[nguoiaoden]

Chắc hẳn dạo gần đây, bạn lướt TikTok hay Facebook kiểu gì cũng sẽ va phải những mẩu review truyện ngắn cực kỳ "cuốn". Môtip quen thuộc: Cô gái bị nhà chồng xem thường bỗng một ngày "flex" thân phận nữ chủ tịch; anh chàng phát hiện bí mật động trời trong gia đình bạn gái; hay một màn trả thù "vả mặt" kẻ tiểu tam hả hê đến từng chi tiết..

Bạn có tò mò những câu chuyện "drama" căng đét này đến từ đâu không? Xin thưa, phần lớn chúng đều có một "ngôi nhà chung" : Zhihu (知乎).

Từ một nền tảng hỏi đáp tri thức cao cấp, Zhihu đã có một cú "bẻ lái" ngoạn mục, trở thành "lò sản xuất" những câu chuyện hư cấu ngắn (thường gọi là "diêm văn" - 盐故事) với sức gây nghiện ở mức báo động. Cơn sốt này không chỉ càn quét giới trẻ Trung Quốc mà còn lan sang cả Việt Nam và nhiều nước khác.

Vậy rốt cuộc Zhihu là gì ? Và điều gì khiến những mẩu truyện tưởng chừng đơn giản này lại có một "ma lực" khủng khiếp, khiến hàng triệu người mê mệt đến vậy?

Chúng ta hãy cùng nhau "bóc tách" hiện tượng văn hóa đại chúng thú vị này nhé.

Phần 1: Zhihu là gì? Hành trình từ "Quora Trung Quốc" đến "lò" truyện ngắn triệu view​

Trước khi trở thành cái tên bảo chứng cho những drama "cẩu huyết", Zhihu có một xuất phát điểm cực kỳ nghiêm túc, thậm chí là "hàn lâm".

Ra mắt năm 2011, Zhihu được định vị là "Quora của Trung Quốc".

Và "sang chảnh" là từ chính xác để mô tả Zhihu thời kỳ đầu. Nền tảng này áp dụng cơ chế "invite-only" (phải có thư mời). Bạn không thể tự do đăng ký, mà phải được một thành viên hiện hữu mời.

Điều này đảm bảo một "vòng tròn tinh hoa" ban đầu: Các chuyên gia, học giả, doanh nhân, và những bộ óc hàng đầu Trung Quốc. Họ lên đây để hỏi và trả lời những vấn đề vĩ mô: Công nghệ, kinh tế, triết học, khoa học.. Những câu trả lời thường dài, chi tiết, và đầy tính học thuật. Zhihu khi đó là biểu tượng của tri thức.

Nhưng để phát triển, không thể mãi "ở trên tháp ngà".

Năm 2013, Zhihu mở cửa đăng ký tự do. Lượng người dùng bùng nổ. Và đây, chính là lúc mọi thứ bắt đầu thay đổi.

Các chủ đề thảo luận "phủ sóng" mọi ngóc ngách đời sống: Tình yêu, công sở, gia đình, tâm lý.. Những câu hỏi từ "làm thế nào đầu tư vào AI?" dần nhường sóng cho những câu hỏi khơi gợi sự tò mò cá nhân hơn:

"Trải nghiệm xấu hổ nhất bạn từng gặp là gì?"

"Khoảnh khắc nào khiến bạn quyết định chia tay ngay lập tức?"

"Bạn từng thấy một 'bạch liên hoa' (cô gái tỏ vẻ ngây thơ) ra tay lợi hại đến mức nào?"

Và một hình thức nội dung mới đã ra đời từ chính những câu hỏi này.

Thay vì trả lời bằng trải nghiệm thật (hoặc ít nhất là cam đoan là thật), người dùng bắt đầu "mượn" câu hỏi để.. viết truyện hư cấu. Một câu hỏi trở thành một "đề bài" (prompt) cho hàng trăm mẩu truyện sáng tạo.

Những câu chuyện này, ban đầu chỉ là ngẫu hứng, dần dà phát triển thành một hệ sinh thái riêng. Zhihu nhận ra "mỏ vàng" này và nhanh chóng đầu tư, tạo ra mục "Diêm Tuyển" (盐选 - Salt Selection) – một dịch vụ VIP trả phí cho phép độc giả đọc trọn vẹn những câu chuyện hay nhất.

Cái tên "Diêm Văn" (盐故事 - Salt Fiction) cũng ra đời từ đây. "Diêm" (muối) ngụ ý rằng đây là những câu chuyện ngắn, "mặn mà", đậm vị, và có tác động tức thì. Giống như một hạt muối nêm nếm cho cuộc sống bận rộn vậy.

Zhihu đã "lột xác" thành công. Từ một diễn đàn tri thức, họ trở thành một thế lực trên thị trường nội dung trả phí, với "món đặc sản" là những câu chuyện ngắn gây nghiện.

Phần 2: Tại sao truyện ngắn Zhihu lại "gây nghiện" đến vậy?​

Vì sao giới trẻ, những người nổi tiếng là "sống nhanh" và khả năng tập trung ngắn, lại sẵn sàng "cày" những mẩu truyện này? Đó là một công thức được pha trộn hoàn hảo.

1. Liều "dopamine" tức thời: Văn hóa đọc "thời gian vụn vặt"​

Đây là yếu tố "ăn tiền" nhất. Trong thời đại của TikTok, Reel và Short, chúng ta mất dần kiên nhẫn với những thứ dài dòng. Ít ai còn muốn theo dõi những bộ web-novel hàng ngàn chương, kéo dài từ năm này qua năm khác.

Truyện Zhihu đánh trúng "tim đen" này:

Độ dài hoàn hảo: Chỉ từ vài nghìn đến vài chục nghìn chữ. Bạn có thể "xử lý" trọn vẹn một câu chuyện chỉ trong 15-30 phút. Hoàn toàn vừa vặn cho thời gian đi tàu điện ngầm, chờ xe buýt, nghỉ trưa, hoặc trước khi đi ngủ.

Thiết kế cho di động: Giao diện đọc siêu đơn giản, tối ưu cho việc lướt và cuộn.

Lấp đầy "thời gian chết" : Nó lấp đầy những "thời gian vụn vặt" (fragmented time) trong ngày. Thay vì xem một video vô nghĩa, người ta chọn "hít drama" có đầu có cuối. Nó mang lại cảm giác thỏa mãn tức thì mà không đòi hỏi sự cam kết lâu dài.

2. "Sảng Văn" và "Cẩu Huyết" : Liều thuốc xả stress không thể hiệu quả hơn​

Cuộc sống thực tế của giới trẻ (dù ở đâu) cũng đầy áp lực: Deadline, văn hóa 996, các mối quan hệ phức tạp, kỳ vọng gia đình.. Chúng ta tìm đến giải trí không phải để suy ngẫm điều gì sâu xa, mà là để xả stress.

Và Zhihu đưa cho bạn chính xác thứ đó, thông qua hai "đặc sản" :

"Cẩu Huyết" (狗血 - Dog-blood) : Những tình tiết kịch tính vô lý nhưng cực kỳ hấp dẫn. Ví dụ: Trùng sinh để báo thù mẹ kế, phát hiện mình là con nhà tài phiệt bị trao nhầm, bạn thân cướp người yêu, gia đình "trọng nam khinh nữ" đến mức tàn nhẫn.. Drama càng "khủng" thì càng kích thích.

"Sảng Văn" (爽文 - Cool Text) : "Sảng" ở đây là "sảng khoái". Đây là dòng truyện mà nhân vật chính (thường bị dồn nén, coi thường ở đầu truyện) sẽ có một màn "lật kèo", "vả mặt" (face-slapping) những kẻ đã đối xử tệ với mình. Màn báo thù này luôn nhanh gọn, triệt để và cực kỳ hả hê.

Việc đọc "sảng văn" mang lại một cảm giác thỏa mãn thay thế (vicarious satisfaction). Khi nhân vật chính vạch mặt sếp tồi, trừng trị kẻ ngoại tình, hay khiến gia đình độc hại phải hối hận.. Bạn cảm thấy như chính mình vừa được giải tỏa uất ức. Nó như một cái tát mà bạn ao ước được làm ngoài đời thực. Đó là một liều thuốc tinh thần "chữa lành" tâm hồn đang mệt mỏi.

3. Ngôi kể thứ nhất ( "Tôi") : Ranh giới mong manh giữa thật và ảo​

Đây là một vũ khí tối thượng của truyện Zhihu. Hầu hết mọi câu chuyện đều được kể ở ngôi thứ nhất ( "Tôi").

Điều này tạo ra một cảm giác thân mật, gần gũi và.. "Thật" một cách đáng sợ.

Khi bạn đọc "Tôi phát hiện chồng mình ngoại tình..", bạn không cảm thấy mình đang đọc văn học. Bạn cảm thấy mình đang đọc một lời thú tội, một mẩu nhật ký, hay một chia sẻ ẩn danh trên một diễn đàn tâm sự. Bạn đang nghe lén một bí mật.

Xóa nhòa ranh giới thực-ảo: Dù ai cũng ngầm hiểu đây là truyện hư cấu, lối kể "tôi" khiến người đọc dễ dàng đắm chìm (immersive). Họ tin vào cảm xúc của nhân vật, họ hồi hộp theo dõi hành trình của "tôi".

Nhịp độ cực nhanh: Văn phong ngôi thứ nhất thường bỏ qua các đoạn mô tả cảnh vật, nội tâm rườm rà. Nó đi thẳng vào hành động, suy nghĩ và trên hết là đối thoại. Các câu thoại sắc sảo, các màn "đấu khẩu" diễn ra liên tục, khiến nhịp truyện nhanh, gấp, không một giây nhàm chán.

4. Hình mẫu nhân vật "chất" : Tỉnh táo, thực dụng và không bao giờ chịu thiệt​

Nữ chính "kiểu Zhihu" là một điểm nhấn đặc biệt. Nếu ngôn tình truyền thống hay xây dựng nữ chính ngây thơ, thánh thiện (bạch liên hoa) hoặc yếu đuối chờ nam chính cứu rỗi, thì nhân vật của Zhihu hoàn toàn ngược lại.

Họ là hiện thân cho tư tưởng nữ giới hiện đại:

Đầu óc tỉnh táo: Nữ chính Zhihu không khóc lóc bi lụy. Họ nhận ra sự lừa dối rất nhanh và lập tức vạch kế hoạch. "Ok, anh ta ngoại tình. Việc tiếp theo: Thu thập bằng chứng, chuyển tài sản, ly hôn."

Thực tế và thực dụng: Họ không ngại nói về tiền. Họ có thể kiên quyết chia tay bạn trai lâu năm vì anh ta không có chí tiến thủ. Họ coi trọng sự nghiệp và độc lập tài chính hơn là tình yêu viển vông.

Không chịu thiệt (有仇必报 - có thù tất báo) : Đây là điểm "sảng" nhất. Họ không bao giờ tha thứ. Kẻ nào làm họ đau khổ, họ sẽ trả lại gấp mười. Họ sắc sảo, độc miệng, và không ngần ngại dùng mưu kế để bảo vệ mình.

Hình tượng nhân vật này tạo ra sự đồng cảm lớn. Họ không hoàn hảo, đôi khi tàn nhẫn, nhưng họ chủ động, tự lập và kiểm soát cuộc đời mình. Họ là hình ảnh của một thế hệ trẻ không muốn cam chịu.

5. "Ma trận" thuật toán: Đã "lọt hố" là không có lối ra​

Cuối cùng, chính nền tảng Zhihu được thiết kế để "gây nghiện".

Mô hình trả phí (Paywall) : Hầu hết các truyện đều miễn phí phần đầu. Phần này luôn được viết cực kỳ hấp dẫn, và luôn dừng ở một "cú twist" trời giáng. Bạn đang đọc đến đoạn gay cấn nhất? Vui lòng trả tiền (mua gói VIP) để đọc tiếp. Điều này thúc đẩy tác giả phải "bung" hết sức sáng tạo ngay từ đầu.

Thuật toán đề xuất: Một khi bạn lỡ đọc một truyện, thuật toán của Zhihu sẽ ngay lập tức "đút" cho bạn hàng chục truyện khác có chủ đề tương tự. Bạn vừa đọc xong một màn trả thù chồng cũ, newfeed của bạn sẽ ngập tràn "trùng sinh báo thù", "bạn trai cũ hối hận".. Tạo thành một vòng lặp không hồi kết.

Hệ thống "Đề bài" : Như đã nói, một câu hỏi có thể là nguồn cảm hứng cho hàng trăm câu chuyện. Điều này tạo ra một kho nội dung vô tận. Bạn muốn thể loại gì cũng có: Hiện đại, cổ đại, xuyên không, cung đấu, kinh dị.. Tất cả đều được gói gọn trong định dạng truyện ngắn.

Kết luận: Zhihu không chỉ là trend, đó là văn hóa​

Sự bùng nổ của truyện Zhihu không phải là ngẫu nhiên. Nó là một sản phẩm được "đo ni đóng giày" hoàn hảo cho tâm lý và thói quen tiêu thụ nội dung của giới trẻ trong thời đại số.

Nó giống như một món "lẩu tự sôi" tiện lợi: Nhanh, nóng hổi, đậm đà, nhiều gia vị kích thích (drama, revenge), và mang lại sự thỏa mãn ngay lập tức. Nó có thể không phải là "văn học hàn lâm", nhưng nó hoàn thành xuất sắc vai trò của một công cụ giải trí, xả stress hiệu quả.

Zhihu đã thành công khi biến những "mẩu muối" tri thức khô khan thành những "hạt muối" drama mặn mà. Và có lẽ, giữa bộn bề cuộc sống, ai trong chúng ta cũng cần một chút "muối" để nêm nếm cho tâm hồn, dù chỉ là trong 15 phút ngắn ngủi.

Muốn biết thêm các thể loại truyện ngắn Zhihu thường có là gì thì có thể đọc Những thể loại ruyện Zhihu hay nhất 2025 – Những câu chuyện khiến bạn đọc quên ngủ