Các nhà nghiên cứu văn học nói gì về xuân diệu?

1. Hoài Thanh - Hoài Chân.

- Nhấn vào "rung động tinh vi".

"Thơ Xuân Diệu còn là một nguồn sống dào dạt chưa từng thấy ở chốn nước non lặng lẽ này. XD say đắm tình yêu, say đắm cảnh trời, sống vội vàng, sống cuống quýt, muốn tận hưởng cuộc sống ngắn ngủi của mình. Khi vui cũng như khi buồn, người đều nồng nàn tha thiết. Nhưng sự sống muôn hình thức mà trong những hình thức nhỏ nhặt thường lại ẩn náu một nguồn sáng dồi dào. Không cần phải là con hổ ngự trị trên rừng xanh, không cần phải là con chim đại bàng bay một lần 9 vạn dặm mới là sống. Sự bồng bột XD có lẽ đã phát biểu một cách đầy đủ hơn cả trong những rung động tinh vi".

- Nhấn vào cái tôi mới mẻ được giải phóng trong "rung động tinh vi".

"Trong cảnh mùa thu rất quen với thi nhân VN chỉ XD mới để ý đến:

" Những luồng run rẩy rung rinh lá "

Cùng cái:

" Cành biếc run run chân ý nhi "

Nghe đàn dưới trăng thu, chỉ XD mới thấy:

" Lung linh bóng sáng bỗng rung mình "

Và mới có cái xôn xao gửi trong mấy hàng chữ lạ lùng này:

" Thu lạnh càng thêm nguyệt tỏ người

Đàn ghê như nước, lạnh trời ơi.

Long lanh tiếng sói vang vang hận:

Trăng nhớ Tầm Dương, nhạc nhớ người. "

Cũng chỉ XD mới tìm được nơi đồng quê cái cảnh:

" Mây biếc về đâu bay gấp gấp

Con cò trên ruộng cánh phân vân ".

Từ con cò của Vương Bột lặng lẽ bay với ráng chiều đến con cò của XD không bay mà cánh phân vân, có sự cách biệt của hơn một ngàn năm và của hai thế giới.

Cho đến khi XD yêu, trong tình yêu cũng có cái gì rung rinh. Người hồi tưởng lại:

" Rượu nơi mắt với khi nhìn ướm thử;

Gấm trong lòng và khi đứng chờ ngây;

Và nhạc phấn dưới chân mình sánh bước

Và tơ giăng trong lời nhỏ khơi ngòi;

Tà áo mới cũng say mùi gió nước;

Rặng mi dài xao động ánh dương vui ".

2. Nguyễn Đăng Mạnh.

-" Vườn trần - hiện tại ".

" Cái tôi cá nhân phải được tồn tại một cách đầy ý nghĩa trong đời sống - đó là một lẽ sống, một lẽ phải mà XD kiên tài bảo vệ suốt cả đời mình, như là đấu tranh cho một bước phát triển đi lên của lịch sử tư tưởng dân tộc ta của thế kỉ này. Nhưng ý nghĩa nhân bản lớn của tư tưởng XD còn là ở chỗ ông muốn khẳng định cá tôi cá nhân ấy trong quan hệ hòa hợp với đời. Con người ấy rất sợ cô độc và khát khao giao cảm với đời, coi đấy là niềm hạnh phúc tuyệt vời trên thế giới này.

VD: "Ta muốn ôm.. hết".

- "Tuổi trẻ - tình yêu".

VD: Thanh niên, Vội vàng - sử dụng danh từ, tính từ ở độ mặn nồng nhất, say đắm nhất, chín muồi nhất (tuần tháng mật, đồng nội xanh rì, cành tơ phơ phất ".

XD đặt con người thành chuẩn mực cho cái đẹp thiên nhiên >< thơ cũ.

VD:

" Lá liễu dài như một nét mi cong

Hơi gió thổi như ngực người yêu mến. "

(Nhị hồ)

Tình yêu bao giờ cũng hướng về cái vô biên - tuyệt đích - toàn bích - tuyệt mĩ - vĩnh viễn → đời người, lòng người" chật "(hữu hạn).

VD:

" Em ơi! Vũ trụ vô cùng

Trong vô tận mà lòng đôi ta

Muốn gần mãi mãi không xa

Muốn ôm nhau mãi - thật là đau thương ".

(Ăn đào để nhớ Sa Pa)

Bộc lộ mãnh liệt - trực tiếp:

" Yêu tha thiết thế vẫn còn chưa đủ

Phải nói yêu, trăm bận đến nghìn lần

Phải mặn nồng cho mãi mãi đem xuân

Đem chim bướm thả trong vườn tình ái

Em phải nói, phải nói và phải nói:

Bằng lời riêng nơi cuối mắt đầu mày,

Bằng nét vui, bằng vẻ thẹn, chiều say

Bằng đầu ngả, bằng miệng cười, tay riết ".

(Phải nói)

- Nhạy cảm với thời gian.

VD:

" Thời gian rót từng giọt buồn khô héo

Sự sống đi như hương cỏ hoa chiều ".

(Giục giã)

" Mau với chứ, vội vàng lên với chứ

Em em ơi tình non sắp già rồi)

(Giục giã)

- Cô đơn.

"Đời chúng ta nằm trong vòng chữ" tôi ". Mất bề nổi ta đi tìm bề sâu nhưng càng đi sâu càng thấy lạnh. Ta thoát lên tiên cùng Thế Lữ, ta phiêu lưu trong trường tình cùng Lưu Trọng Lư. Ta điên cuồng với Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên. Ta đắm say cùng Xuân Diệu. Nhưng động tiên đã khép, tình yêu không bền, điên cuồng rồi tỉnh, say đắm vẫn bơ vơ. Ta ngẩn ngơ buồn trở về hồn ta cùng Huy Cận." (Hoài Thanh)

VD:

"Người ta khổ vì thương không phải cách

Yêu sai duyên và mến chẳng nhằm người

Có kho vàng nhưng tặng chẳng tuỳ nơi

Người ta khổ vì xin không phải chỗ".

(Dại khờ)

"Lòng ta một cơn mưa lũ

Đã gặp lòng em là lá khoai

Mưa biếc tha hồ rơi giọt ngọc

Lá xanh không ướt đến ngoài da".

(Nước đổ lá khoai)

3. Chu Văn Sơn.

- Tình.

"Đúng là trong đời có khối người mang chữ" xuân "trong tên mình. Nhưng có phải ai cũng có cái đời bị cột chặt vào chữ" tình "như Xuân Diệu đâu!".

VD:

"Hãy sát đôi đầu! Hãy kề đôi ngực!

Hãy trộn nhau đôi mái tóc ngắn dài!

Những cánh tay! Hãy quấn riết đôi vai!

Hãy dâng cả tình yêu lên sóng mắt!

Hãy khăng khít những cặp môi gắn chặt

Cho anh nghe đôi hàm ngọc của răng;

Trong say sưa anh sẽ bảo em rằng:

" Gần thêm nữa! Thế vẫn còn xa lắm!" ".

(Xa cách)

" Sinh ra là để dành cho thơ tình, từ lâu, Xuân Diệu đã được người ta phong tặng những danh hiệu xứng đáng: "Hoàng tử của tình yêu", "ông vua thơ tình", "đệ nhất tình nhân"! Những danh hiệu được tấn phong kia không chỉ do cao hứng, trái lại, hoàn toàn có căn cứ ở số lượng và chất lượng, ở tính chất và tinh chất, ở nồng độ và cường điệu của tiếng thơ XD viết về tình yêu.

* * * Tôi muốn đề cập XD ở một bình diện khác: Riêng một chữ "tình" thôi. Ban đầu, chữ "tình" kia đã là một đặc sản oan trái của con người XD, về sau khi đã lâm vào cõi sáng tạo, thì chính chữ "tình" ấy đã làm nên diện mạo và tầm vóc của XD. Nói khác đi, chữ "tình" này đã sáng tạo nên XD. Nó vừa năn nỉ khêu gợi vừa ngoảnh mặt phụ bạc. Nó biến XD thành vị hoàng tử của vương quốc ái tình, cũng khiến ông luôn bị vây khốn và lưu đày trong vòng ái ân. Nó biến ông thành tình nhân mà cũng thành nạn nhân của tình ái. Nó buộc ông thành thi nhân, đồng thời thành triết nhân của tình yêu. Cho nên, nói XD là tù nhân của một chữ "tình" có lẽ đầy đủ hơn - tù nhân tự nguyện mà cũng là định mệnh. Như là nghiệp dĩ vậy. Thi sĩ đã đăng quang và đã bị cầm tù trong cùng một chữ "tình". Ra ngoài chữ "tình", XD đánh mất mình."

- Tôi - em - thế giới.

Tôi - tình nhân.

Em - giai nhân.

Thế giới - mảnh vườn tình ái/sa mạc cô liêu.