Phân tích, đánh giá đặc sắc nội dung, nghệ thuật truyện Hương cuội - Nguyễn Tuân

Phân tích, đánh giá đặc sắc nội dung, nghệ thuật truyện Hương cuội - Nguyễn Tuân

(Vận dụng nhận định văn học)

* * *​

Văn chương là khúc ca đẹp đẽ và tinh túy nhất, là tiếng ca vang lên từ nguồn mạch của cuộc sống muôn hình vạn trạng, mang theo những tha thiết và rạo rực của tâm hồn con người. Mỗi trang văn đều soi bóng thời đại mà nó ra đời. Sức mạnh của nó nằm ở nguồn sống, chất sống cất lên từ hiện thực, từ những nét đẹp tinh thần. Văn học ưu ái một chú chim hót vang mừng nắng sớm, thiết tha một bông hoa nhài ngậm sương. Nhưng bao giờ cũng thế, văn học luôn lấy con người và bóng dáng thời đại làm tâm điểm. Và trên con đường khám phá sắc màu của cuộc sống, ta bắt gặp Nguyễn Tuân - người suốt đời đi tìm cái đẹp với truyện ngắn "Hương cuội". Tác phẩm đã gây ấn tượng mạnh mẽ với độc giả qua nội dung phong phú và những đặc sắc về nghệ thuật.

"Viên ngọc sáng của nền văn học Việt Nam", "người theo đuổi cái đẹp vĩnh hằng" hay "cây bút của vẻ đẹp cuộc sống" là những mĩ từ mà độc giả nhiều thế hệ dành tặng cho nhà văn Nguyễn Tuân - một cây bút tài hoa, uyên bác và có những đóng góp to lớn cho nền văn học nước nhà. Nguyễn Tuân có thể ví như bậc thầy của ngôn từ với phong cách sáng tác gói trọn trong chữ "ngông", phóng túng, ngang tàng nhưng lại chất chứa những giá trị nhân sinh cao cả. "Hương cuội" có lẽ là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của nhà văn mang đầy đủ những nét đặc trưng của ngòi bút Nguyễn Tuân.

Đến với "Hương cuội", ta biết đến cụ Kép - một nhà nho "sinh nhầm thời" với thú chơi lan tao nhã. Qua từng trang văn, ta bắt gặp hình ảnh một gia đình quây quần, rộn rã không khí đón xuân sang với những con người, những sự việc rất đỗi bình dị. Ta đồng thời chứng kiến bữa tiệc thưởng rượu giữa các lão bối trong làng với vẻ trang trọng nhưng không kém phần lãng mạn. Cứ thế, Nguyễn Tuân không chỉ phác họa trước mắt bạn đọc một bức tranh về làng quê Việt Nam thời cổ xưa, mà còn khéo léo truyền tải những giá trị truyền thống và nét đẹp đời sống tinh thần của con người Việt Nam. Cũng qua tác phẩm, ta thấy được sự trân trọng cảu tác giả với những giá trị văn hóa cổ truyền và niềm tiếc nuối, hoài cổ về những nét đẹp ấy trong thời buổi "Tây - Tàu nhố nhăng".

Tác phẩm ấn tượng với người đọc ngay từ nhan đề "Hương cuội". Tại sao cuội đá vô tri lại có mùi hương? Nhan đề đã thành công trong việc khơi dậy trí tò mò của người thưởng văn. Đọc hết tác phẩm, ta sẽ hiểu "hương cuội" ở đây là mùi hương của đá cuội - mùi hương mặc lan được cụ Kép tỉ mỉ "bỏ tù" trong từng viên kẹo mạch nha nhân đá cuội.

​

"Hương cuội" viết về đề tài văn hóa truyền thống - lối đi riêng của Nguyễn Tuân giữa muôn vàn các tác phẩm viết về cuộc sống thống khổ của con người, về sự hỗn loạn của xã hội, hay về giấc mơ thoát tục nơi bồng lai tiên cảnh.. Giữa lúc các nhà văn đi sâu vào khai thác hiện thực cuộc sống, hoặc giải thoát khỏi hiện thực ấy bằng những áng văn bay bổng, thì Nguyễn Tuân lại tìm về vẻ đẹp văn hóa cổ xưa nay chỉ còn vang bóng.

Gran-đi từng cho rằng: "Không có nghệ thuật nào là không có hiện thực. Cuộc sống là nơi bắt đầu, cũng là nơi đi tới của văn chương hơn bất cứ loại hình nghệ thuật nào khác, văn học phải cắm rễ vào cuộc đời và hút mật ngọt từ nguồn sống dồi dào." Thật vậy, một tác phẩm có giá trị là một tác phẩm mang được hiện thực cuộc sống đến trang văn. Với "Hương cuội", tác phẩm đã thành công tái hiện một góc sống nơi làng quê Việt Nam với những nếp sống còn vẹn nguyên giá trị xưa cũ mà chưa bị mai một bởi sự du nhập và bão hòa văn hóa của những luồng gió không ngừng thổi tới, len lỏi cả vào nếp nghĩ, nếp sống của con người.

Câu chuyện mở ra với khung cảnh cả nhà cụ Kép quây quần bận rộn chuẩn bị đón Tết. Hai người phụ nữ lau kĩ lá dong, chuẩn bị nguyên liệu gói bánh chưng. Mấy đứa trẻ nô đùa trong sân. Bõ già rửa sạch những hòn đá cuội trong khi cụ Kép chăm chút mấy chậu lan dưới giàn thiên lí. Một không khí đầm ấm, rộn rã rất Việt. Nguyễn Tuân đã khéo léo lồng ghép một buổi chiều ba mươi Tết bận rộn với cái thú ngâm thơ, thưởng rượu, ngắm hoa của người xưa. Cũng từ đó, chúng ta được dịp nhìn kĩ hơn những con người là chứng nhân của sự chuyển dịch thời đại, mang trong mình niềm hoài cổ và sự trân trọng những nét đẹp văn hóa truyền thống.

Cụ Kép qua ngòi bút Nguyễn Tuân là người thích ngâm thơ, đặc biệt là có thú chơi lan. Thú chơi ấp ủ từ khi còn trẻ, nhưng cho mình là người "chọn nhầm thế kỉ", lo cho sinh mạng còn chưa xong, cụ đành gác niềm vui ấy lại. Mãi đến tuổi xế chiều, khi thấy đã đủ tư cách chơi hoa, cụ mới gây cho mình một vườn lan cho thỏa sở nguyện. Cụ đối đãi với hoa nâng niu, trân quý. Cụ cho rằng, người chơi hoa pjair lấy cái chí thành, chí tình ra mà đối đãi với giống hoa cỏ không biết lên tiếng. Cụ quan niệm, chơi hoa mà để hoa dãi dầu mưa nắng, trổ hoa không ai biết, tàn lá không ai hay thì chơi làm gì cho tội. Cụ am hiểu tình nết từng loài hoa. Vườn hoa của cụ đua nở đủ loài đủ sắc, nhưng chỉ có lan bạch ngọc là cụ không trồng bởi cụ hiểu tính loài này, yểu điệu, khó chiều phù hợp với phụ nữ. Cụ còn cầu kì lấy hương lan để ướp kẹo mạch nha thưởng Tết như một thứ quà tao nhã. Đọc truyện, ta thấy vô cùng trân trọng hình ảnh một cụ già đứng bên mấy chậu lan vừa cẩn thận chăm chút, vừa từ tốn dặn dò bõ già nấu kẹo sao cho khéo, vừa nhẹ nhàng hướng dẫn các con làm lồng bàn giấy, lựa đá cuội.. Và khung cảnh cụ Kép cùng bốn cụ trong làng ngồi bên nhau uống rượu, ngắm hoa, thưởng kẹo, nhẩn nha ngâm vịnh thơ văn khiến người đọc như lạc vào không khí Tết cổ truyền xưa. Thật đáng quý khi giữa thời buổi Tây Tàu nhố nhăng, những nho sĩ cuối mùa ấy vẫn giữ nét đẹp văn hóa truyền thống, dành tình yêu, sự trân trọng lớn lao cho bản sắc dân tộc đang có nguy cơ mai một.

Thành công của truyện "Hương cuội" không chỉ nằm ở những đặc sắc về nội dung mà còn bởi sự tinh tế, tài hoa của ngòi bút Nguyễn Tuân về phương diện nghệ thuật. Chọn ngôi kể thứ ba, nhà văn "đứng ngoài" quan sát và kể lại khách quan câu chuyện chiều ba mươt Tết. Cốt truyện của "Hương cuội" nhịp nhàng theo dòng chảy thời gian, không kịch tính, không mâu thuẫn, mạch truyện cứ "chảy trôi" theo từng sự việc. Vậy mà dõi theo từng trang văn, người đọc như lạc vào một thế giới vừa quen, vừa lạ lúc nào chẳng hay. Đọc "Hương cuội", ta còn thán phục Nguyễn Tuân bởi cách dựng cảnh tài tình. Với sự am hiểu nếp sinh hoạt văn hóa cổ truyền, nhà văn tài hoa ấy đã thành công trong việc tạo nên một khung cảnh Tết đậm chất cổ xưa. Giọng văn của ông cũng thật đặc biệt: Trang trọng, cổ kính mà nhẹ nhàng, đậm chất thơ. Nhân vật chính - cụ Kép được khắc họa thể hiện được nét riêng của Nguyễn Tuân trong cách tiếp cận con người: Nếu cuộc sống được ông tiếp cận dưới góc nhìn văn hóa thì con người lại được ông tiếp cận dưới góc nhìn nghệ sĩ. Nhân vật cụ Kép hiện lên như một nghệ sĩ trong nghệ thuật chơi hoa: Cầu kì, tỉ mỉ, cẩn trọng và tài hoa. Cụ Kép khiến ta nhớ đến hàng loạt các nhân vật khác trong "Vang bóng một thời" : Huấn Cao, cụ Ấm, ông Sáu.. mỗi nhân vật là một người nghệ sĩ trong lĩnh vực mà họ am hiểu, yêu thích: Thư pháp, trà đạo, thả thơ, thả diều..

"Hương cuội" như những trang lưu bút của thời gian, mang đầy âm hưởng hoài niệm về vẻ đẹp một thời xưa cũ trong sự giao thoa của thời đại, khi cái mới dần hội nhập và cái cũ dần lụi tàn. Sự ra đời của "Hương cuội" nói riêng, "Vang bóng một thời" nói chung đã thể hiện nỗi niềm trăn trở của Nguyễn Tuân: Sự nuối tiếc những giá trị xưa đang dần bị quên lãng giữa cái xô bồ, ào ạt của nếp sống Tây phương đang thịnh hành; niềm thiết tha giữ lại vẻ đẹp văn hóa cổ truyền.. Đó là cách để nhà văn thể hiện lòng yêu nước thầm kín, mãnh liệt cũng như thái độ bất hòa với xã hội nhố nhăng đương thời.

Trái tim người nghệ sĩ không ngừng thổn thức, rung động trước những điều đẹp đẽ, đập liên hồi vì tình yêu rạo rực với văn chương và cuộc sống. Cũng từ ấy, tất cả giá trị vĩnh cửu được tái sinh qua bút pháp tài hoa của những nhà văn, nhà thơ. "Hương cuội" đã thành công lưu lại những giá trị văn hóa vĩnh cửu ấy: Nét đẹp con người và nếp sống truyền thống cổ xưa. "Hương cuội" còn nhắc ta biết trân trọng, nhớ về cội nguồn dân tộc, về bản sắc Việt Nam..