Đọc hiểu: Hương cuội - Nguyễn Tuân - Đứa cháu đích tôn và lũ cháu ngoại đang loay hoay

Đọc đoạn trích sau:

Hương Cuội - Nguyễn Tuân​

Đứa cháu đích tôn và lũ cháu ngoại đang loay hoay ngoài sân với những đồ đồng ngũ sự lổng chổng trên đám trấu và tro đẫm nước. Ông chúng, cụ Kép làng Mọc, cũng đang loay hoay với mấy chục chậu lan xếp thành hàng dưới giàn thiên lý.

Buổi chiều ba mươi Tết năm nay, cả một cái gia đình cũ kỹ nhà cụ Kép đang tới tấp dọn dẹp để ăn tết.. Bõ ở với cụ Kép đã lâu lắm.. Trong cái gia đình yên lặng này, bõ già được thiện cảm của mọi người.. Và, đến những việc nặng, mọi người đều tránh cho bõ già.. Mãi đến trưa hôm ba mươi Tết, cụ Kép mới bảo bõ già đi rửa mấy trăm hòn đá cuội trắng.. Cụ Kép vẫn nghiêm trang dặn người bõ già:

- Bõ đem đá ra bờ ao rửa cho sạch. Lấy bẹ dừa mà kỳ cho nhẵn, cho trắng tinh ra. Xong rồi, lựa những viên đá tròn bỏ vào một cái rổ. Những viên đá xù xì, không tròn trĩnh, để một rổ khác.

Bõ già tỏ ý hiểu:

- Thưa cụ, con biết rồi. Cụ lại sắp cho dọn một bữa rượu "Thạch lan hương".

* * *Cụ Kép là người thích uống rượu ngâm thơ và chơi hoa lan. Cụ đã tới cái tuổi được hoàn toàn nhàn rỗi để dưỡng lấy tính tình. Vì bây giờ trong nhà cụ cũng đã thừa bát ăn. Xưa kia, cụ cũng muốn có một vườn cảnh để sớm chiều ra đấy tự tình. Nhưng nghĩ rằng mình chỉ là một anh nhà nho sống vào giữa buổi Tây Tàu nhố nhăng làm lạc mất cả quan niệm cũ, làm tiêu hao mất bao nhiêu giá trị tinh thần, thì riêng lo cho thân thế, lo cho sự mất còn của mình cũng chưa xong, nói chi đến chuyện chơi hoa. Cụ Kép thường nói với lớp bạn cũ rằng có một vườn hoa là một việc dễ dàng, những đủ thời giờ mà săn sóc đến hoa mới là việc khó. Cụ muốn nói rằng người chơi hoa nhiều khi phải lấy cái chí thành chí tình ra mà đối đãi với giống hoa cỏ không bao giờ biết lên tiếng. Như thế mới phải đạo, cái đạo của người tài tử. Chứ còn cứ gây được lên một khoảnh vườn, khuân hoa cỏ các nơi về mà trồng, phó mặc chúng ở giữa trời, đày chúng ra mưa nắng với thờ ơ, chúng trổ bông không biết đến, chúng tàn lá cũng không hay thì chơi hoa làm gì cho thêm tội. Đến hồi gần đây, biết đã đủ tư cách chơi cây cảnh, cụ Kép mới gây lấy một vườn lan nho nhỏ..

Đêm giao thừa, bên cạnh nồi bánh chưng sôi sình sịch, bõ già đang chăm chú canh nồi kẹo mạch nha. Hai ông ấm, ngồi phất được đến mười cái lồng bàn giấy. Họ rất vui sướng vì họ tin đã làm toại được sở thích của cha già. Cụ Kép co ro chạy từ nồi mạch nha, qua đám lồng bàn giấy, đến cái rổ đá cuội đã ráo nước thì cụ ngồi xổm xuống, ngồi lựa lấy những viên đá thật trắng, thật tròn, để ra một mẹt riêng. Ông ấm cả, ông ấm hai lễ mễ bưng những chậu Mặc lan vào trong nhà. Cả ba ông con đều nhặt những hòn cuội xấu nhất, méo mó, xù xì trải xuống mặt đất những chậu lan gần nở. Mỗi lần có một người đụng mạnh vào rò lan, cụ Kép lại xuýt xoa như có người châm kim vào da thịt mình.

Nồi kẹo đã nấu xong nhưng phải đợi đến gần cuối canh hai kẹo mới nguội. Bây giờ bõ già, cả ba ông con đều đem dúng đá cuội vào nồi kẹo, quấn kẹo bọc kín lấy đá, được viên nào liền đem đặt luôn vào lồng chậu hoa. Những viên đá bọc kẹo được đặt nhẹ nhàng lên trên lượt đá lót lên nền đất chậu hoa. Úp xong lồng bàn giấy lên mười chậu Mặc lan thì vừa cúng giao thừa.

Cả một buổi sớm, cụ Kép phải bận ở đình làng. Trước khi ra đình cụ đã dặn bõ già ở nhà phải sửa soạn cho đủ để đến quá trưa, cụ và vài cụ nữa đi việc đình làng về sẽ cùng uống rượu thưởng hoa.

Một mùi hương lan bị bỏ tù trong bầu không khí lồng bàn giấy phất từ đêm qua, đến bây giờ vội tản bay khắp vườn cây. Bốn cụ và bõ già đánh hơi mũi: Những cặp mắt kém cỏi đăm đăm nhìn kỹ vào khoảng không trong vắt như có ý theo dõi luồng hương thơm đang thấm nhập dần vào các lớp khí trời. Cơn gió nhẹ pha loãng hương thơm đặc vào không gian.. Sau mấy câu phê bình về tiệc rượu, tỏ ra mình là người biết thưởng thức những vị thanh lương đạm bạc, bốn cụ đều xoay câu chuyện sang phía thơ văn.. Chờ cụ Tú dặng hắng lấy giọng, mỗi cụ đều bỏ vào mồm những viên kẹo mạch nha đá cuội ướp hương lan. Những nhân đá đánh vào răng kêu lách cách. Mỗi ông già đọc một đôi câu đối. Rồi chén rượu ngừng là một lời thơ ngâm trong trẻo. Cứ thế cho tàn hết buổi chiều.

Mấy cụ đều khen lẫn nhau là thơ hay. Trong cái êm ấm của buổi chiều xuân sớm, tiếng ngâm thơ quyến rũ cả đến tâm hồn một người lão bộc. Bõ già, chiều mồng một Tết tự nhiên mặt sáng tỏ hẳn lên. Cái đẹp của tiệc rượu ngâm thơ lây cả sang người bõ.

(Lược trích "Hương cuội", Vang bóng một thời, Nguyễn Tuân, NXB Văn học, 1981)​

* Nguyễn Tuân (1910-1987) là tác giả có đóng góp lớn cho nền văn xuôi Việt Nam hiện đại. Sáng tác của ông bộc lộ cái tôi độc đáo, tài hoa, uyên bác; tràn đầy niềm say mê cái đẹp; thể hiện tấm lòng thiết tha gắn bó với cảnh sắc quê hương xứ sở và thái độ nâng niu, trân trọng các giá trị văn hóa của dân tộc. Lối viết khá cầu kì, lôi cuốn người đọc bằng ngòi bút giàu cảm hứng lãng mạn và tài nghệ sử dụng ngôn ngữ bậc thầy.

​

- Truyện Hương cuội là 1 trong 11 truyện ngắn của Tập "Vang bóng một thời".

Câu 1. Văn bản sử dụng phương thức biểu đạt chính nào?

- Phương thức biểu đạt chính của văn bản là tự sự.

Câu 2. Truyện sử dụng ngôi kể thứ mấy?

- Truyện sử dụng ngôi kể thứ ba.

Câu 3. Đoạn trích chủ yếu viết về thú vui nào của cụ tú Kép?

- Đoạn trích chủ yếu viết về thú vui chơi hoa, chăm sóc thưởng thức hoa, nhất là hoa Lan của cụ tú Kép.

Câu 4. Anh /chị hãy nhận xét về thú vui của cụ tú Kép.

- Thú chơi hoa là một thú vui tao nhã, thanh lịch của nhiều người. Người chơi hoa có thể là những người yêu thích thiên nhiên, yêu thích vẻ đẹp của hoa, cũng có thể là những người muốn tìm kiếm sự thư giãn, giải trí trong cuộc sống. Thú vui của cụ tú Kép là thú vui thanh cao, tao nhã, là cách nuôi dưỡng tinh thần của người tài tử.

Câu 5. Anh/ chị hiểu như thế nào về nhan đề truyện "Hương cuội"?

- Nhan đề "Hương cuội" :

"Hương cuội" là ngụ ý chỉ nét đặc sắc trong bữa rượu thạch lan hương của cụ Kép. Trong bữa tiệc đó, hương thơm của hoa lan và kẹo mạch nha hòa quện. Khi ngậm những viên kẹo trong miện, viên đá cuội va vào răng kêu lách cách. Nhan đề truyện là đề xuất của Nguyễn Tuân về sự thưởng thức tinh tế cái đẹp bằng tất cả các giác quan.

Câu 6. Giải nghĩa cụm từ "chí thành chí tình" trong câu "Cụ muốn nói rằng người chơi hoa nhiều khi phải lấy cái chí thành chí tình ra mà đối đãi với giống hoa cỏ không bao giờ biết lên tiếng".

- "Chí thành chí tình" : Đối xử rất thành thật bằng tình cảm sâu sắc.

Câu 7. Nêu hiệu quả của phép tu từ so sánh trong câu "Mỗi lần có một người đụng mạnh vào rò lan, cụ Kép lại xuýt xoa như có người châm kim vào da thịt mình."

- Hiệu quả của phép tu từ so sánh: Đã cụ thể hóa được đau đớn xót xa của cụ kép mỗi khi có người đụng vào giò lan. Từ đó giúp người đọc cảm nhận được sự đồng cảm và thái độ trân trọng nâng niu của cụ dành cho cây hoa Tạo ra cách diễn đạt có hình ảnh và giàu sắc thái biểu cảm cho lời văn.

Câu 8. Theo anh/chị, con người ngày nay nên theo đuổi những thú vui như thế nào?

- Con người nên theo đuổi những thú vui lành mạnh phù hợp với bản thân. Đó phải là những thú vui đẹp đẽ, có giá trị nuôi dưỡng tinh thần, giúp con người biết trân quý sự sống, cái Đẹp và mang lại niềm vui, cho những người xung quanh.

Câu 9: Phân tích, đánh giá chủ đề và những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của truyện "Hương cuội" (Nguyễn Tuân).

- Tác phẩm "Hương cuội" là câu chuyện kể về nhân vật cụ Kép - một người có niềm đam mê mãnh liệt từ khi còn trẻ, đó là trồng riêng cho mình một vườn cây đầy hoa thơm cỏ quý, đặc biệt là các loại hoa lan. Mãi đến khi về già, có điều kiện chăm sóc cho cây, cụ mới thực hiện được. Truyện kể vào thời gian từ chiều 30 Tết, khi cả gia đình đang bận rộn với các công việc, cụ Kép, ông già trong gia đình, loay hoay chăm sóc những chậu hoa lan và tiếc nuối vì hoa đã nở sớm do tiết trời trở nồm. Các con dâu, con trai và người bõ già cùng cụ chuẩn bị cho buổi thưởng rượu thạch lan hương.. Sau khi nồi kẹo mạch nha được nấu xong, giao thừa đến. Chiều mùng 1 Tết cụ kép mời bạn cụ đến nhà trò chuyện cùng nhau uống rượu, thưởng thức hoa và kẹo mạch nha bọc ngoài viên cuội trắng. Bên cạnh thú vui thưởng thức những vị thanh lương đạm bạc, cụ Kép và và những người bạn còn đàm luận về thơ văn. Mỗi chén rượu là một lời thơ trong trẻo, và buổi chiều diễn ra trong không khí ấm cúng của một ngày xuân sớm, tiếng thơ vang lên, ngấm vào cả hồn người.

- Cốt truyện lồng ghép giữa một buổi sinh hoạt gia đình chiều ba mươi tết, với cái thú vui thưởng rượu ngắm hoa của thời xưa. Thể hiện sự thông thạo cùng cái nhìn am hiểu phong tục và thời đại của Nguyễn Tuân. Nhà văn đã khéo léo lồng ghép sự chuyển giao của thời đại ấy, giữa một buổi sinh hoạt gia đình chiều ba mươi Tết - với cái thú vui thưởng rượu ngắm hoa của thời xưa. Giữa khung cảnh gia đình quây quần sửa soạn rửa lá gói bánh, quét tước nhà cửa, là những câu thơ ngâm cùng tràng cười sảng khoái khen ngợi hoa đẹp thơ hay. Ngay từ cái cách chọn lựa nên trồng loại lan nào của cụ Kép, cho tới cách chọn sỏi rồi cách nấu kẹo mạch nha sao cho ngon được miêu tả tỉ mỉ kỉ lưỡng, đã cho ta thấy sự thông thạo cùng cái nhìn am hiểu phong tục thời đại của Nguyễn Tuân thật sâu sắc.

- Nhân vật chính là cụ Kép, chứng nhân lịch sử, là dấu ấn của thời gian qua dòng chuyển giao thời đại, vẫn còn giữ lại được trong nếp sống lề lối quen thuộc cùng giá trị tinh thần xưa cũ, trong thú chơi hoa thanh cao của người tài tử. Người đọc ấn tượng với hình ảnh một ông lão phúc hậu lúc nào cũng cặm cụi, tỉ mỉ chăm chút cho những chậu Lan trong vườn.

- Đánh giá chủ đề: Từ việc dựng lại tập tục đón Tết của gia đình cụ Kép' nhà văn ca ngợi nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc. Truyện đã làm sống lại cả một thời đã qua với những nghệ thuật cổ thanh cao, những nếp sống, sinh hoạt xã hội nho phong, nó cũng là niềm nuối tiếc của một tâm hồn hoài cổ trước những cái hay, cái đẹp, những nghệ thuật cầu kỳ nay chỉ còn vang bóng..

- Đặc sắc về nghệ thuật của "Hương cuội" là ở giá trị nghệ thuật mang đậm phong cách cá nhân của người nghệ sĩ. Khung cảnh sinh hoạt gia đình chiều ba mươi Tết đầm ấm quây quần hay vườn cây được chăm sóc kĩ càng mà cụ Kép đã dành cả đời để chăm bón được tái hiện qua việc sử dụng các từ ngữ miêu tả giàu sức gợi.

- Sự am hiểu tâm lý nhân vật được bộc lộ thông qua cái cách Nguyễn Tuân diễn tả lại đam mê của cụ Kép, luôn dành thời gian để chăm sóc mảnh vườn một cách tỉ mỉ, dựa vào thời tiết để phán đoán ngày mà những chậu lan của cụ nở hoa. Một lần nữa, ta càng khâm phục trước sự kỹ càng trong nghệ thuật miêu tả, từ lúc người làm rửa đá cuội cho cụ Kép, chọn ra từng viên tròn trịa sáng bóng; cho tới khi tái hiện lại mùi thơm của mẻ kẹo mạch nha mới nấu, và cuối cùng là khung cảnh thưởng rượu ngâm thơ.

- Ngôi kể thứ ba giúp Nguyễn Tuân có cái nhìn toàn cảnh về phong tục của một thời đã cũ. Đó là thói quen thưởng thức vẻ đẹp của cuộc sống bằng trọn vẹn các giác quan.

- Thông qua tác phẩm, ta đã thấy được nét riêng nổi bật chỉ có ở phong cách của người nghệ sĩ dành cả đời để đi tìm cái "ngông", cùng thú vui xê dịch đi để thu hết đó đây vào tầm mắt, viết nên những sáng tác vừa đặc sắc về nội dung lại phối hợp khéo léo về nghệ thuật. Phong thái ấy không bị trói buộc bởi lễ nghi, lại càng không vì thời cuộc mà trở nên gò bó.

- Bài học nhắn gửi tới thế hệ trẻ: Biết lưu giữ và bảo vệ nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc.