Phân tích tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông? - Hoàng Phủ Ngọc Tường

AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG?​

- Hoàng Phủ Ngọc Tường _​

I. Kiến thức trọng tâm

1. Khái quát về tác giả

- Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937 tại Huế. Quê gốc ở Quảng Trị, sống, học tập và hoạt động cách mạng ở Huế, cuộc đời tác giả gắn liền với Huế nên tình cảm, tâm hồn thấm đẫm nền văn hóa của mảnh đất này.

- Học trung học tại Huế, tốt nghiệp Đại học sư phạm Sài Gòn năm 1960 và Đại học Huế năm 1964. Ông từng là tổng thư ký Hội văn học nghệ thuật Trị Thiên - Huế, chủ tịch Hội văn học nghệ thuật Bình Trị Thiên, tổng biên tập tạp chí Cửa Việt.

- Tác phẩm: "Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu", "Rất nhiều ánh lửa", "Ai đã đặt tên cho dòng sông?"..

- Trong sáng tác của ông là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và tính trữ tình giữa nghị luận sắc bén với tư duy đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lý.. Tất cả được thể hiện qua lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa.

2. Khái quát phong cách nghệ thuật tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường

- Hoàng Phủ Ngọc Tường là cây bút tài hoa ở thế văn bút kí, ông có 1 lối viết rất riêng. Nét đặc sắc trong sáng tác của ông là ở sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí. Tất cả được thể hiện qua lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa.

- Hầu như chạm đến đề tài gì thì ở bất cứ thời điểm nào ông vẫn có thể thoải mái vung bút.

- Bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường có sức liên tưởng kì diệu, những kiến thức phong phú về địa lí, lịch sử, văn hóa, nghệ thuật cùng với những trải nghiệm của bản thân tác giả.

- Bút kí của ông hấp dẫn người đọc ở tầm nhân văn sâu sắc, trí tuệ uyên bác và chất Huế thơ mộng đầy quyến rũ.

- Bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường là những áng thơ văn xuôi thấm đẫm chất thơ, mang vẻ đẹp, nỗi buồn của hoài niệm, những suy ngẫm triết học về lẽ sống, cái chết từ trong sâu thẳm.

- Nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên đã nhận xét: Nói rằng Hoàng Phủ Ngọc Tường yêu Huế và hiểu Huế thì đó là một lẽ đương nhiên. Tôi muốn đi xa hơn, tìm một căn nguyên thầm kín để cắt nghĩa cho sự thành công mỹ mãn của những trang viết ấy. Phải chăng ở đây đã có một sự hòa hợp, tương giao, linh ứng giữa cảnh sắc Huế, lịch sử Huế, văn hóa Huế với một tâm hồn nhà văn dễ rung động, nhạy cảm, tinh tế. Phải là sự tương giao, đến mức hòa quyện chặt chẽ mới sinh ra được những áng văn tài hoa không dễ một lần thứ hai viết được như thế. Ngỡ như không khác được: Viết về sông Hương là phải vậy, viết về "văn hóa vườn" ở Huế là phải vậy. Đó là những áng văn, câu chữ được chọn lựa cân nhắc kỹ càng, vì hình ảnh được sáng tạo đẹp đẽ, vì cảm xúc phong phú bất ngờ, mới mẻ..

- Lê Uyển Văn nhận xét: Sông Hương của Hoàng Phủ Ngọc Tường không chỉ mang vẻ đẹp trời phú mà còn ánh lên vẻ đẹp của con người, những tài nữ đánh đàn, những người dân Châu Hóa lái thuyền xuôi ngược, những người con anh dũng đã hi sinh, những Nguyễn Du, những Bà huyện Thanh Quan, những Tố Hữu.. đã viết thơ trên dòng chảy long lanh in bóng mây trời. Cũng như tình yêu của sông Hương với Huế, tình yêu của Hoàng Phủ Ngọc Tường với sông Hương cũng là quá trình dâng tặng, khám phá và hoàn thiện chính mình..

3. Tác phẩm và đoạn trích

a. Hoàn cảnh sáng tác và vị trí

- Xuất xứ, hoàn cảnh ra đời: Được viết (1/198) in trong tập kí cùng tên.

- Vị trí đoạn trích: Bài kí gồm 3 phần, đoạn trích nằm ở đoạn đầu của phần thứ nhất.

b. Bố cục

- Nhan đề của tác phẩm

+ Ý nghĩa hỏi

+ Ý nghĩa biểu cảm

- Vẻ đẹp sông Hương được phát hiện, khám phá từ góc độ cảnh sắc thiên nhiên (Địa lí)

+ Con sông Hương ở thượng nguồn: Ở trong dãy Trường Sơn và khi qua khỏi rừng già

+ Con sông Hương ở đồng bằng: Sông Hương tìm đến Huế và sông Hương gặp Huế + Sông Hương tạm biệt Huế để ra đi

+ Vẻ đẹp sông Hương được phát hiện, khám phá từ góc độ văn hóa: Vẻ đẹp âm nhạc, vẻ đẹp lịch sử, vẻ đẹp văn hóa, văn học

+ Chất trí tuệ và chất thơ của Hoàng Phủ Ngọc Tường

+ Hình tượng cái tôi của tác giả

II. Phân tích cụ thể

1. Nhan đề tác phẩm

* Tác phẩm mở đầu và kết thúc cũng bằng một câu hỏi.

- Ý nghĩa hỏi:

+ Nhan đề "Ai đã đặt tên cho dòng sông?" lấy từ câu hỏi bâng khuâng của một nhà thơ Hà Nội khi lặng ngắm dòng sông.

+ Để trả lời cho câu hỏi đặt ra của nhà thơ Hà Nội, qua bài kí, tác giả đã lí giải tên dòng sông bằng một huyền thoại mĩ lệ: Người làng Thành Chung có nghề trồng rau thơm. Ở đây kể rằng vì yêu quý con sông xinh đẹp, nhân dân hai bờ sông đã nấu nước của trăm loài hoa đổ xuống dòng sông cho làn nước thơm thơ mãi mãi. Huyền thoại ấy đã trả lời câu hỏi: "Ai đã đặt tên cho dòng sông?". Rất có thể tác giả muốn khẳng định: Chính những người dân bình thường - những người sáng tạo ra văn hóa, văn học, lịch sử "đã đặt tên cho dòng sông".

- Ý nghĩa biểu cảm:

+ Với nhan đề như vậy, tác giả muốn lưu ý mọi người về một cái tên đẹp của dòng sông và cũng là cái cớ để tác giả ngợi ca vẻ đẹp của quê hương. Nhan đề gợi sự tò mò, mong muốn khám phá của người đọc, vì thế đã góp phần tạo nên sức hấp dẫn cho bài kí.

+ Với cách lí giải này tác giả muốn thể hiện tình yêu tha thiết của người dân cố đô với dòng sông quê hương đồng thời cũng thể hiện lòng biết ơn chân thành, sự thán phục, ngưỡng mộ của tác giả và mọi người đối với những người khai phá mảnh đất này. Mặt khác, không thể trả lời vắn tắt trong một vài câu mà phải trả lời bằng cả bài kí dài ca ngợi vẻ đẹp, chất thơ của dòng sông.

2. Vẻ đẹp sông Hương được phát hiện, khám phá từ góc độ cảnh sắc thiên nhiên (Địa lí)

Đi theo những dòng sông Việt từ Bắc vào Nam.. có lẽ một dòng sông làm cho bạn đọc nao lòng và tìm thấy sự thanh bình, đẹp đẽ đến kì lạ, mê hoặc cho những ai chưa bao giờ đặt chân đến đó là con sông Hương trong bút kí "Ai đã đặt tên cho dòng sông" của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Và dĩ nhiên, trên bước đường dạo chơi của mình, văn nhân đã rất nhiều cơ hội chiêm ngưỡng vẻ đẹp khác nhau của dòng sông.

Với con sông Cửu Long phóng khoáng, văn nhân tìm thấy "dòng sông không chỉ dân dã, nồng hậu như thế mà con có những khoảng lặng", với con sông Bến Hải nhà văn đã cảm nhận được nỗi đau và căm thù của bà mẹ "sẽ chèo đò đưa bộ đội cho đến khi không còn sức để giữ tay chèo được nữa"; với con sông Hồng nhà văn cảm hoài về "nỗi nhớ về phù sa của đời người".. Nhưng trong vô vàn dòng sông để thương để nhớ cho Hoàng Phủ Ngọc Tường, khi mà lòng đam mê chưa bao giờ nguôi tắt của một con người hào hoa dành cả đời văn của mình cho dòng sông Hương - xứ Huế. Chính vì vậy, tác phẩm trở thành thiên bút kí sử thi huyền ảo viết hay nhất về con sông Hương, một dòng sông như "hoài niệm về cái đẹp", không chỉ ở cảnh sắc thiên nhiên mà còn là quá khứ, đời thường, văn hóa xứ sở và âm hưởng thi ca.

a. Con sông Hương ở thượng nguồn

Là một thực thể của thiên nhiên, Sông Hương trước hết được hiện lên trong vẻ đẹp cảnh sắc thiên nhiên, Hoàng Phủ Ngọc Tường có những khám phá thú vị rất riêng, từ thượng nguồn cho đến khi con sông Hương chảy qua kinh thành Huế. Hiển nhiên, để làm được điều đó, đã có lần nhà văn phải dựa vào sự trải nghiệm gần như chính cuộc đời gắn bó với kinh thành Huế, hoặc quan sát, hoặc tìm tòi, nghiền ngẫm, qua bản đồ hay trực tiếp qua những chuyến viễn du. Có thế, tác giả mới cho rằng, để hiểu được bản chất của con sông Hương, không phải bắt đầu tự bộ mặt ở kinh thành của nó mà phải ngược lên Trường Sơn, nơi đó sông Hương thể hiện tâm hồn phong kín nơi rừng già.

* Sông Hương ở trong dãy Trường Sơn hùng vĩ:

- Sông Hương mang vẻ đẹp dữ dội, mãnh liệt: Sông Hương là một bản trường ca của rừng già và mang vẻ đẹp của một cô gái Di - gan. Trước khi về với châu thổ êm đềm, nó đã là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa những bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như những cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn. Giữa lòng Trường Sơn, sông Hương đã sống ½ đời mình như một cô gái Di - gan phóng khoáng và man dại.

- Sông Hương mang vẻ đẹp dịu dàng, say đắm: Trong những bản đối cực của người con gái nơi rừng sâu đại ngàn Trường Sơn, đôi lúc sông Hương cũng trở nên dịu dàng, say đắm ở những dặm dài chói lọi của hoa đỗ quyên rừng.

* Sông Hương qua khỏi dãy Trường Sơn hùng vĩ:

- Sông Hương nhanh chóng "mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở". Sông Hương giống như người mẹ hiền, mang phù sa màu mỡ bồi tụ cho bản làng, quê hương. Phải chăng Hoàng Phủ Ngọc Tường đang muốn nhắc đến trầm tích mà dòng sông đã mang lại cho quê hương xứ Huế, cho người dân nơi đây thêm giàu có và sự "trí tuệ" của sông Hương chắc là ở chỗ đấy.

- Sông Hương không muốn bộc lộ tâm hồn mình mà "đã đóng kín lại ở cửa rừng và ném chìa khóa trong những hang đá ở chân núi Kim Phụng". Đây là vẻ đẹp bí ẩn, sâu thẳm của dòng sông, sông Hương như muốn không cho người đời biết rằng ở thượng nguồn nó cũng khoác lên mình vẻ đẹp dữ dội, mãnh liệt và dịu dàng, say đắm.

b. Con sông Hương về đồng bằng

Trong hành trình xuôi dòng về đồng bằng, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã phát hiện ra sự thay đổi tính cách của sông Hương. Bởi lẽ, trước khi trở thành người tình thủy chung của cố Đô, dòng sông đã trải qua 1 quá trình đầy gian nan và thử thách. Sông Hương xuôi dần về Huế, trên đường đi của mình, gặp sự vận động nâng lên hạ xuống của địa chất trong quá trình tạo núi đã làm cho sông Hương có thêm những đường cong uốn lượn, mềm mại, làm nên cảnh đẹp đôi bờ trầm mặc, thơ mộng mà cổ kính.

Hành trình của sông Hương về Huế được xem như là hành trình tìm lại người yêu, tình nhân của mình trong 1 câu chuyện nhuốm màu cổ tích. Trong cái nhìn tinh tế, đầy lãng mạn của cái tôi tài hoa Hoàng Phủ Ngọc Tường thì hành trình này giống như một cuộc tìm kiếm có ý thức của người con gái để gặp người tình nhân sau bao năm dài xa cách.

* Sông Hương tìm đến Huế

- Sông Hương đã thay lòng, đổi hướng liên tục trong hành trình tìm về với Huế.

+ Hoàng Phủ Ngọc Tường đã ví von "phải nhiều thế kỉ đi qua, người tình mong đợi mới đến đánh thức người gái đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng châu hóa đầy hoa dại".

+ "Nhưng ngay từ đầu vừa ra khỏi vùng núi, sông Hương đã chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm". Sự chuyển dòng ấy, trong cách cảm nhận của Hoàng Phủ Ngọc Tường giống như "một cuộc tìm kiếm có ý thức để đi tới nơi gặp thành phố tương lai của nó". Vẫn những đường cong mềm mại, sông Hương lại có sự chuyển mình: "Từ ngã ba Tuần, sông Hương theo hướng nam bắc qua điện Hòn Chén; vấp Ngọc Trản, nó chuyển hướng sang tây bắc, vòng qua thềm đất bãi Nguyệt Biều, Lương Quán rồi đột ngột vẽ một hình cung thật tròn về phía đông bắc, ôm lấy chân đồi Thiên Mụ, xuôi dần về Huế."

- Sắc nước sông Hương biến ảo:

+ Có lúc cảnh sắc sông Hương như bức tranh có đường nét, có hình khối với: "Sắc nước trở nên xanh thẳm, và từ đó nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách, với những điểm cao đột ngột như Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo mà từ đó, người ta luôn nhìn thấy dòng sông mềm như tấm lụa với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé bằng con thoi".

+ Người đọc còn bắt gặp vẻ đẹp đa màu mà biến ảo, phản quang màu sắc của nền trời Tây Nam thành phố: "Sớm xanh, trưa vàng, chiều tím."

- Vẻ đẹp cổ kính, trầm mặc:

+ Sông Hương lại có vẻ đẹp trầm mặc chảy dưới chân những rừng thông u tịch với những lăng mộ âm u mà kiêu hãnh của các vua chúa triều Nguyễn.

+ Đó là vẻ đẹp mang màu sắc triết lí, cổ thi khi đi trong âm hưởng ngân nga của tiếng chuông chùa Thiên Mụ.

→ Sông Hương qua cái nhìn lãng mạn của Hoàng Phủ Ngọc Tường như một cô gái dịu dàng, mơ mộng đang khao khát đi tìm thành phố tình yêu theo tiếng gọi vang vọng từ trái tim.

* Sông Hương gặp Huế

Trong tình yêu có một câu danh ngôn rất nổi tiếng: "Trong tình yêu đích thực, người ta vừa được dâng tặng, vừa được khám phá và hoàn thiện chính mình", thì sông Hương và Huế cũng được xem như một mối tình.

- Khi gặp Huế thì sông Hương vui tươi hẳn lên: Khi tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long.

- Sông Hương kéo một nét thẳng thực yên tâm: Sông Hương kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng Tây Nam - Đông Bắc, nơi cuối đường, nó đã nhìn thấy hình ảnh "Chiếc cầu trắng in ngấn trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non".

- Sông Hương uốn một cánh cung: "Ở cồn Giã Viên, sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến cồn Hến". Nhà văn như thổi linh hồn vào cảnh vật: "Đường cong ấy làm cho dòng sông như mềm hẳn đi, như một tiếng" vâng "không nói ra của tình yêu". Đây là vẻ e thẹn, ngượng ngùng khi gặp người tình mong đợi của mình, cả hai đã thuận tình nên không cần nói ra cũng đã đồng điệu, đồng cảm.

→ Cuối cùng, sông Hương và Huế - hai người tình đã gặp nhau, cả 2 đã hòa làm một, sông Hương làm nên vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình của Huế, Huế làm nên vẻ đẹp trầm tư, sâu lắng của sông Hương.

- Sông Hương mang nước đi khắp thành phố: Sông Hương cùng với những nhánh sông đào mang nước đi tắm táp, nuôi sống khắp thành phố, tạo nên những miệt vườn xanh mướt. Ở đây sông Hương cũng thay đổi tốc độ dòng chảy và chỉ còn là mặt hồ yên tĩnh, nó như muốn gắn bó và lưu lại mãi với nơi này. Sông Hương là con sông của tình yêu, của nỗi nhớ, với vẻ đẹp trầm mặc trong câu thơ của Nguyễn Trọng Tạo:

Sao thèm một điều gì xưa lắm

Thèm đọc lắm một đoạn văn Hoàng Phủ Ngọc Tường

Có ai đó rót chiều vào chén ngọc

Huế dịu dàng, bằng khói, bằng sương

- Sông Hương có điệu chảy slow: Từ sông Hương xinh đẹp, nhà văn liên tưởng tới nhiều con sông trên thế giới như sông Xen, sông Nê - va, sông Đa - nuýp.. và nhận ra điểm tương đồng giữa chúng là cùng chảy giữa lòng thành phố. Nhưng sông Hương khác với các dòng sông khác là bởi vì nó vẫn giữ được những nét cổ kính và nếu sông Nê - va chảy nhanh quá thì sông Hương lại rất chậm buồn như điệu Slow "đấy là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế". Tình cảm của dòng sông dành cho thành phố Huế cũng rất sâu nặng. Sông Hương đang dùng dằng, đầy nhớ thương mà không muốn trôi đi về phía biển.

→ Cuộc gặp gỡ của Huế và sông Hương được tác giả cảm nhận như cuộc hội ngộ của tác giả. Sông Hương được tác giả khám phá, phát hiện từ góc độ tâm trạng: Sông Hương đến với Huế như đến với điểm hẹn của tình yêu sau một hành trình dài trở nên vui tươi và mềm mại. Sông Hương qua cách so sánh đầy mới lạ, đầy bất ngờ của nhà văn sông Hương trở nên có linh hồn, sự sống như một cô gái si tình đang chìm đắm trong tình yêu.

* Sông Hương tạm biệt Huế (Đây là đoạn văn tuyệt bút của Hoàng Phủ Ngọc Tường)

Trước năm 1975, có lần Hoàng Phủ Ngọc Tường đứng nhìn sông Hương trên cầu Tràng Tiền "Mặt sông Hương bằng phẳng, tỏa rộng ra và trôi vào bóng tối; có đôi chỗ phập phồng trong làn gió nhẹ như một tà áo lụa và cứ trùng trình như tâm trạng đi không đành trong tình yêu của con sông đối với kinh thành..". "Tất cả vẻ đẹp ấy cứ vang lên trong tâm hồn tôi thành một nốt nhạc của tình khúc.. Tôi chợt nảy ra một ý định tái hiện lại cái khoảnh khắc kì ảo ấy của sông Hương. Đó là một lời hứa với dòng sông mà chừng nào chưa thực hiện được thì lòng tôi vẫn băn khoăn, day dứt, khôn nguôi." (Hoàng Phủ Ngọc Tường)

- Rời khỏi kinh thành, sông Hương chếch về hướng chính Bắc, ôm lấy đảo cồn Hến quanh năm mơ màng trong sương khói, xa dần về thành phố để lưu luyến ra đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và những vườn cau vùng ngoại ô Vĩ Dạ.

- Dường như sông Hương không muốn xa thành phố: "Rồi như sực nhớ lại một điều gì đó chưa kịp nói. Nó đột ngột đổi dòng rẽ ngoặt sang hướng Đông Tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc Bao Vinh xưa cổ." Trong con mắt của cái tôi tài hoa Hoàng Phủ Ngọc Tường thì có một cái gì đó rất đỗi tự nhiên và rất giống con người ở đây, khi một lần nữa ông miêu tả con sông Hương rời xa kinh thành Huế.

- Cuộc chia tay giữa sông Hương và kinh thành Huế được nhà văn ví von sông Hương giống như nàng Kiều chí tình trở lại tìm Kim Trọng. Vì thế nên nhìn "khúc quanh này" thấy nó "thật bất ngờ". Nhà văn cảm nhận "khúc quanh" ấy giống như "là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu." Đó là sự chí tình của Sông Hương trở lại "để nói một lời thề trước khi về biển cả". Tác giả liên hệ "Lời thề ấy vang vọng khắp khu vực sông Hương thành giọng hò dân gian, ấy là tấm lòng người dân Châu Hóa xưa mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở".

→ Hoàng Phủ Ngọc Tường đã sử dụng nhiều điểm nhìn của các loại hình nghệ thuật khác nhau để miêu tả sông Hương. Cách tiếp cận đối tượng bằng nhiều ngành nghệ thuật như hội họa, âm nhạc; nghệ thuật nhân hóa, so sánh đầy mới lạ, bất ngờ làm cho sông Hương, xứ Huế trở nên có linh hồn, có sự sống. Đó là cuộc trở về, gặp gỡ của cô gái si tình - sông Hương - đang say đắm trong tình yêu.

3. Vẻ đẹp sông Hương được khám phá dưới góc độ văn hóa

Nội dung HOT bị ẩn:

Bạn cần đăng nhập & nhấn Thích để xem

4. Chất trí tuệ và chất thơ của Hoàng Phủ Ngọc Tường

a. Chất trí tuệ

- Hoàng Phủ Ngọc Tường vận dụng những am hiểu trong ca dao Huế vào bút kí của mình: Bốn bề núi phủ mây phong/ Mảnh trăng thiên cổ bóng tùng vạn niên, cho đến câu thơ của Tản Đà "Dòng sông trắng - lá cây xanh", thơ của Tố Hữu, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan, Truyện Kiều.

- Những hiểu biết về phương diện địa lí để miêu tả vẻ đẹp của sông Hương từ thượng nguồn đến đồng bằng cho đến cố đô Huế.

- Những hiểu biết về lịch sử văn hóa.

- Sự liên tưởng so sánh với các công trình kiến trúc của Hi Lạp, La Mã, nền văn minh Châu Âu.

- Những tác phẩm văn học Châu Âu, những lời nhận xét của các nhà khoa học nước ngoài.

b. Chất thơ

- Cách ví von, so sánh đầy chất thơ, mượt mà, ý vị. "Chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non". Và "giáp mặt thành phố ở Cồn Giã Viên, sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến, đường cong ấy làm cho sông Hương mềm hẳn đi như một tiếng vâng không nói ra của tình yêu." Hay "Sông Hương là vậy, là dòng sông của sử thi viết giữa màu có lá xanh biếc".

- Những câu văn có sự mài dũa, đẽo gọt kĩ càng, nhẹ nhàng như một câu thơ.

5. Hình tượng cái tôi của tác giả

- Tác phẩm thể hiện tình yêu thiết tha, say đắm của tác giả đối với cảnh và người xứ Huế. Có thể nói, tác phẩm là hành trình tâm hồn Hoàng Phủ Ngọc Tường tìm về với cội nguồn của xứ Huế, của những vẻ đẹp thiên nhiên mà tạo hóa đã ban tặng. Sông Hương - dòng sông thơm "xao xuyến như da thịt, sâu thẳm như thời gian" không chỉ là đối tượng thẩm mĩ, là cảm hứng cho Hoàng Phủ Ngọc Tường mà còn nhiều cây bút khác nhau nữa.

- Tác phẩm như một món quà nhỏ thay cho tấm lòng thành của Hoàng Phủ Ngọc Tường muốn tri ân và dâng tặng cho thiên nhiên và con người mảnh đất Cố Đô. Đây là bài kí dài nhất và tâm huyết nhất của ông về Huế, ông đã mang cả tâm huyết để vẽ nên 1 dòng sông như vốn có của nó - dòng sông lịch sử, văn hóa và huyền thoại.

- Ngôn ngữ trong sáng, phong phú, uyển chuyển, giàu hình ảnh, giàu chất thơ, sử dụng nhiều phép tu từ như: So sánh, nhân hóa, ẩn dụ.. Có sự kết hợp hài hòa cảm xúc, trí tuệ, chủ quan và khách quan. Bút ký có sức liên tưởng kì diệu, sự hiểu biết phong phú về kiến thức địa lí, lịch sử, văn hóa nghệ thuật và những trải nghiệm của bản thân.

6. Nghệ thuật

- Bài kí lột tả được vẻ đẹp đa dạng, phong phú của sông Hương, cũng là của xứ Huế, con người Huế.

- Tình yêu thiết tha, say đắm của tác giả đối với cảnh và người nơi đây

- Phong cách viết kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường: Phóng túng, tài hoa, giàu thông tin văn hóa, địa lí, lịch sử, giàu chất trữ tình lãng mạn.

7. Ý nghĩa văn bản

- Trích đoạn bài kí "Ai đã đặt tên cho dòng sông?" đã gợi ra vẻ đẹp của Huế, của tâm hồn người Huế qua sự quan sát sắc sảo của Hoàng Phủ Ngọc Tường về dòng sông Hương.

- Hoàng Phủ Ngọc Tường xứng đáng là một thi sĩ của thiên nhiên, một cuốn từ điển sống về Huế, một cây bút giàu lòng yêu nước và tinh thần dân tộc. Bài kí góp phần bồi dưỡng tình yêu nước, niềm tự hào đối với dòng sông và cũng là với quê hương đất nước.

(Còn tiếp)​

 

​

III. Những nhận định về tác giả và tác phẩm

1. "Nhiều thế hệ văn nghệ sĩ đến với Huế và đã bị con sông Hương mê hoặc. Nhiều tác phẩm văn học đã đưa con sông này đến với người đọc để từ đó đem lòng yêu Huế, dù chưa một lần đặt chân đến nơi này. Nhưng với Hoàng Phủ Ngọc Tường, người một đời gắn bó với Huế, bằng tình cảm tha thiết, bằng tiềm năng văn hóa đã khám phá vẻ đẹp của Hương Giang một cách toàn diện, đưa Sông Hương trở thành biểu tượng của đất cố đô." (Bùi Thị Hải Hạnh)

2. Tài hoa ư? Thì chính nhà văn thi sĩ đã tự ý thức để vận vào mình nỗi cô đơn dài dặc của cả một đời phù du "tôi sẽ tìm em giữa mịt mờ vô tận, dù một ngày còn đập cánh tài hoa". Độc đáo ư? Thì những vần thơ, những trang ký, ngay cả những lúc "nhàn đàm", nghĩa là những lúc mình là mình nhất, không còn phụ thuộc vào những khuôn mẫu nào, những lúc "kiến thị cuộc đời như một trò chơi và tự xem mình cũng là một trong số những người ham chơi" (Người ham chơi) Hoàng Phủ Ngọc Tường cũng đã nói lên điều đó. (Lê Thị Hường - Tạp chí sông Hương).

3. Phải chăng một con người biết say đắm một chòm mây, một dáng núi, một bóng trăng là con người biết sống và sống đẹp. Là thi sĩ của thiên nhiên, Hoàng Phủ Ngọc Tường nhạy cảm với cỏ, hoa, ngàn thông, chim sẻ. Là thi sĩ của thiên nhiên, những trang ký của Hoàng Phủ Ngọc Tường mang đến cho người đọc những miền không gian xanh thẳm, ẩn chìm những vết trầm tích văn hóa từ thiên nhiên. (Lê Thị Hường - Tạp chí sông Hương).

4. Dòng Hương chảy tràn trên những trang ký của anh, nhiều dáng vẻ. Có khi sông Hương là "một cô gái di - gan phóng khoáng và man dại, có khi là" mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở ", có lúc sông Hương trở thành" một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya. "Đến với những trang ký của Hoàng Phủ Ngọc Tường, người đọc có dịp hiểu rõ thêm về cội nguồn sông Hương và văn hóa Huế. Sông Hương và" văn hóa sông ngòi "ấy dường như được Hoàng Phủ Ngọc Tường thu tóm lại trong một mẩu huyền thoại đẹp khép lại những trang ký bộc lộ một cái tôi trầm tư và nồng cháy suy tư. (Lê Thị Hường - Tạp chí sông Hương).

5. Một nhà văn lớn phải là một nhà văn vượt ra khỏi giới hạn của văn học vùng, văn học địa phương để trở thành nhà văn dân tộc và vươn đến ngưỡng cửa thế giới. Tôi tin rằng Hoàng Phủ Ngọc Tường đã đạt được điều đó. Nhưng dẫu sao vẫn cứ muốn dành Hoàng Phủ Ngọc Tường cho Huế, bởi từ lâu anh đã làm một mảnh hồn thân thuộc của Huế rồi. Xin được mượn những câu thơ của Nguyễn Trọng Tạo để hiểu thêm về" người thi sĩ thiên nhiên ".

Sao thèm một điệu gì xưa lắm

Thèm đọc một đoạn đoạn văn Hoàng Phủ Ngọc Tường

Có ai đó rót vào chén ngọc

Huế dịu dàng xây bằng khói và sương.

(Lê Thị Hường - Tạp chí sông Hương).

IV. Các dạng đề thường gặp

1. Về hình tượng sông Hương trong bút kí" Ai đã đặt tên cho dòng sông? "Của Hoàng Phủ Ngọc Tường, có ý kiến cho rằng: Vẻ đẹp của sông Hương được phát hiện, khám phá từ cảnh sắc thiên nhiên. Những ý kiến khác lại nhấn mạnh: Qua tác phẩm thể hiện cái tôi của tác giả. Bằng hiểu biết về tác phẩm, anh/ chị hãy làm sáng tỏ nhận xét trên.

2. Cảm nhận về 1 đoạn văn trong bài kí sau đó làm rõ phong cách nghệ thuật tài hoa, uyên bác, cái tôi của nhà văn.

3." Rời khỏi kinh thành, sông Hương chếch về hướng chính bắc, ôm lấy đảo Cồn Hến quanh năm mơ màng trong sương khói, đang xa dần thành phố để lưu luyến ra đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và của những vườn cau vùng ngoại ô Vĩ Dạ. Và rồi, như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ. Đối với huế, nơi đây chính là nơi đây chính là chỗ chia tay dõi xa ngoài mười dặm trường đình. Riêng với sông Hương, vốn đang xuôi chảy giữa cánh đồng phù sa êm ái của nó, khúc quanh này thực bất ngờ biết bao. Có một cái gì rất lạ với tự nhiên và rất giống với con người nơi đây; và để nhân cách hóa nó lên, tôi gọi đấy là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu. Và giống như nàng Kiều trong đêm tình tự, ở ngã rẽ này, sông Hương đã chí tình trở lại tìm Kim Trọng của nó, để nói một lời thề trước khi về biển cả: "Còn non, còn nước, còn dài, còn về, còn nhớ..". Lời thề ấy vang vọng khắp lưu vực sông Hương thành giọng hò dân gian; ấy là tấm lòng người dân nơi Châu Hóa xưa mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở. "

Cảm nhận vẻ đẹp của sông Hương trong đoạn trích trên. Từ đó liên hệ với đoạn văn miêu tả vẻ đẹp Sông Đà trong tùy bút" Người lái đò sông Đà "(Nguyễn Tuân) :" Con Sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc, chân tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc, bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói Mèo đốt nương xuân ", để nhận xét cảm xúc khi viết về dòng sông của mỗi nhà văn.

V. Gợi ý một số mở bài và kết bài hay

1. Ai đó đã từng viết" Đất nước có nhiều dòng sông nhưng chỉ có một dòng sông để thương, để nhớ như đời người có nhiều cuộc tình nhưng chỉ có một cuộc tình để mãi mãi mang theo ". Vâng," một dòng sông để thương, để nhớ "của mỗi người rất khác nhau. Nếu tên tuổi Văn Cao gắn liền với sông Lô hùng tráng; nếu Hoàng Cầm là nỗi nhớ của ta khi ngang qua" Sông Đuống trôi đi một dòng lấp lánh "; nếu Hoài Vũ mãi là nhà thơ của con sông Vàm Cỏ đêm ngày thao thiết chở phù sa, thì Hoàng Phủ Ngọc Tường đã song hành cùng sông Hương đi vào trái tim người đọc với" Ai đã đặt tên cho dòng sông? ".. Có một huyền thoại vọng về từ làng Thành Trung, một ngôi làng trồng rau thơm ở Huế. Vì yêu quý con sông xinh đẹp, người dân hai bên bờ sông Hương đã nấu nước của trăm loài hoa đổ xuống dòng sông cho làn nước xanh thắm ấy mãi mãi thơm tho.

2." Đã bao lần đến với Huế mộng mơ

Tôi ôm ấp một tình yêu dịu ngọt"

Những câu hát nhẹ nhàng, êm ái như dìu dắt ta về với miền đất cố đô thân yêu. Ở xứ sở của những mộng mơ ấy, dòng sông Hương mềm mại tựa như một chuỗi dài văn hóa lắng đọng trong kiếp phù vân mà nuôi lớn không biết bao tâm hồn thi sĩ lãng mạn. Và Hoàng Phủ Ngọc Tường, với ngòi bút giàu trí tuệ, chất thơ cùng vốn văn hóa, lịch sử phong phú của một nhà văn cũng không khỏi xao xuyến lòng mà thốt lên: Ai đã đặt tên cho dòng sông?