưa hiểu sự việc lạ lùng này. Hiện nay ta là người có tội với hoàng đế.

Các cung nữ tự động dàn thành hàng che chở cho Ỷ Lan. Nhìn cảnh tượng ấy Lý Đạo Thành vội hỏi:

- Tâu hoàng phi! Người thị nữ nhận chôn bùa ếm là người nào?

- Thưa quan thái sư – Lộc bước ra – Chính tôi là người làm cái việc tầy đình kia. Hãy cho bắt tôi. Xin đừng động đến nguyên phi.

Lý Đạo Thành quay sang hỏi viên thượng thư bộ Hình:

- Quan thượng thư cho ta biết người thị nữ đã chỉ chỗ chôn bùa.

Thị Chinh len lén bước ra:

- Thưa quan thái sư! Con tình cờ được trông thấy hoàng phi làm công việc mê muội cốt hại hoàng đế ấy.

Lý Đạo Thành mỉm cười rồi nhìn Ỷ Lan:

- Tâu hoàng phi! Phụng mệnh hoàng đế tra xét vụ án thần xin được tùy nghi làm việc. Thần rất cảm phục người thị nữ đã dám liều thân cứu chủ.

Lời nói, thái độ cung kính của quan thái sư đã gây nên sự xúc động lớn trong đám cung nữ. Nhiều người mắt nhòa lệ. Đôi vai thị nữ Lộc rung lên. Lộc đã khóc như mưa như gió.

- Tâu hoàng phi – Lý Đạo Thành tiếp - kẻ có tội lớn trong vụ này, kẻ đã làm bùa ếm với lời nguyền độc địa, lôi kéo hoàng hậu đồng mưu là tên gian Tống Tô Giám – tên gian mà ba năm trước giả làm nhà sư vẽ bản đồ Đại Việt, bị triều đình bắt nhưng đã trốn thoát. Nay hắn lại cải trang đội lốt, lợi dụng lòng ghen tuông của hoàng hậu để xúi bẩy, kích động, toan gây nên cảnh bè phái chia lìa trong triều đình để Tống triều thừa cơ thôn tính. Kẻ ấy đã bị chính hoàng hậu bắt. Hoàng hậu đã dũng cảm nhận tội. Xét hoàng hậu có công bắt tên do thám nguy hiểm của Tống triều, trong thử thách hiểm nghèo biết đặt lợi nước lên trên hết, giữ được nhân cách, phẩm giá, bày tỏ bản lĩnh kiên cường của dân Việt nên hoàng đế đã một lần tha tội. Còn thị Chinh, người đã được hoàng phi cưu mang nâng đỡnhưng quen thói lật lọng, điêu ngoa, tham lam, phản phúc, đang tâm giết hại ân nhân đến cùng là kẻ duy nhất bị hạ ngục đến trọn đời. Như vậy là kẻ bị bắt không phải là người đã nhận tội mà là kẻ đã tố cáo. Lệnh có hiệu lực ngay sau khi tuyên xử.

Thị Chinh bị giải đi ngay.

- Tâu hoàng phi – Lý Đạo Thành lại tiếp – Xin hoàng phi đừng phiền lòng về chuyện đã xảy ra. Thần có lỗi không ngăn kịp việc làm này của bộ Hình.

Ỷ Lan và các cung nữ thở phào nhẹ nhõm.

Các cung nữ hả hê nhìn Chinh vừa bị giải đi. Ỷ Lan sắc mặt buồn buồn nhỏ nhẹ:

- Quan thái sư có thấy chăng, khi mình là người có đức thì ai cũng là bạn mình cả, dù có cừu địch, cừu địch cũng không làm gì nổi. Nếu mình là người tàn ác thì đến cả những người ngồi bên mình cũng thành ra cừu địch có thể hại mình. Ta không giấu quan thái sư rằng chuyện xảy ra khiến ta rất buồn. Dù sao, quan thái sư có được quyết định sáng suốt ấy chính là bởi hoàng đế đã nhìn nhận sáng suốt. Dẫu hôm nay ta có bị hạ ngục thì kết cục mọi việc cũng sẽ diễn ra như vậy. Triều thần quả là có công giúp hoàng đế anh minh giữ được phép tắc kỷ cương của triều đình.

Quan thượng thư bộ Hình lễ phép:

- Tâu hoàng phi. Phụng mệnh hoàng đế có điều gì thất lễ xin hoàng phi bỏ qua cho lũ thần.

Ỷ Lan gật đầu mỉm cười.

Vụ án đã kết thúc nhanh chóng. Mấy ngày sau Ỷ Lan được hay: Trước khi bị hạ ngục, viên thượng thư bộ Hình thân hành tra hỏi Chinh, cốt xem tên gian Tống còn âm mưu gì khác. Chưa phải dùng roi, Chinh đã lại vu cáo hoàng hậu Thượng Dương nhiều điều không phải. Bởi thế, tội Chinh thêm nặng.

Cũng từ đó, vua đặc biệt tỏ ra cảm mến người tôi trung của Ỷ Lan là Lộc. Theo lệnh vua, Lộc được ban thưởng hậu, được trở lại làm thị nữ riêng của Ỷ Lan mà không bị ràng buộc như những cung nữ, thị nữ khác.

Hay tin ấy, Ỷ Lan mừng lắm. Một ngày, Ỷ Lan nói với Lộc:

- Không có ngươi liều mình cứu ta thì hôm ấy chắc ta đã được biết nhà ngục. Từ nay chúng ta mãi mãi bên nhau như hồi còn thơ bé, chẳng còn phải băn khoăn gì nữa. Mừng cho ngươi đã thành gia thất, có được người chồng tâm đầu ý hợp. À mà đám cưới của ngươi có vui không? Sao ngươi biết tin dữ mà đến đúng lúc vậy.

- Tâu hoàng phi. Được hoàng phi giúp đỡ thiếp làm lễ cưới trọng thể lắm. Cưới xong thiếp theo chồng ra kinh đô ngay. Chính là chiêu nghi đã sai người báo tin dữ ấy cho thiếp nên thiếp kịp đến.

- Chao ơi - Ỷ Lan xuýt xoa - Thường ngày chiêu nghi không gần ta mà hiểu lòng ta đến vậy. Số người có bụng xấu ở triều có thể đếm được. Ta cũng chẳng oán hoàng hậu vì sự ghen tuông xem ra cũng chỉ là thói thường xưa nay. Hoàng hậu vì đức lớn của hoàng đế, đã tỉnh ngộ. Ta chỉ muốn mọi người yêu thương nhau, cùng nhau phụng thờ việc lớn của hoàng đế, lo cho nước mạnh dân giàu.

- Thiếp cầu chúc hoàng phi cầu được ước thấy. Có lẽ hoàng tử cũng sắp chào đời rồi đó, tâu hoàng phi!

- Ta hy vọng lắm. Những ngày này ngươi đừng đi đâu xa mới được.

**

*

 

Chương 5 - 2

Bấm để xem

Tin nguyên phi Ỷ Lan sinh quý tử làm chấn động cả kinh thành Thăng Long. Khắp nơi nhân dân vui mừng, loan tin cho nhau, xem như niềm vui của chính mình. Những người yêu mến Ỷ Lan quả quyết rằng, hoàng nhi sẽ thừa kế chí lớn của vua cha và sự minh mẫn của mẹ. Hoàng nhi chắc phải đẹp như mối tình rất đẹp của cặp trai tài gái sắc và hứa hẹn sẽ là vị vua anh kiệt đưa nước Đại Việt đến thời kỳ hưng thịnh. Toại nguyện vì đã có người kế vị, vua phấn chấn đặt tên con là Càn Đức và cả tháng ròng, vua cho treo đèn kết hoa ở cung Ỷ Lan. Đến ngày hoàng nhi trọn tháng, vua làm lễ ăn mừng, theo nghi thức trang trọng đặc biệt. Đêm ấy tiệc vui bày khắp sảnh trên điện dưới. Tất cả các đại thần văn võ, các cung phi mệnh phụ trong hoàng cung, đều kéo đến chúc mừng Ỷ Lan. Ban nhạc triều đình và các ca nữ nổi tiếng về các lối hát dân gian ở kinh thành cũng được huy động đến giúp vui. Khắp cung điện, đèn đuốc được thắp sáng trưng. Bàn thờ khói hương nghi ngút. Các đại thần theo thứ bậc đứng xếp hàng hai bên. Các hoạn quan phục dịch, áo quần sa tanh đỏ chói, đi lại rộn rịp. Hệt như nghi lễ lâm trào, hết hồi trống thứ chín, vua Lý Thánh Tông mặc áo hoàng bào, nét mặt hoan hỉ, đến bên bàn thờ làm lễ tạ trờiPhật đã phù hộ cho nguyên phi Ỷ Lan sinh hoàng nam. Ngay sau đấy hàng chục bánh pháo khổng lồ được đốt nổ rền cả hoàng thành. Dứt tiếng pháo, vua ngự trên vị trí trang trọng nhất chủ trì cuộc tiếp nhận lễ vật. Thái sư Lý Đạo Thành đọc bản danh sách những người đến mừng. Viên thượng thư bộ Lại cẩn thận ghi vào sổ từng món đồ mừng của các quan và giới hoàng tộc. Cuộc tiếp nhận lễ vật đặc biệt sôi nổi khi Ỷ Lan trang sức cực kỳ lộng lẫy, đẹp như thiên tiên, bế hoàng nhi mặc áo nhiễu thêu rồng, từ sau rèm khoan thai bước ra, đến đứng trước nhà vua, giữa hai hàng đại thần. Âu yếm nhìn Ỷ Lan như đẹp thêm ra sau khi sinh con, vua trầm giọng:

- Ái phi ăn ở phúc đức nên được trời Phật phù hộ sinh hoàng nam. Việc ấy khiến cho trẫm và cả triều đình vui mừng. Dòng họ từ đây sẽ có người kế vị chăm lo việc nước. Ái phi có công sinh hoàng nam, ắt biết chăm bẵm, dạy dỗ hoàng nam đủ tài trí để tề gia trị quốc, xứng với lòng mong ước của trẫm và hoàng tộc.

Vua dứt lời, ỷ Lan từ từ quỳ xuống, bảy lần cúi đầu tạ ơn rồi lui vào sau bức rèm thêu rồng cạnh vua. Xong các thủ tục trang nghiêm, dọn đường cho vua làm lễ tấn phong hoàng tử Càn Đức làm thái tử vào ngày hôm sau, tiệc vui bắt đầu.

Khi không còn phải bận tâm vào các nghi lễ gò bó cứng nhắc, Ỷ Lan lui vào phòng riêng. Nhận ra nét tư lự bất thường trên gương mặt Ỷ Lan, người thị nữ thân tín săn đón:

- Ngày vui thật trọn vẹn mà sao hoàng phi còn bận tâm điều gì?

Trao con cho nhũ mẫu, Ỷ Lan nựng con thay cho câu trả lời:

- Con ngoan! Ngày vui của con không trọn vẹn vì sự vắng mặt của đích mẫu43.

[43] Theo tục lệ, dù hoàng nam là con Ỷ Lan nhưng mẹ chính được xã hội công nhận, vẫn là hoàng hậu Thượng Dương.

Không khí nặng nề xâm chiếm căn phòng. Chính Ỷ Lan lại phá tan sự im lặng:

- Ngươi có thấy hoàng gia bàn tán về chuyện hoàng hậu thờ ơ với ngày vui của hoàng nhi không?

Lộc thật thà:

- Chẳng cứ hoàng tộc mà các văn võ đại thần ai cũng nhắc đến. Người ta chê hoàng hậu cố chấp.

Ỷ Lan mỉm cười, cái cười không phải vì vui:

- Lẽ ra ta không nên bận tâm đến chuyện này. Điều ta bận tâm là đã làm hết sức để xóa đi những xích mích với hoàng hậu mà hoàng hậu cứ cố tình không hiểu bụng ta. Ngươi thử nghĩ xem, không hòa thuận trong gia đạo làm sao nêu gương được cho đời. Miệng thế chê cười hoàng hậu cố chấp cũng sẽ chê cười ta không khéo cư xử.

Người thị nữ ân cần:

- Hoàng phi không lạ gì tính nết hoàng hậu. Vậy, việc gì phải tự dằn vặt mình? Nếu cho thiếp lạm khuyên thì mọi việc phi lý đều có những cái cớ của nó. Xem vậy, việc hoàng hậu không đến cũng là dễ hiểu.

Ỷ Lan nghiêm giọng:

- Ngươi cạn nghĩ mà nói vậy thôi! Ngày mai hoàng đế sẽ làm lễ tấn phong cho hoàng nhi. Nghĩa là sau này hoàng nhi sẽ nối ngôi cha trị vì thiên hạ. Quyền uy có thể sinh ra tật xấu. Ai giấu kín được việc đích mẫu thờ ơ với đêm vui của con ta? Có chắc rằng hoàng nhi không bị xúc xiểm từ chuyện ấy, gây nên mối tâm thù ngày sau?

Người thị nữ đáp:

- Tâu hoàng phi! Lỗi ở hoàng hậu can dự gì đến hoàng phi mà ngại.

Ỷ Lan vẻ mặt đau khổ nói:

- Chọn cho ta cách cư xử của người thắng thế thường tình thì dễ. Ta muốn ta và cả con ta sau này ăn ở nhân đức, làm điều nhân đức. Thiếu gì chuyện hiềm khích gây nên họa? Bởi thế chê hoàng hậu mà là lo xa cho hoàng hậu vậy. Một người thông tuệ lẽ ra không nên hành động như thế.

Bỗng hiểu ra Ỷ Lan đang nghĩ tới những điều xa xôi hơn, những điều mà một người bình thường không thể nghĩ tới, người thị nữ thân tín của Ỷ Lan cúi đầu im lặng.

Vừa khi ấy vua Lý Thánh Tông bước vào. Nhà vua đã nghe lọt câu chuyện nên nói giọng cảm kích:

- Ái phi nghĩ thế mới thật là người độ lượng. Trẫm quên không nói, hoàng hậu bị ốm từ hai ngày nay.

Ỷ Lan sững sờ:

- Chết nỗi! Nếu vậy thì chính thiếp mới là người có lỗi. Thiếp thật đáng trách. Thiếp phải tới thăm hỏi ngay mới được.

Vua âu yếm nắm tay Ỷ Lan, nói cả bằng mắt:

- Đêm vui, ái phi chẳng nên rời khỏi cung.

Ỷ Lan rút tay mình ra khỏi bàn tay nóng hổi của vua:

- Bệ hạ thứ lỗi cho thiếp. Thiếp không thể vui một mình, vui trong sự đau đớn của người khác. Hoàng hậu cần được chính thiếp an ủi.

Vua trầm giọng:

- Trẫm thực không sâu sắc bằng ái phi. Ái phi cứ làm theo lòng mình. Trẫm chờ ái phi.

**

*

Hoàng hậu Thượng Dương uể oải ngồi tựa vào chiếc kỷ phủ gấm kê ngoài hiên tầng lầu thứ hai, lơ đãng nhìn màn đêm dày đặc ở xung quanh. Từ mấy ngày nay, hoàng hậu định bụng không nghĩ gì về Ỷ Lan, càng không nghĩ tới đêm vui mừng hoàng tử Càn Đức trọn tháng ở bên ấy. Nhưng oái oăm thay, đèn đuốc ở kinh thành như tụ cả về hướng ấy và tiếng sáo lay động cả kinh thành cứ vút lên ngân xa buộc hoàng hậu chẳng thể làm ngơ được. Ở bên ấy, chắc sắp sửa hành lễ. Hoàng hậu nghĩ thầm - Thật vinh hạnh cho Ỷ Lan và đau khổ cho ta. Ai ngờ người con gái lam lũ, vốn dòng cùng dân được trời phú cho sắc đẹp, lại tốt số đến thế. Sinh được hoàng tử, uy quyền và danh vọng của Ỷ Lan sẽ khuynh loát cả triều đình. Những kẻ từng cầu cạnh ta sẽ bỏ ta để xun xoe, tâng bốc, lấy lòng con người tốt phúc, tốt số ấy. Thái sư Lý Đạo Thành chịu ơn sâu sắc của ta cũng chẳng đã bỏ mặc ta xoay xở, đối phó với Ỷ Lan đó sao? Càng nghĩ hoàng hậu càng giận mình, giận đời, giận cả đám thị nữ thiếu trung thành và bất lực. Lạ thay, biết kế độc của ta mà Ỷ Lan không tìm cách trả thù. Chẳng nhẽ Ỷ Lan lại rộng lượng đến thế? Hay là Ỷ Lan toan tính, suy ngẫm tìm kế hiểm. Bây giờ sinh Hoàng nam, được vua yêu quý, bọn đại thần cầu cạnh, Ỷ Lan sẽ ra tay làm hại ta chăng? Có thể lắm. Hoàng hậu vừa nung nấu mối tị hiềm vừa bồn chồn lo lắng tự nhủ.

- Thị nữ. - Chợt hoàng hậu nóng nảy lên tiếng gọi.

- Tâu hoàng hậu! Thần thiếp nghe lệnh. Một thị nữ đứng đâu đó vội vã bước ra.

- Mấy ngày nay ta giả ốm để khỏi phải đến cung Ỷ Lan. Nhưng ta lại nóng lòng muốn biết ở bên ấy họ đang làm gì. Ngươi hãy giúp ta việc ấy.

Người thị nữ lo lắng:

- Bên ấy họ đều biết mặt con.

Hoàng hậu rít lên:

- Thị nữ của Ỷ Lan liều thân cứu chủ, dám chết thay cho chủ. Còn ngươi, ta cư xử có đến nỗi nào mà việc cỏn con ấy cũng thoái thác?

Người thị nữ nghẹn ngào:

- Tâu hoàng hậu! Hoàng phi đối xử với kẻ dưới như chị đối với em, không lạm sai việc gì không phải. Vậy nên gặp lúc nguy nan, kẻ dưới dám đền ơn che chở. Vả chăng vì hoàng hậu, thiếp cũng đã mấy phen nguy khốn. Hoàng hậu sao nỡ nặng lời..

Hoàng hậu Thượng Dương chợt mủi lòng:

- Chuyện cũ nhắc lại làm gì. Vả ta cũng đã đền công khó nhọc. Thôi, ngươi hãy lần nữa giúp ta. Xong việc ta sẽ ân thưởng.

Người thị nữ nước mắt lưng tròng, cải trang làm dân thường vội vã ra đi. Nhưng vừa xuống tới đường, bất ngờ gặp xe Ỷ Lan đi đến. Hấp tấp quay lại báo tin cho hoàng hậu thì Ỷ Lan đã cùng hai thị nữ đi vào tới cung.

Sau phút ngạc nhiên và bối rối, hoàng hậu Thượng Dương sửa sang xiêm áo lạnh lùng bước xuống phòng khách. Hài lòng trước nghi lễ ra mắt của Ỷ Lan, hoàng hậu Thượng Dương làm bộ vui:

- Bên ấy đang buổi vui, sao phi bỏ đi cho đành?

- Tâu hoàng hậu! Thiếp vừa được hay ngọc thể hoàng hậu bất an nên vội vã đến thăm. Chẳng hay bệnh tình hoàng hậu đã thuyên giảm chút nào chăng?

Hoàng hậu ngập ngừng:

- Chỉ vì ta mà đêm hôm hoàng phi phải vất vả. Cảm ơn phi, ta chỉ váng vất qua quýt thôi. Không sang bên ấy dự tiệc vui được lòng ta xiết bao ân hận. Vậy mà hoàng phi không để bụng, lại đến thăm hỏi ta, ta thật cảm động.

- Hoàng hậu quá khen. Được thấy dung nhan hoàng hậu đã tươi tốt, thiếp thật mừng.

Cảm động trước thái độ ân cần của Ỷ Lan, hoàng hậu cởi mở:

- Còn chuyện này nữa. Vì ốm không sang dự lễ ăn mừng hoàng nam đầy tháng chắc không ít người dị nghị, hoàng phi chớ bận tâm về những lời đàm tiếu của những kẻ vô công rồi nghề ấy.

Ỷ Lan cười hóm hỉnh:

- Thiếp có thể ngày mai tới thăm hoàng hậu cũng không muộn. Nhưng thiếp đã bỏ dở tiệc vui đi ngay trong đêm nay chính là để tránh sự dị nghị của thiên hạ.

Hoàng hậu Thượng Dương cướp lời giọng mát mẻ:

- Làm việc ấy, hoàng phi sẽ nêu được tiếng thơm ở đời. Hoàng phi thực là người khôn ngoan rất mực.

- Xin hoàng hậu hiểu cho bụng thiếp. Việc thiếp làm không phải cho riêng thiếp mà là cho hoàng hậu đó.

- Cho ta? Lý lẽ của hoàng phi hay thật!

- Tâu hoàng hậu! Thiếp những muốn trong nhà phải hòa thuận. Bởi thế, đáng lẽ trong đêm vui, thiếp chỉ cần lo trang điểm để nhận sự chúc mừng của các quan và hoàng tộc. Nhưng thiếp đã đến thăm hoàng hậu, thiếp cốt cho mọi người thấy hoàng hậu bị yếu mệt không đến mừng cho Hoàng nam chứ không phải có lòng nào khác.

Nghe những lời chân tình của Ỷ Lan, hoàng hậu Thượng Dương trở lại dáng ưu tư:

- Hoàng phi nghĩ như thế thật sao?

- Hoàng hậu cũng đã biết, thiếp nguyện lấy ân trả oán, giữ phúc về sau. Huống chi, giữ cho Hoàng hậu cũng chính là giữ cho thiếp.

Cũng chỉ tới lúc ấy hoàng hậu Thượng Dương mới chuyển lòng. Sau phút tần ngần, hoàng hậu Thượng Dương cố lấy dáng tự nhiên:

- Hoàng phi cư xử phải đạo, ta cũng được nhờ cậy.

Khi tiên chân Ỷ Lan trở về, hoàng hậu Thượng Dương hỏi người thị nữ thân tín:

- Ngươi có cho rằng Ỷ Lan thật bụng với ta chăng?

Người thị nữ của hoàng hậu không trả lời vào câu hỏi:

- Tâu hoàng hậu! Theo ý thiếp, người tốt chẳng bao giờ lường hết bụng dạ của kẻ xấu.

Hoàng hậu Thượng Dương bỗng nhận thấy vẻ mặt bất kính của người thị nữ, gặng hỏi:

- Vậy giữa ta và Ỷ Lan ai là người tốt?

- Tâu hoàng hậu! Giữa hoàng hậu và hoàng phi, thiếp không thể mắc tội phạm thượng. Xin hoàng hậu thứ lỗi cho thiếp.

Lần đầu tiên hoàng hậu Thượng Dương bị kẻ hầu người hạ xúc phạm. Nhưng hoàng hậu nén giận. Hoàng hậu xót xa thấy mình thêm cô đơn, lẻ loi. Hoàng hậu uể oải đứng dậy. Một niềm an ủi nho nhỏ chợt đến: Giấc ngủ sẽ cho ta lời khuyên bổ ích. Bởi vì nhắm mắt lại là cách nhìn vào tâm hồn kỳ diệu nhất.

**

*

Cũng vào khoảng thời gian ấy, sau cả năm nghiền ngẫm, tìm hiểu đạo Phật, kiến thức của Ỷ Lan về đạo Phật đã tấn tới.

Phật giáo lúc ấy ngày càng ăn sâu, bén rễ trong dân chúng và các nhà sư đều học rộng hiểu sau, ăn ở theo đạo lý, có ảnh hưởng lớn và được dân tôn kính, Ỷ Lan thêm hiểu trật tự, kỷ cương, phép nước dưới triều Lý Thánh Tông sở dĩ được củng cố vững chắc, một phần do nhà vua quy tụ các nhà sư. Bởi vậy nung nấu ý nguyện giúp vua trị nước, Ỷ Lan đã bỏ công sức tìm hiểu đạo Phật.

Khi Ỷ Lan ngỏ ý muốn hội kiến với các nhà sư, vua Lý Thánh Tông bằng lòng ngay.

Một sáng, nhân ngày hội các sư ở chùa Khai Quốc (Thăng Long), Ỷ Lan thay mặt nhà vua đặt tiệc chay rồi cùng đàm đạo luận đạo Phật với các vị sư già học rộng. Các nhà sư đã sửng sốt trước câu hỏi sâu rộng của Ỷ Lan.

- Nghĩa hai chữ Phật và Tổ là thế nào? Có hơn kém nhau điều gì không? Phật ở phương nào? Tổ ở thành nào? Đạo Phật đến nước ta từ đời nào? Truyền thụ như thế nào?

Nghe câu hỏi ấy các nhà sư đều nhìn nhau im lặng. Một lúc sau Trí Không44 nổi tiếng uyên bác thời ấy mạnh bạo:

[44] Sư quê ở Đan Phượng (Hà Tây) nổi tiếng học. Về sau được Ỷ Lan phong làm Quốc sư.

- Tâu chính phi! Học vấn kẻ bần tăng còn nông cạn nhưng cũng xin thưa: Thường trú ở thế gian không sinh không diệt thì gọi là Phật. Hiểu rõ tâm tôn của Phật, tu hành và trí giải cùng ứng với nhau thì gọi là Tổ. Vậy Phật và Tổ là một. Về sau bọn học giả càn rỡ cho là hơn kém. Phật lấy lòng từ bi, cho nên sinh ra Thiên Trúc, vì đấy là trung tâm của trời đất. Phật mười chín tuổi xuất gia. Ba mươi tuổi thành đạo và thuyết pháo bốn mươi chín năm. Phật mở các thứ pháp quyền để cho mọi người ngộ đạo, ấy gọi là hưng giáo một đời vậy. Khi sắp vào Nát Bàn (nirvana) Phật sợ đạo thống mê muội và đình trệ, bèn bảo Văn Thù (Mãn Jucri) rằng: "Trong bốn mươi chín năm nay, ta chưa từng nói một chữ, có thể nói rằng ta đã nói rồi được không?". Rồi Phật cầm một cành hoa giơ lên. Mọi người đều không hiểu ý nghĩa là gì, chỉ có Ca Diếp (Mahakacyapa) mỉm cười. Phật biết Ca Diếp đã khổ hợp được thâm ý của Phật, liền đem chính Pháp phó thác cho Ca Diếp làm tổ thứ nhất, ấy gọi là tâm tôn của giáo ngoại biệt truyền vậy. Đến đời Lưu Hán, Ma Đàng (Kacyapamrtanga) đem đạo ấy vào nước Hán rồi Đạt Ma (Bodhidharma) lại đem truyền bá ở nước Lương, nước Ngụy. Đến khi dòng Thiên Thai thành lập, thì sự truyền giáo rất thịnh. Dòng ấy gọi là giáo tôn (agama) sau lại có thêm dòng thiền tôn. Hai dòng ấy vào nước ta đã lâu. Dòng giáo thì có Mâu Bác và Khăng Tăng hội là đầu tiên, Dòng thiền thì có Ti-ni-da-lưu-chi lập ra tiền phái và Vô Ngôn Thông lập ra hậu phái, ấy là tổ của hai phái.

Ỷ Lan gật đầu vẻ hài lòng rồi hỏi tiếp:

- Dòng giáo tôn đã lập thì hai phái của dòng thiền tôn có hiệu nghiệm gì?

Sư Trí Không cung kính thưa:

- Theo chuyện Pháp sư Đàm Thiên thì Tùy Cao Tổ công nhận dòng thiên tôn là Phật pháp. Hoàng hậu Cao Tổ nói rằng: Ta nghĩ đến đạo từ bi của đức Phật, không biết báo ân đức ngài thế nào cho phải. Ta lạm giữ ngôi nhân chủ muốn rộng truyền đạo Tam bảo45 đã thu nhặt những dị hài sa lý ở khắp mọi nơi, lập được bốn mươi chín ngọn bảo tháp ở trong nước để làm cầu đỡ dẫn đường cho dân chúng và làm được một trăm năm mươi ngôi chùa rồi. Bây giờ ta lại muốn lập chùa dựng tháp ở các nơi trong xứ Giao Châu để cho các nước đều được thấm nhuần phúc trạch. Xứ ấy tuy nội thuộc nước ta nhưng xa xôi quá. Vậy nên ta tuyển lấy các xa môn46 có danh đức sang đó hoằng hóa dân chúng, để hết thảy chúng sinh đều biết đạo Bồ Đề.

[45] Tam bảo: Phật, pháp, tăng.

[46] Chỉ người xuất gia tu hành.

Ỷ Lan cắt ngang:

- Hoàng hậu Tùy Cao Tổ giở giọng phúc đức! Bà ta không biết xứ Giao Châu có đường sang Thiên Trúc, cũng không biết trước khi Phật giáo vào nước Tùy Giao Châu đã xây ở Luy Lôm trên hai mươi ngọn bảo tháp, có trên năm trăm tăng và dịch được mười lăm bộ kinh rồi hay sao?

Sư Trí Không kinh ngạc về tài nhớ của Ỷ Lan, tâu:

- Quả vậy, Phật đã truyền vào nước ta trước họ. Thiên hạ thiếu gì người tự phụ mà nhầm lẫn. Lại nói chuyện cũ bấy giờ ở Giao Châu có các vị sư Ma-la-ki-thành, Khang-tăng hội và Mậu Bác truyền đạo. Nay lại có thượng pháp, sĩ pháp Đắc Hiền thuộc phái lưu tri dạy đạo. Rồi tể tướng đời Đường trong bài tự sách "Truyền Pháp" nói rằng phái thiền ở đâu cũng thịnh. Thiền sư Trượng Kính Vân đem tâm yến của mã tổ đi giác ngộ ở xứ Ngô Việt và đạo sĩ Vô Ngôn Thông47 đêm tôn chỉ của Bác Trượng đi khai ngộ ở Giao Châu. Đó là hiệu nghiệm của hai phái.

[47] Thiền sư Vô Ngôn Thông quê ở Quảng Châu sang Việt Nam ở chùa Kiến Sơ làng Phù Đổng, hạt Tiên Du (Hà Bắc). Nghĩa Vô Ngôn Thông là không nói mà sáng suốt .

Ỷ Lan hỏi:

- Dòng dõi truyền thụ của hai phái ấy hiện ra sao?

Sư Trí Không liền đáp:

- Tâu chính phi! Phái Lưu Tri tức là sư Lâm Huệ Sinh và sư Vương Chân Không ngày nay. Phái Vô Ngôn Thông tức sư Phan Quảng Trí và sư Lôi Hạ Trạch ngày nay. Còn phụ nhiều lắm, không thể kể xiết được.

Nghe sư Trí Không trả lời vậy, Ỷ Lan rất hài lòng. Cuộc hội kiến sau đó chuyển sang phần đạo lý. Trước lúc kết thúc, Ỷ Lan ân cần nói với các nhà sư những lời tâm huyết:

- Ta hằng muốn mọi người sống an hòa, theo cái đức, học cái tài để con dân khôn ngoan, giỏi giang lên. Ta vốn thiết tha về đạo lý. Nghiền ngẫm kinh Phật ta nghiệm ra Phật giáo chuyên chú về phép thiền mà đạo thiền lấy khổ học tâm linh để tập trung vào hoạt động thực tế giúp dân, giúp nước. Cũng bởi vậy, tùy theo từng nước mà việc dạy đạo có khác nhau. Ví như ở Đại Việt, những nhà tu hành thường là những bậc cao học, biết đem tài trí giúp vua dựng nước. Vua Đinh Tiên hoàng đã tuyển người có đức lớn để dẫn dắt các nhà tăng. Sư Ngô Chân Lưu đọc hết kinh điển nhà Phật, hiểu được mọi yếu chỉ của thiền tôn, có chí giúp nước nên vua Đinh mến phục, phong cho chức tăng thống rồi cho hiệu là Khuông Việt đại sư, làm chủ các chùa. Qua thời Lê Đại Hành, các thầy tăng Lạc Thuận và Khuông Việt vì dốc lòng giúp nước, được vua ân cần trọng dụng, tham dự những việc quân quốc trọng sự mà còn cải trang làm người lái đò chèo thuyền đi đón sứ Tống là Nguyễn Giác ở Giàng Khúc, làm rạng danh cho nước48. Xem vậy nhà sư muốn làm sáng tôn chỉ của Phật, trước phải dốc lòng giúp nước, giúp vua. Sự học của kẻ tu hành do vậy, không biết thế nào là đủ. Bởi vì, nếu không có tư chất anh tuấn và kiến thức rộng rãi cao siêu, thì làm sao hiểu được những tôn chỉ huyền bí, để làm lãnh tụ cho những người theo học và làm khuôn phép cho những người đời sau? Nay ở Đại Việt ta, Phật giáo có ở mọi nơi. Có nhiều người lòng thiền sáng như mặt trời, gương đạo trong như băng tuyết. Không ít người ra giúp việc nước, lo việc dân, nâng kẻ ngã, vớt kẻ đắm. Đó là cái học thần thông biến hóa vì đạo giúp đời rất đỗi tự hào cho vườn thiền vậy.

[48] Sứ nhà Tống có tặng người lái đò bài thơ trong đó có câu "Thiên ngoại hữu thiên ửng viễn chiếu", nghĩa là ngoài trời lại có trời soi xa. Vua hỏi Khuông Việt ý tứ bài thơ ấy. Sư tâu: Sứ Tống có ý tôn trọng bệ hạ cũng như vua của họ vậy. Khi sứ Tống về nước, sư làm bài "Vương long quy" (Chàng Vương về) để tiễn. Nội dung phỏng dịch như sau:

Gương buồm gấm gió hòa nắng dãi

Khách thần tiên trở lại đế hương

Nghìn trùng vượt biển mênh mang

Đường về thăm thẳm chín phương bên trời

Chén ly biệt tình người thắm thiết

Đưa xứ quân khôn xiết đinh ninh

Cõi Nam một tấm lòng thành

Nhớ đem tâu với thiên đình cho minh.

Sứ Tống hết lời khen ngợi. Vua Tống cảm kích mà giao hảo tốt đẹp một thời.

Nghe những lời giáo huấn uyên bác, cố hướng các nhà sư vì đạo giúp đời, dốc lòng giúp vua nước ấy, các vị sư già học rộng đều rất cảm kích. Sư Đa Bảo49 thành kính hứa hẹn:

[49] Sư ở chùa Kiến Sơ làng Phù Đổng, huyện Tiên Du (Hà Bắc).

- Chính phi đọc rộng kinh điển nhà Phật, hiểu được lý huyền vi của đạo, đã giáo huấn, kẻ bần tăng đâu dám trái ý.

Trước lúc chia tay, Ỷ Lan ứng khẩu đọc một bài kệ:

"Sắc thị không, không tức sắc.

Không thị sắc, sắc tức không.

Sức không câu bất quản.

Phương đắc khế chân tông."

Nghĩa là:

"Sắc là không, không tức sắc,

Không là sắc, sắc tức không

Sắc không đều chẳng quản

Mới được hợp chân tông."

Ỷ Lan vừa mới dứt lời, các sư đều ngỡ ngàng đứng dậy, hướng về phía Ỷ Lan, bày tỏ lòng khâm phục trước bài thơ thâu tóm triết lý đạo Phật rất tài tình.

Cuộc hội kiến được ghi vào lịch sử Phật giáo trong kỷ nguyên Đại Việt ấy, đã khiến tên tuổi Ỷ Lan mãi mãi không bao giờ phai trong lòng giới tu hành.

**

*

 

Chương 5 - 3

Bấm để xem

Dưới sự trị vì của vị vua nhân đức tài năng, nước Đại Việt vào những năm 1067-1068 đã đạt tới thời cực thịnh. Việc liên kết biên giới, do chính sách khoan hồng nhân đức và sáng suốt của vua, đã chinh phục được các tù trưởng thiểu số. Trong thực tế, vua không cần sử dụng hết các quyền tối cao, mà kỷ cương phép nước vẫn được duy trì, củng cố. Trong triều, ngoài châu, dân yên nghiệplàm ăn, quan lại chịu sự giám sát chặt chẽ của vua, noi theo gương vua, rủ lòng thương yêu muôn dân, khiến cho trên dưới thuận hòa, trong xóm cùng thôn vắng, không có tiếng oán than. Vui trong niềm vui ấy, Ỷ Lan trẻ đẹp hơn xưa, càng tỏ ra là người có năng lực giúp vua trong mọi việc. Bởi vậy, đã xấp xỉ ngũ tuần mà vua vẫn trẻ trung và tráng kiện. Vua chẳng những chỉ thích săn bắn, mà còn cho lập những hội săn, hội bơi chải, cùng quần thần múa khiên, đánh cầu50 và cho mở những hội vật ở kinh đô và khắp nước, khiến cho từ quan đến dân đều nô nức tập luyện, gây không khí tỉ thí vui vẻ trong quan quân và dân chúng.

[50] Múa khiên, đánh cầu là một trò chơi thịnh hành thời Lý. Quả cầu bằng da hình tròn trong nén đầy lông tơ. Trong cung, sân chơi được xây ngay dưới thềm ngai vua. Hai bên tả hữu đông và tây dựng hai cửa bằng gỗ gọi là cầu môn cao hơn một trượng trên chạm rồng, dưới đặt tòa sen bằng đá dùng vải trải lên trên. Chỉ có các bậc vương và đại thần mới được dự chơi ở trước bệ.

Cách chơi: Chia làm hai phe, mỗi phe mười hai người, cưỡi ngựa tay cầm gậy đánh cầu. Ở hai cầu môn có treo cờ nhật nguyệt, dưới đặt dàn nhạc phụ họa. Hai phe mặc áo vóc, màu áo khác nhau. Trước thềm bày hai giá cờ bên nào được (đánh hóng qua cầu môn) thì cắm vào giá một lá cờ. Sau một lần được, vua và quần thần nghỉ giải lao uống rượu rồi lại chơi tiếp.

Thấy vua trẻ lại, có đại thần tâu cho tuyển thêm cũng nữ. Lời tâu ấy được vua chấp thuận ngay. Ỷ Lan tìm cách can gián vua.

Nhân một lần vua đến thăm hoàng phi, Ỷ Lan trao con cho vua, ý nhị nói:

- Từ ngày sinh quý tử thiếp yêu mến con hơn cả bản thân mình. Thiếp thật mãn nguyện sung sướng khi thấy hoàng nhi khôi ngô, bụ bẫm. Từ đó thiếp nghiệm ra rằng đối với người mẹ đứa con là tất cả. Vì con, người mẹ có thể làm tất cả mọi việc, dù phải chết.

Vua nâng hoàng nhi áp sát vào mặt mình, rồi lấy ra một viên ngọc quý đặt vào tay con:

- Sao ái phi bỗng dưng lại nói vậy? Trẫm yêu quý hoàng tử như báu ngọc. Chứng cớ là trẫm vẫn dành cho hoàng tử một kho châu báu, không ít những viên ngọc quý như thế này.

Ỷ Lan trách nhẹ:

- Bệ hạ chỉ biết có hoàng nhi thôi!

Vua ngạc nhiên:

- Trẫm vẫn nặng tình với ái phi như ngày nào.

- Bệ hạ vẫn nặng tình với thiếp, cớ sao lại nảy ý tuyển thêm cung tần mỹ nữ? Chẳng lẽ trong cung đã có gần 300 cung tần mỹ nữ mà vẫn chưa đủ sao?

Vua bỗng lâm vào tình thế khó xử. Nhác thấy sự lúng túng của vua, Ỷ Lan tâu:

- Xin bệ hạ thấy cho lòng thiếp, không phải thiếp hẹp lượng. Song nước nhà đang thời thịnh trị, muôn dân đều tôn thờ bệ hạ. Ấy là bởi bệ hạ tu đức để giáo hóa muôn dân. Làm nên công trạng rạng rỡ ấy bệ hạ phải mất hàng chục năm. Vậy thì vì lẽ gì bệ hạ còn định tuyển thêm cung nhân để phương hại tới uy danh, công đức như trời biển của bệ hạ bấy lâu?

Dừng lại giây lát, Ỷ Lan nghẹn lời nói tiếp:

- Xin bệ hạ cho thiếp được cạn lời. Những ngày thiếp mới sinh hoàng nhi, các cung tần mỹ nữ đều lần lượt tới chúc mừng. Thiếp se lòng nhận thấy trong số họ, nhiều người đã má đào hoen ố, mặt mày điểm nếp nhăn, còn đâu thời xuân sắc? Bệ hạ là bậc minh quân nỡ lòng nào để họ thiệt thòi về đường con cái mà không rủ lòng thương xót. Bởi vậy, theo thiếp nghĩ, vì muốn công đức của bệ hạ ghi tạc vào sử xanh, bệ hạ chẳng những nên bỏ ý định tuyển cung nhân mà còn nên cho những cung tần mỹ nữ cao niên, ốm yếu, về quê quán và chu cấp cho họ.

Lời lẽ ngọt ngào thấu tình đạt lý của Ỷ Lan khiến vua không dễ bắt bẻ. Tuy vậy nhà vua vẫn trì hoãn:

- Ái phi đối với trẫm thật là trọn nghĩa vẹn tình. Chỉ hiềm vì quần thần tâu bày, việc đó buộc trẫm phải suy xét.

Ỷ Lan không lùi bước:

- Quần thần thấy bốn phương yên ổn, dân yên nghiệp cấy cày, quan quân dốc lòng thờ vua giúp nước, muốn nòi giống sinh sôi nảy nở mà tâu vậy. Nhưng bệ hạ nhìn xa thấy rộng có nghe hay không lại là lẽ khác. Nếu bệ hạ chọn trong đám cung tần mỹ nữ những người cao niên, ốm yếu cho về quê quán thì chẳng những quần thần càng thêm kính yêu bệ hạ mà muôn dân cũng chịu ơn bệ hạ. Cảm cái đức lớn ấy, muôn dân sẽ sẵn lòng sinh tử vì nghiệp lớn của bệ hạ. Ấy là nhìn xa. Còn nhìn gần, ví như công chúa Từ Hoa nết na đến vậy mà tình riêng lỡ dở, không con cái, chẳng những đáng thương lắm sao! Thân phận các cung tần mỹ nữ kia cũng vậy. Nửa đời không con cái, không được hưởng ân tình của bệ hạ, lại phải sống cô đơn như thế, bệ hạ có thấu tình cho họ chăng? Vẫn biết bệ hạ hằng chu cấp chẳng thiếu tiền gạo, song một đời người phụ nữ không con cái, không được hưởng niềm vui gia đình thì dù sự vinh hoa phú quý kia có lên đến tột đỉnh cũng không san lấp được nỗi buồn phiền sầu não đeo đẳng cả đời họ, Vậy, chờ chi bệ hạ chẳng xuống dụ làm một việc nhân đức cổ kim chưa hề thấy để cái gương nhân đức ấy thức tỉnh quan quân, muôn dân truyền tụng.

Những lời chân tình của Ỷ Lan khiến nhà vua ân hận vì bấy lâu chưa thực bận tâm đến những số phận của những cung nữ đã hiến dâng cả tuổi xuân để hầu hạ mình. Ỷ Lan đã cảm hóa được vua, khiến cho ông vua đa tình nhưng rộng lòng thương người phải hồi tâm. Bởi vậy, sau lúc chơi đùa với hoàng nhi, vua nói với Ỷ Lan:

- Khá khen ái phi đã biết gợi cho trẫm nhận ra sự vô tâm của mình – vua mỉm cười - Nể lời ái phi, ngay ngày mai trẫm sẽ cho những cung nhân cao niên về quê quán và chu cấp cho họ tiền bạc đủ sống đến già.

Ỷ Lan bồng bột níu lấy tay vua, đôi mắt đen láy chớp chớp:

- Bệ hạ quả là một vị hoàng đế xưa nay hiếm. Trong việc trị nước, tấm lòng nhân ái của bệ hạ sẽ ngự trị mãi trong lòng dân chúng. Bệ hạ đã có cả một chiến lũy kiên cố, ấy là lòng dân.

Ỷ Lan sung sướng đón hoàng nhi vừa ngủ ngon trong tay vua. Và, lần đầu tiên trong đời, người vợ diễm lệ của vua Lý Thánh Tông cố tình nép mình vào lòng vua hồi lâu.

**

*

Vua Lý Thánh Tông vừa phải trải qua những giây phút cảm động khi chứng kiến cảnh hơn 50 cung nữ nước mắt lưng tròng đến từ tạ Ỷ Lan để sửa soạn trở về quê thì nhận được tin cấp báo: Vua Chiêm Thành Chế Củ được Tống Thần Tông51 giúp thuyền ngựa, binh khí đã đem quân xâm lấn Đại Việt và thách thức vua Đại Việt ra cự chiến.

[51] Vua Tống 1067 – 1085.

Sự xúc phạm ấy khiến cho vua Lý Thánh Tông nổi giận. Vua lập tức thiết đại triều vào ngày hôm sau ở điện Thiên An, quyết định xuất quân. Sau đó vua hạ chiếu thân cầm quân đi đánh giặc. Tất cả quân cấm vệ52 và các đơn vị tinh nhuệ nhất, cả thảy năm vạn, đêm ngày rượt lại nghệ thuật đánh thủy. Hai trăm thuyền chiến tung hoành trên các bến sông kinh thành, dưới quyền tiết chế của viên dũng tướng thao lược Lý Thường Kiệt. Kinh đô Thăng Long sôi động hừng hực khí thế xuất quân. Trước ngày hội các quần thần ở Long Trì tuyên thệ sẵn sàng sinh tử vì việc quân quốc, vua ngự trên Long Chu53 cùng nguyên soái Lý Thường Kiệt đi duyệt binh. Ngay sau nghi lễ lớn, vua triệu Lý Thường Kiệt vào cung hỏi:

[52] Thời Lý Thánh Tông có 3.200 quân cấm vệ, chia làm mười sáu quân (mỗi quân 200 người) nhiệm vụ chủ yếu của cấm vệ là bảo vệ kinh đô.

[53] Thuyền riêng của vua.

- Lần xuất chinh này khanh định liệu thế nào?

- Tâu bệ hạ! – Lý Thường Kiệt đáp – Đánh phá được giặc, thậm chí bắt vua giặc là chuyện dễ, nhưng diệt được ý chí gây hấn của giặc mới thật là khó. Vì lẽ đó, xuất quân lần này trước phải đánh lấy kinh đô Chiêm, bắt Hoàn Vương, sau gấp đem quân về lo phòng thủ phương bắc.

- Nguyên phi Ỷ Lan cũng tâu với trẫm những ý ấy.

- Tâu bệ hạ – Lý Thường Kiệt tiếp – Chính vì vậy không nên để nước vắng chủ. Vả lại Hoàn Vương không phải là đối thủ của bệ hạ, nên thần dập đầu xin bệ hạ đừng cất công đi làm gì cho khó nhọc. Thần chỉ xin được đem theo đứa em là Lý Thường Hiến giúp sức cũng đủ bắt Hoàn Vương đem về.

Vua Lý Thánh Tông vỗ ngai đứng dậy, giọng quả quyết:

- Trẫm triệu khanh đến không phải là để nghe lời can gián. Trẫm phải thân cầm quân đi để cho kẻ thù biết uy danh của nước Đại Việt, biết vua nước Đại Việt không phải là hạng sợ chia khó nhọc với quân lương, không dám xông pha giữa muôn trùng tên bay để giữ gìn non sông gấm vóc. Còn việc điều khiển triều chính – vua bước đến trước mặt Lý Thường Kiệt, giọng sôi nổi – Trẫm đã nghĩ kỹ rồi. Người có đức độ, tài năng, được lòng quần thần, xứng đáng được trẫm giao phó việc lớn không thể là ai khác ngoài chính phi Ỷ Lan. Được phó thác việc lớn, Ỷ Lan sẽ biết sắp đặt đường đi nước bước và không thua bất cứ bậc khanh tướng nào về mặt trí tuệ, cách dùng người, việc cố kết lòng dân, kể cả sự bình tĩnh cần có.

Cặp mắt Lý Thường Kiệt mở to, sáng rực. Vị nguyên soái triều Lý khâm phục tài dùng người của nhà vua và bày rỏ những điều bao lâu ấp ủ:

- Tâu bệ hạ! Chọn hoàng phi ủy thác mọi quyền bính, bệ hạ thật sáng suốt. Theo ý thần, hoàng phi tuy không có đại khoa lừng lẫy nhưng học vấn có thể sánh với những tay cự nho siêu việt, lại thêm có chí lớn. Con người ấy còn tinh tường nhìn thấy những cái mà người khác thản nhiên đi qua và không hề chú ý, lại biết dùng âu và uy để thu phục nhân tâm.

Vua sững sờ:

- Lòng khanh cũng nghĩ như trẫm vậy sao?

- Muôn tâu! Cái kim ở trong túi cũng có ngày lộ ra. Huống chi hoàng phi đã làm được bao việc có ích trong triều đình.

Ngay sau đó, vua phấn chấn xuống chiếu phủ dụ quân dân, giao quyền trị nước cho Ỷ Lan. Xong việc, vua ngự trên Long Chu thân đôn đốc thủy quân tập trận và sửa soạn làm lễ tuyên thệ, xuất chinh.

* *

*

Ỷ Lan như trẻ lại trong bộ lễ phục nhưng nét mặt lộ vẻ đăm chiêu tư lự. Trong gian điện lớn, từng khoảnh khắc trôi qua, Ỷ Lan càng thêm bối rối, hồi hộp khi phút chia tay nhà vua đã đến gần. Cả đêm qua, nói đúng hơn, kể từ hôm vua cho động binh, hạ chiếu thân chinh làm tướng đi dẹp giặc, có đêm nào Ỷ Lan ngủ được trọn giấc? Nỗi lo nhà vua đi trận mạc gian lao, nguy hiểm bên nỗi lo việc lớn được ủy thác vượt quá sức mình, khiến Ỷ Lan gầy xọp đi. Mối bận tâm còn lại vẫn là việc lớn được giao phó. Mà Ỷ Lan chẳng dám từ. Ỷ Lan sống lại cái cảm giác giống hệt ngày nào ở quê nhà nghe kể về sự tích chùa Dâu. Vì phụng sự cho dân, Man Nương khí phách biết bao. Ỷ Lan cảm thấy lòng mình thanh thản điềm tĩnh. Đêm đến khi nghĩ đến con thơ, nghĩ đến nỗi vất vả của nhà vua, nhất là trước phút chia tay, Ỷ Lan bỗng thấy lòng mình nao nao xúc động.

Vừa lúc ấy, thị nữ không kịp báo trước, vua đã bất ngờ tiến vào cung điện. Sửa vội xiêm áo, Ỷ Lan tự nhủ phải bình tâm nhưng khi đứng trước người chồng sắp đi trận mạc xa, lòng Ỷ Lan xao xuyến khác thường. Nhận ra nỗi bối rối của Ỷ Lan, vua cố lấy giọng vui vẻ:

- Trẫm đã ghé thăm hoàng nhi. Còn ái phi, đã sửa soạn xong để ra dự lễ tuyên thệ chưa?

Thay bằng câu trả lời, Ỷ Lan vội níu lấy vạt áo chiến bào màu vàng sẫm54của vua, khó nói nên lời. Cúi nhìn Ỷ Lan, lần đầu tiên vua Lý Thánh Tông nhận thấy khuôn mặt xinh xắn thân thương của vợ bỗng nhợt nhạt và cặp mắt to đen trong suốt có ngấn lệ. Vua vuốt ve đôi vai tròn của Ỷ Lan, giọng trầm hẳn xuống:

[54] Thời Lý chỉ có vua mới dùng y phục màu vàng.

- Ái phi chớ có quá lo cho trẫm.

Ngước nhìn vua, cặp môi thoáng run của Ỷ Lan thì thầm:

- Bệ hạ ra đi xin cẩn trọng mình vàng. Việc ở triều bệ hạ hãy yên lòng, thiếp sẽ gắng nối chí bệ hạ.

Chỉ có ngần ấy lời nhưng vua Lý Thánh Tông bất giác rùng mình. Vị vua đang cầm trong tay vận mạng của cả nước khi ấy biết rõ rằng, lần xuất chinh này chỉ có thể đánh thắng.

* *

*

Ỷ Lan cùng các cung nữ đến điện Thiên An cũng là lúc quân cấm vệ, phủ vệ từ bốn cửa trùng trùng điệp điệp tay lăm lăm binh khí, rầm rầm tiến vào sân Long Trì. Các tướng quân cấm vệ, phủ vệ theo thứ bực đã đứng dàn thành hàng, sát thềm rồng, làm đích cho quân mình tiến tới. Xung quanh điện Thiên An và sân Long Trì, cờ quạt, tinh kỳ đủ màu sắc cắm la liệt, khiến cho hội thề càng thêm uy nghiêm, trang trọng. Xa kia, đằng sau hàng quân, bên tường thành bao bọc lấy sân rộng dân chúng đông như nêm cối đang cố nghển cao đầu để dõi xem hội lễ.

Bỗng một hồi trống, rồi một hồi chiêng vang lên đĩnh đạc. Nghe hiệu lệnh ấy, viên thượng thư bộ Lễ dẫn các quan thừa vụ thái giám55 y phục chỉnh tề, đem hương và những bó đuốc cuốn giẻ tẩm dầu bước lên đàn thề, dựng ngay trước điện sát sân Long Trì.

[55] Trật đứng đầu hoạn quan.

Trong khu vực dành riêng cho giới hoàng tộc bỗng nhốn nháo. Quay về phía sau, Ỷ Lan chợt trông thấy hoàng hậu Thượng Dương đang cùng các cung nữ tiến lên, hoàng hậu thật lộng lẫy trong bộ áo triều phụng màu xanh thẫm, có in hình chim phượng ngũ sắc đang xòe cánh. Chiếc vương miệng dát đầy châu ngọc óng ánh, khiến cho hoàng hậu có một vẻ kiều diễm nổi bật trong các cung nữ xinh đẹp. Ỷ Lan nhận ra hoàng hậu vừa mỉm cười đáp lại sau cái chào của mình.

Lần thứ hai hiệu lệnh lại nổi lên. Ở hành lang Giải vũ đông, Ỷ Lan dễ dàng nhận ra vóc dáng thanh lịch, điềm tĩnh, gương mặt thông minh của thái sư Lý Đạo Thành trong bộ trang phục đại thần, tay cầm bài ngà đang dẫn đầu các quan văn tiến ra trước đàn thề. Đối diện với Lý Đạo Thành, ở hành lang Giải vũ tây, quan phụ quốc thái phó Lý Thường Kiệt đường bệ trong bộ y phục võ tướng, cũng đang dẫn đầu các quan võ tiến lại.

Lần thứ ba chiêng trống lại ầm ầm nổi lên. Dứt hiệu lệnh các văn võ đại thần và quân lính bỗng đứng lặng như hóa đá. Vua Lý Thánh Tông uy phong lẫm liệt trong bộ chiến bào vừa tách ra khỏi đám võ sĩ hộ vệ để cùng viên nội giám bước lên đàn thề. Theo lệnh vua, viên nội giám lần lượt thắp hương cắm lên lư đồng hạng đại và bật hồng56 những bó đuốc đã cắm trên đàn từ trước. Vua đưa cặp mắt ngời sáng nhìn khắp lượt. Và, sau mấy câu phủ dụ, vua bỗng cất cao giọng:

[56] Đốt lửa.

- Trẫm tuân theo sự nghiệp của tổ tiên, xem dân muôn họ ở bốn biển đều như con đỏ. Cho nên cõi xa lấy điều nhân mà khoan phụ, phương ngài mộ lòng nghĩa mà sang cống. Mà nay Chiêm thành đời đời làm phiên thần cho trẫm bỗng sinh lòng phản trắc. Viên tù trưởng57 hèn bỗng chốc phụ lời hẹn ước của cha ông, quên cả việc tuế cống, ấy là trái mất lệ thường của triều đình. Nào đã hết, cậy được nước Tống kia che chở, ngầm giúp sức, lại được phỉnh nịnh, viên tù trưởng ấy còn xâm phạm bờ cõi, thách trẫm ra cự chiến. Tội ấy đạo trời không dung tha. Trẫm mỗi lần nghĩ đến lòng đau dạ xót. Bởi thế, cũng là vạn bất đắc dĩ, trẫm phải tự làm tướng đem quân ra chiến trường.

[57] Chỉ vua Chiêm Thành.

Hỡi các triều thần, tướng súy và ba quân, các ngươi phải hết lòng tuân theo mệnh lệnh của trẫm để rửa cái hổ lớn cho nước, bắt kẻ phản phúc phải cúi đầu.

- Xin vâng theo lời chỉ dạy của bệ hạ! Vạn tuế! – Tướng súy quân lính nhất loạt dạ ran, đáp lại. Các đại thần cúi rập người lớn tiếng đáp:

- Làm con bất hiếu, làm tôi bất trung, thần minh sẽ trị tội.

Vua phấn chấn nói tiếp:

- Ngay sau hội thề, trẫm thân đốc xuất năm vạn tinh binh do nguyên soái Lý Thường Kiệt, thống lĩnh quân tiên phong, tán kỵ vũ úy Lý Thường Hiến theo sau, sẽ làm lễ xuất phát. Trong lúc vắng trẫm, trẫm ủy thác cho nguyên phi Ỷ Lan thay trẫm cầm quyền trị nước, quan thái sư Lý Đạo Thành phụ chính. Các ngươi phải ráng sức giúp nguyên phi trị nước như khi xưa giúp trẫm trị vì thiên hạ. Được như vậy ấy là phúc lớn của nước Đại Việt hãy còn.

- Xin vâng theo lời chỉ bảo của bệ hạ! Vạn tuế! Vạn vạn tuế! Quần thần, tướng súy, quân lính nhất loạt đáp lại.

Chứng kiến cảnh tượng ấy, Ỷ Lan bỗng thấy trào lên một nỗi xúc động to lớn, mới mẻ chưa từng thấy. Nàng cảm thấy mình nhỏ bé đi giữa biển người đang nung nấu ý nghĩ cao cả sẵn lòng sinh tử vì vua, vì nước. Từ lời thề thiêng liêng của quần thần, Ỷ Lan càng nhận rõ rức mạnh của triều Lý chính là bắt nguồn từ sự đồng lòng, muôn người như một. Từ triều Thái Tổ, Thái Tông giặc xâm lấn bờ cõi, bao lần mưu đánh nước Đại Việt, nhưng các vua trước đã đánh đâu được đấy. Xem vậy dân chúng không phải là kẻ dửng dưng với việc mất còn của đất nước, luôn sẵn sàng vào sinh ra tử, đem cái chết đổi lấy sự bảo toàn của giống nòi. Bởi vậy trong giờ phút nghiêm trang thành kính này, Ỷ Lan thấy dào dạt một tình yêu thương rộng lớn. Ỷ Lan thấy mình gắn bó với vua, với nước, gắn bó với mỗi con người. Sự ủy thác của vua, vì vậy cũng là sự ủy thác của dân chúng. Niềm tin của vua giao cho mình đảm đương trọng trách cũng là niềm tin của muôn dân.

Sau hội thề, vua dẫn đầu quần thần, quan quân theo quan lộ, ra cửa Bắc58. Tại đây, trên sông Tô Lịch san sát cờ quạt, tinh kỳ, chiếc Long Chu dành riêng cho vua và trên 200 thuyền chiến đã đỗ sát bờ. Trong nắng sớm kinh thành, vua nổi bật trong vẻ đẹp võ tướng, bước xuống Long Chu trong tiếng pháo nổ ran ran và tiếng reo của năm vạn binh lính và đông đảo dân chúng ken đặc hai bên bờ sông. Phút chốc chiếc Long Chu lượn ba vòng rộng như chào dân chúng rồi quay mũi về phía sông Nhị lao đi. Hơn hai trăm thuyền chiến cũng hối hả rẽ nước lao theo. Dòng sông Tô Lịch ken đầy thuyền chiến tung bọt trắng xóa. Theo đà lao của thuyền chiến, từng đợt sóng cồn nối theo nhau, táp vào bờ như muốn cuốn phăng cả những người đứng gần mép nước.

[58] Cửa này mở ra sông Tô Lịch phố Phan Đình Phùng ngày nay.

Cho đến lúc đội thuyền chiến hùng hậu của vua vun vút lao vào sông Nhị59 Ỷ Lan mới dứt cơn bàng hoàng. Tiết trời xuân lành lạnh60 nhưng lòng Ỷ Lan ấm áp lạ. Giặc sẽ chẳng thể nào đương đầu nổi đội thủy quân tinh nhuệ, được thôi thúc bởi nghĩa lớn lại có tướng tài đốc xuất - Ỷ Lan nghĩ. Rồi vua và những người con ưu việt của dân tộc sẽ mang chiến công rực rỡ trở về. Vợ chồng sẽ lại được gặp nhau.. Nghĩ đến đấy Ỷ Lan thấy mặt mình nóng bừng. Nắng mật mùa xuân tôn nước da mịn màng của Ỷ Lan hồng lên như được thoa một lớp phấn mỏng. Cặp mắt to đen thông minh của Ỷ Lan sáng ngời long lanh. Những người từng gần Ỷ Lan chưa bao giờ thấy Ỷ Lan đẹp đến thế. Cũng khi ấy, Ỷ Lan chợt bối rối khi thấy dân chúng kinh thành từ lúc nào, đã đứng dày đặc hai bên quan lộ, đăm đắm nhìn về phía mình, vẻ mặt hoan hỉ, thành kính. Ỷ Lan thúc các cung nữ trở về. Không hẹn mà nên, vừa đi được một đoạn, Ỷ Lan bỗng gặp hoàng hậu Thượng Dương mắt đỏ hoe đang đi về phía mình. Ỷ Lan rẽ đám cung nữ bước lại gần hoàng hậu, giọng ngọt ngào:

- Hoàng hậu chẳng nên quá lo lắng. Hoàng đế ra đi sẽ lập được chiến công rạng rỡ trở về.

[59] Sông Hồng Hà.

[60] Vua Lý Thánh Tông xuất quân vào tháng 2 năm Kỷ Dậu (24-2-1069).

Từ lâu rồi, thấy Ỷ Lan rộng lượng lại không cậy vua yêu mà làm điều gì bất nhẫn, hoàng hậu Thượng Dương thầm chịu ơn và sinh lòng nể trọng, nay lại thấy dẫu được vua trao cho trọn quyền bính mà vẫn giữ lễ độ nên hoàng hậu càng cảm kích.

- Cám ơn phi đã an ủi ta, nhưng ta đâu chỉ lo việc ấy. Ta còn lo hoàng đế đi xa, ai là người chăm sóc hoàng nhi?

Được lời như cởi tấm lòng, Ỷ Lan sung sướng:

- Hoàng đế đi xa nhưng có hoàng hậu và quần thần chăm bẵm, hoàng nhi sẽ đỡ thiệt thòi. Mai ngày khôn lớn, vì cái ân ấy, hoàng nhi ắt phải gắng công báo đến.

Hoàng hậu tươi cười:

- Ta đã định bụng hàng ngày sẽ sang thăm hoàng nhi nhưng chưa tiện phô bày. Nay phi nói vậy, chính hợp lòng ta quá. Rồi ngắm nhìn Ỷ Lan, hoàng hậu trìu mến:

- Sinh hoàng nhi, phi biết kiêng cữ, giữ được nhan sắc thế này là khó lắm. Ta mấy lần sinh nở ta biết.

Chưa bao giờ các cung nữ thấy hoàng hậu Thượng Dương và Ỷ Lan nói chuyện với nhau thân mật như thế. Cũng là lần đầu tiên các cung nữ ở hai cung công khai trò chuyện, hỏi han nhau. Rồi sau đó hoàng hậu Thượng Dương và nguyên phi Ỷ Lan, mỗi người một vẻ đẹp, một cốt cách, đã kẻ trước người sau cùng cung nữ về điện Thiên An – Chưa bao giờ dân chúng kinh thành được dịp ngắm nhìn hoàng hậu Thượng Dương, nhất là Ỷ Lan, lâu như vậy.

 

Chương sáu - 1

Bấm để xem

Ngày ngày Ỷ Lan phó thác con cho nhũ mẫu để vào triều nghe các đại thần tâu trình. Ỷ Lan bỏ qua mọi thủ tục nghi lễ nhưng lại nghiêm khắc đòi hỏi các đại thần phải tâu trình rõ ràng, thiết thực phần việc của mình. Trong việc điều khiển triều chính, Ỷ Lan không bỏ qua những việc nhỏ, hỏi han cặn kẽ mọi lẽ rồi mới phán truyền, quyết đoán. Một khi đã phán truyền rồi Ỷ Lan có ý thức theo dõi xem công việc đã được thi hành đến đâu. Chỉ đến khi bắt tay vào việc, Ỷ Lan mới thấy hết khó khăn, thậm chí khó khăn có khi lại bắt nguồn từ thói quen cầu an hưởng lạc của các quan lại. Và rồi, một thử thách lớn đã đến với Ỷ Lan.

Giữa lúc việc triều chính thuận buồm xuôi gió, thì vụ chiêm năm ấy do mất mùa nên đến tháng tám dân chúng lâm vào nạn đói trầm trọng. Tấu trình các nơi đưa về, dân nghèo đã phải ăn cả thịt chuột, rắn, thậm chí đã phải mổ cả trâu cày, mà vẫn còn chết đói. Ỷ Lan lo lắng triệu quần thần bàn cách đối phó. Nhưng mấy ngày rồi, ai nấy đều nhìn nhau chờ đợi. Thái sư Lý Đạo Thành cũng chưa dâng được kế gì hiệu nghiệm. Ỷ Lan đưa ra một kế sách táo bạo. Ỷ Lan nói với các quần thần:

- Dân là gốc của nước. Để dân đói dân khổ là tội của triều đình. Theo lệnh ta nơi nào lâm nạn đói hãy gấp xuất ngay quốc khố cứu dân rồi ta sẽ liệu sau.

Thái sư Lý Đạo Thành can ngăn:

- Nước đang lâm chiến. Theo binh pháp, kho quân lương lúc nào cũng phải đầy ắp mới mong toàn thắng được. Nay hoàng phi định liệu như thế, tôi sợ cứu được dân mà không giữ được nước. Vả việc lớn quá mà hoàng đế lại đi vắng.

Ỷ Lan gạt đi:

- Việc phải là việc chung. Cứu đói cũng như cứu hỏa không thể trì hoãn.

Một đại thần bước ra tâu:

- Trời giáng tai làm cho mùa màng thất bát, gây ra nạn đói là mệnh trời xui nên đâu phải những lũ cư quan nhiệm chức làm ra. Xem vậy ta khó mà kháng lại mệnh trời.

Ỷ Lan cố nén giận, nghiêm khắc:

- Ông là người có học vấn mà cũng tin vào những điều nhảm nhí ấy sao. Vin vào mệnh trời, bỏ mặc dân đói là cư xử của bọn phản dân đê hèn, đâu phải của kẻ tự nhận mình là cha mẹ dân?

Nói xong những lời nặng nề ấy, Ỷ Lan bỗng im lặng, đôi mắt long lên rực lửa. Một lúc sau, chừng thấy mình nóng nảy, Ỷ Lan hạ giọng:

- Theo ta ý dân là ý trời, chưa ai trông thấy ông trời mà chỉ có dân chúng hiện đang đói. Các ông ai cũng có lòng trung quân ái quốc, lại càng phải vì dân mà kháng lại mệnh trời. Nếu không gấp cứu dân đói, mùa sau liệu cả triều đình này còn đứng vững được không? Chứng cớ là nạn mổ trâu, trộm trâu hiện chưa có cách nào ngăn được. Hậu họa xem vậy sẽ còn lớn đến đâu?

Không khí buổi thiết triều trở nên nặng nề căng thẳng. Nhận thấy cần phải khéo léo hơn, đồng thời kiên quyết hơn, Ỷ Lan tiếp:

- Ý quan thái sư cũng đúng nhưng là đúng trong lúc yên hàn. Chính lúc này phải cứu dân mới giữ được nước. Bởi thế, các kho quân lương tồn trữ ở các lộ phủ có nạn đói phải đem một phần chia cho dân đói. Trong lúc chia phải tuyệt cấm không được bỏ sót những ai có con em đang ở trận tiền. Nếu để gia đình họ đói làm sao binh sĩ yên tâm liều thân xông pha trận mạc? Phải sức cho bọn hào phú các hạt biết trọng trách phải cứu dân đói, không được tàng trữ thóc lúa mưu làm giàu trên xác đồng loại. Lại còn phải trị tội nặng kẻ mổ trâu, ăn trộm trâu để răn dân chúng. Lệnh đã ban bố, ai chống lại thì dù là dân đen hay quan lại đều phải nghiêm trị. Các ông xem ta nghĩ như vậy có phải không?

Các đại thần, cuối cùng hoàn toàn bị chinh phục bởi thái độ quả quyết, lý lẽ sắc bén và biện pháp cứng rắn, táo bạo của Ỷ Lan. Vui mừng trước sự chuyển biến ấy, Ỷ Lan tiếp, giọng ấm áp thuyết phục:

- Trong lúc cấp bách này nếu không có phương kế bạo dạn, việc có cơ hỏng. Các ông phải hiểu bụng ta. Bây giờ ta chỉ yêu cầu các ông đôn đốc hạ cấp không được tùy tiện buông thả cũng như ta không cho phép các ông chậm trễ tuân lệnh.

Thái sư Lý Đạo Thành chậm rãi tâu:

- Hoàng phi thay hoàng đế cầm quyền trị nước đã quyết, vậy chúng tôi đâu dám không hết lòng.

Ngay hôm ấy, được Ỷ Lan ủy thác, Lý Đạo Thành thảo xong lệnh cứu đói. Ngựa trạm lập tức chuyển lệnh về các lộ, phủ.

* *

*

Ỷ Lan để tâm theo dõi việc cứu dân đói đến quên ăn mất ngủ. Sau khi lệnh cứu đói chuyển về các lộ, phủ, Ỷ Lan tiếp phái thêm một số quan lại có năng lực đi thanh tra giám sát, đôn đốc việc thi hành mệnh lệnh ở các địa phương, nhất là ở những vùng có nạn đói lớn. Tâu trình đưa về thật khả quan. Nhiều nơi nạn đói đã được chặn lại. Tuy nhiên vì nhiều lý do, một số châu, phủ, nạn đói không giảm đi mà còn thêm nguy kịch. Ở châu Định Nguyên61 nạn cướp đã nổi lên đến nỗi viên quan châu ở đó không kìm chế được. Hay tin ấy Ỷ Lan lo lắng triệu thái sư Lý Đạo Thành đến hỏi:

[61] Vùng Yên Bái ngày nay.

- Châu Định Nguyên phế loạn, ta rất lo. Nếu không trấn yên đươc nơi ấy, chẳng mấy chốc nước sẽ sinh loạn. Ông có kế gì trị được bọn cướp, vỗ yên lòng dân?

Lý Đạo Thành tâu:

- Quan châu không nghiêm mệnh lệnh nên dân đói cùng đường làm liều. Vậy muốn trấn yên được xã tắc phải trị tên quan châu sâu mọt, thay bằng người hiền lương.

Ỷ Lan vui mừng:

- Ông nói rất hợp ý ta. Nhưng như thế sao đủ?

- Tâu hoàng phi! Đánh dẹp bọn cướp thì dễ, làm cho dân yên nghiệp làm ăn mới khó. Tôi nghe trị dân loạn cũng như gỡ tơ rối không thể gấp được.

Ỷ Lan đăm chiêu:

- Ông nói đúng. Xưa nay ai được nhân tâm thì hưng thịnh, ai mất nhân tâm thì tan vỡ. Ai cậy vào đức sẽ hưng thịnh, ai cậy vào sức thì sẽ mất. Xem vậy tuyển dụng người hiền, biết thương dân, dùng ân thay uy mới có thể làm cho dân yên được. Nhưng việc quá gấp. Nếu không dập nhanh được đốm lửa phản loạn ấy sẽ sinh ra cháy rừng.

- Việc cần lúc này là phải có người đức độ tài ba, lên trấn nhậm Định Nguyên.

Ngẫm nghĩ một lúc Ỷ Lan nói:

- Ta muốn đích thân tới châu Định Nguyên để tiện quyết định mọi việc.

Thái sư Lý Đạo Thành kinh ngạc:

- Hoàng phi nói sao? Đích thân hoàng phi lên châu Định Nguyên?

- Phải! Hoàng đế vẫn chẳng mượn những chuyến đi thăm dân gặt hái, viếng thăm chùa chiền để thăm thú dân tình, đôn đốc quan lại các miền đó sao?

- Tâu hoàng phi! Lên châu Định Nguyên đường xa, vất vả lắm. Lại nữa miền ấy hiện không được yên.

Ỷ Lan phác một cử chỉ kiên quyết:

- Có vất vả mới sáng suốt giải quyết mọi việc. Vùng ấy không yên mới cần sự có mặt của triều đình. Hoàng đế còn thân làm tướng đem quân đi đánh giặc, cớ sao ta không có gan chia nỗi nhọc nhằn đi trấn an dân chúng? Vả lại, ông cứ ngẫm mà xem, loạn lạc như một thứ bệnh dịch, phải chặn ngay nếu không sẽ hối không kịp. Mọi việc sẽ diễn biến không ngừng.

Lý Đạo Thành thán phục lòng can đảm của Ỷ Lan nhưng vẫn cố can:

- Hoàng đế đã thân đi trận mạc, chuyến đi của hoàng phi cũng không ít hiểm nguy. Xin hoàng phi nghĩ lại. Việc triều đình hoàng đế đã ân cần phó thác cho hoàng phi.

- Ông sẽ thay ta quyết đoán mọi việc. Ta sẽ đi nhanh và về nhanh. Dẫu sao việc ta vắng triều ông cần giữ kín.

Nói sao làm vậy. Ngay ngày hôm sau, Ỷ Lan cùng hai thị nữ, trong đó có Lộc và gần một chục hoạn quan cải trang làm dân buôn lên xe ngựa đi lên châu Định Nguyên.

* *

*

Bao năm tháng sống trong cung cấm, có dịp về các làng quê, Ỷ Lan sống lại cái cảm giác thanh thản trong tình yêu thiên nhiên cháy bỏng của thời con gái. Chiếc xe ngựa chạy trên con đường đất gập ghềnh ngược dòng sông Nhị, đưa Ỷ Lan đi giữa màu xanh bất tận của núi đồi. Sau trận mưa sớm, phong cảnh các nơi trong sáng như những bức tranh lồng kính. Nhưng rồi cảm giác thư thái ấy đã qua đi nhanh chóng, khi tận mắt mình, Ỷ Lan nhận thấy những dấu vết của vụ lúa thất bát. Ỷ Lan se lòng nhận ra những người ăn mày chỉ còn da bọc xương đã vĩnh viễn nằm lại ở dọc đường. Đến một nơi chợ đông đúc, trù phú ở vùng Hưng Hóa62, Ỷ Lan ra lệnh cho xe dừng lại. Một cảnh tượng trái ngược đập vào mắt Ỷ Lan: Bên cạnh dãy hàng quà, bày cơ man các thứ bánh, người mua người bán tấp nập là một dãy ăn mày rách rưới xin ăn. Ỷ Lan vẫy gọi một sư cụ trong chợ vừa đi ra, hỏi:

[62] Vùng Phú Thọ ngày nay.

- Bạch sư cụ! Vùng này mất mùa mà sao chợ bán nhiều bánh trái đến vậy? Những người hành khất kia là dân bản địa hay từ đâu tới?

Sư cụ đáp:

- Vùng này mất mùa nhưng kẻ đói không nhiều. Bởi ai cũng biết tằn tiện nên thóc dư mùa trước không nhà nào không có. Nhà đông miệng ăn hoặc lười biếng bị đói thì đã được quan phủ theo lệnh triều đình mở kho lương chu cấp phần nào.

Ỷ Lan sáng bừng nét mặt:

- Vậy là nhờ quan thanh liêm, dân được nhờ. Còn những người hành khất kia?

- Họ từ đâu đến bần tăng không rõ.

Gạn hỏi và biết được những lời đồn đại, Ỷ Lan hiểu dân chúng đang lo lắng bàn tán về hiện tượng kiến làm tổ trên cao, triệu chứng sắp có nước lớn. Ỷ Lan hỏi nhà sư:

- Bạch sư cụ! Sư cụ có thấy mọi người đang bàn tán về mùa nước sắp đến không? Ý sư cụ thế nào?

Sư cụ bắt đầu chú ý đến Ỷ Lan:

- Kẻ bần tăng này xem ra ngài không phải là người thường dân. Biết lo trước nỗi lo của thiên hạ ấy là người có đức lớn. Theo bần tăng mùa nước năm nay sẽ là một họa lớn.

Ỷ Lan từ biệt sư cụ, bước về phía chiếc xe ngựa, đưa tiền cho thị nữ Lộc, dặn nhỏ:

- Ngươi hãy đếm số hành khất kể cả trẻ nhỏ, mua đủ mỗi người một cái bánh.

Trong lúc chờ đợi, Ỷ Lan bước lên xe ngựa, sai thị nữ lấy ra một thẻ trúc có dấu ấn hoàng đế và thảo lệnh cho các quan lộ, phủ gấp lo việc đắp đê chống lũ. Mệnh lệnh thảo xong, Ỷ Lan đưa một hoạn quan đem ngay về kinh cho Lý Đạo Thành ban bố. Ỷ Lan và đoàn tùy tùng lại tiếp tục lên đường.

Hai hôm sau, vào buổi chiều, xe Ỷ Lan đến Hạ Hòa63 thì dừng lại nghỉ. Ỷ Lan cùng hai thị nữ vào một quán rượu. Vợ chồng chủ quán đã ngoài sáu mươi, dáng người nhu mì ít nói. Nhận thấy quán ăn vắng khách, Ỷ Lan lựa lời hỏi:

- Quán ăn mở giữa bến đò mà sao vắng khách làm vậy, cụ chủ?

[63] Nay là Hạ Hòa, Vĩnh Phú.

Liếc thấy ba người khách đều là con gái xinh đẹp, bà chủ hiệu không giữ gìn:

- Gặp năm đói, dân làm gì có tiền mà rượu với chè.

- Nạn đói đã được quan trên cứu giúp, dân yên nghiệp làm ăn, có gì đáng phàn nàn đâu cụ?

Cụ già sửng sốt:

- Quan nào cứu giúp? Có đẽo thêm thì có! Người vùng này khắp lượt phải vào rừng đào củ, cảnh tượng thương tâm lắm. Cái quán này đáng nhẽ phải dẹp đi rồi. Có mở chỉ dành cho ít khách buôn đi lại mà thôi.

- Người ta thường buôn hàng gì hả cụ?

- Buôn thóc, lúa từ châu Định Nguyên chuyển qua đây về xuôi.

- Châu Định Nguyên cũng đói to làm sao có thóc để bán? Vả, triều đình cũng hạ lệnh cho các quan châu mở kho phát chẩn cứu dân đói. Chẳng nhẽ ơn trên không thấm nhuần đến kẻ cùng dân sao?

- Tôi cũng nghe đến nguyên phi Ỷ Lan thay vua trị nước đã rộng lòng thương dân ban lệnh cứu đói. Nhưng phép vua thua lệ làng. Già nói riêng cho các bà biết thôi, quan châu mượn cớ phát chẩn để chuyển thóc về kho riêng đem bán cho con buôn. Khách buôn từ dưới xuôi lên mua thóc của nhà quan nhiều lắm. Nghe nói của nả nhà quan cứ như nước.

Ỷ Lan đưa mắt nhìn Lộc, cái nhìn đầy ý nghĩa. Cụ già thấy khách có vẻ mặt phúc hậu, chịu chuyện, lại nói:

- Trời đất xoay chuyển, ân đức của trên không phải lúc nào cũng thấm đượm đến muôn dân. Lệnh nguyên phi ban xuống nhưng quan châu cản ngăn thì cũng ví như người đánh trống bỏ dùi vậy.

- Cụ có gì làm bằng cớ nói rằng quan châu Định Nguyên lấy thóc lúa triều đình đem bán cho bọn lái buôn.

- Ôi dào, – Cụ già đáp – các bà ở xa không biết chứ cả vùng này ai còn lạ? Chỉ chút nữa thôi, bọn người buôn thóc ấy qua đây thể nào cũng vào hàng lão nhắm rượu. Loạn cũng từ đói mà ra. Các bà phận gái yếu ớt, đi đứng phải cẩn thận lắm mới được.

Ỷ Lan hỏi:

- Vậy là bọn cướp vùng này hoành hành dữ dội lắm. Chẳng hay quan châu bất lực sao?

- Ấy cũng có đánh chác nhưng chẳng yên được. Bởi trị bệnh phải trị tận gốc. Đói sinh loạn thì muốn dẹp loạn phải cứu được đói.

Ỷ Lan hồ hởi khen:

- Ý tứ cụ nói hay lắm.

Chủ hàng nước cưới móm mém:

- Các bà quá khen. Cũng tùy người mà già nói kẻo vạ miệng có ngày.

Rồi bữa cơm trưa được dọn ra. Nhưng Ỷ Lan chẳng thể nào ăn uống được. Những lời nhà hàng nói và những điều thu lượm được trên một tuyến đường khiến cho Ỷ Lan nhận rõ nhân cách đốn mạt của tên quan châu Định Nguyên. Ỷ Lan nóng lòng muốn đến châu Định Nguyên để xem rõ thực hư.

* *

*

Sáng hôm ấy ở tư dinh quan châu Định Nguyên xảy ra một việc bất thường. Nhờ bắt mối được toán lái buôn trả giá cao, quan châu Định Nguyên bội ước, không trao thóc cho bọn lái buôn cũ. Sau một hồi xô xát, phải dùng tới lính trấn áp, quan châu Định Nguyên cuối cùng đã hoan hỉ mời được toán lái buôn mới vào tư dinh của mình, làm thủ tục nhận tiền xuất thóc.

Được đón tiếp ba cô gái xinh đẹp tuyệt vời lại giàu có quan châu vui mừng cuống quýt. Hắn chỉ hơi khó chịu vì thấy trong toán lái buôn có cả chục trai tráng lực lưỡng đi theo. Tuy thế khi thấy họ chỉ ngồi chờ ngoài hành lang, không dự vào việc mua bán quan châu yên dạ. Trái lệ thường, hắn tự tay pha trà, cất giọng ngọt ngào:

- Trong đời tôi đã từng đi đây đi đó nhưng chưa hề thấy ai có nhan sắc chim sa cá lặn như cô này – Hắn chỉ vào cô gái xinh nhất, – Chẳng hay gái thuyền quyên đã gặp được trai anh hùng hay chưa?

Nói xong những lời bỡn cợt, viên quan trạc ngũ tuần cười ngặt nghẽo, tình tứ nhìn cô gái. Nhận thấy viên quan châu có thái độ bất nhã, cô gái xinh nhất bọn nghiêm mặt:

- Tôi nghe nói ông đã có bốn vợ lại nuôi cả bọn ca nhi trong dinh mà sao vẫn còn thích quỳ lạy trước đàn bà? Xin bảo cho ông biết chúng tôi đến đây để mua thóc. Chúng tôi sẽ mua tất cả số thóc trong kho lẫm của ông với giá gấp rưỡi giá thóc mà ông vẫn bán.

Viên quan châu ngây ngất trước sắc đẹp và giọng nói trong trẻo của cô gái. Hắn hồ hởi nói:

- Thật diễm phúc cho tôi được hầu tiếp người hiểu được mình. Ví dù may mắn hầu chuyện cô cả năm cả đời cũng chưa dễ đã chán. Cũng thật là lạ, các cô đi buôn mà xem ra coi rẻ đồng tiền lại còn hách dịch nữa. Song việc đó nào có hề gì. Người đẹp vốn kiêu căng. Vả lại việc riêng tư, đi lại nhiều rồi cô sẽ hiểu bụng tôi. Thú thực, tôi có ngót hai chục gian thóc, chọn cả ngày không thấy một hạt lép. Nhưng tôi đã bán đi gần một nửa. Nghĩ lại mà tiếc. Thời buổi thóc cao gạo kém này bán cho các cô giá ấy cũng coi như là biếu các cô một nửa.

Cô gái ngắt lời hắn, cười nhạt:

- Lòng tham của ông thật không đáy. Thóc ấy ông lấy ở kho quân lương. Lệnh của triều đình đem chia cho dân đói ông nhân cơ hội ấy chiếm làm của riêng. Vậy bán được giá cao nhường ấy ông vẫn lấy làm tiếc?

Tên quan châu trợn mắt:

- Chết, cái cô này ăn nói bạo mồm bạo miệng quá.

- Tôi sẽ không tố cáo ông đâu mà sợ. Nói vậy để ông biết lũ chúng tôi không phải là mù. Có phải thế không? - Cô gái gặng hỏi.

Tên quan châu chặc lưỡi:

- Các cô tính, nhân lúc hoàng đế đi trận mạc, nguyên phi Ỷ Lan nhiếp chính thì dẫu có tài cán mấy vẫn là đàn bà, làm sao mà nghiêm lệnh được? Nghĩ vậy, tôi cũng trộm phép triều đình mà bạo gan toan tính một lần – Hắn cười rung cả cặp má phính mỡ – Nếu không tôi đã chẳng may mắn có dịp hội ngộ với giai nhân trong cảnh phú quý tột đỉnh này.

Ngắm nhìn khuôn mặt bự thịt, đỏ như gà chọi, nhất là đôi mắt đục ngầu dâm đãng của tên quan châu, cô gái cố kìm lòng để hỏi:

- Kể cũng lạ! Làm quan như các ông gặp khi dân đói, đã không thương tình giúp dân, lại còn bất cần lệnh của triều đình vơ vét cho nhiều để đẹp cung thất. Vậy sao gọi được là cha mẹ dân. Chẳng hay ông không sợ dân nổi loạn đập phá tan tành tư dinh của ông sao?

Hơi chột dạ về những câu hỏi tỏ rõ sự hiểu biết rất tường tận về nhân cách của mình nhưng vốn xem thường đàn bà, tên quan châu được dịp khoe khoang sự khôn ngoan của mình. Hắn đắc ý nói:

- Bọn cướp à? Bản chức đã cho quân đi trấn trị ngay, cốt nhất là giữ yên được vùng này, còn chúng hoành hành ở đâu, cướp bóc của ai mặc chúng. Chúng cũng đủ khôn ngoan để hiểu rằng nếu đến vùng này khác nào cho đầu vào thòng lọng. Bản chức đã tính kỹ, hành động như vậy sẽ tránh được cái vạ từ triều đình và cả bọn cướp đưa lại.

- Ông nói sao? – Vẫn cô gái xinh nhất gặng hỏi.

Tên quan châu được người đẹp chăm chú nghe bỗng trở nên hùng biện, khoe khôn:

- Các cô không thấy kế bảo toàn của bản chức sao? Một khi triều đình quở trách thì đây sẽ tâu có xuất quân đi dẹp cướp chứng cớ là châu lỵ vẫn được yên. Còn bọn cướp chúng không bị dồn vào tuyệt lộ, sẽ không nổi khùng mà làm dữ. Vậy là – tên quan châu cười nhăn nhở - bọn cướp và các quan có phân cương vực để xây mộng phú quý, kẻ cướp ngày, kẻ cướp đêm, kẻ được luật pháp của triều đình chở che, kẻ dựa vào bọn nắm quyền uy để cùng làm giàu, cùng hưởng lộc trời cho.

Cô gái đẹp bỗng vỗ án đứng dậy quát:

- Thế là rõ! Kẻ làm loạn chính là mi. Võ sĩ đâu! Hãy bắt tên mọt dân này chờ lệnh ta.

 

Chương 6 - 2

Bấm để xem

Tên quan châu chưa kịp hiểu ra sao thì đã bị toán người ngồi ngoài hiên xông vào trói giật cánh khuỷu. Hiểu nỗi nguy khốn, hắn hoảng hốt thét:

- Cướp? Bay đâu! Hãy bắt bọn cướp!

Nghe tiếng kêu cứu của quan châu, lính canh và gia nhân hắn chạy xô tới.

Một võ sĩ rút kiếm giấu trong đòn ống nhảy một bước ra hiên, thét vang như sấm:

- Các ngươi không được vô lễ với nhiếp chính Ỷ Lan. Trái lệnh, ta chém.

Tên quan châu chợt hiểu. Sấm động trên đầu hắn. Đất sụt dưới chân hắn. Hắn kinh hoàng rú lên rồi ngã vật xuống.

Từng nghe oai danh của Ỷ Lan, mọi người sững lại rồi đứng bất động trong nỗi sợ hãi đến tột đỉnh.

Vừa lúc ấy Ỷ Lan – cô gái đẹp ấy chính là Ỷ Lan – cất giọng đường bệ:

- Thay mặt hoàng đế, ta nhiếp chính Ỷ Lan hạ lệnh cách chức và tống ngục quan châu Nguyễn Văn Bảo, tịch thu gia sản đem chia ngay cho dân đói.

Nguyễn Văn Bảo mặt tái xanh, lắp bắp, run rẩy:

- Tâu nhiếp chính. Xin nhiếp chính tha cho hạ thần tội chết.

Ỷ Lan hạ lệnh cho võ sĩ:

- Ngay ngày hôm nay giải Nguyễn Văn Bảo về kinh.

Dứt lời Ỷ Lan cùng hai thị nữ và các hoạn quan hầu cận bước sang công đường. Cũng ngày hôm ấy, dưới danh nghĩa hoàng đế, Ỷ Lan xuống chiếu bổ nhiệm quan châu mới và gấp hạ lệnh bãi các cuộc truy lùng bọn cướp.

Viên quan châu mới tỏ ý lo lắng:

- Tâu nhiếp chính! Thần không hiểu ngụ ý mệnh lệnh này.

Ỷ Lan cười độ lượng:

- Ta cho rằng, dân bị cơn đói thúc bách mà sinh loạn. Bãi bỏ lệnh truy lùng bọn cướp ta muốn tỏ cho chúng thấy ta không coi chúng là cướp để mở đường cho dân trở về đời sống lương thiện.

- Tâu nhiếp chính! Nếu bọn cướp không nghe giáo lệnh tự giải tán?

Ỷ Lan quả quyết:

- Ngươi hãy thác lời ta truyền lệnh: Từ nay hễ ai mang vác cày bừa, nông cụ, đều được coi là dân lành, quan lại không được hỏi. Nhưng hễ ai còn mang vác binh khí, lẩn quất không về gia đình sẽ bị coi là trộm cướp và bị bắt hạ ngục. Nếu có hành động chống đối sẽ bị hạ sát ngay. Ta tin rằng việc mở kho phát chần để dân tạm có cái ăn rồi ghép dần vào khuôn khổ, tất sẽ dẹp được loạn.

Viên quan châu vỡ lẽ:

- Nhiếp chính thật là người có bản lĩnh, có lượng cả. Hiểu dân hóa ra trộm cướp là bất đắc dĩ cho nên không coi trộm cướp là trộm cướp ấy là việc xưa nay chưa thấy ai làm. Riêng thần mới được bổ nhiệm, chưa đảm đang việc lớn bao giờ nên trong lòng rất lo.

Ỷ Lan chậm rãi:

- Ta rất hiểu bụng ngươi. Nghiệp trị nước không có trường dạy nên càng cần phải học hỏi. Thói thường, quyền lực và danh vọng dễ làm thay đổi con người. Nhưng kẻ có quyền lực chỉ có thể giết chết được người chứ không giết chết được lòng người. Theo ta, người có đức lấy khoan dung mà trị dân. Sự khoan dung ví như nước mắt. Theo ta, một người giỏi trị nước là phải ứng hợp cả hai mặt khoan dung và nghiêm lệnh như sự phối hợp giữa tay phải và tay trái của một con người.

- Nhiếp chính kiến giải thật là sắc sảo.

Ỷ Lan bật cười:

- Nhưng từ biết đến làm, từ làm hỏng đến làm được là chặng đường dài. Người có tấm lòng sẽ đi được chặng thứ nhất. Người biết sửa mình sẽ đi được cả hai chặng đường.

Viên quan châu phấn chấn:

- Chỉ đến lúc này thần mới thực tin loạn ở Định Nguyên không cần phải đánh dẹp cũng tan.

- Nhưng việc không chỉ có vậy. - Ỷ Lan nói thêm, – Trị loạn không khó bằng giúp dân yên nghiệp làm ăn. Dân sinh ra trộm cướp là vì đói lạnh, nay trở về đời sống lương thiện mà vẫn đói lạnh thì sớm muộn cũng lại hóa ra trộm cướp. Cho nên phàm là cha mẹ dân, nguyện lấy thân mình đưa đường cho thiên hạ, phải biết giúp dân tính kế lâu dài. Xem việc trị nước của các bậc đế vương, ta nghiệm ra rằng thời nào vua và quân thần đua nhau ăn chơi hưởng lạc chỉ nghĩ cách vơ vét sức dân thì sớm muộn sẽ sinh loạn, triều đại ấy sẽ đổ. Ngược lại, thời nào từ vua đến quan ăn ở mộc mạc, biết thương dân, dạy bảo dân cách làm ăn thì triều ấy sẽ thịnh trị. Một người biết lo bằng cả kho người làm là thế. Lấy châu Định Nguyên làm ví dụ. Việc cần lúc này là vừa trấn an dân chúng vừa khuyên dân chăm việc ruộng rẫy, lại phải biết nêu gương liêm khiết. Ngoài nghề làm ruộng còn phải lo chăn nuôi, trồng củ. Ngươi có thể định cho mỗi nhà phải trồng bao nhiêu sắn trong những cánh rừng bạt ngàn kia, mỗi nhà phải nuôi bao nhiêu lợn, gà, trâu, bò để trong hạt, nhà nào cũng đủ miếng ăn. Quan lại dân chúng đều giàu có. Nhà nào không giàu thóc lúa cũng phải giàu sắn, khoai, không có nhiều trâu bò cũng phải nhiều gà lợn. Làm quan, đừng chú tâm trau chuốt câu văn hoa mỹ, chuộng những chuyện to tát, hão huyền mà phải làm lợi cho dân từ việc nhỏ đến việc lớn. Ngươi còn trẻ chưa trải việc đời, song chắc ngươi không thiếu lòng tận tâm với triều đình và dân chúng.

Viên quan châu mới được Ỷ Lan bổ nhiệm cúi đầu:

- Đội ơn Nhiếp chính tin dùng, răn bảo, thần xin gắng sức làm theo giáo huấn để không phụ tấm lòng vàng của nhiếp chính.

Bằng chuyến vi hành, bằng quyết định táo bạo, nhất là tấm lòng ưu ái vì dân vì nước ấy, chẳng mấy chốc Ỷ Lan đã vỗ yên được châu Định Nguyên, dẹp tắt đốm lửa loạn lạc có cơ lan rộng.

Châu Định Nguyên được yên. Các lộ, các châu, huyện khác trong cả nước cũng nhờ sự quyết đoán sáng suốt mạnh bạo của Ỷ Lan mà vượt qua được thử thách của một trận đói để an cư lạc nghiệp. Ngay khi trở về kinh, Ỷ Lan tiếp tục điều khiển triều chính, thúc bách các đại thần và quan lại các bộ, phủ để tâm đến việc nước, yêu cầu họ phải trung thực tấu trình mọi việc. Ỷ Lan đọc rất kỹ bản tấu trình ở các lộ phủ. Và trước khi trao những bản án cho Thái sư Lý Đạo Thành, bao giờ Ỷ Lan cũng có những nhận xét khen chê minh bạch.

Thấy Ỷ Lan lúc nào cũng bận rộn nên nhân một lần hoàng nhi ấm đầu, hoàng hậu Thượng Dương lựa lời khuyên:

- Ta nghe quan thái sư nói nơi nơi dân chúng đều đã an cư lạc nghiệp, việc triều đình cũng thông đồng bén giọt. Vậy phi cũng nên nghỉ ngơi, để mắt đến việc dạy dỗ hoàng nhi, sao cứ khắc khổ quá vậy.

- Tâu hoàng hậu. - Ỷ Lan đáp – Người xưa nói muốn tề gia trị quốc bình thiên hạ trước hết phải tu nhân tích đức. Nghĩa là mình phải nghiêm với mình mới quy phục được người. Khi ấy có khi không cần hạ lệnh mà mọi người vẫn tuân thủ. Ngược lại nếu mình rộng với mình, hợp với người thì dù có ra hàng trăm mệnh lệnh, người người vẫn dửng dưng và lãnh đạm.

Nghe vậy, hoàng hậu Thượng Dương chẳng vui. Nhưng cũng là lần đầu tiên, hoàng hậu đánh giá gần đúng Ỷ Lan:

- Ta thương hoàng nhi mà nghĩ vậy, phi chớ có để tâm. Xem ra hoàng đế thật tốt phước mới gặp được phi đó.

Ỷ Lan cười, đôi mắt long lanh chứa chan sức sống.

**

*

Như thường lệ, dẫu không phải thiết triều, nhưng Ỷ Lan bắt đầu ngày làm việc của mình ngay từ sáng sớm. Hôm ấy, tại cung trên chiếc kỷ quen thuộc, nghiên bút bày biện sẵn sàng, Ỷ Lan chăm chú đọc bản tấu trình mới nhất của các lộ phủ mà quan thái sư mới đem đến. Tin vui nhận được ở chiến trường và tình hình tốt đẹp ở các địa phương báo về khiến Ỷ Lan vô cùng phấn khởi. Bởi vậy khi thấy thị nữ Lộc dâng khay hoa quả, Ỷ Lan đứng dậy vui vẻ:

- Hôm nay ngươi hãy ăn cùng ta, không được thoái thác như mọi bận.

Không thể từ chối trước lời chào mời nặng ân nghĩa, Lộc đỡ lấy quả lê to mọng cung kính:

- Xin đa tạ Hoàng phi. Ăn quả lê này thiếp lại nhớ đến thứ lê quê mình.

Nhắc đến quê hương, đôi mắt rất đẹp của Ỷ Lan thoáng đờ đẫn:

- Bấy lâu ao ước có lần về thăm quê thật lâu mà vẫn chưa về được. Ngươi có biết chăng, ta chẳng thể nào nguôi nhớ đến quê mình.

- Thiếp cũng vậy! Nếu không vì hoàng phi..

Không đợi nghe hết câu, Ỷ Lan nhẹ bước ra hiên, đứng tựa cửa, cặp mắt mơ màng. Trước mắt Ỷ Lan bình minh mùa hạ ở kinh thành thực lộng lẫy. Vạn vật trải ra mênh mông, vàng rượi dưới bầu trời đầy nắng. Vẫy thị nữ Lộc lại gần, Ỷ Lan giãi bày tâm sự:

- Ngày ở quê, ta sống thật khổ sở. Ở cảnh ta không ít người khuyên ta rời bỏ quê nhà mà đi. Vậy mà những kỷ niệm về quê vẫn đậm đà trong tình ta không bờ bến.

- Tâu hoàng phi! Có thể vì ở xa và như người ta nói, chỉ ở xa quê hương mới thấy quê hương đẹp, mới nhớ nhung vậy thay.

Ỷ Lan đăm chiêu:

- Có thể như thế. Nhưng không phải chỉ như thế. Đối với ta, mỗi lúc vui buồn, quê hương bao giờ cũng nâng giấc, vỗ về, cổ vũ, an ủi ta. Ta nhớ nương dâu đồi sắn, nhớ những bài ca óng ả, nhớ từng bờ tre, mái lá, nhớ từng đoạn đường thân quen in dấu chân kỷ niệm tuổi thơ. Ta nhớ cả những bữa cơm thanh đạm với măng rừng. Nhưng nhớ cảnh cũng không bằng nhớ người. Ta thực chẳng thể quên những nông phu tốt bụng thương ta như ruột thịt, từng đùm bọc ta lúc gặp cảnh ngộ không may. Chẳng biết cái Thao, cái Hòe, cái An có được may mắn không? Ta vẫn định bụng sẽ xuất tiền riêng chuộc tất cả những ai ở quê vì phận nghèo phải đem thân đi ở cho phú ông64sống khổ hơn súc vật. Bao năm rồi chỉ mới một lần về vội vàng ta nào biết những ai mất, ai còn? Ai gặp may, ai rủi ro. Đổi thay chắc nhiều lắm nhưng lòng ta vẫn gắn bó như ngày nào.

[64] Sử sách ghi Ỷ Lan đã có lần bỏ tiền chuộc những cô gái vì cảnh nghèo phải đi ở cho phú ông .

Lộc mủi lòng:

- Hoàng phi là người đa cảm và tốt bụng quá. Thiếp cũng yêu quê mình nhưng không nghĩ được như thế. Cách đây ít lâu thiếp được tin vùng mình đang xây chùa thờ sống65 hoàng phi.

[65] Ngày nay ở ngoại thành Hà Nội nhiều nơi vẫn còn đền thờ .

- Dân chúng làm việc ấy cũng như tôn ta làm quan âm nữ chỉ vì quý ta vậy thôi, ta nào đã làm nên công trạng gì.

Rồi như nhớ ra điều gì, Lộc mỉm cười như người có lỗi:

- Tâu hoàng phi. Còn chuyện chàng trai tên là Bông bị hoàng đế hạ lệnh xử chém hồi hoàng phi về cầu tự sinh hoàng tử ở quê nhà sự thật thế nào, thiếp không được rõ. Hình như câu chuyện bi thảm ấy có điều gì uẩn khúc?

Ỷ Lan nghẹn ngào:

- Ta định bụng không bao giờ nhắc lại câu chuyện đau lòng ấy nhưng ngươi muốn biết ta chẳng giấu. Hồi ấy, tiết hạ nóng nực ta xin hoàng đế về thăm quê tĩnh dưỡng nhân thể cầu tự vì nhập cung đã lâu - Ỷ Lan ngượng ngập – ta vẫn không có con. Sư chủ trì chùa là người học rộng, thành tâm giúp đỡ. Nhà sư khuyên ta nghỉ ngơi và hằng ngày tắm giếng chùa cho may mắn. Ta nghe theo. Chiều ấy, có lẽ đã gần tối, ngay bên giếng chùa, các thị nữ đã lấy lụa quây cho ta một buồng tắm rộng. Rồi ta vào tắm, sau bao nghi lễ phiền phức trước đó. Ta không chú ý đến xung quanh vì đã có các thị nữ, hoạn thần trông chừng, vả trời đã nhá nhem tối. Nào ngờ giữa chừng ta thấy một chàng trai vạm vỡ trong khu vực cấm, cho đến mãi sau này ta cũng không hiểu chàng trai ấy đã lọt vào từ lúc nào, từ trước hay trong lúc ta tắm. Ta sợ hãi và xấu hổ không kêu lên được một tiếng. Cũng ngay lúc ấy thị vệ đã trông thấy. Chàng trai bị bắt và sau đó bị tội chết chém. Chàng trai ấy tên là Bông66. Biết rõ chàng bị oan, nhưng ta không thể biện minh, lại cũng sợ hoàng đế dị nghị nên ta đã cho mổ lợn tế sống giải oan cho chàng.

[66] Vùng Phủ Thụy ngoại thành Hà Nội có tục mổ lợn tế giải oan cho chàng trai gọi là Hội Bông Sòng. Hội lễ này gần đây mới chấm dứt.

- Tâu hoàng phi. – Lộc thở dài – Hồi ấy thiếp chỉ sợ hoàng đế không hiểu bụng hoàng phi.

- Hoàng đế là người rất tinh tường. Chính hoàng đế ngờ rằng nhà sư có can dự vào việc này nhưng không muốn làm to chuyện. Chính hoàng đế tuy không nói ra nhưng biết rõ chàng trai bị oan. Chẳng thế mà hoàng đế cho phép ta mổ lợn tế giải oan cho chàng.

Và như không để nhắc đến việc ấy, Ỷ Lan hỏi:

- Lâu nay người có tin gì về dì ta không? Bây giờ chắc dì đã già yếu lắm rồi. Cả cái Chinh nữa đã thực tâm hối cải chưa? Người có lượng cả cũng phải thấy rằng họ đối với ta rất xấu và ác độc. Nhưng năm tháng đã xóa đi vết đau trong lòng ta. Nhiều khi nghĩ cũng thương tình.

Lộc vẻ không bằng lòng:

- Hoàng phi tha cho tội chết đã là phúc đức lắm rồi.

Ỷ Lan đăm chiêu:

- Lòng tham đã hành hạ dì ta và cái Chinh. Lòng tham không biết nén lại sẽ dẫn đến tội ác. Nhưng những người tham lam không phải đều dẫn đến chung cục như nhau. Vậy nên hạ ngục, trị tội kẻ này hay kẻ khác không phải là việc ta muốn làm. Nếu cái Chinh thực tâm hối cải, ta định bụng sẽ xin bộ Hình thương hại mà tha cho để mẹ con được đoàn tụ.

Lộc biết Ỷ Lan đã nói là làm, khó can ngăn được nên lái sang chuyện mà cô đang bận tâm:

- Tâu hoàng phi. Lúc thiếp mới vào, hoàng phi nói có tin vui. Thiếp có thể chia vui với hoàng phi được chăng?

Ỷ Lan phấn chấn:

- Chẳng là, đêm qua ta mơ thấy chuyện lạ, chuyện rất giống tin ta mới nhận được.

- Xin hoàng phi cho thiếp được nghe.

Ỷ Lan không được tự nhiên.

- Lúc ấy đã gần sáng, ta mơ thấy kinh thành đi đón rước hoàng đế viễn chinh khải hoàn. Ở các cửa ô, binh lính đứng nghiêm trang, nghi vệ rực rỡ. Khi ta ra đến cửa Bắc vừa lúc hoàng đế từ thuyền chiến bước lên bờ, ngự trên xe nạm ngọc, quần thần cưỡi ngựa theo hầu hai bên. Mừng quá, ta quên giữ gìn, chạy thẳng tới xe hoàng đế. Lạ thay, càng chạy xe hoàng đế càng bỏ xa ta. Cho đến lúc chiếc xe mất hút, ta lo lắng cất tiếng gọi rồi tỉnh dậy.

Lộc hoan hỉ:

- Mơ thấy hoàng đế thắng trận trở về, quả là điềm lành. Còn ở trận tiền, tin thực ra sao, tâu hoàng phi.

- Ta quên chưa nói, Hoàng đế và nguyên soái Lý Thường Kiệt vừa lấy được kinh đô Chà Bàn67.

[67] Nay là vùng đồng Bình Định (Nghĩa Bình).

Lộc nén tiếng reo:

- Nếu vậy ngày hoàng đế hồi triều chẳng còn xa.

- Chiến trận chưa xong vì Hoàn Vương chạy trốn được. Hiện hoàng đế đang đem quân truy tìm. Ta nào đã hết lo lắng.

Lộc an ủi:

- Hoàng phi hãy yên lòng. Có quan nguyên soái là bậc kỳ tài giúp giập, ngày khải hoàn đang đến gần.

- Cũng thật may cho Đại Việt ta, Tống triều đang bị các nước Liêu, Hạ gây hấn nên ngoài chuyện quấy rối ở miền biên viễn, đạo quân nam chinh của chúng vẫn phải án binh bất động.

Vừa lúc ấy, một thị nữ bước vào cung kính:

- Tâu hoàng phi! Có một bà già cùng quê với Hoàng phi xin được hội kiến.

Ỷ Lan sửng sốt:

- Người đó thế nào?

- Tâu hoàng phi, bà già xưng là người đỡ đầu của hoàng phi.

Lộc khẳng định:

- Có lẽ mụ Độc. Hoàng phi cũng vừa nhắc tới.

Ỷ Lan khẽ thở dài:

- Ngươi hãy ân cần tiếp đón, chờ ta.

* *

*

Vừa trông thấy Ỷ Lan, mụ Độc quỳ mọp xuống:

- Tâu hoàng phi. Bấy lâu kẻ già này mới lại được nhìn thấy dung nhan tươi tốt của hoàng phi. Xin trời Phật phù hộ cho hoàng phi vạn sự như ý.

Nhận thấy mụ Độc tóc đã bạc trắng, Ỷ Lan thân đỡ dậy và động lòng thương:

- Dì thay đổi nhiều quá. Dì gầy đi nhiều rồi.

Mụ Độc khóc rưng rức:

- Hãy thương lấy thân già này, tâu hoàng phi. Hoàng phi đức độ như trời biển. Dân cảm cái ơn ấy đã tôn thờ Hoàng phi làm phật sống. Vậy sao thân già này không được thấm nhuần chút ân ấy?

Ỷ Lan chau mày:

- Sao dì cứ tự làm khổ mình như vậy. Dì muốn gì xin cứ nói.

Mụ Độc lấy vạt áo lau cặp mắt đỏ hoe:

- Bấy lâu những mong có dịp lạy hoàng phi xét tình cảnh già nua tuổi tác, một mình ấp bóng, không người đỡ đần lúc tối lửa tắt đèn mà rộng lòng ban cho kẻ hèn mọn này một ân huệ cuối cùng.

- Dì hãy nói ngay ý định của mình bất tất phải kể lể dài dòng - Ỷ lan cắt ngang – Tôi quen xét việc theo lẽ phải chứ không dựa vào sự khéo léo trong cách nói năng.

Mụ Độc không một chút lúng túng:

- Hoàng phi đã cho phép xin được giãi bày. Lỗi em Chinh nó là lớn nhưng hoàng phi trị nó cũng đã đủ. Xin hoàng phi thương tình mà tha cho nó để mẹ con được nương tựa vào nhau.

Ỷ Lan chưa bao giờ trị tội Chinh. Vì thế, nghe mụ Độc nói, vị nhiếp chính đang thâu tóm mọi quyền lực của đất nước uất ức đến nghẹn lời. Thấy Ỷ Lan im lặng, mụ Độc tiếp tục khơi sâu việc mụ đang nói với giọng oán trách:

- Hoàng phi hẳn đã thấy nếu giữa hoàng hậu và hoàng phi không có sự bất đồng, không có người xui dại xui khôn, cho bạc vàng, hứa hẹn điều này điều khác thì đâu đến nỗi. Hoặc giả nếu em nó khôn ngoan như con người ta, biết làm đẹp lòng hoàng phi như chị Lộc, biết tránh né mọi chuyện, không hảo tâm giúp người thì đã chẳng lâm vào hoạn nạn. Vậy nên nghĩ đi cũng nên nghĩ lại, trách người cũng phải trách mình thì ân oán mới thực công bằng.

Ỷ Lan gượng cười:

- Ta không muốn nhắc lại những việc đã qua, bới lại đống tro đã nguội. Bởi vì bọn gian Tống đã bị bắt, hoàng hậu Thượng Dương cũng đã nhận lỗi. Nhưng thử hỏi, nếu em Chinh cảm cái ơn ta cưu mang, nâng đỡ, không toan tính chuyện lọc lừa, phản phúc, không cố tình hại ta, toan đẩy ta vào tội chết thì địa vị nó đã hơn người. Dẫu thế mà ta chưa hề làm cho nó nặng tội. Và nói cho cùng ta khôngphải là người thưởng xằng vi tư ân, phạt bừa vì tư nộ. Ta cũng không bao giờ lạm dụng quyền hành để ban ơn hay phạt ghét bất cứ kẻ nào, vì bất cứ lý do gì. Vả chăng, trừng trị hay tha bổng người nào đã có chính luật của triều đình. Bản thân ta cũng không thể đứng ngoài vòng pháp luật. Xem vậy, dù muốn ta cũng không thể tùy tiện định đoạt số phận một con người. Dì chưa thấy tội em Chinh, chưa thấy được chính dì đã làm hư hỏng nó. Như vậy, làm sao mong được tha bổng, xóa án?

Mụ Độc chồm lên:

- Tâu hoàng phi! Hoàng phi quá khắt khe, hẹp lượng mà nói vậy chứ kẻ khốn khổ này đã làm gì để nuông chiều nó?

Nhớ đến những tháng năm từng bị hai mẹ con mụ Độc hành hạ, lòng Ỷ Lan sôi lên giận dữ. Tuy thế, Ỷ Lan chỉ nói:

- Chỉ một việc dì không bắt nó làm lụng, suốt ngày chơi bời lêu lổng đã đủ để trách cứ. Mọi tội lỗi kể cả thói điêu ngoa lọc lừa đều từ đó mà ra.

Nghe vậy mụ Độc khóc thảm thiết. Mụ than trong tiếng nấc:

- Ối con ơi! Chỉ vì con dại dột nghe người ta xúi bậy mà thân gái bỗng mắc vào vòng hoạn nạn. Hoàng phi nỡ lòng nào không vì chút tư tình mà tha cho một lần.

Ỷ Lan đã bớt giận:

- Xin cho một người phạm tội mà lại chưa thấy hết tội lỗi, nếu được tha khác nào khuyến khích kẻ khác phạm trọng tội. Tôi chẳng thể nào chiều ý dì được.

Nghe vậy, mụ độc im bặt. Mụ đảo mắt, ranh ma:

- Về nhà thân già này cũng sẽ chết vì buồn khổ, héo hắt. Vậy xin được chết tại đây cho người đời biết lòng hoàng phi.

Dứt lời, mụ móc họng, kéo lưỡi tự tử.

Thị nữ Lộc đứng hầu thấy vậy xông lại giằng tay mụ Độc. Nhưng Ỷ Lan cười ngăn:

- Dì ta không chết dễ thế đâu. Đấy là kế dọa dẫm cốt làm ta sợ mà ngã lòng. Thị nữ đâu. Dẫn bà già ra khỏi cung ngay.

Tiếng dạ ran nổi lên. Mụ độc lập tức bị dẫn đi. Nhưng ngay lúc ấy, Ỷ lan lấy tiền đưa cho thị nữ Lộc:

- Ngươi hãy đưa cho dì ta nhưng nói là của ngươi thương tình mà cho.

Mụ Độc đi rồi, Ỷ Lan bồn chồn đứng ngồi không yên. ỶLan tự hỏi: Ta xử sự như vậy có tàn nhẫn không? Dẫu mụ Độc chưa nhận ra lỗi lầm của Chinh và của mụ nhưng cuộc sống cô quạnh, buồn tủi, một mình ấp bóng ở quê nhà cũng thực đáng thương hại. Ỷ Lan đứng dậy đi bách bộ trong gian điện lớn, suy nghĩ căng thẳng. Lẽ phải khuyên Ỷ Lan không nên tha Chinh, nhưng không tha Chinh, lương tâm Ỷ Lan bị dằn vặt khổ sở. Ỷ Lan không dám mường tượng cảnh mụ Độc sống đau khổ, buồn tủi ở quê nhà.

Chợt Lộc bước vào. Ỷ Lan bước lại phía Lộc:

- Ta cư xử như vậy có tàn nhẫn không? Ta muốn nghe tiếng nói của lòng người.

- Tâu hoàng phi! Thiếp biết hoàng phi có bụng tha cho cái Chinh. Nhưng mụ Độc đã lần lữa làm hại con mụ. Vậy hoàng phi chẳng nên tha vào lúc này.

Ỷ Lan trìu mến:

- Cảm ơn ngươi đã nói thực. Ta đâu ngờ việc xem ra đơn giản mà vẫn có thể rắc rối đến thế. Đúng, ta sẽ tha nó vào đúng ngày hoàng đế đem quân khải hoàn trở về.

 

Chương bảy

Bấm để xem

Sau bao ngày xung trận bão táp, vua Lý Thánh Tông cùng đạo binh tinh nhuệ đã đánh cho quân Chiêm tan tác và lấy được kinh đô Chà Bàn. Thấy nguy, chế củ đã đem một đạo quân nhỏ chạy trốn.

Không bắt được vua Chiêm, mầm chiến tranh chưa hết, trận đánh chưa thể kết thúc. Sau bao ngày truy lùng chưa lần ra dấu vết vua Chiêm, vua Lý Thánh Tông bắt đầu sốt ruột. Giữa lúc ấy, vua được tin trong nước đang lâm vào nạn đói dữ dội. Lo Ỷ Lan không biết xoay sở, dân đói có thể nổi loạn, vua trao quyền bính cho Lý Thường Kiệt rồi cải trang đem một cánh quân nhỏ trở về.

Thuyền vua về đến châu Cư Liêm68 chợt gặp đoàn thuyền tài lương ra trận. Vua vội triệu viên quan coi đoàn đoàn thuyền lương đến hỏi:

[68] Nay là Tiên Lữ, Hải Hưng.

- Dân tình đang đói, cớ sao không để thóc gạo chia cho dân.

Không biết đấy là vua, viên quan nổi khùng:

- Thóc gạo quý như mệnh người, nhưng nếu cần dân sẵn sàng chịu đói để chu cấp cho tướng sĩ. Nay, chiến trận chưa xong mà tướng quân lén trở về, không biết xấu hổ còn hạch sách nỗi gì?

Vua lừ mắt ra hiệu cho các võ sĩ hộ vệ ngồi yên rồi đấu dịu:

- Ta muốn biết trong lúc ta xông pha trận mạc, thân nhân của ta có qua khỏi nạn đói hay không?

Viên quan coi đoàn thuyền lương cười sằng sặc:

- Cả nước có nạn đói, lại đôi nơi loạn nữa là khác. Nhưng nước có chủ, ai nỡ để gia đình quân sĩ khốn khó.

Vua tái mặt:

- Dân đói làm loạn? Vậy hiện tình ra sao?

- Làm gì mà tướng quân hoảng loạn lên thế? – Viên quan tải lương sửng sốt – Lo cho vợ con ở nhà đói chắc?

Vua thiết tha:

- Ta muốn biết dân chúng cả nước kia!

- Tướng quân hãy bình tâm nghe hạ quan nói cho có đầu có đuôi. Dân đói được cứu thoát, loạn lạc đã được dẹp yên nhờ một người đàn bà.

- Một người đàn bà? – Vua chưa hết thảng thốt.

- Vâng. – Viên quan tải lương cố tình rề rà – một người đàn bà đích thị. Mà người đàn bà ấy xuất thân lam lũ nhưng tài đức, nhan sắc thì gầm trời Nam này ítai sánh được. Người ấy là nhiếp chính Ỷ Lan.

- Ngươi có nói quá không?

Viên quan tải lương nổi xung:

- Tướng quân tưởng hạ quan quá chén chăng? Không đâu. Mà hạ quan thì chưa hề biết nói dối.

Vua buột miệng than:

- Chao ơi! Chính là ái phi của ta đấy ư?

Viên quan kinh ngạc:

- Tướng quân mất trí hay sao mà nói năng bất kính như thế? Nhiếp chính Ỷ Lan là chính phi của Hoàng đế anh minh, được dân chúng cả nước hâm mộ, tôn thờ là quan âm nữ mà tướng quân dám phạm thượng gọi là ái phi là cớ làm sao?

Thấy mình lỡ lời, vua bối rối đỏ mặt:

- Xin hạ quan đừng giận. Nhưng cho được nghe nhiếp chính Ỷ Lan dùng phương kế thần hiệu nào mà cứu được dân đói, dẹp được loạn lạc?

Dường như chẳng mấy lúc được hỏi về những việc quân quốc, nên sau khi hắng giọng, vẻ tự đắc, viên quan say sưa và thành kính ca ngợi công đức Ỷ Lan. Viên quan đặc biệt hào hứng khi kể về thái độ quả quyết trừng trị bọn tham quan và chuyến đi thị sát châu Định Nguyên của Ỷ Lan. Cuối cùng luận về kế dẹp loạn của Ỷ Lan, viên quan cao giọng, nói:

- Cao kiến triệt quân đi lùng trộm cướp để dẹp yên được loạn cướp của nhiếp chính Ỷ Lan mỗi người hiểu một cách. Hạ quan cho rằng quan châu Định Nguyên lúc đầu không hiểu cái duyên cớ xui dân hóa thành trộm cướp nên mới điều binh đi bắt trộm cướp. Đâu có biết rằng, càng lùng bắt, trộm cướp càng bạo hành. Huống nữa, sự lùng bắt gắt gao đó khiến cho dân không thể trở về đời sống lương thiện được nữa. Nhiếp chính Ỷ Lan khác thế. Nhiếp chính biết dân trở thành trộm cướp là vì đói lạnh nên đã mở đường cho họ trở về đời sống lương thiện. Đã thế nhiếp chính lại phát chần, cho cái ăn trước mắt rồi mới ghép dần vào khuôn khổ, khuyên việc tăng gia cần kiệm. Cảm cái đức lớn ấy dân loạn bỏ cung nỏ mà mang cày bừa. Phải là người có tài cao đức rộng, lại biết yêu dân mới có được hành động ấy. Tướng quân nghe hạ quan nói vậy có phải không?

Những lời kể hùng hồn của viên quan coi đoàn thuyền lương khiến vua Lý Thánh Tông lặng đi trong giây lát. Những điều nghe được ấy với những cảnh mắt thấy tai nghe trên đường vua trở về như cùng nói lên một điều: Nhân dân Đại Việt vẫn sống trong cảnh thái bình thịnh trị, không có dấu hiệu gì tỏ ra nước có loạn. Và cũng chỉ bằng ngần ấy mẩu chuyện kể về Ỷ Lan trị nước, nhưng ông vua thông minh, có tài dùng người đã nhanh chóng hình dung ra người vợ yêu của mình đã hành động kiên quyết, sáng suốt và vô cùng khôn ngoan để từ trong khó khăn chồng chất tìm ra lối thoát duy nhất, đưa dân nước thoát khỏi họa loạn. Từ đáy lòng mình, một niềm tự hào bao hàm cả lòng tin yêu, cảm phục thôi thúc vua muốn trở về kinh thành trong khoảnh khắc để nói với người vợ yêu những lời ngợi khen chân thành, sâu sắc, để được ngắm nhìn dung nhan đẹp tuyệt vời của nàng.

Lầm tưởng viên tướng đang suy nghĩ tìm ra cái hay trong phép trị loạn của Ỷ Lan, viên tiểu quan lại say sưa:

- Nói cho cùng, dẫu có nhiều cách luận khác nhau nhưng mọi người đều đồng lòng coi nhiếp chính là bậc kỳ tài. Các quan to nhỏ, cả quan thái sư đều tuân theo lệnh của nhiếp chính. Nạn đói được cứu khỏi. Cả nước chịu ơn nhiếp chính, một lòng tôn kính như Phật bà vậy.

Lần nữa vua trầm giọng:

- Thật là đại phúc cho nước Đại Việt có người đàn bà tài giỏi, biết dùng cả uy lẫn đức để giữ yên xã tắc qua cơn nguy biến. Ta đi trận mạc trao quyền nhiếp chính, phó thác cả vận nước cho Ỷ Lan quả là không sai. Ta đã biết vậy mà còn có lúc chưa thực tin.

Chợt vua vùng đứng dậy nói như tỉnh cơn mê:

- Người ta là đàn bà mà còn giỏi như vậy. Ta là đàn ông, lại là vua một nước hùng cường há lại tầm thường thế này sao?

Nghe xong, viên quan tải lương sợ toát cả mồ hôi, vội quỳ sụp xuống:

- Muôn têu bệ hạ! Không nhận ra mặt rồng thần thật đáng tội chết.

Vua bật cười vui vẻ rồi vừa thân đỡ viên quan vừa nói:

- Trẫm chằng những không bắt tội khanh mà còn ân thưởng khanh mới phải lẽ.

Nói rồi vua truyền lệnh cho quân sĩ:

- Các ngươi hãy cùng trẫm quay thuyền xung trận cho đến khi lập nên kỳ tích mới nghe.

Tướng sĩ tự hào, phấn chấn hò reo không ngớt. Đoàn thuyền chiến của vị vua anh kiệt thoắt đã xé nước lao đi như những mũi tên.

QUỲNH CƯ