Trần Tế Xương còn được biết đến với bút danh Tú Xương, là một nhà châm biếm nổi tiếng ở Việt Nam. Ông thuộc dòng dõi nho gia. Ông đi học sớm và cũng sớm nổi tiếng thông minh. Sinh thời, nhà thơ sáng tác dường như chỉ để tiêu sầu hoặc mua vui, thơ làm đọc lên cho vợ con, bạn bè nghe, rồi tùy ý truyền bá. Nói đến tài làm thơ của Tú Xương, nhiều người đã đặc biệt chú ý đến sự kết hợp hài hòa giữa các yếu tố hiện thực, trào phúng và trữ tình, trong đó trữ tình là gốc.

Dưới đây là một số tác phẩm nổi bật của ông.

Thương vợ

Quanh năm buôn bán ở mom sông,

Nuôi đủ năm con với một chồng.

Lặn lội thân cò khi quãng vắng,

Eo sèo mặt nước buổi đò đông.

Một duyên, hai nợ, âu đành phận,

Năm nắng, mười mưa, dám quản công.

Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,

Có chồng hờ hững cũng như không.

(Còn nữa)

Văn tế sống vợ

Con gái nhà dòng, lấy chồng kẻ chợ

Tiếng có miếng không, gặp chăng hay chớ

Mặt nhẵn nhụi, chân tay trắng trẻo, ai dám chê rằng béo rằng lùn?

Người ung dung, tính hạnh khoan hòa, chỉ một nỗi hay gàn hay dở!

Đầu sông bãi bến, đua tài buôn chín bán mười

Trong họ ngoài làng, vụng lẽ chào dơi nói thợ

Gần xa nô nức, lắm gái nhiều trai

Sớm tối khuyên răn, kẻ thầy người tớ

Ông tu tác cửa cao nhà rộng, toan để cho dâu

Anh lăm le bia đá bảng vàng, cho vang mặt vợ

Thế mà:

Mình bỏ mình đi, mình không chịu ở

Chẳng nói chẳng rằng, không than không thở.

Hay mình thấy tớ: Nay Hàng Thao, mai phố Giấy mà bụng mình ghen?

Hay mình thấy tớ: Sáng Tràng Lạc, tối Viễn Lai, mà lòng mình sợ?

Thôi thôi

Chết quách yên mồ

Sống càng nặng nợ

Chữ nhất phẩm ơn vua vinh tứ, ngày khác sẽ hay

Duyên trăm năm ông Nguyệt xe tơ, kiếp này đã lỡ

Mình đi tu cho thành tiên thành phật, để rong chơi Lãng Uyển, Bồng Hồ

Tớ nuôi con cho có rể có dâu, để trọn vẹn đạo chồng nghĩa vợ.

Trời đất sinh ra chán vạn nghề

Làm thầy làm thợ với làm thuê

Đố ai mà được như ông nhỉ

Sáng vác ô đi tối vác về.

(Còn nữa)

Trăm kiếp khổ gì hơn thi hỏng

Hỏng khoa này khất vợ gắng khoa sau

Miệng cười vui, bụng ngậm ngùi đau

Câu khiển hứng ra màu cảm khái

Cũng có lúc ngoảnh đầu toan cãi

Hỏi ông xanh sao lại thế này ư?

Đã sinh ra, chân không què, tai không điếc, mắt không mù

Nợ trần thế trả bù chi mãi mãi

Ừ bĩ, thái, lẽ trời cũng phải

Lạy ông xanh trang trải chóng đi cho

Cuộc công danh nhỏ nhỏ, to to

Trang trắng nợ, kéo một hò lên vận đỏ

Hồi thủ hồng trần nhưng tự đố

Mai tâm hoàng quyển túc khai nham

Mở sách ra tính tính, toan toan

Rút cục lại đã thua ai ngàn với vạn

Thôi chẳng qua mai vi tảo, cúc vi trì, hạnh vi vãn

Cuộc trung niên còn chán cái phong lưu

Rồi cũng cờ, cũng biển, cũng cõng, cùng lọng, cùng hèo

Cũng giương mắt ếch, vểnh tai mèo trong cõi tục

Trong thiên hạ một trăm người, chín mươi chín người mắt đục

Dù ai khen, ai khúc khích mặc thay ai

Ai ơi, cố lấy kẻo hoài.

Nhà nho giả danh

Hỏi thăm quê quán ở nơi mô?

Không học mà sao cũng gọi "đồ"?

Ý hẳn người yêu mà gọi thế,

Hay là mẹ đẻ đặt tên cho?

Áo quần đinh đáo trông ra "cậu".

Ăn nói nhề nhàng khác giọng ngô.

Hỏi mãi mới ra thằng bán sắt,

Mũi nó gồ gồ, trán nó giô.

(Còn nữa)

Kể đã ba mươi mấy tuổi rồi,

Tôi ngồi tôi nghĩ cái thằng tôi.

Mấy khoa hương thí không đâu cả,

Ba luống vườn hoang bán sạch rồi.

Gạo cứ lệ ăn đong bữa một,

Vợ quen dạ đẻ cách năm đôi.

Bắc thang lên hỏi ông trời nhẽ:

Trêo ghẹo người ta thế nữa thôi?

Lẳng lặng mà nghe nó chúc nhau:

Chúc nhau trăm tuổi bạc đầu râu.

Phen này ông quyết đi buôn cối,

Thiên hạ bao nhiêu đứa giã trầu.

Lẳng lặng mà nghe nó chúc giàu:

Trăm, nghìn, vạn mớ để vào đâu?

Phen này, ắt hẳn gà ăn bạc,

Đồng rụng, đồng rơi, lọ phải cầu.

Lẳng lặng mà nghe nó chúc sang:

Đứa thì mua tước, đứa mua quan.

Phen này ông quyết đi buôn lọng,

Vừa bán vừa la cũng đắt hàng.

Lẳng lặng mà nghe nó chúc con:

Sinh năm đẻ bảy được vuông tròn.

Phố phường chật hẹp, người đông đúc,

Bồng bế nhau lên nó ở non.

Bắt chước ai ta chúc mấy lời:

Chúc cho khắp hết ở trong đời.

Vua, quan, sĩ, thứ, người muôn nước,

Sao được cho ra cái giống người.

Một trà, một rượu, một đàn bà

Ba cái lăng nhăng nó quấy ta

Chừa được cái gì hay cái nấy

Có chăng chừa rượu với chừa trà!

Trời không chớp bể với mưa nguồn

Đêm nảo đêm nao tớ cũng buồn

Bối rối tình duyên cơn gió thoảng

Nhạt phèo quang cảnh bóng trăng suông

Khăn khăn, áo áo, thêm rầy chuyện

Bút bút, nghiên nghiên khéo giở tuồng

Ngủ quách sự đời thây kẻ thức

Bên chùa chú trọc đã hồi chuông.