Trong dòng văn học hiện thực Việt Nam, Nam Cao là một trong những nhà văn tiêu biểu hiện thực suất xắc, chuyên viết về người nông dân, tri thức. Ông có những tác phẩm nổi tiếng như: Chí Phèo, Đôi mắt, Sống mòn.. Trong những số đó phải kể đến tác phẩm Lão Hạc của ông, là một tác phẩm thành công của tác giả khi khắc họa người nông dân Việt Nam. Truyện ngắn Lão Hạc lấy bối cảnh từ nạn đói những năm trước cách mạng tháng Tám. Truyện ngắn kể về cuộc đời và số phận của nhân vật Lão Hạc – một nông dân nghèo mà hiền lành, chất phác Việt Nam thời bấy giờ. Cũng giống như bao người nông dân khác, Lão Hạc phải mưu sinh, làm vất vả để kiếm tiền nuôi bản thân qua ngày. Nhưng có phần Lão kém may mắn hơn người khác khi trong cái đói thì họ có người an ủi, sum vầy nhưng Lão thì lại phải sống một mình. Cuộc đời của Lão Hạc bị vây đuổi trong sự nghèo đói lại bị góa vợ, Lão lâm vào cảnh một mình gà trống nuôi con. Không có ruộng cấy, toàn bộ tài sản của Lão Hạc là một mảnh vườn và một con chó. Cũng chính do cái nghèo đã khiến con trai Lão không lấy được vợ và phải bỏ đi đồn điền cao su để bươn trải. Lúc này, người thân duy nhất của Lão là một con chó - cậu Vàng. Dù nghèo khó nhưng Lão là người giàu yêu thương, chất phát, hiền lành và nhân hậu. Một người cha đầy trách nhiệm với con trai của mình. Dù bị con bỏ rơi, nhưng không một lần trách móc con vì Lão hiểu rằng chỉ vì nghèo mà ra có sự ấy. Lão vẫn luôn đặt niềm tin vào con trai mình sẽ quay trở về. Khi cuộc sống khó khăn hơn, biết mình gượng nổi được nữa, Lão đành phải bán cậu Vàng, giữ lại mảnh vườn cho con trai. Dù mảnh vườn ấy nếu bán đi, chắc chắn Lão sẽ có tiền để nuôi bản thân thêm nhiều năm nữa nhưng Lão lại không chọn điều đó. Trước lúc mất, Lão Hạc cũng đã lo toàn đầy đủ, gửi gắm những nghĩ suy lại cho ông Giáo - một người hàng xóm mà Lão tôn trọng và tin cậy. Những lời vừa xót xa vừa ân tình của Lão đã khiến ông Giáo ngậm ngùi. Lão sống một đời cực nhọc, lo toan, lão yêu đứa con trai của mình hơn tất cả. Trước khi chết, Lão vẫn dành điều tốt nhất cho con mình mà cuộc đời Lão có được. Lão còn dành tình yêu thương cho cậu Vàng yêu quý. Chăm bẵm, tắm rửa và nói chuyện với nó như người bạn thân. Dù rất thương nó nhưng bán cậu Vàng đi là sự lựa chọn duy nhất của lão lúc bấy giờ. Lão đau xót, dằn vặt biết bao sau khi bán nó, hình ảnh "Lão cố làm ra vẻ vui vẻ. Nhưng trông lão cười như mếu và đôi mắt lão ầng ậng nước.. Mặt lão đột nhiên co dúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc..". Nhưng sao ta có thể quên được. Phải là người có tình cảm lớn lao dành cho người bạn của mình nên Lão mới khổ tâm như vậy chứ. Không chỉ là người nông dân hiền lành, giàu tình cảm, Lão Hạc còn là hiện thân của một con người giàu tự trọng. Dù nghèo khó đấy nhưng lão không hề cầu cứu hay chờ mong sự giúp đỡ của ai. Khi được ông Giáo ngỏ lời, lão liền từ chối. Trước lúc mất, lão cũng để dành một ít tiền gửi ông Giáo nhằm lo hậu sự cho mình vì sợ thân già phải lụy phiền đến bà con, hàng xóm. Đặc biệt, lòng tự trọng ấy được thể hiện rõ qua cái chết của Lão Hạc. Lão xin bả chó của Binh Tư, khi nghĩ về điều đó người ta ngán ngẩm, đến cả ông Giáo cũng phải nghĩ suy, chẳng lẽ cái đói là đẩy con người vào đường cùng, tha hóa nhân cách đến vậy sao? Nhưng không, lão Hạc đã chứng minh sự lương thiện và trong sạch ấy bằng cái chết đau đớn của chính mình. Lão chọn cái chết để giữ trọn sự thiện lương trong tâm hồn mình, giữ trọn tình nghĩa với cuộc đời. Một cái chết đầy nghiệt ngã mà cao đẹp biết bao. Truyện ngắn được Nam Cao kể được tự nhiên, bình dị, lôi cuốn tâm trạng ta vào những trang văn của ông. Nam Cao đã xây dựng tình huống truyện bất ngờ, miêu tả tâm lí nhân vật qua những hành động và lời nói. Qua đó, tác giả đã nói lên tiếng nói thương cảm cho hoàn cảnh nghèo đói và những đức tính đáng để tôn trọng của người nông dân ngày xưa. Đồng thời, tố cáo thời phong kiến xưa đã đày đoạn người nông dân phải tìm đến cái chết để bảo vệ và giải thoát cho chính mình.
