[Lê Gia Hoài]

Tập Truyện Ngắn Trong Rác Không Có Rác – Vẻ Đẹp Con Người Trong Những Thân Phận Bụi Bặm

Tác giả bài viết: Lê Gia Hoài

​

1. Một giọng văn sinh ra từ mồ hôi và bụi đất

Trong bối cảnh văn học đầu thế kỷ XXI chứng kiến sự dịch chuyển mạnh mẽ của ngôn ngữ và cảm quan nghệ thuật từ kiểu mẫu lý tưởng sang các biểu hiện đa tầng, đa chiều và thực tại hơn, nhà văn Nguyễn Nhuận Hồng Phương xuất hiện như một tiếng nói dung dị mà ám ảnh. Trong rác không có rác – tập truyện ngắn đầu tay được NXB Lao Động ấn hành năm 2004 – là dấu mốc khởi đầu trong sự nghiệp văn xuôi của ông. Với bảy truyện ngắn được kết tinh từ những trải nghiệm phong trần và vốn sống dày dặn, Nguyễn Nhuận Hồng Phương không chỉ đánh dấu sự chuyển mình từ thơ sang văn xuôi, mà còn thiết lập một thế giới nghệ thuật rất riêng, nơi mỗi nhân vật đều đẫm mồ hôi, nước mắt và lấp lánh ánh sáng nhân văn.

2. Cấu trúc và hệ thống truyện: Những lát cắt hiện thực

Tập truyện bao gồm 7 truyện ngắn tiêu biểu như: Người đàn ông hai đời vợ, Chiếc xe tang, Lật tẩy, Chuyện nhỏ trong thị trấn, Trong rác không có rác.. Mỗi truyện là một mảnh ghép nhỏ của bức tranh thị xã miền trung du – vùng đất phức hợp giữa truyền thống và biến động, nơi cái cũ và cái mới va đập từng ngày, từng giờ. Từ góc nhìn nhân bản và cảm thông, Nguyễn Nhuận Hồng Phương đã tái hiện những thân phận bị lãng quên hoặc vùi dập bởi hoàn cảnh. Nhưng như một nghịch lý, chính trong "rác rưởi" cuộc sống ấy, ông tìm thấy cái đẹp đích thực – những ánh lên của phẩm giá con người.

3. Nghệ thuật kể chuyện: Chất hiện thực hòa quyện chất thơ

Ngôn ngữ truyện ngắn của Nguyễn Nhuận Hồng Phương dung dị, không bóng bẩy nhưng giàu hình tượng và tính gợi. Những câu chuyện ông kể thường bắt đầu từ một tình huống rất nhỏ, thậm chí cỏn con: Một chuyến xe tang, một cuộc gặp gỡ, một lời thú tội.. nhưng lại có khả năng dẫn dắt độc giả vào những lớp lang sâu kín nhất của đời sống nội tâm và xã hội.

Có thể kể đến truyện Chiếc xe tang – nơi ông đặt ra câu hỏi về sự cô độc của người già trong một xã hội đang cuốn trôi mọi giá trị cũ. Xe tang không chỉ chở xác một người, mà là biểu tượng cho sự kết thúc của một thời, một hệ giá trị đạo đức. Còn trong Người đàn ông hai đời vợ, câu chuyện không đi theo tuyến xung đột tình cảm thông thường, mà nghiêng về những suy tư hiện sinh về thân phận và hạnh phúc muộn màng.

​

4. Triết lý trong từng chi tiết: Khi rác hóa thành minh triết

Tên gọi Trong rác không có rác như một ẩn dụ đầy chủ ý của tác giả. Rác là thứ bị loại bỏ, bị khinh rẻ, nhưng ẩn sâu trong cái đống bỏ đi ấy là những số phận, những câu chuyện, thậm chí là sự thật về đời sống con người và xã hội. Chỉ khi dũng cảm nhìn thẳng, lật lên, bới ra từ "rác" đời thường, ta mới thấy điều đáng quý – chính là cái đẹp người, cái thiêng của đạo lý làm người.

Như một nhà nghiên cứu đã viết: "Người bảy truyện ngắn, dù cấu trúc còn đơn sơ, nhưng dồi dào chi tiết sống và ngôn ngữ văn chương khá hiện đại.. là những câu chuyện về những thân phận sống trong một thị xã miền trung du, thật nhiều mồ hôi nước mắt, nhiều khi bụi bặm nữa, nhưng đã ánh lên những vẻ đẹp Người".

5. Những nhân vật không "đẹp" nhưng khiến người đọc rơi nước mắt

Điểm đặc sắc trong truyện ngắn Nguyễn Nhuận Hồng Phương là ông không lý tưởng hóa nhân vật, không tạo ra những người tốt trọn vẹn hay kẻ xấu tuyệt đối. Nhân vật của ông đều "người", rất "người" – có sai, có đúng, có yếu đuối, có vụng dại. Nhưng chính trong sự không toàn mỹ ấy, ông làm bật lên tính nhân văn.

Chẳng hạn, trong Lật tẩy, nhân vật bị buộc phải đối diện với những mánh khóe lừa lọc trong đời sống hành chính, nhưng thay vì phán xét, nhà văn lại lựa chọn cách viết để người đọc tự phán xét mình. Trong truyện Trong rác không có rác, nhân vật chính là một cán bộ văn hóa phải lặn lội giữa thực địa, va đập với những dối trá và giả tạo, để rồi nhận ra: Có những giá trị không thể gột rửa bằng danh hiệu hay khen thưởng.

6. Hơi thở đương đại và chất đời trong văn chương

Tập truyện phản ánh một lớp người mà xã hội hay gọi là "tiểu thị dân" – những người sống ở các thị xã, thị trấn với mức sống trung bình, đối mặt với những va đập giữa truyền thống và hiện đại, giữa đạo lý và thực dụng. Với ngòi bút sắc bén nhưng không cay nghiệt, nhà văn mô tả tỉ mỉ những lề thói sinh hoạt, giọng nói, tâm lý, quan hệ xã hội.. đặc trưng của tầng lớp này. Không ít người đọc thấy mình thấp thoáng trong từng câu thoại, từng chi tiết tưởng như rất vụn vặt nhưng lại rất đời.

7. Tư tưởng nghệ thuật: Hành trình từ hiện thực đến ánh sáng lương tri

Tư tưởng bao trùm của tập truyện là sự hướng về lương tri và giá trị người. Nguyễn Nhuận Hồng Phương không viết để phơi bày mặt tối xã hội, càng không nhằm bi lụy hay bi quan hóa hiện thực. Trái lại, ông nhìn đời với đôi mắt nhân từ, như một người từng va đập với bụi đời, từng nếm trải và vượt qua. Viết truyện, với ông, là một cách "giải rác" – giải phóng những định kiến, làm trong sạch cái nhìn, thanh lọc tâm hồn. Đó cũng là sự tiếp nối tinh thần nhân đạo sâu sắc của văn học Việt Nam hiện đại từ Nguyễn Công Hoan đến Nam Cao, Kim Lân, Nguyễn Huy Thiệp..

8. Tập truyện – dấu mốc khởi nghiệp vững chắc

Nếu nhìn lại, Trong rác không có rác không chỉ là một tập truyện ngắn đầu tay mà là lời tuyên ngôn nghệ thuật đầu đời của nhà văn Nguyễn Nhuận Hồng Phương. Chính từ đây, ông bước vào hành trình văn nghiệp với các tiểu thuyết nối tiếp như Đồng vọng ngược chiều, Phá sản, Phố thị, Ngoài vòng tay của Chúa.. – những tác phẩm đậm đặc hơi thở thời cuộc, sắc màu nhân sinh và giọng văn rất riêng.

Với "Trong rác không có rác", ông đã thể hiện rõ ràng quan niệm của mình về văn chương: Viết không phải để phô diễn tài năng, càng không để tâng bốc hiện thực, mà là để góp phần "giữ lại cái tử tế", "nhặt nhạnh vẻ đẹp con người khỏi bãi rác cuộc đời" – như lời ông từng chia sẻ.

9. Thay lời kết: Từ bùn rác vươn lên cái đẹp

Có một chi tiết nhỏ nhưng đáng nhớ: Nguyễn Nhuận Hồng Phương viết tập truyện này sau cú sốc mất vợ – nỗi đau khủng khiếp đã khiến ông viết tập thơ Vĩnh biệt hoa hồng, rồi từ đó chuyển hướng sang văn xuôi. Cái tên tập truyện cũng như một ẩn dụ về hành trình sáng tạo và đời sống: "Trong rác không có rác" – trong cái bị ruồng bỏ, vẫn có thể tìm thấy cái đáng quý. Trong vết thương, có thể nảy mầm hy vọng. Trong khổ đau, có thể viết nên văn chương.

Như nhà văn Trần Dũng từng nhận xét: "Thằng chú này đến với văn chương có thể nói là hơi muộn, nhưng vì chịu học, chịu đọc, lại biết rút kinh nghiệm để vượt qua những non yếu.. thành ra nó trưởng thành rất nhanh qua từng truyện và qua mỗi cuốn sách trình làng".

Tập truyện ngắn Trong rác không có rác xứng đáng được xem là "cánh cổng khởi nghiệp" – vừa khiêm nhường, vừa lặng lẽ, nhưng vững chắc và nhân văn – mở lối cho một nhà văn đang đi những bước dài đầy nghị lực và đam mê trong hành trình sáng tạo.

Lê Gia Hoài​

Tạp chí Văn nghệ Vĩnh Phúc​