[Thùy Minh]

Soạn văn 10: Tản Viên từ Phán sự lục - Nguyễn Dữ

Kết nối tri thức với cuộc sống

Tri thức ngữ văn​

Truyện truyền kì là gì?

Theo nghĩa Hán Việt: "Truyền" là lưu truyền, truyền từ đời này sang đời khác; "kì" là kì lạ, kì ảo. Như vậy, truyện truyền kì có nghĩa là truyện kể về những câu chuyện kì lạ được dân gian lưu truyền.

Truyện truyền kì là một thể loại có nguồn gốc từ Trung Quốc, phát triển mạnh vào thời nhà Đường. Truyện truyền kì thường kể về những câu chuyện kì lạ, hoang đường. Truyện sử dụng nhiều yếu tố kì ảo và xây dựng các nhân vật có hành trạng khác thường.

Sau khi du nhập vào Việt Nam, các tác giả trung đại Việt Nam đã sử dụng một cách sáng tạo truyện truyền kì nhằm phản ánh những vấn đề liên quan đến hiện thực cuộc sống con người. Hay nói cách khác, truyện truyền kì phản ánh hiện thực thông qua những yếu tố hoang đường, kì ảo.

Truyện truyện kì có sức hấp dẫn đặc biệt bởi trong truyện, thế giới cõi trần và cõi âm, con người và thánh thần ma quỷ có sự tương giao, kết nối. Con người có thể từ dương gian về địa phủ, từ địa phủ trở về dương gian, lúc chết đi, khi sống lại.. một cách kì lạ.

"Truyền kì mạn lục" có nghĩa là gì?

Theo nghĩa Hán Việt: "Truyền" là lưu truyền, truyền từ đời này sang đời khác; "kì" là kì lạ, kì ảo; "mạn" là tản mạn; "lục" là ghi chép. Vậy, truyền kì mạn lục có nghĩa là những ghi chép tản mạn về các câu chuyện kì lạ được dân gian lưu truyền.

"Truyền kì mạn lục" gồm bao nhiêu truyện?

"Truyền kì mạn lục" của Nguyễn Dữ gồm 20 truyện: Câu chuyện ở đền Hạng vương (Hạng vương từ ký) ; Chuyện người nghĩa phụ ở Khoái Châu (Khoái Châu nghĩa phụ truyện) ; Chuyện cây gạo (Mộc miên thụ truyện) ; Chuyện gã trà đồng giáng sinh (Trà đồng giáng đản lục) ; Chuyện kỳ ngộ ở Trại Tây (Tây viên kỳ ngộ ký) ; Chuyện đối tụng ở Long Cung (Long đình đối tụng lục) ; Chuyện nghiệp oan của Đào Thị (Đào Thị nghiệp oan ký) ; Chuyện chức phán sự đền Tản Viên (Tản Viên từ phán sự lục) ; Chuyện Từ Thức lấy vợ tiên (Từ Thức tiên hôn lục) ; Chuyện Phạm Tử Hư lên chơi thiên tào (Phạm Tử Hư du thiên tào lục) ; Chuyện yêu quái ở Xương Giang (Xương Giang yêu quái lục) ; Chuyện đối đáp của người tiều phu ở núi Na (Na sơn tiều đối lục) ; Chuyện cái chùa hoang ở huyện Đông Triều (Đông Triều phế tự lục) ; Chuyện nàng Thúy Tiêu (Thúy Tiêu truyện) ; Chuyện bữa tiệc đêm ở Đà Giang (Đà Giang dạ ẩm ký) ; Chuyện người con gái Nam Xương (Nam Xương nữ tử truyện) ; Chuyện Lý tướng quân (Lý tướng quân truyện) ; Chuyện Lệ Nương (Lệ Nương truyện) ; Cuộc nói chuyện thơ ở Kim Hoa (Kim Hoa thi thoại ký) ; Chuyện tướng Dạ Xoa (Dạ Xoa bộ soái lục).

"Truyền kì mạn lục" viết bằng chữ gì? Ra đời vào thế kỉ nào?

Truyền kì mạn lục là tác phẩm được viết bằng chữ Hán, ra đời vào nửa đầu thế kỉ XVI. Tác phẩm được viết với văn phong trau chuốt, gọt giũa chứ không phải chỉ là những câu chuyện được ghi chép lại một cách đơn thuần. Tác phẩm được coi là một tuyệt tác của thể loại truyền kì, được đánh giá là thiên cổ kì bút (Vũ Khâm Lân).

Tóm tắt Chuyện chức phán sự đền Tản Viên

Truyện kể về Ngô Tử Văn, người Yên Dũng, đất Lạng Giang, tính tình khảng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không thể chịu được. Trong làng có một ngôi đền, trước vốn linh ứng, nhưng khi hồn ma tên tướng giặc cướp lấy và tác yêu tác quái thì Tử Văn nổi giận và đốt đền. Sau khi đốt đền, hồn ma tên tướng giặc đã đến kết tội, bắt chàng xây lại đền và dọa sẽ kiện chàng ở Minh ty nhưng Tử Văn vẫn không sợ. Sau khi hắn giận dữ bỏ đi, Thổ công tìm đến. Người này vốn là thần giữ đền ngày trước bị tên hung thần đánh đuổi, phải lánh nạn ở đền Tản Viên. Thổ công đã kể rõ sự tình và bày cho Tử Văn cách đối phó với tên hung thần.

Tử Văn chết, bị đưa qua nhiêu nơi rùng rợn. Trước Diêm Vương đầy quyền lực, chàng đã tâu trình đầu đuôi câu chuyện cho Diêm Vương nghe, lời lẽ rất cứng cỏi. Tên hung thần phản kháng, hai bên cãi cọ nhau. Tử Văn xin Diêm Vương cho tư giấy đến đền Tản Viên. Diêm Vương sai người đi chứng thực. Sự thật phơi bày, tên hung thần phải chịu tội, Tử Văn sống trở về, cùng dân làng dựng lại đền cho Thổ công. Thổ công trả ơn Tử Văn, xin cho chàng chức phán sự ở đền Tản Viên. Tử Văn thu xếp việc nhà rồi chết đi để nhận chức phán sự ấy.

​

Hướng dẫn học bài

Gợi ý trả lời câu hỏi trang 20​

Câu 1. Xác định người kể chuyện trong Chuyện chức Phán sự đền Tản Viên. Những lời kể nào giúp bạn có được sự hình dung ban đầu về tính cách của nhân vật Tử Văn?

Gợi ý:

- Người kể chuyện: Tác giả (ngôi thứ ba, giấu mình)

- Những lời kể giúp ta có được sự hình dung ban đầu về tính cách của nhân vật Tử Văn: "Chàng vốn khảng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không thể chịu được, vùng Bắc người ta vẫn khen là một người cương trực."

Câu 2. Nêu các sự kiện chính của câu chuyện. Các sự kiện đó được trình bày theo trình tự nào?

Gợi ý:

- Các sự kiện:

+ Tử Văn đốt đền.

+ Tên hung thần đến đe dọa Tử Văn.

+ Thổ thần đến gặp và bày cho Tử Văn cách đối phó.

+ Tử Văn bị quỷ sứ bắt xuống âm phủ.

+ Trước mặt Diêm Vương, Tử Văn đã dũng cảm và thẳng thắn vạch trần tội ác của tên giặc.

+ Diêm Vương cho người đi chứng thực, tên hung thần bị trừng trị, Thổ thần được phục chức và Tử Văn sống lại.

+ Ngô Tử Văn được Thổ thần tiến cử giữ chức Phán sự đền Tản Viên; Tử Văn chết đi để nhận chức đó.

- Các sự kiện đó được trình bày theo trình tự thời gian.

Câu 3. Tóm tắt diễn biến câu chuyện xử án. Chỉ ra các yếu tố góp phần làm nên chiến thắng của Tử Văn trong phiên tòa. Theo bạn, yếu tố nào quyết định trong chiến thắng đó.

Gợi ý:

- Diễn biến câu chuyện xử án: Tử Văn bị dẫn ra trước Diêm Phủ, lúc này tên hung thần đã kêu cầu ở đó. Diêm Vương nghe lời tên hung thần nên ban đầu bênh vực hắn, kết tội Tử Văn. Tử Văn liền tâu trình đầu đuôi câu chuyện. Tên hung thần phản kháng. Hai bên cãi cọ. Tử Văn tung đòn tiếp theo: Xin Diêm Vương cho tư giấy đến đền Tản Viên. Lúc này tên hung thần sợ hãi, xin tha cho Tử Văn, xin Diêm Vương không truy xét đến cùng nữa. Nhưng Diêm Vương vẫn cho người đi chứng thực, sự thật phơi bày, Tử Văn chiến thắng, tên hung thần phải chịu tội.

- Yếu tố quyết định chiến thắng chính là tinh thần dũng cảm, dám đấu tranh đến cùng cho lẽ phải của Ngô Tử Văn.

Câu 4. Nhân vật Tử Văn được khắc họa chủ yếu qua những chi tiết nào? Chọn phân tích một số chi tiết tiêu biểu, từ đó nhận xét khái quát về tính cách nhân vật này.

Gợi ý:

- Nhân vật Tử Văn được khắc họa chủ yếu qua những chi tiết: đốt đền và hai lần đối mặt với tên hung thần.

- Chọn phân tích chi tiết: Tử Văn đốt đền.

Minh chứng rõ ràng cho tính cách cứng cỏi của Ngô Tử Văn là hành động đốt đền tà của chàng. Đền là nơi thờ cúng linh thiêng, vậy tại sao Tử Văn lại đốt? Bởi lẽ ngôi đền trước vốn linh ứng, nay đã bị hồn ma dơ bẩn của một tên tướng giặc cướp lấy, biến thành cái họa quá quắt, nhân dân không chịu nổi. Sự tình ngang trái, gian tà lộng hành, nhân dân khốn khổ. Thế là TV quyết định: đốt đền. Đốt đền có nghĩa là đốt nhà tên giặc, không cho nó có nơi trú ẩn, làm yêu làm quái, sách nhiễu nhân dân. Hành động đó chứng tỏ cốt cách khảng khái của kẻ sĩ. Sau khi đốt đền, trong lúc mọi người lắc đầu lè lưỡi lo sợ thay cho Tử Văn, thì chàng vẫn "vung tay không cần gì cả". Chàng coi việc diệt yêu tà làm trọng, còn sự sống chết của cá nhân, chàng đâu có sợ sệt gì.

- Tính cách nhân vật: dũng cảm, khảng khái, sẳn sàng xả thân vì cuộc sống bình yên của nhân dân.

Câu 5. Sáng tạo chi tiết người đi đường gặp Tử Văn ngồi trên "xe quan Phán sự" và việc người đời sau truyền nhau về "nhà quan Phán sự", tác giả muốn nhấn mạnh điều gì?

Gợi ý:

Sáng tạo chi tiết người đi đường gặp Tử Văn ngồi trên "xe quan Phán sự" và việc người đời sau truyền nhau về "nhà quan Phán sự", nhằm:

- Nhấn mạnh : con người làm việc vì lẽ phải, vì chính nghĩa sẽ được đền đáp xứng đáng; gửi gắm ước mơ của nhân dân về công lí; tấm gương sáng cho mọi người về sự cương trực, lòng dung cảm và luôn đấu tranh vì hạnh phúc của nhân dân.

- Tạo độ tin cậy về sự tồn tại của nhân vật cũng như những hành động phi thường của nhân vật, tạo niềm tin về câu chuyện thực sự đã xảy ra chứ không phải là hoàn toàn hư cấu.

Câu 6. Thế giới thần linh, ma quỷ trong truyện là sản phẩm hư cấu nghệ thuật của Nguyễn Dữ. Khám phá thế giới đó, bạn hiểu thêm được điều gì về chủ đề của tác phẩm?

Gợi ý:

Khám phá thế giới thần linh, ma quỷ trong truyện giúp ta hiểu thêm về chủ đề của truyện:

- Ca ngợi tinh thần khẳng khái, cương trực, dám đấu tranh chống lại cái ác trừ hại cho dân của Ngô Tử Văn. Dù phải đối mặt với thần linh, ma quỷ nhưng Tử Văn vẫn dũng cảm chiến đấu.

- Thể hiện khát vọng công lí chưa được thực hiện trong cuộc sống trần thế, nên phải đi tìm công lí trong thế giới không thực.

- Mượn thế giới cõi âm để tố cáo hiện thực đầy bất công ở cõi trần.

Câu 7. Nêu quan niệm về kẻ sĩ được thể hiện trong lời bình cuối truyện. Bạn có đồng tình với quan niệm đó không?

Gợi ý:

- Quan niệm về kẻ sĩ: kẻ sĩ không nên kiêng sợ sự cứng cỏi.

- Đồng tình với quan niệm trên vì cứng cỏi, dũng cảm mới có thể chiến thắng cái xấu cái ác.