[Thanh Tien]

Đọc đoạn ngữ liệu sau:

Trẫm nghĩ, bấy giờ trẫm đến, các ngươi đều là những người hiền tài, đều là những người có tài năng, có thể giúp trẫm xây dựng đất nước. Nhưng các ngươi lại không ra mặt, không cộng tác với trẫm, mà chỉ ẩn mình trong nhà, hoặc đi lang thang khắp nơi. Trẫm không hiểu tại sao các ngươi lại như vậy. Có phải các ngươi sợ trẫm là kẻ giả dối, kẻ bạo chúa, kẻ không biết trọng dụng hiền tài? Hay các ngươi vẫn còn lưu luyến với triều đại cũ, với nhà Lê – Trịnh, mà không muốn thay đổi? Hay các ngươi cho rằng trẫm là kẻ ngoại bang, kẻ xâm lược, kẻ không có quyền lực hợp pháp? Hay các ngươi chỉ quan tâm đến lợi ích cá nhân, đến danh vọng riêng tư, mà không quan tâm đến sự nghiệp lớn lao của dân tộc? Trẫm muốn biết rõ lý do của các ngươi, để trẫm có thể giải thích cho các ngươi hiểu rõ ý định của trẫm, và mong các ngươi sớm ra mặt cùng trẫm chung sức.

(Chiếu cầu hiền - Ngô Thì Nhậm)​

Câu hỏi từ đoạn ngữ liệu:

Câu 1: Theo bạn, vì sao Ngô Thì Nhậm lại viết bài chiếu này thay cho vua Quang Trung? Bạn có thể dùng những ví dụ cụ thể để minh họa cho ý kiến của bạn.

Câu 2: Bạn hãy phân tích hình ảnh so sánh giữa hiền tài và sao sáng trong bài chiếu. Bạn hãy cho biết ý nghĩa và mục đích của hình ảnh này trong bối cảnh lịch sử khi bài chiếu được viết.

Câu 3: Bạn hãy chỉ ra những câu hỏi mà vua Quang Trung (qua lời Ngô Thì Nhậm) đặt ra cho các sĩ phu Bắc Hà trong đoạn ngữ liệu trên. Bạn hãy giải thích ý nghĩa và tác dụng của những câu hỏi này trong việc thuyết phục các sĩ phu.

Câu 4: Bạn hãy so sánh và đối chiếu giữa triều đại Tây Sơn và triều đại Lê – Trịnh qua góc nhìn của Ngô Thì Nhậm trong bài chiếu. Bạn hãy cho biết những ưu điểm và nhược điểm của hai triều đại này trong việc quản lý và phát triển đất nước.

Câu 5: Bạn hãy nêu lên những quan điểm chính của Ngô Thì Nhậm về vai trò của hiền tài trong xã hội. Bạn hãy cho biết bạn có đồng ý hay không đồng ý với những quan điểm này. Bạn có thể dùng những ví dụ từ bài chiếu hoặc từ hiện tại để bổ sung cho ý kiến của bạn.

Câu 6: Bạn hãy phân tích cách sử dụng từ ngữ và câu cú của Ngô Thì Nhậm trong bài chiếu. Bạn hãy cho biết những đặc điểm nghệ thuật và thuyết phục của bài chiếu qua cách sử dụng từ ngữ và câu cú này.

Câu 7: Bạn hãy đánh giá tác động của bài chiếu đối với các sĩ phu Bắc Hà và đối với sự nghiệp xây dựng đất nước của triều Tây Sơn. Bạn hãy cho biết bài chiếu có đạt được mục tiêu mong muốn hay không. Bạn có thể dùng những sự kiện lịch sử để làm căn cứ cho ý kiến của bạn.

Gợi ý trả lời:

Câu 1: Theo tôi, Ngô Thì Nhậm viết bài chiếu này thay cho vua Quang Trung vì:

+Ông là một sĩ phu Bắc Hà có uy tín và kiến thức sâu rộng, có thể thuyết phục được các sĩ phu khác về chủ trương của triều Tây Sơn.

+Ông là một người trung thành và tin tưởng vào vua Quang Trung, đã cộng tác với ông trong nhiều công việc quan trọng như soạn thảo các văn kiện, lập kế hoạch chiến tranh, đàm phán ngoại giao.

+Ông là một nhà văn chính luận có tài năng và nghệ thuật, có khả năng viết bài chiếu một cách chặt chẽ, súc tích, sinh động và thuyết phục.

+Ví dụ cụ thể: Bài chiếu này được viết vào năm 1789, sau khi vua Quang Trung đại phá quân Thanh ở Thăng Long. Vua Quang Trung muốn chiêu mộ các sĩ phu Bắc Hà để cùng xây dựng đất nước. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau, các sĩ phu Bắc Hà không ra mặt cộng tác với triều Tây Sơn. Ngô Thì Nhậm đã viết bài chiếu này để giải thích cho các sĩ phu hiểu rõ ý định của vua Quang Trung, và mong các sĩ phu sớm ra mặt cùng vua Quang Trung chung sức. Bài chiếu này được coi là một kiệt tác của Ngô Thì Nhậm và của văn học Việt Nam thời kỳ đó.

Câu 2: Hình ảnh so sánh giữa hiền tài và sao sáng trong bài chiếu có ý nghĩa và mục đích như sau:

+Ý nghĩa: Hình ảnh so sánh này nhấn mạnh vai trò quan trọng của hiền tài đối với đất nước. Hiền tài như sao sáng trên trời, tỏa sáng và chỉ lối cho người dân. Hiền tài cũng như sao Bắc Đẩu, là người hỗ trợ và phụ tá cho thiên tử trong việc trị vì. Hình ảnh so sánh này cũng thể hiện quy luật xử thế của hiền tài: Hiền tài phải ra sức giúp thiên tử, không được ẩn dật hoặc lưu luyến quá khứ.

+Mục đích: Hình ảnh so sánh này có tác dụng thuyết phục các sĩ phu Bắc Hà ra mặt cộng tác với triều Tây Sơn. Ngô Thì Nhậm muốn các sĩ phu nhận ra giá trị và trách nhiệm của mình đối với đất nước. Ông cũng muốn các sĩ phu tin tưởng vào thiên tử là vua Quang Trung, người đã có công lớn trong việc đánh tan quân xâm lược và thống nhất đất nước. Hình ảnh so sánh này cũng mang tính chất lấy ý từ kinh điển Nho giáo, gợi nhớ câu nói của Khổng Tử trong Luận ngữ: "Sao sáng ắt chầu về ngôi Bắc Thần". Điều này giúp tăng thêm tính uy tín và truyền thống cho bài chiếu.

Câu 3: Những câu hỏi mà vua Quang Trung (qua lời Ngô Thì Nhậm) đặt ra cho các sĩ phu Bắc Hà trong đoạn ngữ liệu trên là:

+Có phải các ngươi sợ trẫm là kẻ giả dối, kẻ bạo chúa, kẻ không biết trọng dụng hiền tài?

+Hay các ngươi vẫn còn lưu luyến với triều đại cũ, với nhà Lê – Trịnh, mà không muốn thay đổi?

+Hay các ngươi cho rằng trẫm là kẻ ngoại bang, kẻ xâm lược, kẻ không có quyền lực hợp pháp?

+Hay các ngươi chỉ quan tâm đến lợi ích cá nhân, đến danh vọng riêng tư, mà không quan tâm đến sự nghiệp lớn lao của dân tộc?

- Ý nghĩa và tác dụng của những câu hỏi này là:

+Ý nghĩa: Những câu hỏi này phản ánh những nghi ngờ, lo lắng, hoặc ích kỷ của các sĩ phu Bắc Hà khi không ra mặt cộng tác với triều Tây Sơn. Những câu hỏi này cũng giúp Ngô Thì Nhậm giải thích cho các sĩ phu hiểu rõ ý định và chủ trương của vua Quang Trung, cũng như khẳng định uy tín và công đức của ông.

+Tác dụng: Những câu hỏi này có tác dụng khiến các sĩ phu tự suy ngẫm và nhận ra sai lầm của mình. Những câu hỏi này cũng có tác dụng thôi thúc, gợi mở và khơi gợi lòng yêu nước của các sĩ phu. Những câu hỏi này cũng có tác dụng tạo ra không khí giao tiếp và đối thoại giữa Ngô Thì Nhậm và các sĩ phu, thay vì chỉ là một chiều thông báo hay ra lệnh.

Câu 4: Triều đại Tây Sơn và triều đại Lê – Trịnh được so sánh và đối chiếu qua góc nhìn của Ngô Thì Nhậm trong bài chiếu như sau:

- Triều đại Tây Sơn:

+Là triều đại mới được thành lập sau khi đánh bại quân chúa Trịnh và quân nhà Thanh.

+Có công lớn trong việc thống nhất đất nước từ Bắc – Nam, xóa bỏ ranh giới Đàng Ngoài – Đàng Trong.

+Có chủ trương trọng dụng hiền tài, khuyến nông, khuyến học, phát triển kinh tế, văn hóa, giáo dục.

+Có vua Quang Trung là người anh hùng áo vải, có tài năng quân sự và chính trị xuất chúng.

+Có Ngô Thì Nhậm là người cầu hiền, có uy tín và kiến thức sâu rộng.

- Triều đại Lê – Trịnh:

+Là triều đại cũ đã tồn tại từ thế kỷ 16 đến thế kỷ 18.

+Gây ra sự chia rẽ đất nước bằng việc xây dựng ranh giới Đàng Ngoài – Đàng Trong, và giao tranh với nhà Nguyễn ở phía Nam.

+Không có chủ trương cải cách, mở rộng, phát triển đất nước, mà chỉ quan tâm đến việc bảo vệ lợi ích của gia tộc Trịnh.

+Không có thiên tử thực sự, mà chỉ có vua Lê là bù nhìn, bị quân chúa Trịnh kiểm soát và lãnh thổ.

+Không có hiền tài nổi bật, mà chỉ có các sĩ phu ưu tú, nhưng lại bị giam cầm trong kinh thành hoặc bị đày đi xa.

Câu 5: Những quan điểm chính của Ngô Thì Nhậm về vai trò của hiền tài trong xã hội là:

+Hiền tài là người có tài năng, có đạo đức, có lòng yêu nước, có khả năng giúp thiên tử trị vì và phục vụ dân tộc.

+Hiền tài phải ra mặt cộng tác với thiên tử, không được ẩn dật hoặc lưu luyến quá khứ. Hiền tài phải biết xử thế theo thời cơ, không được bám theo lẽ cũ mà không biết thích nghi với hoàn cảnh mới.

+Hiền tài phải được thiên tử trọng dụng và tin cậy. Thiên tử phải biết lắng nghe ý kiến của hiền tài, không được ngạo mạn hoặc áp bức hiền tài. Thiên tử phải biết ban thưởng và khích lệ hiền tài, không được bỏ quên hoặc hạ thấp hiền tài.

+Tôi đồng ý với những quan điểm này của Ngô Thì Nhậm. Tôi cho rằng hiền tài là người có vai trò quan trọng trong xã hội, không chỉ ở thời kỳ Tây Sơn mà còn ở hiện tại. Hiện nay, chúng ta cũng cần những người hiền tài để góp phần xây dựng và phát triển đất nước. Những người hiền tài cũng cần được nhà nước và xã hội trọng dụng và công nhận. Ví dụ: Những người hiền tài trong lĩnh vực khoa học, giáo dục, y tế, văn hóa.. đều có những đóng góp to lớn cho sự tiến bộ của đất nước. Những người hiền tài này cũng cần được nhà nước và xã hội trao cho những điều kiện thuận lợi để phát huy khả năng của mình. Những người hiền tài này cũng cần được nhà nước và xã hội khen thưởng và biểu dương cho những thành tích của mình.

Câu 6: Cách sử dụng từ ngữ và câu cú của Ngô Thì Nhậm trong bài chiếu có những đặc điểm nghệ thuật và thuyết phục như sau:

+Ngô Thì Nhậm sử dụng từ ngữ chính xác, súc tích, giàu cảm xúc và có tính hình ảnh. Ví dụ: Ông dùng từ "sao sáng" để miêu tả hiền tài, từ "đất nước" để nhấn mạnh sự thống nhất, từ "trẫm" để thể hiện quyền lực và uy tín của vua Quang Trung, từ "các ngươi" để gọi các sĩ phu Bắc Hà một cách gần gũi và tôn trọng.

+Ngô Thì Nhậm sử dụng câu cú rõ ràng, mạch lạc, sinh động và có tính đối thoại. Ví dụ: Ông dùng câu hỏi để khơi gợi sự suy nghĩ và trả lời của các sĩ phu Bắc Hà, dùng câu trần thuật để giải thích ý định và chủ trương của vua Quang Trung, dùng câu cảm thán để bày tỏ tình cảm và mong ước của mình.

+Ngô Thì Nhậm sử dụng phương pháp biện luận logic, chặt chẽ, có căn cứ và có tính thuyết phục. Ví dụ: Ông dùng lập luận từ quá khứ đến hiện tại, từ tổng quát đến cụ thể, từ nguyên nhân đến kết quả, từ vấn đề đến giải pháp, để làm rõ cho các sĩ phu Bắc Hà hiểu rõ tình hình lịch sử và chính trị của đất nước. Ông cũng dùng lập luận từ kinh điển Nho giáo, từ những ví dụ cụ thể, từ những bằng chứng rõ ràng, để làm cho các sĩ phu Bắc Hà tin tưởng vào uy tín và công đức của vua Quang Trung. Ông cũng dùng lập luận từ những lợi ích và trách nhiệm của hiền tài, từ những kỳ vọng và khuyến khích của thiên tử, để làm cho các sĩ phu Bắc Hà ra mặt cộng tác với triều Tây Sơn.

Câu 7: Tác động của bài chiếu đối với các sĩ phu Bắc Hà và đối với sự nghiệp xây dựng đất nước của triều Tây Sơn là:

+Đối với các sĩ phu Bắc Hà: Bài chiếu đã làm cho các sĩ phu Bắc Hà có những suy nghĩ và thái độ khác biệt đối với triều Tây Sơn. Một số sĩ phu đã bị ảnh hưởng bởi bài chiếu và quyết định ra mặt cộng tác với triều Tây Sơn. Ví dụ: Phan Huy Chú, Phan Huy Ích, Nguyễn Nghiễm.. Một số sĩ phu khác vẫn không tin tưởng vào triều Tây Sơn và tiếp tục ẩn mình hoặc chống đối triều Tây Sơn. Ví dụ: Phan Đình Phùng, Nguyễn Công Trứ..

+Đối với sự nghiệp xây dựng đất nước của triều Tây Sơn: Bài chiếu đã góp phần tạo ra một sức mạnh văn hóa và chính trị cho triều Tây Sơn. Bài chiếu đã thể hiện được tầm nhìn và chủ trương của vua Quang Trung đối với đất nước. Bài chiếu cũng đã khẳng định được uy tín và công đức của vua Quang Trung trước các sĩ phu và dân chúng. Bài chiếu cũng đã đóng góp vào việc chiêu mộ và trọng dụng hiền tài cho triều Tây Sơn. Tuy nhiên, bài chiếu không đạt được mục tiêu mong muốn là thuyết phục được tất cả các sĩ phu Bắc Hà ra mặt cộng tác với triều Tây Sơn. Do đó, bài chiếu cũng không thể ngăn chặn được sự suy yếu và tan rã của triều Tây Sơn sau khi vua Quang Trung qua đời vào năm 1792.

 

[Thùy Minh]

Trẫm nghĩ, bấy giờ trẫm đến, các ngươi đều là những người hiền tài, đều là những người có tài năng, có thể giúp trẫm xây dựng đất nước. Nhưng các ngươi lại không ra mặt, không cộng tác với trẫm, mà chỉ ẩn mình trong nhà, hoặc đi lang thang khắp nơi. Trẫm không hiểu tại sao các ngươi lại như vậy. Có phải các ngươi sợ trẫm là kẻ giả dối, kẻ bạo chúa, kẻ không biết trọng dụng hiền tài? Hay các ngươi vẫn còn lưu luyến với triều đại cũ, với nhà Lê – Trịnh, mà không muốn thay đổi? Hay các ngươi cho rằng trẫm là kẻ ngoại bang, kẻ xâm lược, kẻ không có quyền lực hợp pháp? Hay các ngươi chỉ quan tâm đến lợi ích cá nhân, đến danh vọng riêng tư, mà không quan tâm đến sự nghiệp lớn lao của dân tộc? Trẫm muốn biết rõ lý do của các ngươi, để trẫm có thể giải thích cho các ngươi hiểu rõ ý định của trẫm, và mong các ngươi sớm ra mặt cùng trẫm chung sức.

Không biết đoạn văn này em trích từ nguồn tài liệu nào? Còn trước giờ, "Chiếu cầu hiền" được phổ biến rộng là bản này:

Từng nghe nói rằng: Người hiền xuất hiện ở đời, thì như ngôi sao sáng trên trời cao. Sao sáng ắt chầu về ngôi Bắc Thần, người hiền ắt làm sứ giả cho thiên tử. Nếu như che mất ánh sáng, giấu đi vẻ đẹp, có tài mà không được đời dùng, thì đó không phải là ý trời sinh ra người hiền vậy.

Trước đây thời thế suy vi, Trung châu gặp nhiều biến cố, kẻ sĩ phải ở ẩn trong ngòi khe, trốn tránh việc đời, những bậc tinh anh trong triều đường phải kiêng dè không dám lên tiếng. Cũng có kẻ gõ mõ canh cửa, cũng có kẻ ra biển vào sông, chết đuối trên cạn mà không biết, dường như muốn lẩn tránh suốt đời.

Nay trẫm đang ghé chiếu lắng nghe, ngày đêm mong mỏi, nhưng những người học rộng tài cao chưa thấy có ai tìm đến. Hay trẫm ít đức không đáng để phò tá chăng? Hay đang thời đổ nát chưa thể ra phụng sự vương hầu chăng?

Kia như, trời còn tăm tối, thì đấng quân tử phải trổ tài. Nay đương ở buổi đầu của nền đại định, công việc vừa mới mở ra. Kỉ cương nơi triều chính còn nhiều khiếm khuyết, công việc ngoài biên đương phải lo toan. Dân còn nhọc mệt chưa lại sức mà đức hóa của trẫm chưa kịp nhuần thấm khắp nơi. Trẫm nơm nớp lo lắng, ngày một ngày hai vạn việc nảy sinh. Nghĩ cho kĩ thì thấy rằng: Một cái cột không thể đỡ nổi một căn nhà lớn, mưu lược một người không thể dựng nghiệp trị bình. Suy đi tính lại trong vòm trời này cứ cái ấp mười nhà ắt phải có người trung thành tín nghĩa. Huống nay trên dải đất văn hiến rộng lớn như thế này, há trong đó lại không có lấy một người tài danh nào ra phò giúp cho chính quyền buổi ban đầu của trẫm hay sao?

Chiếu này ban xuống, các bậc quan viên lớn nhỏ, cùng với thứ dân trăm họ, người nào có tài năng học thuật, mưu hay hơn đời, cho phép được dâng sớ tâu bày sự việc. Lời nói nào có thể chọn dùng được, thì cất nhắc không kể thứ bậc; chỗ nào không dùng được thì gác lại, không vì lời nói sơ suất vu khoát mà bắt tội. Còn người có nghề hay nghiệp giỏi, có thể cống hiến cho đời, thì cho phép các quan văn, quan võ được tiến cử, nhưng vẫn dẫn vào đợi ra mắt, tuỳ tài lục dụng. Hoặc người nào từ trước đến nay tài năng còn bị che kín, chưa được người đời biết đến, thì cũng cho phép dâng sớ tự tiến cử, chớ hiềm vì mưu lợi mà phải bán rao.

Này! Trong khoảng trời đất, hiền tài còn ẩn náu, trước đây thì nên như thế. Nay trời trong sáng, đất thanh bình, chính là lúc người hiền gặp hội gió mây, những ai có tài có đức hãy cùng cố gắng lên, ghi tên tại triều đình, cùng nhau cung kính, cùng nhau hưởng phúc lành tôn vinh.

Vậy bố cáo gần xa để mọi người đều biết.

(Theo Ngô Thì Nhậm toàn tập, tập II, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội, 2004)​