Vì có cha con Henrique đến chơi, Eva ham vui nên đã phí sức nhiều trong những lúc phi ngựa, đùa giỡn. Khi cha con ông bác trở về thì Eva cũng bắt đầu thấm mệt, sức khỏe suy yếu thêm lên.

Hai ngày tiếp, em nằm trong phòng, không bước ra khỏi cửa. Ông Clare dù đã biết con vướng phải thứ bệnh ngặt nghèo nhưng trước nay ông luôn luôn từ chối việc mời bác sĩ khám cho con. Để biết sự thật đau lòng ấy ư? Ông không thể chịu nổi điều này, vì vậy ông chần chờ cho đến tận bây giờ, không thể nào trì hoãn nữa: Ông phải cho mời bác sĩ.

Marie Saint Clare, người mẹ vốn không chút trách nhiệm gì đối với con gái, thậm chí bà không nhận thấy là sức khỏe con bị hăm dọa thật sự, vì.. than ơi, bà đang bận chú ý đến vài chứng bệnh mới mà bà tin là mình vừa vướng phải. Người đàn bà ích kỷ đó lúc nào cũng đinh ninh mình là người khổ sở, bất hạnh nhất trên đời. Tuy nhiên bà ta lại không chịu tin rằng xung quanh bà, có thể có người đau ốm, khổ sở. Nếu nghe ai nói đến điều ấy, lập tức bà cho kẻ ấy hoặc thiếu nghị lực hoặc lười biếng. Bà nhất định là mình nghĩ đúng.

Cô Ophélia đã nhiều lần nhắc nhở bà chú ý đến sức khỏe đứa trẻ, song bà ta thản nhiên nói:

- Tôi có thấy nó đau ốm gì đâu mà chị lo? Nó chạy nhảy, chơi đùa luôn.

- Nhưng mợ không thấy nó ho khúc khắc sao? Hơi thở nó đứt quãng..

- Chứng ho ấy hở? Ăn thua gì.. Tôi ho cả đời. Hồi bằng tuổi con Eva có một lần tưởng tôi kiệt sức rồi đây, con Mammy thức canh chừng tôi suốt đêm. Ôi! Cái thứ ho đó mà nghĩa lý gì?

- Nhưng đêm cháu nó đổ mồ hôi..

- Tôi, tôi đổ mồ hôi suốt mười năm đây chị ơi! Chị biết không: Áo quần ngủ của tôi ướt đầm, Mammy phải đem phơi khăn trải giường tôi nữa kia. Thứ mồ hôi của con Eva ăn thua gì, đâu có bao nhiêu..

Ophélia thôi không đả động đến việc này với người mẹ nữa. Rồi khi Eva bệnh nặng, bác sĩ xác nhận thì bà đổi giọng, rằng là mình biết rõ mọi điều, rằng mình linh cảm bất hạnh sắp đến, rằng mình là người mẹ đau khổ nhất, rằng mình đã đau yếu như vậy mà phải chứng kiến đứa con yêu độc nhất chết trước mình.

Suốt đêm, bà ta hành hạ Mammy phải thức hầu mình, còn ban ngày thì không ngớt gào khóc, rên than về cái tai họa khủng khiếp này.

- Marie em! Đừng vội thất vọng..

Clare dỗ dành vợ, bà ta la lên:

- Anh Clare, anh không có quả tim của một người mẹ. Anh không chịu hiểu em, không bao giờ anh chịu hiểu nỗi đau đớn của em.

- Marie ơi! Em đừng nói thế, còn nước còn tát, bệnh nào rồi cũng có thuốc chữa chứ.

- Em không hiểu sao anh có thể thản nhiên trong khi tình trạng sức khỏe đứa con yêu của ta đã đến mức này. Em đâu được như anh? Em đau đớn vô cùng, chưa bao giờ em khổ đến thế này, em đã quá sức chịu đựng.

Mọi người trong nhà đều mong Marie bình tĩnh bởi ai cũng khổ sở trước cảnh này, nhưng bà ta lại làm cho náo loạn thêm, căng thẳng thêm bầu không khí xung quanh, vì tính nết khó chịu của bà ta. Bà ta làm như thể tất cả mọi người đều lạnh nhạt trước nỗi khổ sở của mình, như không ai biết xúc cảm cả.

Em Eva nghe được, em rất thương mẹ, âm thầm khóc vì nghĩ là mình vô tình làm mẹ đau lòng.

° ° °

Hai tuần lễ sau đó, bỗng tình trạng sức khỏe của con bệnh thay đổi làm cho ai nấy cùng mừng rỡ: Con bệnh tưởng như không chống nổi với tử thần đột nhiên lại bình phục chóng váng, bất ngờ, Eva đi lại như thường và em còn ra vườn chơi giây lát nữa. Em cười đùa vui vẻ làm ba em hết sức sung sướng, ngỡ rằng em đã thoát khỏi nguy hiểm, khoe với mọi người.

Chỉ duy có hai người không vui được: Bác sĩ và cô Ophélia, vì họ hiểu một cách sáng suốt điều gì sẽ đến.

Và còn một người thứ ba cũng không lầm, đó là chính Eva. Em biết trước rằng em sẽ chết, nhưng em vẫn dịu dàng, bình tĩnh như thường. Em tin là em sẽ lên Thiên đàng. Phải! Và chắc chắn em sẽ bình thản đi dần cái chết hơn nếu em không nghĩ đến những người thân yêu mà em sắp phải lìa bỏ, nhất là ba em, người mà em yêu kính nhất đời.

Em cũng thương yêu mẹ mặc dù cái tính ích kỷ khó chịu của bà, Eva vẫn cho là mẹ mình rất tốt, bà có lý. Em tự nhủ rằng mẹ em rất đáng yêu, dù đôi khi nó không cắt nghĩa được vì sao.

Eva cũng thương đám nô lệ, vì em biết em là ánh sáng, là nguồn an ủi đối với họ.

Em thật lòng muốn làm một cái gì để giúp đỡ những người nô lệ, không chỉ riêng nô lệ của cha em mà là tất cả các nô lệ khác, để bù vào nỗi thiệt thòi, bất công mà họ gánh chịu. Tuy nhiên sức khỏe em không cho phép em thực hiện được thiện chí ấy.

Một hôm, trong lúc đọc Thánh kinh, em ngừng lại nói với bác nô lệ:

- Bác Tom ơi, cháu biết rồi, cháu biết tại sao Chúa Jésus chịu chết vì chúng ta..

- Tại sao, Eva nói nghe coi!

- Tại vì.. tại vì chính cháu đây, cháu cũng muốn vậy.

- Eva! Em giải thích rõ coi, tôi không hiểu ý em.

- Cháu không thể giải thích rõ ràng, nhưng bác Tom ơi, bác còn nhớ chứ: Khi mình đi dưới tàu đó.. Kẻ thì mất chồng, người thì mất mẹ, có nhiều bà mẹ khóc vì bị bắt mất con. Cháu thấy họ khốn khổ quá. Bác Tom ơi! Cháu không bao giờ quên những cảnh đó. Cháu cảm thấy sung sướng mà chết, nếu cái chết của cháu có thể chấm dứt được tình trạng đau lòng cháu đã chứng kiến ngày nào. Phải! Cháu nói thật đó, bác Tom! Cháu thật lòng muốn chết vì họ!

Eva nói, giọng em nhiệt thành, cảm động, bàn tay nhỏ nhắn xanh xao đặt trong bàn tay to lớn của bác Tom.

Tom nhìn em bằng đôi mắt yêu kính. Nghe cha gọi, cô bé đứng lên vào nhà, Tom ngồi lặng nhìn theo em và đưa tay lên lau mắt.

Một chốc sau, ông Clare nói với vú Mammy:

- Tôi nghĩ rằng ta cố giữ con bé lại trần thế một cách vô ích thôi. Thiên Chúa đã khắc dấu của Ngài lên trán nó.

Mammy đưa hai tay lên trời:

- Thưa ông, quả vậy, tôi cũng nói như ông mãi. Em không giống các em bé bình thường khác. Trong mắt em có một cái gì thật huyền diệu. Tôi vẫn hay thưa bà như thế. Bây giờ chắc ngày đó đã sắp đến.. ai cũng nhận thấy điều này. Tội nghiệp con chiên bé nhỏ của Chúa!

Eva lại cạnh cha ở hành lang, mặt trời lặn chiếu xuyên phía sau em, làm cho suối tóc vàng óng bồng bềnh, má em ửng hồng và cơn sốt âm ỉ trong người em làm cho ánh mắt em rực sáng khác thường:

- Con yêu quý của ba! Mấy hôm nay con có vẻ khá lắm. Có phải con khỏe nhiều không?

- Thưa ba! - Eva nói với cha quả quyết - Con có vài điều cần thưa với ba đã lâu rồi. Con muốn thưa ngay bây giờ, trước khi con kiệt sức.

Saint Clare cảm thấy run sợ hồi hộp trước những lời này. Eva ngồi lên đầu gối cha, tựa cái đầu nhỏ nhắn vào ngực ông, tiếp:

- Ba ơi, ba lo lắng cho con nhiều quá, nhưng vô ích đã đến lúc con sắp phải xa ba.. Con sẽ đi và không bao giờ trở về nữa, ba ơi!

Em ngừng lại thở dài. Người cha cố gắng nói với con bằng giọng hết sức vui vẻ, nhưng sự xúc động làm ông run run:

- Xem kìa! Con yêu quý của ba! Sao con lại nghĩ quẫn thế? Sao con tỏ ra nản lòng? Phải chiến đấu chứ! Đừng để những tư tưởng đen tối ám ảnh chứ. Này Eva, ba mua cho con một pho tượng nhỏ..

Em nhẹ nhàng gạt pho tượng ra một bên:

- Ba ơi! Ba lầm rồi: Con không khỏe được đâu. Con sắp xa ba thật rồi. Con không tiếc gì đâu, con chỉ thương ba thôi, phải! Con chỉ buồn vì phải xa ba và những người thân yêu. Nhưng con sẽ đi xa, thật xa..

- Con ơi! Sao con nghĩ kỳ vậy? Con xem, ai cũng thương yêu con, con được chiều chuộng, sung sướng, con có thiếu thốn gì đâu?

- Vì những người con thương yêu, con bằng lòng ở lại. Ba ơi, ba không hiểu: Có nhiều điều làm con buồn lòng lắm, nên con không thiết sống mà con lại cũng không muốn xa ba. Vì vậy mà con rất khổ tâm.

- Eva, con nói gì vậy? Ai đã làm cho con phải khổ tâm?

- Chúa ơi! Những điều đó đầy dẫy và xảy ra mỗi ngày. Con buồn vì thương xót đám nô lệ. Họ thật tốt, họ dễ mến. Con mong muốn họ được tự do.

- Eva, con nhìn xem: Họ vẫn được sung sướng trong nhà ta mà, ba có xử tệ với họ đâu?

- Thưa ba, đúng vậy. Nhưng nếu sau này xảy ra chuyện gì cho ba thì họ sẽ ra sao? Rất ít người có lòng tốt giống ba, như bác Alfred đó, như mẹ con nữa. Bộ không có cách nào để trả cho nô lệ tự do sao?

- Khó mà thi hành được lắm, con ơi! Cả thế giới đều lên án chế độ nô lệ. Cả ba nữa, ba cũng chống lại điều này, ba thật lòng mong muốn không còn một người nô lệ nào trên quả đất, nhưng làm thế nào để thực hiện được, điều đó không phải là việc dễ.

- Ba ơi, ba rất tốt, rất đáng yêu, ba lại biết cách nói làm cho người ta xúc động. Ba có thể bỏ chút thì giờ khuyến khích mọi người làm điều đó hay không? Khi con chết rồi, xin ba hãy vì tình thương con mà làm điều tốt. Con rất muốn, làm điều này, thưa ba!

- Chết? Khi con chết? Sao con có thể nói với ba câu này, hở con? Con có biết rằng con là tất cả cái gì quý báu của ba trên đời?

- Ba này, vú Mammy cũng thương yêu con vú, vú thường khóc mỗi lần nhắc đến con vú. Bác Tom cũng rất yêu thương con bác mà bác phải xa cách chúng. Ba ơi! Thật là khủng khiếp khi phải chứng kiến những việc như thế mỗi ngày.

Giọng người cha trìu mến:

- Eva con! Đừng buồn nữa, đừng nói đến chết chóc nữa. Ba hứa với con rằng ba sẽ làm tất cả những gì con muốn.

- Ba yêu dấu! Ba hứa với con đi! Hứa rằng bác Tom sẽ sớm được tự do..

Em ngập ngừng không chịu nói hết câu. Sau đó một lát, em mới tiếp:

- Sớm.. trước khi ra đi.

- Được! Ba hứa với con, ba sẽ làm những gì con muốn.

- Ba ơi! Con ao ước có ba cùng đi với con.

Eva nói, áp má vào má ba, đôi má đang hâm hấp nóng.

- Đi đâu, hở con?

- Đi đến cõi Thiên đàng, ở đó là nơi yên ổn, đầy tình thương yêu và hòa bình. Ba không muốn đi với con ư?

Giọng em ngây thơ, tin tưởng. Ông Clare ôm chặt con vào lòng không trả lời. Eva nhắc lại:

- Ba sẽ đi với con chứ, thưa ba?

- Rồi ba sẽ đi với con. Ba không quên con đâu.

Trời tối dần, bóng tối phủ vây cha con họ, nhưng ông Clare vẫn ngồi yên ôm chặt lấy đứa con yêu. Ông không còn nhìn thấy đôi mắt sâu thẳm của em nữa, nhưng tiếng nói em vẫn vọng vào tai ông, tưởng như giọng nói của Thiên thần. Rồi ông như nhìn thấy ngày phán xét cuối cùng, rồi ông nhìn thấy cả quá khứ mình đang tuần tự diễn ra trước mắt. Ông như nghe mẹ ông cầu nguyện, hồi tưởng lại những nguyện vọng lúc thiếu thời..

Ông bế con vào nhà, cho phép người hầu phòng đi nghỉ và vẫn ôm con trong tay cho đến khi nó ngủ thật say.

Phòng ngủ của Eva rất rộng, hướng ra phía hành lang, một phía ăn thông với phòng ba mẹ em và một phía ăn thông phòng cô Ophélia. Cha em rất hài lòng vì gian phòng trang trí rất hợp với con gái ông.

Cửa sổ treo màn lụa màu trắng và màu hồng. Tấm thảm, kiểu tân Ba Lê, giữa là những chùm hoa hồng rực rỡ, xung quanh viền lá và những nụ hồng. Giường ghế dựa, làm bằng tre nhưng cách chế biến thật tinh xảo, khéo léo. Phía đầu giường một cái đế bằng bạch ngọc trên đó đặt một tượng Thiên thần xinh xắn đang giương cánh tay cầm một vòng hoa kết bằng lá sim.

Từ vòng hoa ấy phủ xuống giường một cái mùng the hồng có kẻ sọc bằng chỉ bạc. Ghế trường kỷ cũng bằng tre, trên đó đặt thêm vài cái gối dựa bọc gấm hồng, thêu rất công phu, màu sắc trang nhã hợp với màu giường.

Giữa phòng, trên cái bàn tre nhỏ, có lọ hoa, trong lọ luôn luôn cắm đầy hoa và vài cuốn sách, vài món nữ trang nho nhỏ, một cái giá sách bằng ngà voi chạm trổ tỉ mỉ. Ba em đã cho em cái bàn này khi em bắt đầu tập viết.

Trên lò sưởi có một tượng nhỏ Chúa Jesus đang kêu gọi đám trẻ con, mỗi bên là những bình đá hoa. Tom rất sung sướng được lãnh việc cắm hoa vào các bình ấy mỗi sáng. Ngoài ra, phòng còn treo nhiều tranh vẽ những đứa trẻ trong nhiều tư thế khác nhau rất linh động, xinh xắn. Tóm lại, nhìn quanh phòng, chỗ nào ta cũng bắt gặp những hình ảnh của tuổi trẻ, của sắc đẹp và sự thanh bình.

Mỗi sáng thức dậy, Eva thường nhìn những vật trưng bày tại đây và những đồ vật ấy gợi cho em nhiều ý tưởng dịu dàng, thuần khiết.

Cái sức khỏe phục hồi vừa qua của Eva như ngọn đèn tàn trước gió, bây giờ thì em yếu quá, rất ít khi em ra hiên như dạo trước, mắt sâu thẳm của em không ngớt hướng ra phía cái hồ, nơi những tia nước phun lên và rơi xuống đều đặn.

Một buổi xế kia, cuốn Thánh kinh mở trước mặt, bàn tay xanh gầy của em thong thả lật từng trang. Bỗng, Eva nghe tiếng mẹ em quát the thé:

- Con quỷ kia! Lại phá phách nữa phải không?

Tiếng theo đó là tiếng nổ ròn của một cái tát và tiếng nói quen thuộc của Topsy:

- Thưa bà, con.. mang hoa vào cho cô Eva.

- Khéo bào chữa nhỉ! Eva đâu cần thứ hoa mày hái, đồ vô tích sự!

Eva vội vàng rời ghế bước lại, can thiệp:

- Thưa mẹ, con cần thứ hoa đó lắm, cho con đi mẹ! Con rất thích.

- Sao? Phòng con đầy hoa rồi mà.

- Thưa mẹ, không dư đâu. Topsy ơi! Chị đem đến cho tôi đi!

Topsy đến gần Eva đưa bó hoa vừa hái cho em, nét mặt ủ dột, ngượng ngập, đầu cúi thấp, không giống như xử chỉ của nó thường ngày. Eva đón lấy bó hoa ngắm nghía và khen:

- Đẹp quá! Topsy! Cảm ơn chị! Chị biết lựa hoa đấy, mỗi ngày chị nhớ hái cho tôi một bó như thế này nhé?

Topsy có vẻ sung sướng. Bà Clare cau có nói:

- Thật điên khùng! Con cần gì thứ hoa đó chứ?

- Xin mẹ cứ mặc con. Con muốn chị ấy hái hoa cho con, mẹ không thích sao? Thưa mẹ?

- Tùy con đấy, cưng của mẹ! (bà quay sang Topsy) Topsy, mày có nghe cô bảo gì không? Làm theo ý cô đi!

Topsy nhìn xuống đất, dáng bộ kính cẩn và nó quay đi, Eva nhận thấy nước mắt nó chảy ròng ròng xuống đôi má đen đủi.

- Mẹ ơi! Con biết rằng chị ấy muốn làm một cái gì cho con.

Người cha lặng lẽ nhìn mớ tóc dài óng ả của con lần lượt bị đứt rời, rơi lả tả xuống gối em, và em nhặt lên cầm trong tay, quấn vào những ngón tay nhỏ bé của mình một cách trìu mến, rồi em nhìn cha em.

Vào lúc đó, bà Marie bước vào, rên rỉ:

- Đúng là tôi đã nói mà! Chính điều này làm tôi thêm đau yếu và mau đi dần đến cõi chết, mà có ai chịu nghe tôi đâu. Clare, rồi anh sẽ thấy là tôi nói không sai! - Giọng bà Marie đay nghiến.

- Phải! Bà thì bao giờ mà nói sai được? Nhưng này, bà nói đúng như vậy chắc bà thích lắm hở?

Giọng ông chua chát. Bà vợ thì tựa người vào ghế dựa, lấy khăn tay che mặt lại.

Đôi mắt trong xanh của Eva hết nhìn cha lại nhìn sang mẹ, vẻ mặt buồn rầu. Trong cái nhìn ấy có cái gì thoát tục, hiểu biết.. hiểu biết cả sự khác biệt giữa mẹ và cha.

Rồi em chợt ra hiệu cho cha lại gần, ngồi cạnh em:

- Ba ơi, con biết sức khỏe của mình. Con biết con sẽ chết. Sức khỏe con tàn tạ dần. Có nhiều điều con cần làm và cần nói. Thật vậy, mà ba lại không muốn nghe con. Con không thể làm khác hơn, ba ơi! Ba nghe con bây giờ chứ?

Ba em trả lời, một tay che mặt, một tay nắm tay con:

- Con nói đi! Ba sẵn sàng nghe con!

- Thưa ba, con muốn nhìn mặt moi người trong nhà ta một lần, con có vài điều cần nói với họ.

- Được!

Người cha thổn thức nghẹn ngào.

Cô Ophélia đi thông báo, chỉ lát sau tất cả nô lệ đều đủ mặt, vây quanh cạnh giường em.

Eva ngồi dựa ra nệm, tóc xõa quanh mặt, đôi mắt đỏ ửng một cách khác lạ tương phản với màu da trắng thường ngày, tay chân và thân hình em gầy guộc một cách thảm thương, nhưng đôi mắt linh động lại càng như to hơn, sâu thẳm và cái nhìn trìu mến chứa chan tình cảm. Cái nhìn đó làm cho bọn nô lệ xúc động đến nghẹn ngào, họ trao đổi nhau những cái nhìn và cúi đầu, im lặng.

Chao ơi! Khuôn mặt xinh xắn đó, mớ tóc óng ả đó.. hiện giờ đã bị cắt ngắn và đặt lên gối. Cha thì che mặt lại, mẹ thì khóc rưng rức. Cảnh tượng não lòng làm sao, sự im lặng thê thảm làm sao.

Em ngồi thẳng lên, nhìn kỹ từng người với vẻ mặt không sao tả nổi, nhiều phụ nữ phải lấy tạp dề che mặt lại. Eva nói với họ:

- Tôi gọi các bạn lại đây, vì tôi thương yêu các bạn lắm. Phải! Tôi yêu tất cả các bạn và tôi có vài điều cần nói với các bạn vì tôi sắp lìa bỏ nơi này, lìa bỏ các bạn. Trong vài ngày nữa thôi..

Tiếng khóc tập thể bật lên cùng khắp làm Eva phải ngừng lại một lúc, rồi em nói tiếp, giọng em làm cho họ im bặt, lắng nghe:

- Tôi biết, tôi biết rõ các bạn rất thương tôi!

- Đúng vậy: Chúng tôi rất quý cô! Chúng tôi đều chúc lành cho cô!

Cả bọn cùng đồng thanh.

- Tôi biết mà! Nội đây, không một ai là không quý mến tôi, ai cũng tốt với tôi cả. Tôi sẽ tặng các bạn một vật để sau này nhìn thấy nó, các bạn sẽ nhớ đến tôi, nhớ rằng tôi luôn luôn thương nhớ các bạn. Tôi sẽ lên Thiên đàng và tôi cũng mong gặp các bạn trên ấy..

Thật là một quang cậnh cảm động, không bút nào tả xiết: Đám nô lệ vây quanh em, mắt mờ vì lệ, họ chen nhau để nhận từ tay cô chủ nhỏ cái dấu hiệu cuối cùng của tình thương. Họ quỳ xuống, khóc nức lên, cầu nguyện cho em và hôn tà áo trinh trắng của em.

Ophélia biết rằng Eva sẽ mệt thêm vì chuyện này, cô khuyên mọi người nên lui ra sau khi nhận được món tóc nhỏ Eva cho họ. Cuối cùng đến Tom và vú Mammy, Eva bảo Tom:

- Bác Tom ơi! Cầm lấy đi! Cháu dành cho bác chút tóc đẹp nhất. Này bác, cháu rất sung sướng khi nghĩ rằng cháu sẽ gặp bác trên Thiên đàng (với vú Mammy). Vú ơi! Vú thật tốt và dễ thương, con cũng biết là vú sẽ được Thiên đàng với con.

- Eva ơi! Tôi làm sao sống nổi nếu không còn em? Em mất đi thì tôi còn gì ở đây nữa, em ơi!

Mammy khóc nghẹn ngào. Cô Ophélia đẩy nhẹ Tom và Mammy ra ngoài. Cô tưởng là mọi người đi hết rồi, song quay lại, cô chợt thấy Topsy, cô hỏi nó:

- Ủa, mày lại đây từ lúc nào?

Topsy lau nước mắt:

- Thưa cô, con ở kia kìa.

Và nó lại gần Eva:

- Eva ơi! Em là đứa ngỗ ngược, nhưng.. cô có cho em chút tóc không?

- Sao không, chị Topsy! Tôi cũng có dành cho chị. Tôi không quên ai cả. Này, mỗi lần nhìn tóc tôi chị hãy cố gắng giữ mình thành cô gái ngoan. Chị nhớ nhé, tôi rất yêu thương chị!

- Tôi sẽ cố, mà chắc là khó lắm, cô Eva ơi!

- Chúa sẽ giúp chị, Ngài sẽ thương mà giúp chị!

Topsy lấy tạp dề che mặt lại, cô Ophélia dắt nó đi ra trong lúc nó nâng niu món tóc như báu vật. Cô Ophélia đóng cửa lại. Từ nãy giờ, bà cô không hề khóc, song cô lo lắng cùng cực cho sức khỏe của Eva.

Saint Clare, người cha đau khổ ngồi lặng không nhúc nhích suốt buổi và tận bấy giờ vẫn ngồi yên, che mặt.. Eva đặt tay vào tay cha:

- Này ba của con! Ba yêu quý của con ơi!

Ba em khẽ rùng mình, giây sau, ông mới hỏi con:

- Con không cho ba một ít tóc của con ư?

Ông gượng cười, nụ cười héo hắt.

- Thưa ba, phần còn lại là của ba mẹ, nhưng thưa ba, ba nên đưa cho cô Ophélia đáng yêu một ít. Con, con chỉ sợ sau khi con chết rồi, mấy người nô lệ đáng thương kia sẽ bị bỏ quên nên tự tay con, con phải cho họ.

° ° °

Eva suy yếu nhanh chóng. Hy vọng tàn rồi. Gian phòng xinh xắn ngày nào giờ trở thành phòng bệnh.. Ngày đêm, cô Ophélia tận tình săn sóc đứa cháu đáng thương. Cô cẩn thận, chu đáo không khác chi một y tá lành nghề, tận tâm.

Bác Tom luôn luôn có mặt để chờ dịp được hầu hạ em, vị Thiên thần khả kính của bác. Eva tỏ ra trầm tĩnh, sẵn sàng chờ cái chết đến.

Bác dìu em hay bế em ra vườn, đi dạo dưới mấy cây cam, khi thì bác hát cho em nghe những bài Thánh ca mà cả hai cùng thích.

Đôi lúc ông Clare bế con mình, nhưng ông mau mệt, Eva bảo cha:

- Ba ơi, để bác Tom bế con. Bác Tom dễ thương lắm, bác thích bế con lắm. Bác luôn luôn muốn giúp con, bác muốn làm cho con bất cứ điều gì.

- Còn ba, thì sao?

- Ồ, ba thì ba làm cho con tất cả. Đối với con, ba là tất cả cái gì quý báu. Nhưng bác Tom mạnh hơn ba, bác không mau mệt như ba.

Mà không chỉ mình bác Tom là muốn được săn sóc Eva, tất cả mọi người đều muốn thế, vú Mammy còn muốn hơn ai hết.

Vú luôn luôn nghĩ đến cô chủ đáng yêu nhưng vú không có cơ hội nào cả. Mẹ Eva cần vú suốt ngày cũng như đêm. Đang giữa khuya, bà ta đánh thức vú dậy để đấm bóp, sai khiến một điều gì đó. Khi thì tìm cái khăn tay, khi thì vì một tiếng động, khi thì kéo màn lên để căn phòng được sáng, khi thì buông màn xuống vì chói mắt bà. Hết việc này, đến việc kia.

Không bao giờ vú có thể hở tay giây phút để sang thăm Eva, chỉ khi nào bà chủ sai việc gì đi ngang phòng em, vú đưa mắt nhìn vào, thế thôi. Thế mà vẫn chưa hài lòng, bà kêu than.

- Khổ thân tôi: Đã yếu ốm, đau bệnh mà còn mệt vì đứa con yêu nữa. Tôi thật quá khổ.. cô đơn, không ai ngó ngàng đến.

Saint Clare không nhịn được, ông bảo vợ:

- Tôi tin là chị Ophélia đã giúp mình nhiều về việc này, chị ấy săn sóc con cho em..

- Anh là đàn ông nên anh đâu có biết gì? Làm sao người mẹ không lo lắng khi con mình trong tình trạng như thế này? Em làm sao mà bình tĩnh nổi như anh chứ?

Saint Clare chỉ cười nhạt không trả lời vợ. Đau khổ tột cùng vì cái chết sắp đến của đứa con độc nhất, đứa con ông coi quý hơn mọi thứ trên đời, song ông cố gắng vượt bực để bình tĩnh chịu đựng, mặc cho bà vợ lắm lời tha hồ dằn vặt ông.

Bác Tom được Eva tâm sự tất cả mọi điều, cả những điều mà em sợ là cha buồn lòng, không dám nói ra. Tom biết thần chết lởn vởn đâu đây, sẵn sàng giơ lưỡi hái ra.. nên bác không ngủ trong căn phòng riêng nữa, suốt đêm bác túc trực ở hành lang, canh chừng mỗi tiếng động khẽ ở phòng Eva. Một đêm, cô Ophélia tỏ ý không bằng lòng điều này, cô bảo là con chiên ngoan đạo phải ngủ trong phòng mình tử tế, không có cái lối bạ đâu nằm đó như thể là con vật, v. V..

- Thưa cô, có chứ, tôi ngủ trong phòng đàng hoàng, nhưng thưa cô, hiện giờ thi..

- Hiện giờ thì sao?

- Xin cô làm ơn nói nhỏ, tôi không muốn đến tai ông Clare, thế này này: Tôi nghĩ là phải canh chừng em Eva.

Cô Ophélia đưa mắt nhìn bác nô lệ trung thành và hiểu câu nói nửa chừng ấy, cô không bất bình nữa, trái lại cô hết sức cảm kích vì sự tận tâm của bác ta.

Một buổi chiều, Eva có vẻ khỏe hơn thường lệ, em ngồi lên, sửa soạn, sắp xếp mọi vật của mình, đồ trang sức, đồ chơi quý giá, chỉ định từng cái cho từng người. Em có vẻ vui thích, phấn khởi làm cho cha em lại một lần nữa, tự dối lòng: "Chắc con ta qua khỏi, chắc nó sẽ mạnh..".

Nửa đêm hôm ấy, giờ phút em trút linh hồn sắp điểm, bức màn chia cách hiện tại và tương lai vĩnh cửu sắp buông!

Bác Tom nghe tiếng cửa phòng bật mở, tức thì bác hiểu gì rồi, cô Ophélia gọi bác:

- Tom ơi! Mời bác sĩ, mau lên!

Rồi cô qua phòng Saint Clare:

- Clare, sang đây mau!

Chỉ giây lát Tom cùng bác sĩ vào phòng, ông thầy thuốc im lặng nhìn em rất lâu rồi hỏi cô:

- Cháu trở bệnh lúc nào vậy?

- Khoảng nửa đêm, thưa bác sĩ.

Bà mẹ em cũng vừa thức dậy, bà vào phòng, vẻ hoảng hốt:

- Anh Clare, có gì vậy? Cái gì? Ophélia ơi!

- Im! - Giọng người cha khàn đục - Eva chết..

Mammy nghe tin dữ liền chạy đi đánh thức hết mọi người. Đèn sáng rỡ. Cả nhà nhốn nháo vì tiếng chân di chuyển, những khuôn mặt buồn bã lo âu xuất hiện. Song Clare không còn thấy ai khác ngoài con. Ông thì thào:

- Lạy Chúa, tôi chỉ mong nó tỉnh lại và nói chuyện với tôi, một lần cuối..

Rồi ông cúi sát con, âu yếm gọi:

- Eva!

Đôi mắt xanh sâu thẳm tưởng đã nhắm kín vĩnh viễn bỗng mở ra, nụ cười nhợt nhạt nở trên đôi môi trắng bệch, Eva như muốn ngồi lên. Clare hỏi:

- Con ơi, con có nhận ra ba không?

- Ba yêu quý!

Em kêu khẽ và với chút tàn lực còn sót lại trong người, Eva vòng tay choàng cổ cha, nhưng liền đó em buông thõng tay xuống. Clara ngẩng lên, ông thấy tay chân con co giật và em cố gắng quờ quạng đưa tay ra trước như tìm tay ông. Ông kêu rú lên thảm thiết:

- Chúa ơi! Khủng khiếp cho tôi..

Người cha bất hạnh quay đi, vẻ mặt thất thần, ông chộp lấy tay Tom đang đứng cạnh ông, gào lên:

- Tom! Bạn ơi! Tôi chết đi còn hơn chứng kiến cảnh này!

Tom giữ tay chủ trong tay mình, mặc cho nước mắt lăn dài không ngăn lại.

- Tom ơi! Cầu nguyện đi! Ta phải chịu đựng thử thách quá sức này!

Eva chưa chết: Em thở hổn hển đứt quãng, thỉnh thoảng đôi mắt em lại mở ra bất động, dại đi. Nhưng mặt em ngời sáng một cách huyền diệu, khiến cha em dịu được đôi phần thống khổ. Ông âu yếm gọi:

- Eva! Con còn thấy cha không?

Em không nghe cha nói, nhưng em còn gắng mỉm cười thật tươi và tiếng đứt quãng, em thì thào:

- Ôi! Tình yêu.. hạnh phúc.. thanh bình..

Và rồi, em tắt thở.

Những bức tượng nhỏ và tranh trong phòng Eva được phủ màn trắng, người ta đi lại nhẹ nhàng, bước chân chậm rãi lẫn trong tiếng thở dài ảo não.

Ánh sáng được lọc qua mấy tấm màn buông rủ, tăng thêm phần trang trọng, lặng lẽ này.

Trên cái giường trải ra trắng tinh và dưới sự che chở của vị thiên thần giương cánh, Eva, đứa trẻ trọn lành đã ngủ, giấc ngủ vĩnh viễn ngàn đời, không còn bao giờ bị thức dậy để chứng kiến những cảnh làm đau nhói tim em.

Em mặc cái áo dài trắng tinh khiết mà em vẫn ưa mặc lúc sinh thời. Ánh sáng màu hồng xuyên qua màn, rọi đến bên em như muốn sưởi ấm em. Đôi mi dài khép chặt, khuôn mặt nghiêng qua một bên như em đang ngủ. Khuôn mặt tỏa ra một vẻ thiêng liêng cao quý mà Đấng tối cao dành riêng cho những tâm hồn thuần khiết như em.

Rosa nhón chân vào phòng với một lẵng hoa hồng trắng. Ả lùi lại một bước vẻ cung kính vì vừa gặp ông Clare, song thấy ông không để ỷ, ả đến gần giường người chết, đặt quanh em mấy cái hoa. Hương thơm dịu nhẹ tỏa ra phảng phất, làm người cha đứa bé như đang sống trong một giấc mơ.

Cánh cửa chợt mở, Topsy hiện ra ở ngưỡng cửa, mắt sưng húp vì khóc nhiều quá, nó giấu cái gì dưới tạp dề. Bị Rosa ra dấu ngăn lại, Topsy vẫn bước vào. Rosa hách dịch nói nho nhỏ:

- Đi ra! Mày không có việc gì ở đây.

- Mặc tôi, tôi cũng mang hoa cho Eva, một cái hoa vừa nở, một cái thôi.

- Đi ra!

Rosa quyết liệt hơn. Ông Clare dậm nhẹ chân xuống nền nhà:

- Để nó vào đây! Nó có quyền vào..

Rosa đành lùi ra. Topsy tiến tới, đặt cành hoa độc nhất của nó dưới chân Eva.. rồi bất ngờ, nó rú lên một tiếng man rợ, nằm lăn dưới chân giường khóc òa lên. Cô Ophélia cố gắng đỡ nó dậy và dìu nó ra song vô ích. Nó gào lên:

- Eva! Tôi cũng muốn chết, tôi muốn chết mà!

Tiếng khóc của nó có cái gì thê thảm cho đến nỗi máu dồn lên mặt ông Clare và lần đầu từ khi con nhắm mắt, ông bật khóc.

- Này con! Eva đã lên trời rồi, Eva sẽ là Thiên thần đấy, con ơi!

Giọng cô Ophélia dịu dàng chưa từng thấy, và cô gọi nó bằng tiếng con âu yếm lạ thường.

- Eva lên trời? Eva thương con lắm! Từ đây con không được thấy cô, con không còn ai nữa..

Rồi nó rống lên khóc nữa, như tuồng chưa được khóc bao giờ. Ông Clare bảo nó:

- Phải! Không ai còn được thấy Eva! Cả ta nữa!

Ông quay sang người chị:

- Chị ơi! Gắng mà an ủi con bé đáng thương này!

- Tôi không muốn được sinh ra, tôi muốn chết! Tại sao tôi lại được sinh ra và sống làm chi?

Cô Ophélia dịu dàng dỗ nó và đưa nó ra khỏi phòng Eva. Chính cô cũng phải động lòng vì con Topsy quái quỷ. Cô khóc rưng rưng. Cô đưa nó về phòng mình, bảo nó:

- Này Topsy, cô đây, cô cũng yêu con, mặc dù cô không trọn tốt, trọn lành như Eva. Nhưng cô hy vọng là sẽ học được nơi Eva tình thương hiếm cố, thứ tình thương cao quý như chúa Ki-tô. Cô hứa sẽ thương con, sẽ giúp con trở thành người tốt.

Giọng cô nồng nàn, nhiệt thành hơn lời nói. Mà nhiệt thành hơn nữa là những giòng nước mắt ràn rụa trên má cô.

Kể từ lúc ấy, cô chiếm được lòng tin nơi đứa trẻ bị bỏ rơi này, một lòng tin vững chắc và vĩnh viễn.

° ° °

- Eva ơi! Suốt cuộc sống ngắn ngủi của con, con đã làm được biết bao nhiêu điều hữu ích. Còn ba đây, ba đã làm gì cho đời? Và ba sẽ làm gì trong những năm dài vô vị còn lại sau này?

Người cha than thở một mình.

Gian phòng lại chìm trong lặng lẽ. Những bước chân khua động hành lang, những lời thì thào của bọn người vào viếng bé Eva. Rồi thì tang lễ được cử hành.

Xe đậu hàng hàng trước cửa. Khách đến thăm và được đưa vào. Những băng tang xéo ngang ngực, những băng trắng trên đầu, những người khóc lóc.. những tiếng cầu nguyện.. vẫn không làm ông tỉnh táo. Ông đi như bước trong mơ, mắt khô cạn lệ và ông chỉ thấy một vật: Cái đầu tóc óng ả và khuôn mặt sáng rỡ của Eva.

Rồi tấm ra phủ kín mặt em và nắp áo quan đậy lại.. ông như mê đi..

Cho đến khi ông nghe tiếng đất ném xuống huyệt và lấp đầy. Ông lại nghe loáng thoáng lời kinh trang nghiêm:

- Ta là sự phục sinh và sự sống! Ai tin nơi ta, người ấy sẽ được sống đời đời!

Làm sao Saint Clare tin được rằng con ông, Eva xinh xắn, tốt lành từ thể xác đến tâm hồn lại có thể lìa ông quá sớm đến thế này?

Tất cả mọi người đều đau khổ, lòng trĩu buồn khi trở về ngôi nhà quen thuộc, kể từ nay không bao giờ còn thấy bóng dáng Eva.

Marie đóng kín cửa phòng. Nằm dài ra giường, bà khóc lóc, rên rỉ, trách móc không ngừng. Bằng mọi cách, bà ta bắt lũ tôi tớ phải túc trực hầu hạ không hở tay một chút, không có chút thì giờ nào để khóc nữa. Mà tại sao bọn này khóc chứ? Nỗi khổ đau này là của riêng bà ta, riêng mình bà ta thôi. Marie làm như trên đời không có ai có quả tim biết xúc cảm như bà hết. Rồi bà lại trách:

- Coi! Ông ấy không nhỏ một giọt nước mắt nào hết! Ông ấy không kể gì đến tôi cả, người đâu mà sắt đá đến mức. Ít nhất ông cũng phải biết là vợ ông khổ đau chứ.

Cái bề ngoài của bà chủ làm cho vài tên nô lệ nông nổi ngỡ là bà ta khổ sở lắm, nhất là lúc bà lên cơn vật vã. Rồi bà ta cho vời bác sĩ đến, và tuyên bố là mình sắp chết.

Cả nhà lại nhốn nháo lên, bọn tôi tớ chạy chân không bén đất, lo mang nước nóng đến cho bà, chà xát cho bà bằng nỉ mỏng v. V.. Cuối cùng, mọi sự êm rơ! Bà ta sống nhăn như vẫn sống và tiếp tục than van, kêu ca làm rầy kẻ khác, nhất là bọn tôi tớ, đặc biệt là vú Mammy.

Bác Tom, người nô lệ tinh ý và trung thành luôn luôn hướng hết tâm trí về phía ông chủ. Bác biết ông thản nhiên bề ngoài nhưng lòng ông khổ sở hơn bao giờ. Mặt nhợt nhạt, người cha ngồi yên trong phòng con gái, cuốn Thánh kinh mở ngỏ, nhưng bác biết là ông không đọc được chữ nào, không thấy gì và mắt ông ráo hoảnh, nhưng tim ông như tan nát vì cái chết của Eva, khác hẳn vợ ông.

Sau cùng, Saint Clare dọn nhà về thành phố. Ông không thể nào sống được trong ngôi biệt thự đầy kỷ niệm thân yêu của Eva: Căn phòng, khu vườn, dãy hành lang.. chỗ nào cũng như có hình bóng em, lúc nào cũng như có tiếng nói dịu dàng của em vang lên. Và ngôi mộ nhỏ nằm đó.

Không, Saint Clare không chịu nổi. Ông phải quên, phải lấp cái khoảng trống do cái chết con ông gây ra, phải bù vào sự vắng vẻ bằng muôn ngàn tiếng động trong quán rượu, ngoài đường phố.

Băng tang trên mũ, người đàn ông đó ngồi tại các trà thất đọc báo, đàm luận đủ mọi vấn đề: Thời sự, chính trị kinh tế, thương mãi. Không ai hiểu rõ nỗi lòng ông, trừ có một người: Tom!

Ngày tháng lạnh lùng qua, những sầu khổ do cái chết của Eva gây ra rồi cũng nguôi ngoai dần đối với mọi người. Riêng ông Clare, ông đi lại, tới lui, làm việc, ăn uống, ngủ nghê, ông hoạt động theo thói quen một cách máy móc, không còn cảm thấy mảy may sinh thú.

Ngày trước, khi Eva còn sống, ông vì em mà làm việc chút đỉnh, nghĩ ngợi việc này, việc khác, còn bao nhiêu thì giờ ông dành hết cho con. Ông làm gì cũng chỉ vì con ông, cho con ông, Eva là nguồn vui duy nhất của ông.

Bây giờ đây mọi cái đều vô nghĩa đối với ông. Ông cũng không tìm thấy an ủi ở tôn giáo. Bản chất tốt, tâm hồn cao thượng nhưng lại ghét sự gò bỏ và những hình thức bề ngoài. Ông có lương tri nhưng lại là người không tín ngưỡng, ông tin rằng không cần phải có ai hướng dẫn cuộc đời mình, có lẽ ông hơi kiêu ngạo?

Tuy vậy, từ khi con mất đi, ông trở thành khiêm nhượng, trang nghiêm, ông chịu khó cầm đến cuốn Thánh kinh của Eva. Vấn đề nô lệ là điều ông quan tâm nhất.

Sau khi về thành phố Orléans, ông nghĩ ngay đến việc giải phóng Tom theo đúng lời trăn trối của đứa con yêu quý. Ông lo thu xếp hợp pháp những thủ tục cần thiết cho việc này.

Mỗi ngày ông quan tâm đến vấn đề giải phóng nô lệ hơn, nhưng ông không thích gần bất cứ một ai, trừ Tom. Một hôm, ông gọi người tôi tứ trung thành này lại bảo:

- Tom ơi! Tôi đang lo lập giấy tờ cần thiết để giải phóng anh. Anh sẽ là một người tự do. Lo sửa soạn hành lý đi thì vừa, anh sắp được trở lại Kentucky.

Tom sáng rực mắt vi sung sướng, bác đưa tay lên trời, kêu to:

- Cầu xin Chúa ban phúc lành cho ông!

Bác phấn khởi đến nỗi ông chủ phật ý, vì ông thấy Tom quá sốt sắng khi sắp rời mình. Giọng ông khô khan:

- Tom, ở đây với tôi anh khổ lắm hay sao?

- Thưa ông chủ, không phải tôi mừng vì sắp rời nhà ông, mà mừng vì được trở thành một người tự do.

- Đừng vội mừng, vì chưa chắc anh có thể sống sung sướng sau khi được tự do.

- Thưa ông, chắc vậy rồi. Tôi biết là không được sung sướng bằng ở với ông. Nhưng dù sao.. thì, thưa ông, làm một người tự do, dù cho nghèo khổ, cũng vẫn hơn. Tôi nghĩ là ông cũng đồng ý điều này.

- Phải, tôi đồng ý với anh chứ. Anh sẽ từ biệt nơi này, cỡ tháng tới đây thôi, không lâu đâu. - Giọng ông có vẻ bực bội - Không ai biết anh sẽ ra sao, song anh sẽ được tự do, chắc chắn..

Người chủ hơi vui trở lại, và ông đứng lên đi tới, đi lui trong phòng khách. Tom sẽ sàng lại gần ông, thấp giọng thưa:

- Thưa ông, tôi sẽ chưa đi trong khi ông chủ còn phiền muộn như thế này. Tôi xin ở lại trong khi ông còn cần đến tôi..

- Anh ở lại trong khi tôi còn phiền muộn? - Ông chủ vừa nói vừa đưa mắt nhìn ra cửa sổ - Rồi khi tôi hết phiền muộn thì sao?

- Dạ, tôi vẫn ở lại, cho đến khi ông trở nên một tín đồ Ki-tô giáo.

- Anh có ý định ấy thật ư?

Ông chủ hỏi Tom, tay đặt lên vai bác:

- Tom! Anh là một con người có đức độ và tư cách, nhưng tôi nỡ nào bắt anh phải xa vợ con lâu hơn? Hảy chuẩn bị mọi thứ đi! Và nhớ nói với vợ con anh là tôi cũng mến họ lắm, nghe Tom!

- Thiên Chúa cần đến ông! Tôi mong ngày ấy mau đến!

Tom nói qua màn lệ. Chủ bác cười:

- Tom, anh tin là Thiên Chúa cần bọn phàm nhân chúng ta lắm sao?

- Thưa ông, tôi tin vậy.

Cuộc nói chuyện chấm dứt vì có người đến thăm ông Clare.

° ° °

Sự đau khổ xúc động của bà Marie Saint Clara cùng giống như những xúc động khác, giúp bà ta có dịp hành hạ tôi tớ hơn và trong số này Mammy là người khổ nhất. Tội nghiệp vú: Tình thương vú dành cho Eva cũng như tình thương Eva dành cho vú không còn nữa. Bây giờ đây, lòng vú tan nát, vú khóc suốt ngày đêm. Không còn Eva, không ai an ủi vú nên vú càng đau khổ, phần thì thương con ở xa, vú trở thành chậm chạp, vụng về. Mặc tình cho bà chủ khắc nghiệt mắng mỏ, sỉ nhục, vú như không còn để ý gì nữa.

Cô Ophélia cũng xúc động vì cái chết của Eva, từ trước tuy là một người tốt bụng nhưng cứng cỏi, bây giờ bỗng nhiên đổi khác: Cô trở nên dịu dàng với mọi người. Cô trầm tĩnh, khiêm tốn hơn, suy tư hơn. Và việc mà cô quan tâm nhất, người mà cô yêu mến nhất là con bé Topsy.

Cô không còn ghê tởm khi lại gần nó, vì cô nhớ lại Eva thường nhìn nó bằng đôi mắt trìu mến dịu dàng.

Cô cảm thấy như Thiên Chúa đã phó thác nó cho cô, cô có bổn phận giúp nó thành người đức hạnh, toàn thiện.

Topsy không thể một sớm, một chiều thành cô gái ngoan lành nhưng đời sống và cái chết của Eva đã gây cho nó một niềm tin yêu ở cuộc đời, một sự thay đổi lớn lao.

Topsy không còn cái vẻ ngang ngạnh, hỗn láo, nó biết thương yêu, phục thiện, hy vọng. Một đôi khi nó nản lòng nhưng luôn luôn nó lại cố gắng..

Một hôm, Rosa đi gọi Topsy hộ cho cô Ophélia. Topsy chạy lại vẻ vội vàng, giấu cái gì trong ngực. Rosa chộp lấy cánh tay con bé, hách dịch quát:

- Con ranh kia! Giấu cái gì đó? Lại ăn cắp chứ gì?

- Thả tôi ra, chị Rosa! Vật tôi cất không can gì đến chị..

Con bé la to, vừa la vừa cố gắng thoát khỏi tay thô bạo của Rosa.

- Đồ gian dối! Tao biết mày từ lâu rồi..

Rosa giữ chặt cánh tay con bé và lục soát người nó. Topsy phát khùng lên, nó không chịu thua, chống đối Rosa một cách quyết liệt. Tiếng ồn do hai đứa gây ra làm cho cả cô Ophélia lẫn ông Clare đều nghe. Rosa phân trần:

- Nó ăn cắp!

- Không! Tôi không ăn cắp cái gì hết.

Topsy hét dựng lên và khóc nức nở. Cô Ophélia ra lệnh:

- Đưa đây cho cô xem! Con đang giữ cái gì?

Topsy ngần ngại nhưng vì cô đã ra lệnh thế nên buộc lòng nó phải lôi từ ngực ra một chiếc vớ. Cô chủ tháo ra coi.

Thì ra đó là một cuốn lịch sách nhỏ xíu, một gói giấy cũng nhỏ, bọc mớ tóc vàng óng của Eva, cả hai thứ đều do Eva cho nó trước khi em chết, cái ngày đáng ghi nhớ, không riêng cho nó mà cho tất cả mọi người. Cuốn sách được nó bọc quanh bằng một cái băng đen.

Saint Clare nhìn quang cảnh ấy bằng đôi mắt thương xót và ông xúc động sâu xa. Ông ôn tồn hỏi nó và đưa tay cầm cái băng đen:

- Topsy, sao con lại cột băng đen quanh cuốn sách chi vậy?

- Tại vì.. thưa ông, tại vì.. nó là của cô Eva. Con xin ông! Ông đừng tháo nó ra.

Rồi nó ngồi bệch xuống sàn nhà, lấy tạp dề che đầu, khóc nức lên. Có một cái gì khác thường, nửa hài hước nửa cảm động: Chiếc vớ cũ, cái băng đen, mớ tóc vàng mượt, cuốn lịch sách cộng với nỗi thất vọng liều lĩnh của Topsy.

Saint Clare gượng cười, nước mắt đọng quanh mi, ông dỗ nó:

- Thôi, thôi! Đừng khóc nữa, Topsy! Không ai lấy của con đâu. Ta trả lại cho con ngay đây!

Ông gom hết mọi vật lại đưa cho nó rồi kéo cô Ophélia qua phòng khách.

° ° °

- Chị Ophélia ơi, tôi tin rằng con bé này khá lắm. Chị nên săn sóc nó. Tâm hồn nó nhạy cảm và tôi tin là những đứa như thế có thể tốt được. Đừng bỏ rơi nó, tội nghiệp.

Ông Clare nói và chỉ tay về phía sau lưng.

- Cậu nói đúng đấy! Tôi hy vọng nhiều lắm, nó có vẻ tiến bộ, nhưng mà..

Cô ngừng lại, đặt tay lên cánh tay người em họ:

* * * Này, tôi muốn hỏi cậu một câu: Nó thuộc về ai đây? Cậu hay tôi?

- Kìa, em đã giao nó cho chị từ khi dắt nó về, cái hồi.. nó bẩn thỉu, gớm ghiếc.. Chị quên sao?

- Không hơp pháp, cậu Clare. Tôi muốn rằng nếu quả cậu định cho tôi con bé, thì phải hợp thức hóa. Có thế, tôi mới đưa nó vào những vùng tự do, giải phóng nó, có thế, những cố gắng, công khó của tôi mới không vô ích.

- A! Ophélia! Chị có những ý định quá khích, em không thể..

- Đừng đùa bỡn không phái lúc. Clare! Ta nói chuyện đứng đắn coi! Tất cả mọi cố gắng của tôi đều vô ích nếu tôi không cứu nó thoát khỏi tình trạng nô lệ tai hại này. Nếu cậu thật lòng thương nó, hãy nghe tôi: Làm một cái giấy giao nó cho tôi. Viết giấy, ký tên đàng hoàng coi!

- Được rồi, được rồi mà! Em sẽ làm theo lời chị..

Clare ngồi xuống, mở rộng tờ báo.. Cô Ophélia nghiêm giọng giục:

- Không phải là sẽ làm mà là làm ngay bây giờ, cậu em ơi!

- Đi đâu mà vội thế, chị Ophélia?

- Chỉ có lúc này là thuận tiện, phải làm chủ ý chí mình. Này! Cầm lên: Giấy bút mực đủ cả rồi, viết ngay đi, chớ có chần chờ!

Saint Clare, như mọi người khác, có tính hẹn lần, không thích bị bắt buộc, ông hơi bực bõ vì bị thúc đẩy quá đáng. Ông kêu lên:

- Nhưng mà, có gì chị hối hả đến mức ấy? Một lời em nói không đủ hay sao, em đâu có phải là hạng nuốt lời mà chị lo chứ? Chị sao mà.. giống như người Do Thái ấy thôi! Chị bày đặt, làm phiền phức thêm ra chi vậy?

- Tôi thì muốn cái gì cũng minh bạch. Biết đâu đấy: Cậu có thể chết bất ngờ, có thể bị suy sụp hay bị một sự gì đó.. Lúc đó, chăc chắn là con bé sẽ bị bán đấu giá ngay.

- À! Chị lo xa quá đấy nhé. Nhưng thôi, em đã lọt vào tay một người chuyên chế, cách tốt nhất là làm theo lời chị cho yên thân! Nào..

Saint Clare viết tờ nhượng quyền cho cô Ophélia rất nhanh, vì ông vốn thành thạo các thể thức giấy tờ loại này. Viết xong, bên dưới ông ký tên mình bằng chữ hoa rất lớn, rõ ràng. Văn kiện được hoàn tất trong khoảnh khắc, ông đưa cho bà chị:

- Rồi đây! Em tin là chị hài lòng nhé?

- Cảm ơn cậu, cậu tử tế lắm. Nhưng này - Cô cười nhẹ - có cần một nhân chứng không?

- Ơ! Cần gì.. nhưng mà nếu chị muốn thì.. Marie em!

Ông vừa gọi vừa đẩy cửa phòng vợ:

- Này em, chị Ophélia muốn em viết cho chị ấy vài chữ và ký tên vào đây cho hợp pháp.

- Cái gì thế? - Marie đón tờ giấy vừa nói vừa đọc - Ồ! Thật khôi hài! Nhưng em tin là chị ngoan đạo, chị sẽ đủ can đảm làm chuyện lẩm cẩm này. Em sẵn sàng nhường con bé cho chị ấy.

Và Marie lơ đãng ký tên lên tờ giấy, Clare đưa cho bà chị:

- Rồi đấy nhé! Hoàn toàn hợp pháp như ý chị.

Rồi ông quay lại phòng khách tiếp tục đọc báo. Người chị khôn ngoan bỏ mặc em dâu với cái thế giới riêng tư của bà ta, đi theo em trai ra phòng khách, tay vẫn còn cầm tờ giấy vừa được ký xong.

Cô ngồi xuống ghế, bắt đầu chăm chú vào công việc đan thêu của mình.

Gian phòng im lặng. Bỗng, cô ngừng lại, ngẩng nhìn Clare:

- Này, cậu em, cậu có bao giờ nghĩ đến bọn nô lệ của cậu trong trường hợp cậu.. chết không?

- Ơ! Không.

Ông Clare lại tiếp tục đọc báo. Bà chị vẫn không chịu để ông được ngồi yên:

- Này, tôi tin là lòng tốt của cậu hiện nay sẽ vô ích đối với chúng.. Không biết cái gì sẽ xảy ra cho chúng khi ngày ấy đến?

Thật ra, đó là điều mà cô Ophélia tốt bụng luôn lo nghĩ. Ông Clare trả lởi một cách lơ đãng:

- Em cũng định giải quyết một ngày gần đây.

- Khi nào chứ?

- Thong thả, lo chi..

- Nhưng tôi hỏi cậu: Nếu rủi ro, cậu có mệnh hệ nào thì.. sao?

Saint Clare buông tờ báo, nhìn chị đăm đăm:

- Chị Ophélia! Dễ chừng chị thấy em có triệu chứng bệnh sốt da vàng hay bệnh thổ tả chi đây chăng? Sao chị cứ thúc giục em hoài về những công việc mà người ta chỉ lo sắp xếp trước khi chết, chi vây hở?

- Clare thân mến! Cái chết có thể đến bất ngờ cho bất cứ ai, cậu hay tôi mà không báo trước..

Ông Clare đứng lên, ném tờ báo và đi ra hành lang, dáng bộ bực bội. Thật tình, ông muốn chấm dứt cuộc nói chuyện với bà chị, vì ông khó chịu, nhưng ông lại nhắc đi nhắc lại hoài đến tiếng chết một cách vô tình, máy móc.. Chết?

Tựa mình vào bao lơn đưa mắt nhìn vòi nước phun lên rồi rơi xuống trong bể mà ông ngỡ như mình nhìn xuyên qua đám sương dày xám xịt, ở đó ẩn hiện những cành hoa, cây cối, những chậu cảnh và ông lại lặp lại cái tiếng làm khủng khiếp đối với mọi người: CHẾT! Ông tự nhủ:

- Kỳ thật, chỉ có một chữ đó thôi, một việc đó thôi mà ta cứ quên bẵng đi. Ta sống hăng hái, phấn khởi, trẻ trung, hy vọng, tham muốn.. rồi cũng đến ngày vĩnh viễn ra đi..

Ông rời chỗ tựa, đi dọc theo bao lơn, ra chiều suy nghĩ, gần như quên hết ngoại cảnh, mãi đến lúc Tom thưa ông là giờ uống trà đã đến từ lâu, chuông rung hai bận rồi.

Clare ngồi vào bàn chiếu lệ, không chú ý gì đến việc thưởng thức trà ngon. Rồi cả ba người: Ông, vợ ông và bà chị qua phòng khách, không trao đổi với nhau một câu nào.

Bà vợ nằm dài ra ghế trường kỷ, trong cái mùng bằng lụa rồi chỉ vài giây sau, bà ta đã ngủ say.

Ophélia thì vẫn với công việc muôn thuở của cô: Đan áo! Saint Clare đến trước dương cầm dạo qua vài nhạc khúc trầm buồn, vẻ mặt mơ màng, người đàn ông nhu chìm trong quá khứ, độc thoại với âm nhạc.

Một lát sau, ông lại mở ngăn tủ, lấy ra một cuốn sách, bên trong, những trang giấy đã ngả vàng vì thời gian qua, rồi chậm rãi, ông lật từng trang. Ông tâm sự với Ophélia:

- Này, chị coi này: Đây là một cuốn trong những cuốn của mẹ em ngày xưa, chữ mẹ em viết đây. Mẹ em đã trích khúc nhạc trong bài Requiem của Mozart và sửa lại cho hợp ý bà.

Ophélia đứng lên lại gần cậu em, đón tập nhạc, xem.

- Mẹ em rất thường hát, đôi khi em tưởng như tiếng hát của bà văng vẳng đâu đây.

Ông lại tâm sự và ngồi vào, đàn một khúc trang nghiêm và bắt đầu bản La tinh..

Rồi gian phòng chìm trong im lặng, khuôn mặt Clare có vẻ mơ mộng và một nỗi buồn thoáng hiện.

- Không hiểu sao chiều nay em bỗng nghĩ đến mẹ em, em có cảm tưởng mẹ em không xa em, bà lẩn quất đâu đây, trong cõi vô hình.. Em nghĩ đến những gì bà thường nói với em. Lạ thật, đôi khi quá khứ hiện về sống động.

Ông đi lại trong phòng khách một lúc rồi lại nói:

- Em tưởng nên đi dạo một chút xem sao. Chiều nay chúng ta nói về những gì? Em phải suy nghĩ kỹ xem.

Và ông cầm mũ, bước ra. Tom theo chủ đến sân, lễ phép hỏi xem ông cần bác đi theo không?

- Không cần, Tom ạ! Tôi sẽ trở về sau một tiếng đồng hồ.

Tom ngồi lại dưới hàng hiên. Thật là một buổi tốt đẹp trời. Dưới ánh trăng sáng rỡ, vòi nước sóng sánh như bạc lỏng! Tiếng nước rơi xuống bể rì rào.. Đột nhiên, bác nghĩ gia đình mình, đến căn lều đơn sơ mà ấm cúng.

A! Không bao lâu nữa, Tom sẽ được tự do, được trở về với vợ con. Tom sẽ làm việc cật lực để đủ tiền chuộc vợ con. Bác sung sướng biết bao khi cảm thấy bắp thịt còn rắn chắc, sức khỏe còn dồi dào, rồi đây không bao lâu bác sẽ dùng sức mạnh đó làm việc cho chính mình, phục hồi tự do cho những người thân yêu.

Bác lại hướng tư tưởng về ông chủ hào phóng, đẹp trai, trẻ tuổi Clare, ký thác ông ta theo Chúa cao cả bằng những lời kinh thành khẩn hằng ngày. Và bác lại nhớ đến cô tiểu chủ Thiên thần với khuôn một có vẻ đẹp huyền diệu, mái tóc vàng óng ả. Eva như từ trong bọt nước hiện ra, tiến lại gần bác, Eva đi như lướt, nhẹ nhàng huyên ảo, vòng hoa lài cài trên tóc, má ửng hồng và đôi mắt xanh chan chứa niềm vui.

Trong lúc Tom mải mê nhìn em, bỗng em rời bác, má trở thành nhợt nhạt, đôi mắt sâu chiếu ra tia sáng rực, cái nhìn thoát tục, hào quang bao quanh đầu em.. và Tom mê đi.

° ° °

Người nô lệ da đen bàng hoàng dụi mắt vì những tiếng búa đập cấp bách và tiếng chân người dồn dập, tiếng nói ồn ào bên ngoài.

Bác vội vã chạy ù ra mở cửa. Mấy người lạ bước vào. Họ khiêng theo cái giá, trên đó một người đàn ông đang nằm, đắp ngang mình bằng tấm áo khoác. Ánh đèn chiếu sáng khuôn mặt nạn nhân và Tom nhận ra, bác thét lên một tiếng, một tiếng đầy kinh hoàng và tuyệt vọng, làm hốt hoảng cả nhà.

Bọn đàn ông khiêng ông Clare thẳng vào cửa phòng khách, nơi cô Ophélia thường ngồi đan áo.

Tai họa giáng xuống thật nhanh chóng, bất ngờ: Ông Clare đến quán cà phê để đọc báo. Có hai tên say rượu đang cãi nhau ầm ĩ tại đó, toan hành hung nhau. Clare và vài người khác muốn ngăn họ lại, nhưng rủi cho ông, ông bị đâm một dao trí mạng ở cạnh sườn trong khi cố gắng tước vũ khí của một trong hai tên này.

Trong khoảnh khắc, gian nhà đầy những tiếng gào khóc ảo não. Bọn nô lệ bứt tóc, lăn ra đất, người chạy tới, chạy lui tứ hướng, nhớn nhắc, lo sợ. Marie kinh hoàng tột độ. Chỉ mình cô Ophélia tỏ ra tỉnh trí nhất.

Cô ra lệnh đặt ông Clare nằm trên ghế trường kỷ ở phòng khách. Nạn nhân ngất lịm vì máu ra nhiều quá, cô Ophélia biết cách giúp cho ông thở được. Một chốc sau, ông hồi tỉnh, mở mắt nhìn quanh phòng rồi đôi mắt ấy dừng lại thật lâu trước chân dung mẹ ông.

Bác sĩ được cấp tốc vời đến. Không cần ông ta phải nói lời nào, chỉ nhìn ánh mắt và dáng bộ ông, người ta biết rằng không còn chút hy vọng gì cứu sống nạn nhân. Tuy nhiên, ông ta cẩn thận băng bó vết thương với sự chứng kiến của Ophélia và Tom.

Bọn nô lệ chen nhau quanh khung cửa, khóc nức nở. Nạn nhân nhìn chăm chăm bọn người này trong lúc Ophélia và bác sĩ cố sức đuổi họ ra. Ông thều thào nói:

- Tội nghiệp họ! Họ thật đáng thương!

Trên nét mặt thanh tú của nạn nhân thoáng vẻ ân hận, Adolphe thì không sao đuổi được, hắn như người mất trí, hắn lăn ra sàn nhà. Riêng bọn kia chịu rút lui vì lời nài nỉ khẩn thiết của cô Ophélia, họ nghĩ rằng chủ họ thoát chết hay không tùy thuộc vào sự vâng lời và tỏ ra bình tĩnh của họ.

Clare rất khổ nhọc khi muốn nói, mắt nhắm nghiền. Người ta có cảm tưởng ông đang chịu nhiều thống khổ trong lòng. Giây sau, ông đặt tay lên tay Tom trong khi Tom quỳ bên chủ:

- Tom! Tội nghiệp cho anh..

- Thưa ông..

- Tôi sắp chết..

Người chủ nắm chặt tay người nô lệ hơn:

- Hãy cầu nguyện đi, Tom!

Rồi những câu ông hát ban chiều trở về trong trí ông, những lời cầu nguyện dâng lên thành khẩn. Môi hé mở, từng đoạn Thánh ca được phát ra thành tiếng.

- Trời ơi! Ông ấy mất trí rồi!

Bác sĩ kêu to.

- Không đâu! Trước phút cuối cùng.. tôi.. sẽ hồi tỉnh.. trước phút cuối!

Đột nhiên, với sự cố gắng tột độ, nạn nhân cất tiếng, song sau đó ông kiệt lực vì sự cố gắng này.

Khuôn một nhợt nhạt của người hấp hối chợt có vẻ bình tĩnh, hài lòng. Ông nằm lặng yên một lúc lâu. Rồi, trước khi trút linh hồn ông còn mở mắt ra lần chót, ánh mắt thoáng hiện sự vui vẻ, ông thì thào hai tiếng:

- Mẹ ơi!

Saint Clare thở hơi cuối cùng. Nỗi hãi hùng, đau đớn và nuối tiếc bao trùm từ trên xuống dưới trong ngôi biệt thự to lớn.

Ông từ giã cõi đời quá sớm, giữa thời kỳ mà sức lực con người đang dồi dào và riêng với địa vị ông, còn nhiều hứa hẹn ở ngày mai. Ông còn quá trẻ. Nhiều người, cùng khóc vì thương ông và vì tuyệt vọng.

Marie, với bản chất yếu đuối sẵn, lại càng tệ hơn. Suốt thời gian chồng hấp hối, bà ta ngất đi và tỉnh lại không biết bao nhiêu bận. Người bạn đời của bà, người đã cùng bà sống chung trong sợi dây liên lạc huyền nhiệm của hôn nhân, bây giờ đã vĩnh viễn lìa bà, không thốt lên được cả một lời từ biệt.

Cô Ophélia vốn là một phụ nữ đầy nghị lực, biết tự chủ trước đau khổ lớn lao này, cô không rời Clare một giây trong lúc đó. Cô chủ tâm vào đó với tất cả sức lực của mình. Cô đã làm tất cả những gì phải làm và tự thâm tâm, cô như hòa nhịp với lời cầu nguyện thành khẩn, dịu dàng mà người nô lệ đáng thương đang dâng lên Đấng tối cao, phải: Tom thành khẩn dâng linh hồn chủ mình trong tay Chúa.

Tang lễ ông Clare được cử hành với đầy đủ nghi thức long trọng. Băng tang, cờ trướng đen, kinh cầu nguyện, những người tiễn mang vẻ mặt trầm tư ủ dột, bọn tôi tớ đau khổ và tuyệt vọng hoàn toàn.

Rồi sau đó, nếp sống tẻ nhạt, đều đặn lại trở về. Người ta tự hỏi mình: Số phận mình sẽ ra sao đây? Một câu hỏi đầy lo sợ, buồn rầu.

Marie, trong bộ chế phục, ngả mình trên ghế dựa êm ái, đưa mắt nhìn bọn nô lệ quanh bà, nhìn những băng tang, chứng tích của sự mất mát.

Ophélia thì hết thiết nán lại đây. Đâu còn gì để giữ cô nữa? Eva và Clare cũng đã ra đi.

Riêng đám nô lệ thì nỗi lo sợ không sao tả xiết, chúng tiên cảm thân phận chúng đen tối hơn bao giờ hết: Ông chủ tốt bụng rộng lượng mất đi, chúng thuộc quyền bà chủ, người rất độc ác, ích kỷ, không chút từ tâm. Than ơi! Bức thành che chở chúng đã sụp đổ..

Tom dáng bộ mơ màng đứng ở trên thềm nhà. Còn Adolphe buồn bã tư lự ra mặt. Gã biết, hơn ai hết, rằng từ lâu Marie rất ghét gã, nhưng hồi ông chủ còn sống, gã không sợ bà ta, vì ông vẫn bênh vực gã. Giờ đây, gã không ngớt hồi hộp nhìn khuôn mặt bà chủ, không biết bà ta sẽ đối xử ra sao.

Bọn buôn người đã được mời đến. Sau khi hỏi ý kiến ông Alfred - anh chồng bà - bà quyết định bán tuốt hết bọn nô lệ trong nhà, bán luôn trang trại. Bà ta sẽ chỉ giữ lại vài người của mình lúc trước và rồi đây bà sẽ đem chúng về ở với cha.

- Tom ơi! Anh biết chứ: Chúng ta sẽ bị bán đó, anh ơi!

Adolphe tâm sự với Tom.

- Sao anh biết?

- Tôi nấp sau màn, nghe ráo, bà chủ đã bàn chuyện với ông gì.. đại diện pháp luật lúc nãy. Vài bữa nữa, chúng ta sẽ bị bán đấu giá à!

Tom khoanh tay lại, thở dài nặng nhọc:

- Ước gì ý muốn của Chúa được thi hành!

- Anh Tom ơi! Chúng ta sẽ không bao giờ có một ông chủ như ông Clare nhà này. Nhưng tôi thì.. tôi thà bị bán đi hơn là ở với bà Clare.

Tom lặng lẽ bỏ đi chỗ khác. Bác nhớ rõ: Bác tràn đầy hy vọng về sự tự do, trước đây có mấy ngày.. Nghĩ đến chuyện mình phải xa vợ con mãi mãi, bác tự ví mình như một thủy thủ, trước mắt đã thấy được cái tháp chuông của giáo đường ở đất liền và những ngôi nhà quen thuộc của ngôi làng mình sinh trưởng, mà rồi phải vĩnh viễn chia lìa!

Tom siết chặt đôi cánh tay vào ngực, cố ngăn nước mắt để cầu nguyện. Bác thèm khát tự do biết ngần nào, hơn cả bao giờ. Bác lẩm bẩm:

- Lạy Chúa, con xin vâng theo Thánh ý Chúa!

Bác nghĩ đến Ophélia, người đã tỏ ra rất tốt với bác từ khi Eva mất đi, cô dành cho bác một thứ cảm tình sâu đậm. Bác tìm đến cô, nói:

- Thưa cô, ông chủ có hứa cho tôi được tự do. Ông cũng đã có làm giấy tờ nhưng hình như chưa xong. Vậy giờ đây, xin cô vui lòng nhắc với bà chủ giúp cho tôi chuyện này. Tôi hy vọng bà chủ sẽ làm theo ý ông định.

- Tôi sẽ cố gắng giúp anh chuyện này, anh Tom! Tôi sẽ hết lòng. Nhưng sự quyết dịnh thì tùy thuộc mợ ấy. Và tôi cảm thấy không hy vọng mấy. Tuy nhiên, hãy chờ xem.

Cuộc trò chuyện này diễn ra lúc cô đang sửa soạn hành trang trở về nhà cô ở miền Bắc. Vẻ đăm chiêu, cô cầm cái áo đan dở rồi sau cùng, quả quyết bước vào phòng em dâu.

° ° °

Cô Ophélia định bụng sẽ cố gắng tỏ ra mềm mỏng để thuyết phục Marie, có thế mới mong giúp được Tom điều khá khó khăn này, vì cô hiểu rõ tính nết em đâu.

Marie đang nằm dài trên trường kỷ, cùi chỏ chống lên gối dựa. Jane thì đang trình trước mặt bà chủ một xấp hàng sẫm màu, vừa ra phố mua về. Marie ngắm nghía xấp hàng:

- Được đó, nhưng tôi chỉ sợ không được hợp với màu tang..

- Không sao đâu, thưa bà, bà Đại tá D. Cũng có tang mà mặc thứ hàng này đó à!

- Chị xem thử coi, chị Ophélia?

- Tôi thì.. tệ lắm, không am hiểu chút gì về thời trang. Tôi tin là mợ có khả năng hơn tôi về điều này.

- Hiện em không có cái áo nào ra hồn, em muốn may gấp một cái để tuần tới có mà mặc khi đi đường.

- Ủa, mợ đi sớm vậy ư?

- Vâng, anh Alfred có biên thư cho em, theo ý anh ấy và ý bọn lái buôn mà em đã thương lượng thì nên bán gấp bọn nô lệ và đồ đạc. Còn nhà thì thong thả, tính sau.

- Có một chuyện, tôi cần bàn với mợ, mợ Marie ạ! Số là cậu Clare có hứa cho Tom được tự do. Cậu cũng đã làm giấy tờ được một phần, xin mợ vui lòng hoàn tất phần còn lại..

- À! Chắc chắn là em không bao giờ hoàn tất phần còn lại rồi đa.

Marie gay gắt, tiếp:

- Tom là một đứa giỏi giắn siêng năng, em công nhận, nhưng.. hắn cần gì tự do? Để chi chứ? Được ở đây không sướng hay sao?

- Dù sao - Cô Ophélia kiên nhẫn - cậu Clare đã hứa rồi.

- Chao! Thằng nô lệ nào mà không muốn tự do? Cái giống ngu đần lúc nào cũng mơ ước hão huyền, mơ ước những điều không bao giờ với tới. Phần tôi, trên nguyên tắc, tôi phản đối việc giải phóng nô lệ, bất cứ trường hợp nào, hoàn cảnh nào. Trong tay chúng ta, chúng mạnh khỏe và biết làm lành, lánh dữ, nhưng rời khỏi ta thì trong một sớm một chiều chúng sẽ trở thành lười biếng, say sưa, thất nghiệp ngay. Tôi từng thấy trước mắt, hàng trăm ngàn vụ như thế. Giải phóng! Không, đừng có nói đến hai tiếng đó với tôi, vô ích.

- Nhưng Tom không như bọn nô lệ khác, anh ta ngăn nắp, có tư cách, có đạo hạnh, xứng đáng, mợ nên nghĩ kỹ..

- Tôi cần gì đến điều này? Tôi cũng thấy cả trăm đứa ngoan lành như hắn, nhưng hễ rời chủ một thời gian ngắn thì y như..

- Mợ sắp bán hết nô lệ, phải không? Rủi Tom lọt vào tay một người chủ ác độc thì sao?

- Có họa là điên mới nghĩ thế. Một trăm người chủ, họa hoằn mới có một người độc ác. Nhiều người tốt hơn chị tưởng đó, chị ơi! Tôi đã sinh trưởng tại miền Nam này, tôi chưa từng thấy người chủ nào xử tệ với nô lệ. Tôi thấy không có lý do sợ hắn rơi vào cảnh ấy.

- Mợ Marie, mợ nên nghe tôi: Giải phóng Tom là nguyện vọng cuối cùng của chồng mợ, đó cũng là một trong những lời cậu ấy hứa sẽ làm bên giường cháu Eva thân yêu của chúng ta, khi cháu hấp hối. Tôi thiết nghĩ mợ chớ nên bỏ qua..

Nghe chị chồng nhắc đến chồng con, Marie giấu mặt trong khăn tay thổn thức khóc rồi.. hít manh lọ dầu. Giọng bà ta dấm dẳng, cay đắng:

- Mọi ngưdí đều chống đối tôi, không ai nể nang gì tôi hết, cả chị nữa! Tôi không ngờ là chị có thể tàn nhẫn đến mức nhắc lại đại bất hạnh của tôi.. Hừ! Các người không biết thương xót tôi mà! Không chút nể nang mà.. Khốn nạn cho thân tôi: Có mỗi một đứa con mà tử thần cướp mất. Còn chồng tôi, người thân nhất cũng ra đi. Phải hiểu thống khổ này cho tôi chứ. Ít nhất, cũng nên tế nhị đôi chút chứ! Sao lại nhắc đến những kỷ niệm đau lòng này với tôi? Các người biết rằng tôi vẫn không ngớt bị ám ảnh vì bất hạnh này mà. Hừ! Có thể các người nhắc đến vì lòng tốt.. nhưng sao các người có thể vô tâm đến thế chứ?

Thế rồi Marie khóc nghẹn, khóc nức và gọi Mammy đến mở tung cửa sổ ra, đưa cho lọ dầu.. rồi sai Mammy chải tóc cho mình, sắp xếp áo quần cho mình.

Lợi dụng lúc bà ta bận bịu, Ophélia lặng lẽ rút lui về phòng cô. Cô buồn rầu thấy mình thất bại trong việc thuyết phục người em dâu ích kỷ.

Marie có hàng trăm lý do để chống trả trước sự tấn công về mặt tinh thần và tình cám của Ophélia, bà ta bù lu bù loa lên mỗi lần nghe nhắc đến Eva và chồng bà, đến những lời trối trăn của hai người.

Ophélia chỉ còn một tia hy vọng chót, tuy rất mong manh: Viết thư cho bà Shelby, kể rõ sự thất bại này cùng sự bất hạnh sắp xảy đến cho Tom, yêu cầu bà Sheìby can thiệp kịp thời, dứt khoát.

Vài hôm sau khi cô Ophélia thất bại trong việc thuyết phục Marie trả tự do cho Tom thì Adolphe, Tom và khoảng nửa tá nô lệ khác được giải đến giao cho ông Skerggs, chủ trại giam nô lệ ở đại lộ X. Để bán đấu giá vào ngày sau.

Như mọi nô lệ khác, Tom xách kè kè bên mình một cái rương nhỏ đựng vật dụng riêng tư. Đám nô lệ được nhốt qua đêm trong một phòng dài, trong đó lúc nhúc đầy bọn đàn ông đủ mọi lứa tuổi, tầm vóc cũng như màu da. Từ trong phòng văng vẳng đưa ra những chuỗi cười vui vẻ, ngớ ngẩn.

- À! Tốt lắm! Rất tốt! Các bạn cứ tiếp tục vui vẻ, những người của tôi lúc nào cũng phải thật vui vẻ. À! Sambo này, ai là hoạt náo viên ở đây vậy, hử?

Sambo, tên da đen to lớn, lải nhải kể những chuyện chọc cười nhạt thếch, tuy nhiên cũng đủ gây hứng thú cho đám nô lệ khốn khổ này.

Riêng Tom, bác làm sao hòa được vào niềm vui ấy! Bác đặt cái rương một chỗ, cố ý tránh càng xa đám đông ồn ào chừng nào càng tốt chừng ấy, ngồi lên đó quay mặt vào vách tường.

Bọn buôn người cố gắng, bằng mọi cách với một sự kiên tâm nhất trí, tạo cho nô lệ cái không khí vui vẻ ồn ào. Đó cách để nhận chìm đi những tâm sự, những ưu phiền, lấp đi khoảng trống vắng trong lòng bọn người bất hạnh. Mục đích bọn buôn người này, ngay từ lúc mua họ ở các chợ miền Bắc đem về bán ở miền Nam là gấp rút biến họ thành những kẻ lạnh lùng tàn nhẫn, không tình cảm. Chúng thu thập đầy đủ hàng hóa từ các tiểu bang Virginie, Kentucky. Chúng cấp tốc tải hàng về những khu vực thuận tiện và có khí hậu tốt, thường là ven sông với mục đích nuôi cho mập mạp, coi được. Chúng rất thận trọng trong việc cho họ ăn uống, bởi vì vài tên có thể buồn rầu, gây ảnh hưởng không tốt cho chúng. Chúng sắm cả đàn violon, cho phép bọn họ tha hồ múa hát, giải trí.

Vài tên trong bọn không chịu chung vui, vì nhớ đến gia đình, vợ con, thân nhân, liền bị chúng coi như kẻ phá hoại, đáng ngại và không do dự gì, chúng lập tức dành cho họ cách đối xử tàn nhẫn, ác độc.

Kẻ sắp bị bán phải tỏ ra vui vẻ, phấn khởi, vô tư lự, nhất là trước mặt khách hàng. Đó là những gì mà lũ buôn người đòi hỏi ở người bị bán, có thế chúng mới bán được giá, không sợ lỗ lã, thiệt thòi.

- Tên da đen này mắc chứng gì vậy kìa?

Sambo vừa hỏi vừa bước lại gần Tom sau khi chủ hắn ra khỏi phòng. Hắn to lớn, lực lưỡng, đen tựa gỗ mun, vui vẻ nói liên hồi và lúc nào cũng sẵn sàng để làm trò hề chọc cười thiên hạ. Thấy Tom không nhập bọn, hắn thúc một cái vào hông Tom, có vẻ cợt đùa:

- Mày làm gì vậy? Suy tư kỹ quá, hở?

- Mai, tôi sẽ bị hắn đấu giá.

Tom buồn rầu hỏi. Sambo cười khùng khục:

- Bán đấu giá? Hà, hà, các bạn ơi! Quả là một trò vui! Này, các bạn trông tên này có vẻ buồn cười, hở?

Rồi hắn thân mật đặt tay lên vai Adolphe:

- Ê, tên bạn mày cũng vậy, hở?

- Để tao yên! Tao xin mày!

Adolphe lạnh lùng với chút kiêu hãnh, nói và lùi lại, dáng bộ chán nản.

- Chao ơi! Các bạn coi này: Đây là một nô lệ da trắng đó nghe! Trắng như sữa, mà lại thơm phưng phức nữa chứ!

Hắn tiến sát gần Adolphe, đưa mũi ngửi ngửi:

- Chúa ơi! Tên này có mùi thơm y hệt như gã bán thuốc lá dạo.. Một món hàng thơm lừng, hắn làm căn phòng này thơm lây đó nghe.

- Tao bảo để tao yên, nghe rõ chưa?

Adolphe giận dữ la to.

- À, à, điệu quá ta! Làm phách dữ ta! Làm như có giá lắm đấy! Đồ thứ nô lệ da trắng! Ê! Đừng coi rẻ tụi này chớ!

Sambo nhại lại dáng điệu Adolphe, trông thật khôi hài. Hắn tiếp:

- Đồ thứ phách lối, cho mày hay, tụi tao đây cũng từng ở những gia đình danh giá à, nghe!

- Phải! Tao có một ông chủ rất có hạng, ông dám mua hết tụi bay đó.

- Bảnh quá hả? Bộ ổng thuộc gia đình quý phái chớ gì?

- Tao thuộc gia đình ông Saint Clare.

Adolphe vênh mặt nói, Sambo giễu thêm:

- Nếu quả thật như mày nói, thì tao dám chắc ổng rất sung sướng khi vứt bỏ được mày, ông chủ mày ấy. Ổng dám bán chúng mày với một mớ đồ sứ sứt mẻ lắm à.

Adolphe nổi khùng lên vì những lời mai mỉa, hắn chửi thề om lên và lao vào địch thủ đấm đá lung tung. Đám đông được dịp cười rộ, cổ võ. Tiếng ồn đến tai chủ, ông ta chạy lại:

- Ê, có gì vậy? Ngưng ngay! Ngưng ngay!

Tay nhịp nhịp ngọn roi, ông ta ra lệnh. Bọn nô lệ chạy như đàn vịt, trừ Sambo, vì hắn tin ở tài làm hề của mình vốn được chủ cưng chìu. Đứng yên tại chỗ, hắn rùng vai, rụt cổ trước những lời đe dọa của chủ nhân.

- Thưa ông, không phải lỗi tôi, không phải lỗi tôi! Chúng tôi lúc nào cũng muốn yên thân, tại bọn mới đến gây sự trước, chúng kiếm chuyện với tôi.

Quay lại phía Tom và Adolphe, không cần gạn hỏi nguyên do, lão chủ quất cho mỗi người vài roi, vài cái đá và cú đấm, đoạn ra lệnh cho cả bọn phải hòa thuận rồi bỏ đi.

° ° °

Dưới một bầu trời rực rỡ, bọn đàn ông khắp xứ tụ họp, đảo qua đảo lại trên lề đường lát gạch xanh; ở khắp bốn phía của cái bờ rào vòng tròn, người ta dựng sẵn những cái bục cao dành cho bọn quảng cáo viên và hộ giá viên.

Hai trong số những bục này, nằm ở phía đối diện với bờ rào, bị chiếm cứ bởi những tên quảng cáo, áo quần bóng loáng và đẹp đẽ, với tài nói năng lưu loát pha lẫn giọng Pháp với Anh, đang cố gắng nâng cao giá của những người nô lệ bị bán. Một cái bục thứ ba, còn trống, được bao quanh bởi một đám đông đứng chờ giờ khai mạc.

Trong đám nô lệ bị bán có những nô lệ của Saint Clare: Tom, Adolphe và những tên khác đang đứng chờ tới phiên mình sẽ được bọn khách hàng hỗn tạp này mua hay chê tùy theo ý thích của bọn họ. Họ quây quần chung quanh đám nô lệ, ngắm nghía, trầm trồ, cãi cọ.. y như bọn nài bu quanh con ngựa vậy!

- Kìa! Alfred, anh đến đây chi vậy?

Một người đàn ông lịch sự vừa lên tiếng, vừa vỗ vai một người đàn ông khác ăn bận chải chuốt trong khi ông này đang chăm chú ngắm nghía Adolphe qua hai tròng kính.

- À, chào anh! Tôi đang cần một tên gia nhân. Tôi nghe nói là họ bán bọn nô lệ của Saint Clare, tôi nghĩ có thể lựa chọn trong bọn chúng một đứa.

- Anh định mua bọn người của Saint Clare thật sao? Chúng hoàn toàn hư hỏng, bất trị, một bọn vô liêm sỉ như bầy quỷ dữ.

- Ồ, anh hãy yên tâm! Nếu vào tay tôi, chúng sẽ được sửa đổi tâm tính ngay, chúng sẽ thấy rõ là chúng hiện làm việc cho một ông chủ khác hẳn ông Saint Clare.. Tôi nhất quyết rồi! Tôi sẽ mua tên này. Bộ vó hắn coi vừa mắt tôi lắm.

- Đó là một tên điên! Hắn sẽ lấy tất cả quần áo anh mà bận cho xem! Anh sẽ thấy!

- Rồi anh sẽ thấy: Hắn không thể giỡn mặt kiểu này đối với tôi. Chỉ việc bỏ nhốt hắn vào trại cải huấn vài lần, không bao lâu hắn sẽ đổi khác. Tôi sẽ cho anh tin tức về việc này. Tôi sẽ biến đổi hắn lại từ trong chí ngoài! Này, tôi sẽ mua hắn, tôi nhứt định dứt khoát..

Trong khi đó, Tom đứng đấy, vẻ mặt tư lự, đưa mắt nhìn tất cả những khuôn mặt chen chúc quanh bác, và tự hỏi không hiểu ai trong bọn ấy bác sẽ phải gọi là chủ..

Tom thấy đủ hết hạng người, già, trẻ, cao, lùn, béo trục, gầy nhom, vuông vắn, đủ cỡ và đủ hạng. Bác thấy hầu hết đều là kẻ tầm thường, thô lỗ, một bọn người thật giống hệt nhau, giống hệt như những vỏ dăm bào ta nhặt lấy bỏ vào trong giỏ hay bỏ vào lửa.. mà không cần phải để ý phân biệt chi cả!

Có thể nói không ngoa là không có được một ông Saint Clare thứ hai.

Vài phút trước khi cuộc bán đấu giá mở màn, một người đàn ông lùn tịt và béo phệ, với chiếc áo sơ-mi không gài nút trên để hở nguyên bộ ngực, cái quần dài dơ dáy và cũ kỹ, dùng hai cùi chỏ vẹt đám đông sang hai bên để len lỏi vào trong, như thể đang có việc chỉ cần kíp lắm. Gã đến gần bọn Tom và bắt đầu ngay cuộc khám xét tỉ mỉ.

Thoạt nhìn mặt gã, Tom đã cảm thấy ghê tởm không tránh được. Cảm giác này càng gia tăng khi gã đến gần bên bác. Dù dáng gã loắt choắt, ta thấy gã khỏe như một lực sĩ. Gã có cái đầu tròn như một quả bóng, hai mắt to lớn màu xám xanh, núp bóng dưới hàng lông mi vàng, rậm rạp, một mái tóc thô cứng màu hung. Tất cả những thứ đó, như ta thấy, không cho ta chút cảm tình nào.. Hai má gã phồng lên vì bã thuốc mà gã có thể phun ra bất cứ ở đâu và bất cứ lúc nào. Hai bàn tay to lớn lạ thường, chai đá, đầy lông, sạm nắng với những móng tay để dài bẩn thỉu.

Gã đàn ông này quan sát đám nô lệ một cách trắng trợn. Gã hất ngược cái cằm Tom lên, bắt bác há to miệng ra để xem xét hai hàm răng, bắt duỗi tay ra, co tay vào để nhìn ngắm bắp thịt bác. Gã bước quanh bác và bắt bác nhảy cao, nhảy xa để ước lượng sức khỏe của đôi chân.

- Lúc trước mày sinh sống ở đâu?

Gã hỏi Tom bằng giọng cộc lốc.

- Ở Kentucky.

Tom vừa trả lời, vừa đưa mắt nhìn quanh như để tìm kiếm đâu đó một sự cầu cứu.

- Mày làm việc gì?

- Tôi chăm sóc trang trại.

- Tốt lắm!

Gã bỏ đi sau khi nói. Cuộc bán đấu giá mở màn.

Adolphe bị lọt vào tay người đàn ông lúc nãy đã biểu lộ ý định mua bán với một giá khá cao. Những tên nô lệ của Saint Clare lần lượt vào tay kẻ khác. Sau rốt, gã lái buôn nói với Tom:

- Đến phiên mày, thằng kia! Nào! Mày nghe chứ?

Tom leo lên một cái bục, đưa mắt lo âu nhìn quanh, tim thắt lại. Người ta nghe thấy nhiều tiếng ồn ào, thật hỗn độn đến nỗi không phân biệt được chi cả. Quảng cáo viên đang hét to những đặc tính của Tom bằng tiếng Anh và Pháp với đám khách hàng, trong khi bọn này ồn ào cho giá một cách hỗn loạn. Cuối cùng, một tiếng búa nện vang; người ta chỉ nghe hai tiếng chót: Đô-la, vang lên rõ ràng và dứt khoát.

Vậy là xong, Tom đã được bán, bác có một người chủ mới. Bác bước xuống bục gỗ. Gã đàn ông nhỏ thó đầu tròn hung hăng chụp lấy hai vai bác, đẩy bác vào một góc, ra lệnh cho bác, giọng khó khăn:

- Đứng yên đấy, thằng kia!

Người chủ mới tên là Legree, chủ một trại trồng trọt bên bờ sông Rouge.

Trong lòng một chiếc tàu ngược dòng sông Rouge, Tom ngồi bệch, dây xích ở tay, dây xiềng ở chân.. với một con tim nặng nề sầu khổ gấp mấy lần xiềng xích! Đối với bác, bầu trời lúc này như mù mịt, không trăng lẫn sao. Giờ đây trước mắt bác, những giấc mơ hạnh phúc lùi xa dần như hai hàng cây ven ở sông, cả ngôi trại ở Kentucky, vợ, con và ông bà chủ tốt bụng; cả ngôi nhà của Saint Clare với vẻ rực rỡ, sang trọng, mái tóc vàng óng của Eva, cái nhìn thần thánh của cô bé, và một Saint Clare kiêu hãnh, tự tin, hào hoa, đôi lúc thờ ơ, nhưng luôn luôn tốt bụng, những giờ phút rỗi rảnh ung dung.. Tất cả những thứ đó như chìm vào dĩ vãng, xa bác mãi mãi. Số phận bác sẽ ra sao?

Đó là một trong những nỗi niềm cay đắng nhất của một tên nô lệ. Là một người da đen nhạy cảm, từng được sinh sống trong một gia đình phúc hậu, bác đã được hưởng nơi ấy những tình cảm tốt đẹp, một đời sống sung sướng, thế mà giờ đây lại bị rơi vào những bàn tay thô bạo; như một món đồ ngày xưa được dùng để trang trí cho một gian phòng khách xinh đẹp, giờ đây hư hỏng, bị vứt vào kho phế thải. Tệ hơn nữa, trong sự so sánh trên có một cách biệt lớn lao: Một cái ghế hay một cái bàn hư hỏng vốn vô tri vô giác, còn con người lại có tri giác. Thế mà pháp luật đã từng tuyên bố là người ta có thể giữ hay bán đi một con người như một món đồ vật. Tuy nhiên người ta không thể dìm chết phần tâm linh, xóa bỏ cái thế giới biết nuôi kỷ niệm, hy vọng, biết yêu thương, lo âu và mơ ước, phần đặc biệt ở nơi con người..

Simon Legree, người chủ mới của Tom, đã thu thập ở Nouvelles Orléans đủ tám tên nô lệ. Xích tay hai tên làm một, hắn dẫn cả bọn lên boong chiếc tàu hơi Pirate đang bỏ neo ở bến, sẵn sàng để ngược dòng sông Rouge.

Tàu khởi hành.

Lúc ấy, chủ nhân Legree, với dáng bộ hung hãn mà ta đã đề cập đến, muốn làm một vòng nhận diện kỹ càng từng tên nô lệ lần nữa. Gã dừng lại trước mặt Tom. Người ta đã khoác lên người Tom một bộ đồ đáng giá nhất lúc đem chưng bán: Một chiếc áo sơ-mi hồ cứng nhắc và đôi giày bốt láng bóng. Legree lên tiếng:

- Đứng dậy!

Tom đửng lên.

- Cởi bỏ những thứ này ra!

Vướng víu vì những sợi xích, bác Tom không thể thi hành nhanh chóng lệnh gã, như ý muốn, gã bèn giúp bác, bằng cách giựt mạnh cái cổ áo và cho ngay vào túi mình.

Rồi, gã đi về phía chiếc rương của Tom, mà gã đã lục lọi kỹ càng ban nãy; gã quơ lấy cái quần cũ kỹ và cái áo gần rách mà Tom chỉ bận những khi làm việc dưới chuồng ngựa. Gã cởi xích cho tên nô lệ và chỉ cho bác một cái khe hẹp giữa mấy kiện hàng:

- Đến đấy và thay bộ đồ này ngay!

Tom vâng lời và lát sau trở lại.

- Cởi giầy ra!

Legree đưa bác một đôi giày khác xấu xí thô kệch, ra lệnh lần nữa.

Tom lặng lẽ tuân lời.

Tom, mặc dầu phải vội vã trong việc thay đổi quần áo, vẫn không quên nhét cuốn Thánh kinh thân yêu vào túi áo. Legree sau khi xích bác trở lại, bắt đầu lục lọi túi áo bác. Hắn rút ra một chiếc khăn bằng lụa và lấy cất vào túi áo mình, vài món lỉnh kỉnh vô giá trị khác song là một kho tàng đối với Tom vì nhờ chúng, bác đã đem lại cho Eva nhiều niềm vui, trong khi đối với gã lái buôn lại làm bẩn mắt gã nên gã vứt cả xuống sông.

Tom, trong lúc vội vã, đã quên giấu cuốn Thánh ca. Legree lấy ra và lật vài trang:

- À! À! Lại một bọn ngoan đạo, tao biết, mày thuộc giáo phái nào? Ki-tô, hở?

- Dạ đúng, thưa ông chủ!

Tom trả lời bằng giọng chắc nịch.

- Nếu vậy, kể từ đây mày sẽ không thuộc về nó nữa! Tao không muốn nghe thấy ở nhà tao có lũ da đen ca hát, cầu nguyện và than thở. Mày nên ghi nhớ điều này và liệu hồn mày đó!

Miệng thốt lên những lời đe dọa, gã dậm chân thình thịch và ném trên người Tom cái nhìn bằng đôi mắt xám xịt, dữ dội:

- Hiện tại, tao là Giáo hội của mầy! Hiểu không? Hãy làm theo lời tao bảo!

Gã ngắm nhìn vẻ mặt buồn bã của Tom một lúc và bỏ đi không quên xách theo chiếc rương của Tom, trong ấy chứa đựng một mớ quần áo sạch sẽ của bác, đi về phía mũi tàu, và chẳng bao lâu một đám thợ và thủy thủ trên tàu bu quanh hắn.

Rồi thì miệng bô bô diễu cợt về cái giống nô lệ mà muốn làm chủ nhân, gã bán tất cả những gì chứa trong rương, luôn cái rương, làm như gã chính là chủ cái rương. Gã nhẫn tâm tẩu tán vật dụng của Tom trước đôi mắt uất hận của bác. Cuộc bán đấu giá chiếc rương được xem như trò đùa thú vị và gây nên cả một sự hỗn loạn trên tàu. Thật là dịp may hiếm có cho bọn giang hồ trên sóng nước!

Khi công việc được giải quyết xong xuôi, Legree trở lại với món hàng của mình.

- Bây giờ thì Tom ơi! Mày hẳn thấy là tao đã vứt bỏ dùm mày tất cả hành lý cồng kềnh vô dụng. Ráng giữ gìn bộ đồ mày đang bận đó, mày sẽ không có thêm một bộ đồ nào khác nữa đâu! Tao thích những tên da đen biết chăm sóc quần áo mình, ở nhà tao, một bộ đồ thường được dùng qua đúng một năm. Nào! Tất cả tụi mày - Gã vừa nói vừa lùi lại vài bước về phía sau - hãy nhìn tao! Nhìn thẳng vào mắt tao.. thật thẳng! Được! Vậy nó! Tốt!

Và gã dậm mạnh chán kèm theo mỗi câu nói. Như bị thôi miên, tất cả những cặp mắt đều hướng về đôi mắt xám xịt long lanh của gã.

Gã vừa nói vừa quơ quơ cái nắm tay to lớn nặng cân, trông khá giống cái búa của thợ rèn.

- Tụi mày thấy nắm tay này chứ! Liệu hồn với nó đó, nghe!

Và gã giáng xuống trên bàn tay Tom, tiếp:

- Nhìn xem những đốt xương này! Tao báo trước cho tụi bay biết là cái nắm tay này tương đương với cái búa sắt, đủ sức hạ gục bọn da đen chúng mày. Tao chưa từng gặp tên da đen nào mà phải đấm đến cú thứ hai, đâu, nghe!

Hắn giơ cái nắm tay ấy dứ dứ sát mặt Tom, làm bác phải nhắm kín mắt, ngả người về phía sau tránh né.

- Tao đây! - Gã tiếp - Tao không có thứ giám thị nào khác hơn là thứ này.. Tao đích thân làm giám thị tụi bay.. và tao báo trước là không có gì tụi bay làm mà tao không biết. Phải chụm hai chân lại, đứng thẳng người và không được nhúc nhích khi nào tao nói. Với tao, chỉ có cách đối xử thế đấy! Tụi mày sẽ không tìm thấy ở nơi tao một chút dịu dàng nào cả, tao không hề biết thương xót đâu, nghe!

Những người đàn bà đáng thương không dám thở mạnh, cả đám nô lệ ngồi bệch dưới sàn tàu, mặt đầy vẻ sợ hãi và lo âu. Gã chủ quay lưng lại bỏ đi giải khát bằng một ly rượu nhỏ.

- Đó là cách đối xử dành cho bọn da đen của tôi!

Gã nói với một người đàn ông, có vẻ phúc hậu, đứng gần bên gã trong suốt bài diễn văn vừa rồi.

- Đó là phương cách của tôi.. phải bắt đầu thật dữ tợn.. phải cho chúng biết những gì sẽ đến với chúng..

- Vậy hả!

Người lạ nói, mắt nhìn gã với vẻ tò mò của một người bỗng nhiên đứng trước một hiện tượng quái đản.

- Vâng, đúng vậy! - Legree nói tiếp - Tôi đây, tôi không phải thuộc hạng chủ trại phong lưu như các anh, với những ngón tay trắng muốt như cành hoa huệ, để bị những tên quản lý da đen khốn nạn lừa bịp và ăn chặn. Hãy nhìn dáng điệu lúc ra lệnh của tôi đây! Sao! Hãy nhìn nắm tay tôi đây! Anh nghĩ sao? Nhờ những thứ này, vốn cứng đầu như đá, bọn da đen đã phải chịu nghe tôi.. đúng chứ?

Người lạ ấn ngón tay trên cánh tay gã vừa đưa ra và trả lời:

- Cũng khá cứng đấy chứ! - Rồi ông nói thêm - Chắc có lẽ sự luyện tập thể xác như thế này cũng cần kèm theo một con tim cứng rắn chứ?

- Chúa ơi! Đúng vậy! - Hắn cười hô hố, trả lời - Tôi có thể hãnh diện về điều này. Không ai có thể làm tôi xiêu lòng nổi, kể cả bằng tiếng than khóc cũng như những lời dịu ngọt, tôi dám tin chắc vậy à!

- Anh quả thật khác thường!

- Đúng! - Legree trả lời - Ở đằng kia có thằng tên Tom, nó có vẻ đặc biệt lắm đấy, tôi đã mua được nó với giá khá cao để dùng vào việc đánh xe hay quản đốc công việc. Nó có một tật xấu là nó không chịu phương cách đối xử của tôi.. Còn mụ đàn bà da vàng kia.. Mẹ kiếp! Mụ có vẻ bệnh hoạn, tôi đã mua được mụ với giá rẻ mạt, chỉ có thể dùng được mụ trong vòng một hay hai năm thôi. Tôi biết tận dụng sức lực bọn da đen.. Phải! Tôi đã tận dụng chúng đến kiệt sức, và tôi sẽ mua những tên khác thế vào đó, như vậy đỡ lo lắng và phí tổn..

- Thông thường, anh tận dụng được chúng trong bao lâu?

- Chúa ơi! Tôi không biết rõ lắm.. còn tùy theo sức lực của mỗi tên! Những tên vạm vỡ thì cỡ sáu hay bảy năm, còn bọn ốm yếu thì cỡ hai hay ba năm. Hồi xưa, tôi đã cố hết sức để giữ chúng lâu. Khi chúng bệnh hoạn, tôi chăm sóc chúng, cho chúng quần áo, chăn đắp và tất cả! Bây giờ, bệnh hoạn hay khỏe mạnh măc xác chúng, chúng phải làm đầy đủ bổn phận như nhau.. vì làm như hồi trước không có ích chi cả. Tôi đã tốn nhiều công và tiền bạc. Bây giờ, cứ tận dụng chúng đến chết, rồi mua tên khác thế chỗ. Tôi thấy cách này lợi hơn nhiều.. và, so sánh kỹ thì vắt chanh bỏ vỏ vẫn là cách tiện hơn nhiều!

Người lạ bỏ đi, ông ta đến ngồi bên một hành khách khác đang chăm chú lắng nghe cuộc đối thoại này từ đầu với vẻ mặt khinh bỉ không thèm che giấu.

Chiếc tàu vẫn tiến ngược dòng sông, chở theo bọn người đau khổ. Nó lướt trên dòng nước đục ngầu, chảy xiết, dọc theo những khúc quanh ngặt nghèo và bất ngờ của con sông Rouge.

Cuối cùng nó dừng lại bên một ngôi làng nhỏ; Legree dắt cả bọn lên bờ.

Tom và những nô lệ khác đứng lúc nhúc ở thùng sau của một chiếc xe cồng kềnh đang nặng nề lăn bánh trên con đường gồ ghề.

Phía trước xe là Simon Legree. Hai người đàn bà, vẫn còn bị xích, ngồi bệch trên đáy thùng xe giữa mớ hành lý. Xe thẳng hướng tiến về phía trang trại của Legree, ở cách đấy không bao xa.

Đấy là con đường vắng vẻ và hoang sơ, chạy dài với hàng trăm khúc quanh, xuyên qua một rừng thông. Từng cơn gió rít mạnh trên các nhánh cây. Ở ven đường những thân cây trắc bá vươn cao từ mặt đất ẩm ướt và lầy lội, buông rủ từ trên xuống những chuỗi rong rêu đen kịt, một màu đen tang tóc.

Đây đó, vài con rắn với những hình thù xấu xí bò lướt trên những gốc cây bị đốn ngã và những cành gãy vụn nằm rải rác, mục nát trong những vũng nước.

Quả thật là một con đường đáng sợ, phù hợp với tâm trạng của những kẻ đứng sau xe. Còn gì khủng khiếp và buồn bã hơn đối với những kẻ bất hạnh này khi mà cứ mỗi giây, mỗi phút qua đi là họ lại cảm thấy mỗi xa hơn những gì họ nuối tiếc, mến yêu, mơ tưởng.

Đó cũng là ý nghĩ của tất cả những ai thấu hiểu được nỗi chán nản tột cùng, nỗi buồn bã sâu xa của những tên nô lệ đáng thương này, khi trông thấy con đường định mệnh chạy dài trước mắt.

Chỉ có mỗi một mình Legree tỏ vẻ vui sướng; thỉnh thoảng gã lấy trong túi áo ra chai rượu, tợp một ngụm.

Trang trại đã hiện ra trước mắt mọi người.

Ngôi trại này, lúc đầu, thuộc quyền sở hữu của một nhà quý phái giàu có và có óc mỹ thuật nên nó có một thời kỳ xinh đẹp lạ thường. Ông ta chết vì vỡ nợ. Legree chiếm đoạt và gã dùng nơi đây, cũng như tất cả mọi vật nằm trong tay gã, để kiếm tiền. Trong trại có vẻ tiêu điều khi từ tay một người biết chăm sóc lọt vào tay của một kẻ tham lam, tàn bạo.

Trước ngôi nhà, ngày xưa là cả một vườn cỏ xanh tươi tốt, với đủ thứ cây cảnh, ngày nay chỉ còn là một khu cỏ mọc rậm rạp, vô trật tự, được tô điểm thêm nhờ rơm rạ, nhờ những mảnh vụn của vỏ chai và đủ thứ rác rến.

Đây đó, một thảm cỏ bị nhổ mất và mặt đất trơ ra. Những cây bông lài ủ rũ, những cây cảnh xinh đẹp giờ đây nghiêng ngả dưới sức trì kéo của đám ngựa mà người ta cột chúng vào thân cây. Khu vườn rộng lớn bị chiếm cứ bởi đủ loại cỏ dại, rải rắc giữa đám cỏ dại này, một thứ cây quý cố gắng đơn độc ngẩng đầu lên. Ở khung cửa nhà lồng kính thì không còn một tấm kính nào cả. Trên những tấm ván mục nát trong nhà, ta còn thấy một vài chậu hoa khô héo, bị bỏ quên. Những thân cây úa tàn, những chiếc lá quắt queo chứng tỏ ngày xưa nơi đây là cả một vườn hoa!

Chiếc xe lăn bánh trên con đường vào trại, ngày xưa lấp cát, giờ cỏ dại mọc tứ tung giữa hai cây sứ Trung Hoa trồng ven đường, hình dáng xinh đẹp và lá cây xanh tốt như muốn chứng tỏ chỉ có mình chúng không bị tàn phai và khuất phục trước bản chất thô bạo của người chủ mới. Những tư tưởng cao quý ấy như ăn sâu vào tận rễ chúng khiến chúng càng ngày càng cao hơn và tươi tốt hơn giữa vùng đất đầy thử thách, bất hạnh.

Ngôi nhà thật vĩ đại và đẹp đẽ. Nó được xây theo lối kiến trúc ta vẫn thường thấy ở châu Mỹ. Tứ phía được vây quanh bằng một hành lang hai tầng, tất cả cửa đều mở trống. Nền nhà bên trong được lót toàn bằng gạch hoa.

Giờ đây, ngôi nhà trông thật tang thương. Có những cánh cửa sổ được che đậy qua loa bằng những tấm ván, một vài cửa sổ chỉ còn một cánh, vài cái khác có kính được thay bằng những tấm giẻ. Tất cả những thứ này biểu lộ một vẻ ghê rợn tiêu điều trong trang trại.

Trên mặt đất nằm vương vãi những đống rơm, những miếng gỗ, mảnh vụn của những kiện hàng và những thùng tròn. Ba bốn con chó, có vẻ dữ tợn, bị đánh thức bởi tiếng rít của bánh xe, chạy xáp lại như muốn cắn xé tất cả. Những tên nô lệ trong trại phải cố hết sức ngăn cản chúng xâu xé Tom và đám bạn đồng hành.

- Tụi mày thấy những gì đang chờ đón tụi mày đấy!

Legree vừa nói vừa vuốt ve bầy chó với vẻ tự đắc khó ưa và quay người về phía đám nô lệ:

- Tụi mày chắc hẳn thừa hiểu những gì sẽ đến với tụi mày nếu tụi mày bỏ trốn chứ? Những con chó này đã được huấn luyện thành thạo trong việc săn đuổi bọn da đen tụi mày. Chúng nuốt trửng tụi mày dễ dàng như bỡn. Tụi mày liệu hồn đó!

Gã nói với một tên gia nhân ăn bận rách rưới, đầu đội một chiếc mũ mất vành đang lăng xăng bên gã:

- Công việc ở nhà trôi chảy chứ? Sambo?

- Thưa ông chủ, tốt lắm.

Gã nói với một tên da đen khác, tên này cũng đang cố gây cho gã một sự chú ý:

- Quinbo, mày làm đúng theo lời tao dặn chú?

- Dạ đúng!

Hai tên da đen này là những nhân vật chính yếu trong trại, chúng đã được biến cải theo ý muốn của Legree. Gã biến chúng trở nên hung dữ và man rợ như đám chó săn hung tợn của gã. Với bao cố gắng và luyện tập, gã đã thành công. Quả là một kỳ công lớn.

(Người ta để ý thấy bọn giám thị da đen luôn luôn dữ tợn hơn bọn da trắng. Người ta rút từ nhận xét này một kết luận thật đau lòng đối với giống dân da đen: Là, một tên da đen giám thị còn ác độc gấp bội một tên da trắng. Chúng đối xử tàn tệ với đồng chủng chỉ cốt để lập công).

Cũng như nhiều vị quân vương chuyên chế mà lịch sử thường nói đến, Legree cai trị lãnh thổ mình bằng cách gây mâu thuẫn và chia rẽ chúng thêm. Sambo và Quinbo ghét nhau ghê gớm (những tên nô lệ khác ở trại cũng ghét cả hai tên ấy). Nhờ vậy, tên này canh chừng tên kia và canh tất cả những tên khác. Ngược lại, chúng cũng bị canh chừng bởi tất cả những tên khác! Đó là sự giám sát tổng quát và đầy đủ có lợi cho Legree. Không gì thoát khỏi tai mắt gã.

Legree tỏ ra có chút săn sóc đặc biệt với hai tên thân tín này, một thứ săn sóc có thể gây nguy hiểm cho chúng. Bởi vì chỉ cần một lời xúi giục, một dấu hiệu nhỏ nào đó của chủ là tên này sẵn sàng cắt cổ tên kia.

Nhìn cảnh tượng hai tên ấy xun xoe bên Legree, ta thấy chúng không khác hơn súc vật là bao! Những đường nét thô bạo, nặng nề và cứng rắn, đôi mắt mở to đần độn nhìn láo liên, đầy vẻ ham muốn, giọng nói khàn đục của chúng, bộ đồ bận trên người rách tả tơi và phất phơ trước gió của chúng.. tất cả những thứ ấy hòa hợp hoàn toàn với địa vị hạ tiện của chúng bên tên chủ vô lương.

Chủ hắn ra lệnh:

- Này, Sambo! Mày hãy dắt bọn này về nơi trú ngụ đi. Đây là một mụ đàn bà tao mua cho mày đó - Gã vừa nói vừa đưa tay đẩy mạnh người đàn bà nô lệ về phía hắn - Tao đã hứa là sẽ đem về cho mày, vậy là mày bằng lòng chứ?

Người đàn bà giật nẩy mình và ngả về phía sau:

- Ồ, thưa ông, chồng tôi hiện còn sống ở Nouvelles Orléans.

- Ừ, thì đã sao? Bộ bây giờ tao không được quyền bắt mày lấy thằng khác sao? Im đi và cút khỏi mắt tao!

Legree chụp lấy cây roi. Tom không thể nghe thêm được câu gì nữa: Bác phải đi theo Sambo đến nơi trú ngụ.

Nơi ở của bọn nô lệ gồm dãy lều cất thô sơ, cách khá xa tòa nhà của chủ. Nơi đây mang một vẻ tối tăm, ảm đạm đến cùng tận. Tom cảm thấy gần như tuyệt vọng. Bác vẫn còn liên tưởng đến căn lều bé nhỏ, thật giản dị, nhưng là nơi bác có thể nghỉ ngơi trong thảnh thơi và thanh tịnh, là nơi bác có một cái bục nhỏ để đặt cuốn Thánh kinh, là nơi thật yên tĩnh để bác có thể đến suy tư.

Sau những giờ làm việc mệt nhọc, bác sẽ bước vào một trong những căn nhà lều ở đây. Thay vì bàn, ghế, giường, là một ổ rơm đầy rác rến nằm trơ trọi giữa nền nhà; nền nhà là mặt đất bằng phẳng, nhẵn bóng, trơ trụi nhờ ở muôn vàn bàn chân dậm lên!

- Tôi sẽ ở đâu đây?

Bác hỏi Sambo với giọng nhỏ nhẹ.

- Tao không biết nữa.. chắc ở đây quá.. Tao chắc là ở đây còn dư một chỗ. Căn lều cũng đã dầy đặc người, tao không biết phải nhét mày vào đâu đây.

Trời tối mịt khi đám nô lệ làm việc trở về những căn lều tồi tàn này; đàn ông đàn bà, ăn bận rách rưới, khổ sở, đáng thương. Có lẽ không một ai trong bọn họ còn hơi sức mà để ý những kẻ mới đến cả.

Những tiếng ồn ào phát xuất từ dãy lều này không có gì hấp dẫn, toàn là những giọng nói như nghẹn ở cuống họng và khàn khàn, cãi cọ dành giựt cối xay bột bằng tay mà họ sẽ thay phiên nhau xay những hạt bắp còi để lấy làm bánh cho buổi ăn tối, một bữa ăn tồi tệ và nghèo nàn!

Họ đã phải quần quật làm việc ngoài những cánh đồng, từ lúc tinh sương, khom mình trên những công việc nặng nhọc dưới ngọn roi canh gác của tên giám thị. Hiện lúc này là lúc được mùa, công việc gặt hái hối thúc và người ta muốn triệt để tận dụng sức lực của từng tên một trong bọn họ.

Trong khi đám đông đi tới đi lui trước mặt Tom, bác đưa mắt tìm kiếm một khuôn mặt có chút thiện cảm. Những người đàn ông mặt mũi tối tăm, ủ dột, nhẫn nhục; những người đàn bà ốm yếu, buồn bã, chán nản; những tên mạnh hiếp đáp kẻ yếu đuối. Đó là lòng ích kỷ hung hăng và thô bỉ mà ta chỉ thấy xuất hiện ở những kẻ quá đỗi cùng cực. Bị đối xử như những con vật, bọn người khốn khổ này đã ở một mực thấp hèn nhất mà con người có thể rơi xuống!

Tiếng nghiến của bánh xe cối xay bột vọng đều đều giữa đêm tối gây một âm thanh buồn bã. Vì số máy xay quá ít, nên những tên khỏe mạnh đuổi những tên ốm yếu ra xa, phiên của bọn này chỉ đến vào lúc thật khuya.

- Đây này! - Sambo vừa nói vừa đi về phía người đàn bà nô lệ và vứt trước mặt bà một bao hạt bắp - Mày tên gì vậy?

- Lucy!

- Nghe đây, Lucy! Bây giờ mày đã là vợ tao, đi xay những hạt bắp này và lo nấu cho tao bữa ăn tối, nghe chưa?

- Tôi không phải là vợ anh và tôi không muốn làm vợ anh - Lucy nói với sự gan dạ bất chợt và nóng bỏng tìm thấy giữa nỗi tuyệt vọng - Anh đi chỗ khác đi!

Sambo nói với vẻ de dọa:

- Coi chừng tao đạp cho mấy đạp bây giờ!

- Giết tao đi, nếu mày muốn.. càng sớm càng tốt.. tao muốn chết lắm rồi..

- Ê này, Sambo! Mày xử sự với kẻ khác như thế à! Tao sẽ mách lại với chủ.

Quinbo lên tiếng, trong lúc đang bận bịu bên cái cối xay bột mà hắn đã giành được từ tay những người đàn bà khốn khổ. Sambo trả đũa:

- Và tao, đồ thằng già, tao sẽ mách với ông ấy là mày lấn áp những người đàn bà để giành lấy cối xay bột. Mày phải tôn trọng trật tự chớ!

Tom kiệt sức vì đói và mệt, Quinbo liệng cho bác một bao bắp hạt, ra lệnh:

- Này, thằng kia, giữ lấy và xay dần mà ăn, người ta chỉ phát cho mày một bao vào tuần tới, nghe chưa?

Tom chờ đợi thật lâu mới tới phiên mình được xay. Xúc động vì hai người đàn bà khốn khổ quá ốm yếu không xoay nổi bánh xe, bác liền xay giúp họ. Bác khơi lại ngọn lửa, nơi từ nãy đến giờ biết bao ổ bánh đã được nướng chín, và bác sửa soạn cho bữa ăn tối nghèo nàn.

Tom giúp những người đàn bà này một việc nhỏ, nhưng là một cử chỉ tương thân cao quý hiếm thấy ở chốn này. Thật là một điều mới mẻ đối với họ, và cử chỉ thương yêu này đã đánh thức con tim gần như chai đá của họ, gợi lên một vài nét dịu dàng rạng rỡ trên khuôn mặt họ. Bản tính khả ái như sống lại, hai người đàn bà muốn chính tay làm bánh và nướng cho bác. Nhờ đó, Tom rỗi rảnh ngồi bên bếp lửa và lấy cuốn Thánh kinh ra.. Bác đang cần được sự an ủi.

Chỉ một thời gian ngắn bác Tom hiểu được những gì đáng gờm đang chờ đón bác ở tại trang trại này. Tuy vậy, bác dốc lòng làm hết bổn phận. Vốn là một người lanh lợi, tháo vát, siêng náng, biết chịu đựng nên Tom tránh được nhiều phiền phức thông thường mà địa vị thấp hèn dành cho mình. Tom hứng chịu những nỗi bất công, những lời sỉ nhục nhưng bác vẫn kiên tâm, bình tĩnh, một đức tính của kẻ ngoan đạo có lòng tin tưởng nhiệt thành vào đấng tối cao, đến sự phán xét công minh một ngày sắp tới cũng như tin vào một may mắn sẽ đến với mình.

Legree đã quan sát kỹ người nô lệ đăc biệt này, gã muốn cất nhắc Tom lên hàng đầu các nô lệ khác. Tuy nhiên, Tom có một điểm làm gã ghét đắng ghét cay: Đó là sự thánh thiện ở Tom. Do lòng đố kỵ tự nhiên của một kẻ xấu xa trước một người tốt, gã giận sôi mỗi khi thấy không một cử chỉ hung bạo tàn nhẫn nào của gã đối với bọn nô lệ mà không gây chú ý ở Tom, chú ý với sự bất mãn không ra lời nhưng ngấm ngầm, lặng lẽ.

Nếu sự bất mãn xảy ra giữa hai người bình đẳng thì người ta có thể dễ dãi bỏ qua, nhưng đây là thứ bất mãn của một nô lệ da đen đối với chủ nhân da trắng khiến cho tên chủ rất bận lòng. Hạng người như Simon Legree, làm sao dung được một kẻ dám tỏ ra có lòng tốt hơn gã, biết thương xót kẻ thế cô yếu đuối, những kẻ mà gã tận dụng và sẵn sàng hành hạ không chút nương tay? Vả chăng, trong đám nô lệ cùng khốn, bị dồn vào chỗ tàn tệ đến mức gần ngang súc vật mà lại có một kẻ nổi bật lên như ngọn đèn trong đêm tối mịt, như cánh sen đơn độc giữa bùn làm gã chịu không nổi.

Sức khỏe, khả năng, sự dẻo dai bền bỉ của Tom thì gã thích, còn tâm hồn cao quý, hay giúp đỡ kẻ yếu lại làm gã phật lòng. Tom phá hỏng dự tính của gã: Lúc mua Tom gã đã tiên đoán là Tom sẽ được việc cho gã, gã sẽ dùng Tom như một thứ quản lý đắc lực điều hành mọi việc trong lúc gã vắng mặt tại trại. Muốn vậy, Tom phải hội đủ hai điều gã cần nữa: Cứng rắn và tàn bạo. Gã ngỡ là sẽ thay đổi tâm tính con người đặc biệt này sau hai tuần lễ, gã tin là gã thừa sức để huấn luyện Tom như ý mình muốn. Nhưng gã đã lầm to..

Một buổi sáng trên đường ra đồng làm việc, Tom chợt để ý đến một nô lệ mới có dáng dấp và phong cách đặc biệt.

Đó là một thiếu phụ dong dỏng cao khoảng trên dưới bốn mươi, hai bàn tay và đôi chân đẹp lạ thường, ăn mặc sạch sẽ, dung mạo đoan trang. Khuôn mặt, của thiếu phụ là dạng khuôn mặt của những nhân vật trong các câu chuyện lãng mạn, đầy ngang trái và nước mắt.

Nàng từ đâu đến? Nàng là ai? Tại sao nên nỗi này? Tom rất quan tâm nhưng bác hoàn toàn mù tịt, vì đây là lần đầu bác trông thấy bà và tuy bước đi cạnh Tom, bà ta lặng lẽ, kiêu hãnh, khuôn mặt sáng rỡ dưới ánh nắng ban mai.

Tom từng sống giữa những gia đình sang trọng, bác linh cảm là thiếu phụ chắc thuộc vào lớp trên của xã hội, thế mà nguyên do nào khiến bà trở thành một nô lệ, rơi vào tay tên chủ da trắng tàn bạo như Legree thật là một điều đáng tiếc. Nàng im lặng đi cạnh Tom, không trao đổi cả một ánh mắt, một lời nói.

Tom hăng hái bắt làm việc. Vì bọn phụ nữ ở một khoảng cách khá xa, nên thỉnh thoảng Tom lên nhìn, theo dõi họ. Bác nhận thấy thiếu phụ này làm việc rất giỏi, tỏ ra lanh lợi và khéo tay hơn nhiều người khác. Song bà ta làm với một vẻ khinh khỉnh, như thể bất cần công việc và hoàn cảnh hiện tại của mình.

Cạnh đó là Lucy, người đàn bà bệnh hoạn, yếu đuối bị mua cùng lượt với Tom. Thiếu phụ này nom thật thảm thương, run rẩy trong lúc làm việc như sắp ngã quỵ, người mà Tom đã thấy tỏ ra can đảm liều lình khi từ chối làm vợ Sambo đêm đầu tiên họ về trại. Hình như bà ta đang đọc kinh.

Tom thương xót, lặng lẽ lại gần Lucy, lấy bông trong giỏ mình bỏ vào cho bà ta một ít. Người đàn bà đáng thương la lên:

- Không! Đừng giúp tôi, bác sẽ bị khổ lây..

Đúng lúc đó, Sambo lừng lững xuất hiện. Vốn căm thù thiếu phụ sẵn từ lâu, hắn giơ cao ngọn roi, cất giọng khàn khàn:

- Lucy! Tao biết mày làm biếng lắm, tao bắt được quả tang..

Hắn đá Lucy một cái mạnh (hắn mang đôi giày kệch cợm bằng da bò), thiếu phụ ngã lăn ra, bất tỉnh. Còn Tom, hắn quất một roi vào giữa mặt. Tom lặng lẽ trở lại với công việc.

Sambo gầm lên:

- Tao có cách làm mụ đàn bà này tỉnh dậy, tức thì à!

Hắn rút từ tay áo ra cây kim cúc (chắc là thường xuyên thủ sẵn bên mình) dáng bộ hung hăng, tiếp:

- Cái này còn hiệu nghiệm gấp mấy dầu nóng đó nghe!

Nói xong, hắn dùng kim đó ghim ngay đỉnh đầu Lucy, thật sâu, làm cho người đàn bà khốn khổ tỉnh lại, ngồi bật lên. Sambo quát:

- Đứng lên ngay! Làm việc đi! Đồ ăn hại! Nghe tao nói chứ? Hay là chờ tao ra tay lần nữa?

Như bị kích thích bởi một nguồn sinh lực mới, Lucy trở lại làm việc như người khỏe mạnh.. làm việc với tất cả hàng hái của một kẻ tuyệt vọng.

Tom một lần nữa, tỏ ra coi thường nguy hiểm tiến lại vứt mớ gòn vừa hái vào giỏ Lucy. Cử chỉ của bác làm cho phụ nữ lạ mặt chú ý - thật ra bà ta chú ý từ đầu - ngẩng nhìn Tom bằng đôi mắt đen láy và lần này, chính bà đưa cho Tom một nắm gòn. Bà bảo Tom:

- Anh không biết rõ thân phận anh hay sao? Hay anh biết mà vẫn cố ý? Từ khi đến nơi này, lúc nào tôi cũng thấy anh ưa giúp đỡ kẻ khác. Tốt hơn, anh nên lo lắng cho bản thân anh.

Tên Sambo thấy bà giúp Tom liền xông đến, dứ dứ ngọn roi, đe dọa. Bà lại trở về công việc mình. Tom nhìn sững bà ta, vì bà làm việc một cách thành thạo quen thuộc. Trước khi trời tối, giỏ bà đã đầy ắp bông gòn mặc dù trong ngày bà nhiều lần giúp bác.

Mặt trời khuất bóng, bọn nô lệ mệt lử, giỏ gòn đội trên đầu, nối bước nhau trở về trại. Tại đây gòn sẽ được cân và cất vào kho.

Lúc này Legree đang nghe hai tên thân tín báo cáo hành động của bọn nhân công nô lệ trong ngày, Sambo nói:

* * * Tom sẽ gieo ảnh hưởng ở đây, thưa ông chủ. Tôi bắt được nó bỏ gòn vô giỏ con mụ Lucy. Rồi một ngày kia, nó sẽ chứng tỏ cho tụi da đen hiểu là chúng bị bóc lột. Ông chủ cần quan tâm đến điều này, đến thằng Tom.

- À, tên da đen khốn kiếp! Tao sẽ cho nó một bài học mới được. Tao có cách mà! Để nó cho tao, tao có cách!

- Còn mụ Lucy nữa, thưa ông. Nó là hạng phụ nữ nham hiểm, ghê gớm..

- Coi chừng! Sambo, tao tin là mày thù hận nó quá đáng vì lý do riêng..

- Kìa, thưa ông chủ, bộ ông không biết là nó cãi lời ông, không chịu làm vợ tôi sao chứ? Nó cãi lệnh ông.. rõ ràng mà!

- Đòn vọt sẽ bắt nó nghe theo, nhưng hiện giờ mùa màng đang cần đến nhân công, nên tao nới tay đôi chút, hiểu ra chưa? Nó ốm yếu, mà thứ phụ nữ ốm yếu thì chỉ cần bắt chúng làm ngược với ý muốn là đủ giết chết chúng rồi.

Legree vừa nói vừa khạc đờm. Sambo nói:

- Con Lucy quỷ quyệt lắm, suốt ngày không làm việc, làm biếng quá, thưa ông! Chính thằng Tom làm thay mụ cả ngày.

- Nếu thật vậy thì.. thì thằng Tom sẽ sung sướng được chính tay hắn đánh Lucy. Đây là một bài học thấm thía cho cả đôi bên.

Gã chủ cười, tiếng cười nham hiểm, khàn đục, hạ tiện. Trời phú cho gã có tiếng cười rất tương xứng với con người gã:

- Sự trừng phạt chính tay Tom sẽ hữu ích hơn là do tay tụi bay, một lũ vô dụng, hiểu chưa?

- Thưa, giỏ mụ đủ số cân, vì có thằng Tom với cô Cassy giúp, chắc chắn như vậy.

Sambo tâu thêm. Legree ngần ngừ một giây và hắn đi đến quyết định:

- Đừng lo, để tao cân gòn, chính tao cân!

Nói xong, hắn chửi lên một tràng, đủ ngôn từ thô lỗ và bước qua phòng cân bông.

Tại đây, chậm rãi từng người một, kiệt lực vì làm việc vất vả suốt ngày, bọn nô lệ bước đến, sợ hãi, lo âu đưa giỏ bông cho chủ chờ sẵn, để cân.

Legree cầm trên tay một tấm bảng ghi tên từng người một. Sau khi cân gã ghi thêm số gòn cân được. Giỏ bông của Tom đủ số cân nhưng bác lo lắng nhìn sang Lucy, người đàn bà bác đã hứa giúp.

Thiếu phụ này thất thểu bước lại đưa giỏ gòn cho Legree. Gã đặt lên cân và tuy đủ cân lượng nhưng gã vẫn hét toáng phủ đầu:

- Đồ nhác nhờn, lại không đủ ký. Đứng yên đó! Rồi tao sẽ trị tội mày..

Quay sang Tom, gã ra lệnh:

- Tên kia, đến đây!

Tom vâng lời, gã dặng hắng một cái:

- Tom! Mày thừa biết tao mua mày không phải để làm công việc nặng nhọc này chứ? Tao, chính tao đã cho mày biết ngay từ ngày đầu rồi: Tao sẽ cho mày chỉ huy bọn nhân công. Và giờ đây, mày bắt đầu đảm nhiệm chức vụ mới. Nghe tao đây: Tóm cổ con Lucy, quất cho nó mươi roi, coi nào! Mày biết cách quất không? Chắc biết hả? Mày chứng kiến nhiều lần rồi mà?

- Xin lỗi ông chủ, tôi xin ông tha tôi công việc này. Tôi chưa từng làm thế, chưa bao giờ! Tôi không làm được, thật vậy, thưa ông, tôi không làm được..

- Mày sẽ học hỏi nơi tao nhiều điều mà mày chưa từng làm, chưa từng biết, từ đây cho tới ngày mày tắt hơi. Coi đây!

Gã chộp cây roi gân bò, quất mạnh, liên tục lên mặt bác. Một trận đòn làm tối tăm mặt mũi cả những kẻ đứng ngoài. Sau khi mỏi nhừ cánh tay, hắn ngừng lại, hỏi:

- Sao? Giờ mày còn giữ giọng lưỡi ban nãy rằng thì là không thể làm công việc tao sai không?

- Thưa ông, tôi sẽ làm tất cả mọi việc ông sai, không từ bất cứ việc gì dù nặng nhọc cực khổ đến bao nhiêu, bất kể ngày đêm giờ giấc, cho tới khi tôi tắt thở, đúng như vậy. Nhưng cái việc ông bảo vừa rồi thì không được, không bao giờ, vì tôi cho đó là việc trái, một điều quấy..

Tom chậm rãi nói, tay quẹt những giòng máu bò dài trên khuôn mặt. Gã mặt người lòng thú ấy sửng sốt lúng túng, đứng lặng mất vài giây rồi gã bật lên cười hô hố:

- À, tên da đen ngu ngốc kia! Điều tao bảo mày là điều quấy hở? Cha chả! Bộ đám súc vật như lũ bay mà cũng biết phải quấy sao? Bất ngờ quá há? Hay mày tự cho là ngang hàng với tao đây? Hay là mày cho mày là một nhà quý phái lạc bước sa cơ? Thưa ông Tom? Hừ! Lại lên mặt thầy đời, dạy chủ phân biệt phải trái nữa chứ! Mày dám nói quất mụ Lucy là điều quấy hử?

- Thưa ông, đúng vậy! Người đàn bà đó yếu đuôi, bệnh hoạn, làm sao có thể nhẫn tâm dùng roi vọt đánh bà? Tôi không dám làm vậy đâu. Không thể được! Nếu ông chủ muốn giết tôi đi nữa, thì tôi cam chịu chết còn hơn là đánh đập bất cứ ai ở tại đây. Phải! Nếu muốn, ông cứ giết tôi. Ông có quyền..

Tom nói, dịu dàng chậm rãi mà quyết liệt lạ lùng, trong mỗi tiếng hàm chứa cả một ý chí sắt đá thần thánh, không lay chuyển được bằng sức mạnh phàm tục, bạo tàn.

Legree giận run, sùi cả bọt mép, mắt gã xám xịt thêm, quắc lên dữ tợn, bộ ria mép như dựng đứng. Tuy vậy, giống như con ác thú muốn vờn mồi trước khi xé xác, tiếp tục cười gằn chế giễu Tom bằng những lời cay độc:

- Tóm lại, mày là con chó sùng đạo ở giữa bọn người tội lỗi phải không? Một ông Thánh sống? Hay là nhà quý tộc? Ngài đến đây để hoán cải bọn phàm nhân? Nếu quả vậy, mày phải có quyền năng há? Này, nghe đây tên khốn: Mày là con chiên ngoan đạo thì mày phải nhớ đến câu này trong Kinh thánh "Hỡi tôi tớ! Hãy vâng lời chủ mi!". Tao đây, tao là chủ mày mà! Tao đã trả tới một ngàn hai trăm đô-la để mua mày, cả xác lẫn hồn mà. Chà, cái thân xác đen đúa, bẩn thỉu của mày có giá đó chứ? Mày thuộc về tao, biết chưa?

Gã kèm theo sau câu nói một cú đá dữ tợn, bằng chiếc giày bốt nặng nề.

- Trả lời tao ngay!

Tom ngã quỵ xuống vì những ngọn đòn ác liệt. Vì cái đau thấm thía của thể xác, bác gục xuống nền đất. Nhưng câu hỏi như một tia sáng quý báu rọi giữa cảnh thâm u tăm tối. Bác gượng đứng lên, thẳng người, đôi mắt ngước nhìn lên trời với vẻ nhiệt thành, tin tưởng và trong khi máu chan hòa cùng nước mắt chảy ròng ròng trên khuôn mặt, bác nói, từng tiếng một rõ ràng:

- Không, không! Làm sao ông mua được linh hồn tôi? Linh hồn tôi không thuộc quyền ông. Linh hồn tôi thuộc về Đấng tối cao, xứng đáng. Mặc! Mặc kệ hết! Ông cứ hành hạ thể xác tôi! Ông hãy hành hạ đi, nếu ông muốn thế. Ông chỉ có thể xác tôi thôi!

Legree hét lên, vẻ mặt cực kỳ hung tợn:

- Tao không mua nổi hả? Mày sẽ thấy! Sambo! Quinbo! Đến đây coi! Tụi bay dần thằng chó chết một trận nên thân cho tao, một trận đủ cho nó nằm liệt cỡ một tháng, coi nào!

Hai tên da đen to lớn vồ lấy Tom, khuôn mặt man rợ của chúng thoáng vẻ hài lòng. Đó là dịp để chúng được thi thố quyền hành, thứ quyền hành tối tăm, súc vật. Lucy rú lén một tiếng thất thanh.

Cả đám nô lệ như cùng bị dựng đứng thẳng lên do một cái lệnh vô hình. Hai tên Sambo, Quinbo lôi xệch bác Tom đi, không một sức kháng cự nào.

° ° °

Đêm đã khá khuya, bốn bề như là dìm trong bóng tối. Tom nằm dài trong căn lều bỏ trống thuộc dãy nhà kho, giữa những dụng cụ tồi tàn, sứt mẻ, những mớ gòn bị hư và nhiều món đồ vật phế thải khác, miệng rên rỉ, mình mẩy giống tựa tấm giẻ lau nhúng vào suối máu.

Trong đêm vắng vẻ, tiếng muỗi vo vo, hàng vạn con vang đều đăn. Bác khát cháy cổ, thứ hình phạt khủng khiếp nhát đè nặng trên sức chịu đựng của con người đáng thương này. Bác thì thào:

- Lạy Chúa tôi! Chúa nhân từ hãy ghé mắt thương con, giúp con..

Đột nhiên, Tom nghe có tiếng chân gần phía mình nằm rồi một tia sáng lóe lên trước mắt, bác kêu:

- Hãy cho tôi xin hớp nước, vì tình yêu Chúa, xin cho tôi.. ai đó?

Bà Cassy - chính bà ta - đặt cái đèn lồng xuống đất, lấy chai nước cầm theo mình, đỡ đầu Tom lên, cho uống. Trong cơn sốt hầm hập, Tom uống cạn cả cốc nước lớn một hơi. Bác thì thầm:

- Cảm ơn bà!

- Đừng gọi tôi bằng bà. Tôi cũng như bác, tôi là tên nô lệ đáng thương, cùng số phận như bác, còn đáng thương gấp trăm lần bác..

Giọng bà thương xót:

- Này, người đàn ông khốn khổ ơi! Chịu khó nằm lên đây, hãy nghe tôi!

Bà đi về phía cửa kéo lại một ổ rơm, trải lên đó những tấm khăn tẩm nước ướt.

Tom khó khăn lắm mới lết lên được ổ rơm, vì thương tích đầy mình, thân mình bác mềm nhũn và đẫm máu.

Thiếu phụ có vẻ thành thạo trong việc săn sóc các vết thương, bà khéo léo, nhẹ nhàng và lanh lẹ băng bó cho bác. Chỉ chốc sau, Tom cảm thấy dễ chịu đi nhiều.

Cassy đặt lên đầu Tom một kiện gòn nhỏ thay cái gối, đoạn dịu dàng nói:

- Tôi đã làm tất cả những gì có thể để giúp bác.

Tom mấp máy môi toan ngỏ lời cảm ơn nhưng bà ngăn lại:

- Đừng nói gì hết, bác Tom! Hãy ngủ đi, nếu có thể, cho khỏe lại.

Bà đặt chai nước cạnh Tom, soạn đủ vật dụng cần thiết về đêm cho người bệnh rồi nhẹ nhàng lùi ra

Phòng khách của Simon Legree là gian nhà dài và rộng, ở một góc là một lò sưởi to lớn, đồ sộ; ngày xưa, bốn vách tường được dán một lớp giấy hoa đắt tiền và đẹp đẽ. Thứ giấy này, giờ đây, mục nát, rách tơi tả, phai màu, biến bức tường thành lởm chởm đầy những miếng vá. Một thứ mùi ẩm mốc, ngai ngái, hôi hám làm người ta khó chịu, muốn nôn, thoát ra từ sự hoang tàn, ẩm ướt, đổ nát; cái thứ mùi ta thường bắt gặp ở những tòa nhà cũ kỹ bỏ trống lâu năm. Trên vách, lấm chấm những dấu vết của bia và rượu nho.

Nhiều nơi khác dính dầy vệt phấn. Trong lò lửa lập lòe ngọn than hồng. Trời vào mùa này không lạnh lắm, nhưng ở trong căn phòng rộng rãi ấy, vào mỗi chiều tối, thường mang vẻ ẩm ướt lạnh lẽo, hơn nữa Legree cần có lửa để đốt điếu xì gà và đun nóng rượu Punch của gã. Ánh sáng đỏ rực của đống than nóng bỏng cho phép ta thấy được những vật dụng trong phòng: Yên ngựa, bàn chải, dây cương, roi; những chiếc áo choàng và đủ thứ đồ đạc, quần áo, vất ngổn ngang bừa bãi đây đó.

Những con chó khổng lồ mà ta đã nói hồi đầu, nằm yên ở những chỗ ưa thích.

Legree đang tự tay sửa soạn cho mình một món giải khát gồm nước pha rượu và chanh. Gã chế nưởc từ cái ấm cũ kỹ, sứt mẻ vào trong tách, miệng làu bàu:

- Tên Sambo khốn nạn là đầu mối gây nên cuộc cãi vã vừa rồi giữa ta với tên nô lệ mới đến! Giờ đây Tom trở nên vô dụng trong suốt tuần lễ tới, khi mà mùa màng cần được gặt gấp.

Ngay lúc ấy, cánh cửa xịch mở, Sambo bước vào. Hắn cúi đầu chào gã và đưa cho gã một gói giây nhỏ.

- Gì vậy hở thằng chó?

- Một miếng bùa ngãi, thưa ông chủ!

- Cái gì?

- Một vật mà những tên da đen đến xin ở tụi phù thủy, giữ nó sẽ tránh được sự đau đớn khi bị đánh đập, thằng Tom đeo nó quanh cổ bằng một sợi dây đen.

Legree vốn đầu óc đặc sệt mê tín như phần đông bọn đàn ông hung bạo và vô tín ngưỡng. Gã cầm lấy gói giấy và chậm rãi mở ra.

Gã thấy một đồng đô-la và một cuộn tóc dài vàng óng, mớ tóc vàng như sống động, quấn quít quanh những ngón tay của Legree.

- Đồ khốn!

Gã thét to kinh hãi, dậm hai chân trên mặt đất bành bạch và rũ rũ những sợi tóc khỏi những ngón tay, như thể vừa bốc nhằm tổ kiến:

- Những thứ này ở đâu vậy? Đem chúng đi ngay! Bỏ vào lửa đi! Bỏ vào lửa!

Nhưng rồi gã ném nguyên lọn tóc vào lò sưởi, hét dựng:

- Tại sao mầy dám đem đến cho tao những thứ thổ tả đó?

Sambo đứng yên, miệng há to, lặng im sửng sốt.

- Đừng bao giờ đem đến cho tao cái thứ quỷ này nữa!

Gã vừa la tiếp vừa đưa nắm tay ra dọa Sambo, trong khi tên này nhanh chân lỉnh mất dạng; gã liền ném tiếp đồng đô-la qua cửa sổ.

Sambo cảm thấy nhẹ nhõm sau khi ra khỏi phòng và đến lúc tên này bỏ đi xa, Legree mới thấy xấu hổ về cơn sợ hãi quá trớn của gã lúc nãy. Gã ngồi xuống ghế với dáng điệu của một con chó săn trong cơn giận dữ, rồi bắt đầu nốc rượu, không nói một tiếng nào nữa.

Legree mắc chứng bệnh gì vậy? Và trong cái lọn tóc vàng óng vô hại đó có gì ghê gớm đến nỗi khiến một tên đã quá quen thuộc với những hình thức tàn bạo như gã mà lại khiếp sợ đến thế?

Để trả lời câu hỏi này, ta phải trở lại những ngày thơ ấu của gã.

° ° °

Dù giờ đây gã là một con người thật cứng rắn, thật bạo ngược, thật tàn nhẫn, song trước kia gã cũng như mọi người có một thời nằm trong lòng mẹ..

Người ta đã từng lẩm bẩm cầu kinh và hát Thánh ca ở đầu giường gã; vầng trán chai đá, sừng sỏ của gã cũng từng được thấm nước Thánh lúc rửa tội. Trong thời thơ ấu của gã, cứ mỗi sáng chúa nhựt, khi hồi chuông vừa ngân nga, một người đàn bà với mái tóc vàng óng dẫn gã đến giáo đường để xem lễ và cầu nguyện.

Ở thật cách xa đây, trong xứ Nouvelles Angleterre, bà mẹ ấy đã nuôi nấng đứa con trai duy nhất của bà bằng tình thương đậm đà, với những cử chỉ săn sóc trìu mến.

Song mang giòng máu của người đàn ông có trái tim cứng rắn, lòng yêu thương của bà mẹ phúc hậu này không đủ sức cầm giữ gã, gã đã bước theo dấu vết của người cha. Bản tính thích huyên náo, phóng đãng, hung bạo, gã xem thường những lời khuyên nhủ, bất chấp những câu trách mắng của bà. Gã đã rời bỏ bà mẹ, dầu lúc ấy còn quá trẻ, đi tìm kho tàng ngoài biển khơi.

Gã có trở về nhà lại một lần. Bà mẹ tràn đầy tình cảm lúc nào cũng muốn có một người để thương yêu, săn sóc đã níu chặt lấy gã và cố gắng khuyên răn, nài nỉ, cứu gã ra khỏi cái đời sống đầy tội lỗi ấy, nhưng không được bao lâu.

Đối với Legree, đấy là những chuỗi ngày đầy ân sủng!

Các thiên thần đầy tốt lành đã gọi gã trở về lại với họ. Gã hầu như muốn đến với họ, ơn cứu rỗi sắp vào tay gã.

Nhưng gã cưỡng lại như có một sự tranh đấu trong gã. Tội ác đã thắng, và gã tận dụng tất cả sức lực, bản chất hung dữ của gã để trấn áp những cắn rứt của lương tâm.

Gã uống rượu, gã chửi thề không ngớt, gã càng ngày càng trở nên táng tận lương tâm.

Một đêm kia, như một tia sáng cuối cùng lóe lên giữa nỗi tuyệt vọng, bà mẹ sụp quỳ dưới chân gã: Nhưng gã đá bà té văng ra, gã để bà nằm bất tỉnh trên nền đất rồi bỏ lên tàu.

Lần cuối cùng mà Legree nghe nói về mẹ gã, đó là vào một đêm chè chén say sưa, gã ngồi giữa đám bạn trụy lạc của gã, có kẻ dúi vào tay gã một lá thư.

Gã mở ra: Một lọn tóc dài rơi trên tay gã, nó quấn quít quanh những ngón tay gã y như lọn tóc trong mình tên nô lệ da đen.

(Lá thư viết là mẹ gã sắp chết, trước khi chết, bà đã tha thứ và chúc lành cho gã).

Tội ác với bản chất tối tăm và xấu xa như có quyền lực bí mật khiến kẻ có tội phải kinh hoàng và sợ hãi cho dù đang cầm trong tay mình một món đồ vật đẹp đẽ và cao quý nhất. Người mẹ đáng thương thật phúc hậu, với những câu kinh cuối cùng, với tình yêu cao cả đã tha thứ gã, nhưng đối với con tim của tên quỷ sứ lại biến thành một phán quyết kết tội và đày đọa gã. Thái độ này của bà khiến gã liên tưởng đến giờ phán xét hãi hùng và nghiêm minh của Thiên Chúa! Legree nổi lửa đốt lá thư, đốt luôn lọn tóc.

Khi gã thấy chúng uốn éo và thành tro trong ngọn lửa, gã rùng mình liên tưởng đến ngọn lửa trong hỏa ngục. Vì vậy, gã muốn say sưa, để tâm trí được giải khuây và khỏi bị ám ảnh bởi cái kỷ niệm phiền phức này.

Tuy nhiên đôi khi giữa canh khuya, lúc mà sự im lăng trang nghiêm của đêm dài ép buộc lý trí của kẻ ác trở về với chính hắn, gã như thấy ẩn hiện hình ảnh người mẹ, mặt mày tái mét đứng sừng sững ngay đầu giường gã, rồi quanh những ngón tay gã thấy như có nhũng sợi tóc quấn quít, thế là mồ hôi lạnh toát ra trên khuôn mặt gã, gã bật dậy phóng ra khỏi phòng, đầy kinh hãi.

° ° °

Những giọt mồ hôi đọng lại trên trán Legree, cơn khiếp hãi khiến con tim gã đập thình thịch. Gã có cảm tưởng như thấy một bóng trắng ẩn hiện và di động trước mặt gã trong phòng, gã rùng mình khi chợt nghĩ có thể đấy là hình bóng của mẹ mình.

Gã tự trấn an:

- Nào! Đấy chỉ là ảo ảnh thôi, lúc này, nên để tên ấy yên. Mình có sợ mấy thứ mắc dịch này không? Mình có cảm tưởng như bị bùa phép mê hoặc.. Dám lắm! Từ hôm ấy trở đi, mình hay bị rùng mình và đổ mồ hôi.. Không hiểu làm sao mà tên ấy có cái lọn tóc này? Không có lẽ là lọn tóc của? Ồ! Không! Mình đã đốt thành tro rồi mà? Chắc chắn là mình đã đốt rồi mà.. thật là kinh dị nếu những sợi tóc có thể tự chúng rời khỏi đầu của người chết! Nào! Ta phải kêu Sambo và Quinbo đến để nghe chúng ca hát và nhìn chúng múa những điệu vũ điên cuồng của nòi giống chúng.. May ra chúng có thể giúp ta quên được những ý tưởng khủng khiếp này.

Gã đội mũ lên, bước ra hành lang và rung một hồi chuông để gọi hai tên da đen thân tín.

Khi gặp chuyện buồn phiền, Legree vẫn thường dễ dãi cho phép hai tên hèn hạ này vào trong phòng khách và sau khi đã đốt nóng bụng chúng bằng vài ly Whisky, gã bắt chúng múa, hát, hay đánh lộn, vật lộn, tùy theo ý thích nhất thời của gã.

Lúc ấy cỡ một hai giờ sáng. Cassy, sau khi đã chăm sóc bác Tom đáng thương, trên đường về lều, nghe những tiếng la hét, những tiếng hú, những tiếng nện chân thình thịch cúa đám chủ tớ, hòa lẫn với tiếng sủa của bầy chó. Tất cả tạo thành một thứ âm thanh man rợ quái dị của cuộc lễ ở Âm ty.

Bà đến gần và nhìn vào.

Legree và hai tên giám thị, trong tình trạng say sưa dữ dội, ca hát, gào hú, xô đẩy bàn ghế và hết tên này đến tên khác làm những cử chỉ thật quái đản, lố lăng.

Cassy tựa cánh tay bé nhỏ trên thành cửa sổ.. Ta có thể đọc được trong ánh mắt bà những nét lo lắng, giận dữ và khinh bỉ, bà tự hỏi:

- Cứu mọi người ở đây thoát khỏi tay bọn khốn khiếp này phải chăng là một tội?

Legree, mê mệt vì say sưa, nằm dài ra ngủ ngay tại phòng khách.

Lúc thức dậy, gã muốn đến gặp riêng Tom mà không ai có mặt cả. Gã muốn, nếu không thành công trong việc khuyến dụ được Tom bằng những lời đe dọa, gã sẽ hoãn trả thù và đợi dịp khác.

Những tia nắng rực rỡ của buổi bình minh chiếu rọi vào nơi trú ngụ khiêm tốn của tên nô lệ. Những tia nắng dịu dàng này, với vẻ rạng rỡ của một ngày sắp bắt đầu như đem xuống cho bác Tom ý nghĩ bác là hậu duệ của David, là sao hôm rực rỡ. Những lời cảnh cáo và khuyên nhủ của Cassy không làm mềm lòng bác. Trái lại, tâm hồn bác như vươn lên cao theo tiếng gọi phát xuất từ cõi thiêng liêng.

Bắc nghĩ có lẽ cái ngày sắp đến đây là ngày cuối cùng của đời bác, tim bác như rộn rã đập trước niềm xúc động cao cả này, trước nỗi hạnh phúc hằng mong đợi này. Bác nghĩ là có thể tất cả những gì huyền nhiệm mà bác luôn mơ tưởng, cái ngai vàng rực rỡ sáng chói, bao quanh là những cầu vồng đủ màu sắc, đám thiên thần bé nhỏ vận toàn trắng với giọng nói dịu dàng như tiếng reo của suối, với vương miện, với vòng hoa, với những cây đàn thụ cầm bằng vàng, tất cả những thứ này cuối cùng sẽ xuất hiện dưới mắt bác trước khi ngày tàn.

Nhờ vậy, không chút lo sợ khi bác nghe thấy tiếng bước chân và giọng nói cùa tên đao phủ. Legree lên tiếng, trong lúc bàn chân không chút xót thương đá vào người bác.

- Ê, thằng kia! Mày thấy thế nào? Tao đã nói với mày là tao sẽ dạy cho mày biết một vài điều mới lạ. Mày thấy điều ấy chưa? Hở? Bài học này có làm mày thấm thía chưa? Mày còn tỏ ra cứng đầu nữa không? Mày có còn ý định hoán cải tội lỗi của chủ mày băng bài giảng nào nữa không?

Tom lặng im không trả lời.

- Nào! Đứng dậy coi, tên súc sinh!

Legree vừa ra lệnh vừa đá thêm cho bác một cú nữa.

Đứng dậy, đó là điều khó khăn đối với một kẻ mà thân xác đã mềm nhũn và rã rời như Tom. Tom cố gắng một cách khó nhọc. Legree bật lên một tràng cười thô bạo.

- Sáng nay sao mày có vẻ xìu quá vậy Tom? Hình như tối qua mày bị cảm lạnh hẳn?

Dầu vậy, Tom cũng gượng bò dậy rồi bác đứng thẳng người đối diện với ông chủ, vầng trán bình thản và sáng sủa.

- Quỷ thần ơil Mày còn đứng nổi à? Này! Tao thấy hình như trận đòn chưa thấm tháp chi đối với mày. Nào, Tom, bây giờ quỳ xuống và xin lỗi tao về thái độ hỗn láo vừa qua.

Tom vẫn đứng yên.

- Quỳ xuồng, thằng chó!

Legree vừa quát vừa quất Tom một roi.

- Thưa ông Legree - Tom trả lời - tôi không thể làm vậy! Tôi chỉ làm những gì tôi xét thấy đúng; tôi sẽ làm như thế này mãi mãi. Tôi sẽ không bao giờ chịu làm điều chi xấu xa cả.. cho dù hậu quả có như thế nào đi nữa!

- Á! Ấy là chỉ vì ông chưa biết rõ hậu quả đó thôi, ông chủ Tom! Ông tưởng trận đòn đó là ghê gớm lắm rồi đấy hả? Lầm! Chưa đâu! Chỉ mới là cảnh cáo thôi.. Ông có nghĩ đến cảnh ông bị cột vào một gốc cây và người ta nổi lửa đốt xung quanh ông không? Chắc sẽ thú vị lắm, Tom hở?

- Thưa, tôi biết là ông chủ dám làm những chuyện tày trời, nhưng..

Bác đứng ngay người, chắp tay lại, tiếp:

- Nhưng, ông chủ chỉ có thể giết chết thể xác tôi là cùng, ông chủ không thể làm gì hơn và sau cái chết, tôi còn có cõi sống đời đời.

Cõi sống đời đời! Chỉ cần bốn chữ này thôi cũng đủ khiến tên nô lệ đáng thương thêm sức lực, hy vọng.. và khiến tên vô lương đau nhói ở tim như vừa bị vết chích của loài bò cạp. Legree nghiến chặt hai hàm răng, nhưng chính cơn giận dữ khiến gã như nghẹn lời; và Tom như một con người vừa thoát khỏi sự kềm kẹp, nói với giọng rõ ràng, trầm tĩnh:

- Thưa ông Legree, ông đã mua tôi, tôi sẽ là một tên nô lệ tốt và trung tín của ông. Tôi sẽ cố phục vụ ông với đôi cánh tay tôi, với tất cả đời sống tôi, với tất cả sức lực tôi. Nhưng còn linh hồn tôi, tôi không thể trao nó vào tay một người phàm tục, tôi giữ gìn nó để trao cho Thiên Chúa: Những giới răn của Ngài, tôi đặt trên tất cả, trên cả sự sống, trên cả cái chết. Ông có thể tin chắc như vậy, thưa ông Legree, tôi không chút mảy may sợ chết. Tôi đang sẵn sàng chờ nó đến bất cứ lúc nào! Ông có thể đánh đập tôi, bỏ đói tôi, thiêu đốt tôi.. những thứ này sẽ mau đưa tôi đi đến nơi tôi hằng mong ước được đến!

- Mày sẽ phải khuất phục trước tao!

Legree giận dữ quát.

- Ông sẽ phải thất bại, có kẻ giúp tôi chiến thắng!

- Tên quỷ sứ nào giúp mày vậy hả, Tom?

- Thiên Chúa, đấng tối cao.

- Đồ khốn nạn!

Chỉ với một cú đấm, Legree làm Tom ngã chúi.

- Liệu hồn mày - Gã nói với Tom - hiện thời tao tạm để mày yên bởi vì đang lúc được mùa và tao cần nhân công; nhưng tao sẽ không bao giờ quên những gì mày vừa nói. Tao sẽ ghi nhớ tất cả những thứ ấy như một món nợ, và mày sẽ trả tao bằng tấm da đen đúa già cả của mày! Hãy nhớ lấy đó, Tom!

Nói xong, gã bỏ đi ra.

Giờ đây, ta hãy tạm quên bác Tom cùng với bọn côn đồ trong chốc lát để trở lại với Georges và vợ anh ta, những kẻ chúng ta đã không nói đến từ giữa cuộc chạy trốn.

Lúc chúng ta rời bỏ Tom Loker là lúc gã thở dài trở mình trên tấm nệm trắng phau nơi nhà một tín đồ phái Quaker, dưới sự chăm sóc trìu mến của bà lão Dorcas.

Đó là một người đàn bà cao lớn, hiền hậu và nhẫn nại. Một cái mũ bằng lụa che mất hết phân nửa mái tóc quăn và trắng như cước, xõa trên vầng trán cao sáng sủa; hai mắt bà xanh trong như chất chứa những tư tưởng tốt lành; một tấm khăn bằng nhiễu trắng tinh vắt chéo trên ngực bà; bộ đồ lụa màu nâu bóng láng, va chạm vào nhau kêu sột soạt theo mỗi bước chân khi bà di chuyển trong phòng.

- Trời đất quỷ thần ơi! Chịu sao cho nổi? Mẹ kiếp!..

Tom Loker vừa thét lên vừa giơ tay đấm thùm thụp vào những tấm chăn đắp.

- Loker! Tôi van anh, đừng làm thế nữa.

Bà Dorcas nói trong lúc hai tay xếp ngay ngắn những tấm chăn lại.

- Này, bà lão, tôi sẽ không làm vậy nữa nếu tôi có thể chịu đựng, nhưng trời quá nóng nực đến nỗi tôi không nằm yên được!

Dorcas giở tấm đắp chân, kéo tấm chăn ngay ngắn lại và quấn các thứ ấy quanh người Tom khiến hắn như một con nhộng. Và trong lúc làm những cử chỉ săn sóc này, bà ôn tồn nói:

- Này anh bạn, tôi mong anh đừng nên chửi thề và tỏ vẻ giận dữ như lúc nãy nữa. Hãy chịu khó để ý chút đỉnh đến hạnh kiểm anh.. nói năng nên dè dặt..

- Á à! Hạnh kiểm tôi, đó chắc là việc sau chót hết trong các việc mà tôi bận tâm đến.

Tom Loker như lên cơn, đạp tung những tấm chăn đắp và biến cái giường ở vào một tình trạng bừa bãi kinh hồn. Bà già kiên nhẫn không quở mắng gì, chỉ sắp lại chúng. Một lát sau, Tom Loker dịu xuống, hắn bất chợt lên tiếng, sau một hồi im lặng:

- Người đàn ông và người đàn bà ấy còn ở đây không?

Bà Dorcas trả lời:

- Còn.

- Tốt hơn, nên bảo họ sang bên kia hồ; càng sớm càng tốt.

- Hình như họ cũng nghĩ vậy.

Bà Dorcas lừng khừng trả lời, bình thản tiếp tục đan. Loker thêm:

- Ê này, ở Sandusky có những tên đồng bọn chúng tôi canh chừng kỹ mỗi chuyến tàu. Cái gì đã khiến tôi tiết lộ bí mật này? Phải chăng vì muốn họ trốn thoát.. hay là chỉ vì muốn trả thù Marks, thứ đồ bạn bè hèn hạ.

- Loker ơi!..

- Này, bà lão, khi mà cái chai bị dồn nén quá mức, nó ắt sẽ nổ tan.. Bà hiểu chưa? Nghe tôi đây: Chuyện vợ chồng hai người nô lệ đi trốn đó mà, về phần người đàn bà, hãy nói với bà nên hóa trang khác đi.. Hình dáng của bà ấy đã bị biết rõ ở Sandusky.

Dorcas tiếp lời với vẻ thản nhiên cố hữu:

- Chúng tôi sẽ lo lắng về điều này.

Tom Loker cảm thấy yên lòng, nằm dưỡng bệnh đến hơn ba tuần lễ ở đấy. Hắn mắc một chứng cảm sốt, thêm vào các vết thương khó chịu lúc đầu của hắn. Rồi đến một lúc, hắn rời chiếc giường với vẻ hơi buồn bã, nhưng hiểu biết hơn. Kể từ đó, thay vì lao mình vào những cuộc săn người, hắn đến trú ngụ nơi một vùng đất mới khai hoang, sung sướng dùng tài năng của mình vào việc săn bắn gấu, chó sói và các thú dữ khác của rừng rậm. Hắn nổi danh chút ít nhờ những thành quả sau này.

Hắn luôn luôn tỏ vẻ kính nể, mỗi khi nói đến giáo phái Quaker:

- Các tín đồ ấy? Ồ, những người can đảm, những người đầy lòng vị tha; họ muốn biến tôi thành tín đồ của họ đó nghe, nhưng họ.. không thành công. Dễ gì..

Hắn ngưng lại cười vui vẻ, rồi nói tiếp:

- Tuy nhiên, này anh bạn, anh nên biết rõ là họ rất thạo việc săn sóc một người bệnh, ồ! Rất chu đáo, và không ai có thể làm bánh, nấu nướng thức ăn ngon hơn họ đâu nghe!

° ° °

Những kẻ đào tẩu của chúng ta biết là đang bị rình rập ở Sandusky. Họ chia thành hai nhóm: Jim và bà mẹ già ra đi tiên phong, vài đêm sau, mới đến phiên Georges, Elisa và đứa con được đưa đến Sandusky, và trú ngụ tạm trong một mái nhà hiếu khách, trước khi đáp tàu sang bên kia hồ.

Rồi đêm đen sẽ đi qua, ánh nắng ban ngày biểu hiện cho sự tự do xuất hiện rực rỡ trước mặt họ chăng? Nhưng thứ tự dành cho Georges Harris là gì?

Đối với mọi người thì tự do là chủ quyền của bất cứ quốc gia nào muốn tỏ ra xứng đáng là một quốc gia; đối với Georges Harris, đó là quyền của người đàn ông muốn tỏ ra xứng đáng là một người đàn ông, chứ không là một con vật! Là quyền được gọi theo tiếng gọi từ tim mình, một người đàn bà là vợ mình, quyền được che chở nàng tránh khỏi mọi ức hiếp phi lý, quyền được che chở và nuôi nấng những đứa con của mình, quyền được làm sở hữu chủ một căn nhà, theo một tôn giáo; quyền thực hiện những ý thích chính đáng của mình mà không phải lệ thuộc vào bất cứ sự chèn ép của một ai.

Đây là tất cả những ý nghĩ đang sôi sục trong đầu Georges. Anh chống cằm, mắt chăm chăm nhìn người vợ đang cố gắng che giấu dưới bộ y phục đàn ông cái hình đáng thon đẹp của nàng. Họ tin tưởng là dưới lớp hóa trang này, họ có thể thoát hiểm dễ dàng hơn.

- Sao anh buồn bã vậy? - Elisa vừa hỏi vừa quỳ xuống đặt tay mình vào tay chồng - Người ta nói chúng mình chỉ còn hai mươi bốn tiếng đồng hồ nửa là đến Canada. Một ngày và một đêm lênh đênh trên hồ và rồi thì.. rồi thì..

- Đúng vậy - Gorges vừa nói vừa kéo nàng vào lòng - anh cũng đang nghĩ thế! Giờ phút cuối đã điểm! Sắp đạt được sự tự do, thấy nó ở ngang tầm tay, rồi nó có thể vuột mất! Ồ, nếu bị như thế chắc anh không thể sống nổi nữa, em ơi!

- Anh đừng lo lắng thái quá. - Ta đã vượt qua nhiều nguy hiểm. Thiên Chúa tốt lành đã cho phép chúng mình được giải phóng. Em có cảm tưởng ngài luôn luôn ở với chúng ta đó Georges!

- Anh muốn tin tưởng như em, Elisa - Georges vừa nói vừa bật đứng dậy - Phải, anh rất muốn tin tưởng như em.. Thôi, lên đường! - Anh đứng dang ra xa cách nàng một sải tay, tiếp - Ồ, trông em xinh tươi quá: Mái tóc uốn quăn cắt ngắn trông thật hợp. Kìa, cái mũ đẹp thật, nhưng có hơi xiên về một phía. Không sao. Anh chưa bao giờ thấy em đẹp như thế này. Mà này, xe đến rồi kìa.. Anh không hiểu bà Smyth đã lo hóa trang cho Henri xong chưa?

Cánh cửa xịch mở, một người đàn bà đáng kính, đứng tuổi, bước vào dắt theo Henri được hóa trang thành một cô bé gái.

Elisa vừa nói vừa bước vòng quanh đứa bé:

- Con tôi trông xinh gái tệ! Chúng ta gọi nó là Henriette. Tên ấy nghe được chứ?

Đứa bé e dè đứng im. Nó lặng nhìn mẹ nó trong bộ y phục khác lạ. Thỉnh thoảng nó bật ra một tiếng thở dài nặng nề, nó nhìn mẹ qua những lọn tóc dài lõa xõa trước trán.

- Henri, con có nhận ra mẹ không?

Nàng vừa nói vừa đưa hai tay về phía nó.

Đứa rụt rè níu chặt gấu áo của người đàn bà đi với nó. Bà Smyth lên tiếng:

- Chị có nghe nói ở dưới bến bọn chúng đã thông báo cho tất cả các thuyền trưởng được lệnh chận bắt một người đàn ông, một đàn bà và một đứa bé trai.

Georges nói:

- Thật vậy ư? Em sẽ đánh lạc hướng họ.. nếu họ hỏi em.

Chiếc xe dừng lại trước cửa nhà, và cả gia đình dễ thương đã cho bọn người đào tẩu tá túc quây quần quanh họ trao cho họ những lời chúc tốt lành trước khi từ giã.

Bọn họ đã hóa trang theo lời khuyên của Tom Loker. Bà Smyth, người đàn bà Canada đáng kính, trong dịp sang đây, đã bằng lòng trở về xứ với tư cách là một bà dì của bé Henri; trong suốt hai ngày sau cùng này, chỉ một mình bà chăm sóc cậu bé thôi; một lô bánh ngọt và kẹo đường đã thắt chặt mối dây thân hữu giữa một già, một trẻ.

Chiếc xe dừng lại trên bến. Cả bọn họ bước lên tấm ván bắc lên tàu. Elisa, với dáng điệu quý phái, nắm lấy cánh tay bà Smyth. Georges theo sau với mớ hành lý.

Trong khi Georges đứng ở văn phòng thuyền trưởng, trả tiền cho chuyến đi của cả bọn họ, anh nghe thấy mẩu đối thoại của hai gã đàn ông đứng sát bên anh:

- Tôi đã quan sát kỹ tất cả những kẻ lên tàu - Một tên nói - tôi dám chắc là không có họ.

Gã tuyên bố câu ấy là một viên kế toán của bến, kẻ đang cùng gã nói chuyện là Marks, (tên đã bỏ rơi Loker khi Loker bị thương) hắn lì lợm quyết đeo đuôi con mồi đến tận Sandusky.

- Thật khó mà phân biệt một con mụ đàn bà nô lệ lai xinh đẹp với một người đàn bà da trắng. Còn thằng đàn ông thì dễ, da nó đen ngăm ngăm, trên một bàn tay có vết phỏng.

Bàn tay Georges đưa ra để nhận vé tàu và món tiền thối lại hơi run một chút; nhưng anh bình tĩnh quay người lại, ném một cái nhìn bình thản và lạnh lùng về phía tên đàn ông vừa nói, rồi anh đi đến cạnh Elisa, đang đứng chờ anh ở đằng kia boong tầu.

Bà Smyth và cậu bé Henri đã lui vào trong căn phòng dành riêng cho các bà, ở đấy, màu da ngâm ngăm đẹp đẽ của thằng bé thu hút nhiều cái vuốt ve và cảm tình của đám nữ hành khách.

Hồi chuông rụng lên báo hiệu giờ tàu tách bến. Georges có vẻ hài lòng lúc thấy Marks rời tàu. Anh thở phào nhẹ nhõm khi những vòng quay đầu tiên của cái bánh xe bên thân tàu chuyển động để đưa xa thêm sự ngăn cách giữa đôi bên.

Hôm ấy là một ngày đẹp trời. Những đợt sóng trong xanh của một hồ Erié nhấp nhô, lóng lánh, rực rỡ với những tia nắng vàng. Một cơn gió nhẹ thổi từ bờ, và chiếc tàu phăng phăng lướt sóng.

Ôi! Làm sao diễn tả được nỗi hạnh phúc đang tràn ngập tận đáy con tim của người đàn ông này!..

Ai mà có thể ngờ được là những ý tưởng nóng bỏng đang nung nấu tâm hồn của Georges, khi thấy anh vẫn với thái độ bình thản, đi dạo mát bên cạnh người bạn đồng hành rụt rè trên boong tàu?

Hạnh phúc đến với anh như có vẻ dịu dàng và quá đẹp đến nỗi anh không dám tin là nó sắp nằm trong tầm tay anh. Anh vẫn còn cảm thấy chút ít lo lắng, anh vẫn e sợ bị vuột nó vào phút chót.

Nhưng chiếc tàu vẫn bình yên lướt sóng.

Thời gian dần trôi. Cuối cùng, cái bờ của xứ thuộc địa Anh xuất hiện trong tầm mắt, mỗi lúc mỗi gần.. Cái bờ mà nơi ấy reo vang hai tiếng huyền bí: Tự Do, và là nơi bám víu duy nhất dành cho những người nô lệ da đen tuyệt vọng, nơi họ coi là đất hứa.

Họ tiến dần vào bến của cái thành phố nhỏ Ambersberg của xứ Canada. Georges nắm chặt lấy cánh tay vợ.. Hơi thở anh trở nên ngắn và dồn dập.. Một đám sương mù như tan loãng dần trước mắt anh, anh im lặng cầm chắc bàn tay bé nhỏ đang run rẩy trong tay anh. Hồi chuông vang lên, chiếc tàu dừng lại. Georges như không ý thức được những gì anh đang làm. Anh thu xếp hành trang, rời boong tàu. Rồi họ đứng yên chờ đến lúc mọi người đã bỏ đi hết, bồng trên tay đứa con, hai vợ chồng đồng quỳ gối trên bến và hướng tâm hồn họ lên cùng Chúa.

Làm sao mà diễn tả nổi vẻ sung sướng của cái ngày đầu tiên được hưởng tự do?

Ôi! Tự do! Cao cả và quý giá, biết ngần nào! Được đi, đứng, nói năng, thở, thương yêu.. tất cả đều không bị kiểm soát và cấm đoán. Thật tuyệt vời, hình ảnh của những con người, lần đầu tiên, kể từ lúc được sinh ra, đang quỳ gối lãnh nhận quyền tự do, được luật pháp bảo đảm, thi hành tất cả những quyền mà Chúa đã ban cho một con người!.. Họ đã phải trả giá cho sự tự do của họ quá đắt: Giờ đây họ không có trong tay một tấc đất, một mái nhà, và cả một đồng xu dính túi. Họ chỉ có những gì mà một con chim trên không trung có, một bông hoa ngoài đồng có. Nhưng đã làm sao? Họ đâu ao ước gì hơn? Họ đã được tự do, đã đổi nó bằng máu và nước mắt, bằng vô vàn nguy hiểm mới đạt được kết quả ngày nay.

Họ vững tin vào Thiên Chúa quyền năng và sẽ tự lực cánh sinh trong những ngày sắp tới.

Nhìn nhau, họ mỉm cười qua màn lệ, lòng phơi phới, nhẹ lâng..

Giờ đây, ta hãy tạm quên bác Tom cùng với bọn côn đồ trong chốc lát để trở lại với Georges và vợ anh ta, những kẻ chúng ta đã không nói đến từ giữa cuộc chạy trốn.

Lúc chúng ta rời bỏ Tom Loker là lúc gã thở dài trở mình trên tấm nệm trắng phau nơi nhà một tín đồ phái Quaker, dưới sự chăm sóc trìu mến của bà lão Dorcas.

Đó là một người đàn bà cao lớn, hiền hậu và nhẫn nại. Một cái mũ bằng lụa che mất hết phân nửa mái tóc quăn và trắng như cước, xõa trên vầng trán cao sáng sủa; hai mắt bà xanh trong như chất chứa những tư tưởng tốt lành; một tấm khăn bằng nhiễu trắng tinh vắt chéo trên ngực bà; bộ đồ lụa màu nâu bóng láng, va chạm vào nhau kêu sột soạt theo mỗi bước chân khi bà di chuyển trong phòng.

- Trời đất quỷ thần ơi! Chịu sao cho nổi? Mẹ kiếp!..

Tom Loker vừa thét lên vừa giơ tay đấm thùm thụp vào những tấm chăn đắp.

- Loker! Tôi van anh, đừng làm thế nữa.

Bà Dorcas nói trong lúc hai tay xếp ngay ngắn những tấm chăn lại.

- Này, bà lão, tôi sẽ không làm vậy nữa nếu tôi có thể chịu đựng, nhưng trời quá nóng nực đến nỗi tôi không nằm yên được!

Dorcas giở tấm đắp chân, kéo tấm chăn ngay ngắn lại và quấn các thứ ấy quanh người Tom khiến hắn như một con nhộng. Và trong lúc làm những cử chỉ săn sóc này, bà ôn tồn nói:

- Này anh bạn, tôi mong anh đừng nên chửi thề và tỏ vẻ giận dữ như lúc nãy nữa. Hãy chịu khó để ý chút đỉnh đến hạnh kiểm anh.. nói năng nên dè dặt..

- Á à! Hạnh kiểm tôi, đó chắc là việc sau chót hết trong các việc mà tôi bận tâm đến.

Tom Loker như lên cơn, đạp tung những tấm chăn đắp và biến cái giường ở vào một tình trạng bừa bãi kinh hồn. Bà già kiên nhẫn không quở mắng gì, chỉ sắp lại chúng. Một lát sau, Tom Loker dịu xuống, hắn bất chợt lên tiếng, sau một hồi im lặng:

- Người đàn ông và người đàn bà ấy còn ở đây không?

Bà Dorcas trả lời:

- Còn.

- Tốt hơn, nên bảo họ sang bên kia hồ; càng sớm càng tốt.

- Hình như họ cũng nghĩ vậy.

Bà Dorcas lừng khừng trả lời, bình thản tiếp tục đan. Loker thêm:

- Ê này, ở Sandusky có những tên đồng bọn chúng tôi canh chừng kỹ mỗi chuyến tàu. Cái gì đã khiến tôi tiết lộ bí mật này? Phải chăng vì muốn họ trốn thoát.. hay là chỉ vì muốn trả thù Marks, thứ đồ bạn bè hèn hạ.

- Loker ơi!..

- Này, bà lão, khi mà cái chai bị dồn nén quá mức, nó ắt sẽ nổ tan.. Bà hiểu chưa? Nghe tôi đây: Chuyện vợ chồng hai người nô lệ đi trốn đó mà, về phần người đàn bà, hãy nói với bà nên hóa trang khác đi.. Hình dáng của bà ấy đã bị biết rõ ở Sandusky.

Dorcas tiếp lời với vẻ thản nhiên cố hữu:

- Chúng tôi sẽ lo lắng về điều này.

Tom Loker cảm thấy yên lòng, nằm dưỡng bệnh đến hơn ba tuần lễ ở đấy. Hắn mắc một chứng cảm sốt, thêm vào các vết thương khó chịu lúc đầu của hắn. Rồi đến một lúc, hắn rời chiếc giường với vẻ hơi buồn bã, nhưng hiểu biết hơn. Kể từ đó, thay vì lao mình vào những cuộc săn người, hắn đến trú ngụ nơi một vùng đất mới khai hoang, sung sướng dùng tài năng của mình vào việc săn bắn gấu, chó sói và các thú dữ khác của rừng rậm. Hắn nổi danh chút ít nhờ những thành quả sau này.

Hắn luôn luôn tỏ vẻ kính nể, mỗi khi nói đến giáo phái Quaker:

- Các tín đồ ấy? Ồ, những người can đảm, những người đầy lòng vị tha; họ muốn biến tôi thành tín đồ của họ đó nghe, nhưng họ.. không thành công. Dễ gì..

Hắn ngưng lại cười vui vẻ, rồi nói tiếp:

- Tuy nhiên, này anh bạn, anh nên biết rõ là họ rất thạo việc săn sóc một người bệnh, ồ! Rất chu đáo, và không ai có thể làm bánh, nấu nướng thức ăn ngon hơn họ đâu nghe!

° ° °

Những kẻ đào tẩu của chúng ta biết là đang bị rình rập ở Sandusky. Họ chia thành hai nhóm: Jim và bà mẹ già ra đi tiên phong, vài đêm sau, mới đến phiên Georges, Elisa và đứa con được đưa đến Sandusky, và trú ngụ tạm trong một mái nhà hiếu khách, trước khi đáp tàu sang bên kia hồ.

Rồi đêm đen sẽ đi qua, ánh nắng ban ngày biểu hiện cho sự tự do xuất hiện rực rỡ trước mặt họ chăng? Nhưng thứ tự dành cho Georges Harris là gì?

Đối với mọi người thì tự do là chủ quyền của bất cứ quốc gia nào muốn tỏ ra xứng đáng là một quốc gia; đối với Georges Harris, đó là quyền của người đàn ông muốn tỏ ra xứng đáng là một người đàn ông, chứ không là một con vật! Là quyền được gọi theo tiếng gọi từ tim mình, một người đàn bà là vợ mình, quyền được che chở nàng tránh khỏi mọi ức hiếp phi lý, quyền được che chở và nuôi nấng những đứa con của mình, quyền được làm sở hữu chủ một căn nhà, theo một tôn giáo; quyền thực hiện những ý thích chính đáng của mình mà không phải lệ thuộc vào bất cứ sự chèn ép của một ai.

Đây là tất cả những ý nghĩ đang sôi sục trong đầu Georges. Anh chống cằm, mắt chăm chăm nhìn người vợ đang cố gắng che giấu dưới bộ y phục đàn ông cái hình đáng thon đẹp của nàng. Họ tin tưởng là dưới lớp hóa trang này, họ có thể thoát hiểm dễ dàng hơn.

- Sao anh buồn bã vậy? - Elisa vừa hỏi vừa quỳ xuống đặt tay mình vào tay chồng - Người ta nói chúng mình chỉ còn hai mươi bốn tiếng đồng hồ nửa là đến Canada. Một ngày và một đêm lênh đênh trên hồ và rồi thì.. rồi thì..

- Đúng vậy - Gorges vừa nói vừa kéo nàng vào lòng - anh cũng đang nghĩ thế! Giờ phút cuối đã điểm! Sắp đạt được sự tự do, thấy nó ở ngang tầm tay, rồi nó có thể vuột mất! Ồ, nếu bị như thế chắc anh không thể sống nổi nữa, em ơi!

- Anh đừng lo lắng thái quá. - Ta đã vượt qua nhiều nguy hiểm. Thiên Chúa tốt lành đã cho phép chúng mình được giải phóng. Em có cảm tưởng ngài luôn luôn ở với chúng ta đó Georges!

- Anh muốn tin tưởng như em, Elisa - Georges vừa nói vừa bật đứng dậy - Phải, anh rất muốn tin tưởng như em.. Thôi, lên đường! - Anh đứng dang ra xa cách nàng một sải tay, tiếp - Ồ, trông em xinh tươi quá: Mái tóc uốn quăn cắt ngắn trông thật hợp. Kìa, cái mũ đẹp thật, nhưng có hơi xiên về một phía. Không sao. Anh chưa bao giờ thấy em đẹp như thế này. Mà này, xe đến rồi kìa.. Anh không hiểu bà Smyth đã lo hóa trang cho Henri xong chưa?

Cánh cửa xịch mở, một người đàn bà đáng kính, đứng tuổi, bước vào dắt theo Henri được hóa trang thành một cô bé gái.

Elisa vừa nói vừa bước vòng quanh đứa bé:

- Con tôi trông xinh gái tệ! Chúng ta gọi nó là Henriette. Tên ấy nghe được chứ?

Đứa bé e dè đứng im. Nó lặng nhìn mẹ nó trong bộ y phục khác lạ. Thỉnh thoảng nó bật ra một tiếng thở dài nặng nề, nó nhìn mẹ qua những lọn tóc dài lõa xõa trước trán.

- Henri, con có nhận ra mẹ không?

Nàng vừa nói vừa đưa hai tay về phía nó.

Đứa rụt rè níu chặt gấu áo của người đàn bà đi với nó. Bà Smyth lên tiếng:

- Chị có nghe nói ở dưới bến bọn chúng đã thông báo cho tất cả các thuyền trưởng được lệnh chận bắt một người đàn ông, một đàn bà và một đứa bé trai.

Georges nói:

- Thật vậy ư? Em sẽ đánh lạc hướng họ.. nếu họ hỏi em.

Chiếc xe dừng lại trước cửa nhà, và cả gia đình dễ thương đã cho bọn người đào tẩu tá túc quây quần quanh họ trao cho họ những lời chúc tốt lành trước khi từ giã.

Bọn họ đã hóa trang theo lời khuyên của Tom Loker. Bà Smyth, người đàn bà Canada đáng kính, trong dịp sang đây, đã bằng lòng trở về xứ với tư cách là một bà dì của bé Henri; trong suốt hai ngày sau cùng này, chỉ một mình bà chăm sóc cậu bé thôi; một lô bánh ngọt và kẹo đường đã thắt chặt mối dây thân hữu giữa một già, một trẻ.

Chiếc xe dừng lại trên bến. Cả bọn họ bước lên tấm ván bắc lên tàu. Elisa, với dáng điệu quý phái, nắm lấy cánh tay bà Smyth. Georges theo sau với mớ hành lý.

Trong khi Georges đứng ở văn phòng thuyền trưởng, trả tiền cho chuyến đi của cả bọn họ, anh nghe thấy mẩu đối thoại của hai gã đàn ông đứng sát bên anh:

- Tôi đã quan sát kỹ tất cả những kẻ lên tàu - Một tên nói - tôi dám chắc là không có họ.

Gã tuyên bố câu ấy là một viên kế toán của bến, kẻ đang cùng gã nói chuyện là Marks, (tên đã bỏ rơi Loker khi Loker bị thương) hắn lì lợm quyết đeo đuôi con mồi đến tận Sandusky.

- Thật khó mà phân biệt một con mụ đàn bà nô lệ lai xinh đẹp với một người đàn bà da trắng. Còn thằng đàn ông thì dễ, da nó đen ngăm ngăm, trên một bàn tay có vết phỏng.

Bàn tay Georges đưa ra để nhận vé tàu và món tiền thối lại hơi run một chút; nhưng anh bình tĩnh quay người lại, ném một cái nhìn bình thản và lạnh lùng về phía tên đàn ông vừa nói, rồi anh đi đến cạnh Elisa, đang đứng chờ anh ở đằng kia boong tầu.

Bà Smyth và cậu bé Henri đã lui vào trong căn phòng dành riêng cho các bà, ở đấy, màu da ngâm ngăm đẹp đẽ của thằng bé thu hút nhiều cái vuốt ve và cảm tình của đám nữ hành khách.

Hồi chuông rụng lên báo hiệu giờ tàu tách bến. Georges có vẻ hài lòng lúc thấy Marks rời tàu. Anh thở phào nhẹ nhõm khi những vòng quay đầu tiên của cái bánh xe bên thân tàu chuyển động để đưa xa thêm sự ngăn cách giữa đôi bên.

Hôm ấy là một ngày đẹp trời. Những đợt sóng trong xanh của một hồ Erié nhấp nhô, lóng lánh, rực rỡ với những tia nắng vàng. Một cơn gió nhẹ thổi từ bờ, và chiếc tàu phăng phăng lướt sóng.

Ôi! Làm sao diễn tả được nỗi hạnh phúc đang tràn ngập tận đáy con tim của người đàn ông này!..

Ai mà có thể ngờ được là những ý tưởng nóng bỏng đang nung nấu tâm hồn của Georges, khi thấy anh vẫn với thái độ bình thản, đi dạo mát bên cạnh người bạn đồng hành rụt rè trên boong tàu?

Hạnh phúc đến với anh như có vẻ dịu dàng và quá đẹp đến nỗi anh không dám tin là nó sắp nằm trong tầm tay anh. Anh vẫn còn cảm thấy chút ít lo lắng, anh vẫn e sợ bị vuột nó vào phút chót.

Nhưng chiếc tàu vẫn bình yên lướt sóng.

Thời gian dần trôi. Cuối cùng, cái bờ của xứ thuộc địa Anh xuất hiện trong tầm mắt, mỗi lúc mỗi gần.. Cái bờ mà nơi ấy reo vang hai tiếng huyền bí: Tự Do, và là nơi bám víu duy nhất dành cho những người nô lệ da đen tuyệt vọng, nơi họ coi là đất hứa.

Họ tiến dần vào bến của cái thành phố nhỏ Ambersberg của xứ Canada. Georges nắm chặt lấy cánh tay vợ.. Hơi thở anh trở nên ngắn và dồn dập.. Một đám sương mù như tan loãng dần trước mắt anh, anh im lặng cầm chắc bàn tay bé nhỏ đang run rẩy trong tay anh. Hồi chuông vang lên, chiếc tàu dừng lại. Georges như không ý thức được những gì anh đang làm. Anh thu xếp hành trang, rời boong tàu. Rồi họ đứng yên chờ đến lúc mọi người đã bỏ đi hết, bồng trên tay đứa con, hai vợ chồng đồng quỳ gối trên bến và hướng tâm hồn họ lên cùng Chúa.

Làm sao mà diễn tả nổi vẻ sung sướng của cái ngày đầu tiên được hưởng tự do?

Ôi! Tự do! Cao cả và quý giá, biết ngần nào! Được đi, đứng, nói năng, thở, thương yêu.. tất cả đều không bị kiểm soát và cấm đoán. Thật tuyệt vời, hình ảnh của những con người, lần đầu tiên, kể từ lúc được sinh ra, đang quỳ gối lãnh nhận quyền tự do, được luật pháp bảo đảm, thi hành tất cả những quyền mà Chúa đã ban cho một con người!.. Họ đã phải trả giá cho sự tự do của họ quá đắt: Giờ đây họ không có trong tay một tấc đất, một mái nhà, và cả một đồng xu dính túi. Họ chỉ có những gì mà một con chim trên không trung có, một bông hoa ngoài đồng có. Nhưng đã làm sao? Họ đâu ao ước gì hơn? Họ đã được tự do, đã đổi nó bằng máu và nước mắt, bằng vô vàn nguy hiểm mới đạt được kết quả ngày nay.

Họ vững tin vào Thiên Chúa quyền năng và sẽ tự lực cánh sinh trong những ngày sắp tới.

Nhìn nhau, họ mỉm cười qua màn lệ, lòng phơi phới, nhẹ lâng..

Cuộc hành trình dù dài thế nào rồi cũng đến ngày chấm dứt, đêm dù tăm tối đến đâu cũng đến lúc nhường chỗ cho bình minh.. Chúng ta đã theo dõi người bạn khiêm tốn của chúng ta suốt những thăng trầm, đọa đày trong kiếp nô lệ. Chúng ta từng băng ngang những cánh đồng đầy bông hoa của lòng khoan dung và từ ái. Chúng ta đã chứng kiến cảnh biệt ly làm nát lòng của người đàn ông khi phải xa lìa tất cả những người thân. Chúng ta đã cùng với Tom lạc bước vào cái địa ngục trần gian này, nơi mà lũ buôn người coi sinh mạng của nô lệ không hơn súc vật. Sau hết, bên cạnh bác, chúng ta chứng kiến những tia sáng cuối cùng của nỗi hy vọng mong manh và tắt lịm. Chúng ta đã thấy giữa tăm tối ghê sợ nhất, bất chợt lóe lên tia sáng của những vì sao rực rỡ.

Và, giờ đây là lúc bình minh ló dạng! Chúng ta cảm thấy mát rượi nhờ cơn gió nhẹ, huyền diệu từ cõi khác thổi sang; là lúc những cánh cửa của ngày vĩnh cửu hé mở.

Cassy bỏ trốn là một kích thích đến cực điểm bản chất hung bạo của Legree. Và đúng như ta dự đoán, cơn giận dữ của gã trút cả lên đầu Tom, một con người vô tội, thánh thiện và không tự vệ.

Lúc Legree loan báo cùng bọn nô lệ cái tin Cassy bỏ trốn, nơi ánh mắt Tom, ta thấy lóe lên một tia sáng, và hai tay bác chắp lại, hướng lên trời. Không có gì lọt qua mắt Legree. Cơn giận dữ đối với tên nô lệ này từ bao lâu nay tích tụ trong gã chợt vỡ tung như đợt sóng cuồng nộ đập vào gành đá rắn. Tom! Chính tên này đã dám chống đối mệnh lệnh gã, dám chống lại gã ngay từ phút đầu lọt vào tay gã. Legree ngồi bật lên lẩm bẩm:

- Tên khốn kiếp! Nó hiện trong tay ta chứ! Bộ ta không thể làm chi nó nổi hay sao? Ta muốn biết rõ cái gì đã giúp nó dám chống lại ta! Quinbo! - Gã kêu to - Đi dẫn thằng Tom về đây, lẹ lên! Cái tên già bướng bỉnh là đầu mối của tất cả những xáo trộn tại đây.. Ta phải lột tấm da già nua của nó để tìm coi đâu là bí mật!

Sambo và Quinbo, rất xung khắc nhau, chỉ thấy hợp nhau ở một điều: Cùng thù ghét Tom, vì Legree đã loan báo cùng chúng lúc đầu là gã mua Tom để bác điều hành trại trong những lúc gã vắng mặt. Nỗi ganh ghét ban đầu càng được nảy nở thêm lên ở những kẻ thấp kém và hèn hạ này khi chúng thấy là tên nô lệ ấy không được chủ tin cậy như dự định. Vì thế, ta hiểu được vẻ háo hức nơi Quinbo khi hắn nghe lệnh chủ ban ra.

Nghe tin này, Tom cảm thấy đau nhói ở trái tim. Bác biết rõ bản tính hung bạo của tên Legree mà bác sắp phải đối mặt. Bác biết rõ gã dám làm tất cả, nhưng bác cũng biết là Chúa sẽ giúp sức bác, bác thà chết hơn là phản bội ngài chỉ vì bản chất yếu đuối và hèn hạ của con người.

Bác đặt lại cái giỏ xuống đất và ngước mắt nhìn trời cao:

- Lạy Chúa, con xin phó thác linh hồn con trong tay Chúa! Lạy Chúa tốt lành, chính Chúa đã chuộc lại con!

Và bác trao mình, không chút kháng cự vào đôi tay thô bạo của Quinbo. Tên da đen to lớn này kêu lên thích chí trong lúc lôi xệch Tom đi:

- A! Đây là lúc mày sắp được dứt nợ rồi đây! Ông chủ hận mày lắm rồi, hơn lúc nào cả! Mày sẽ bị thanh toán. Đó là cái chắc. A! Phục vụ chủ bằng cách giúp bọn da đen bỏ trốn! Tội nặng lắm.. mày sẽ thấy!

Không có lời nói dọa dẫm thô bỉ nào lọt vào tai Tom. Bác như đang nghe giọng nói từ trên cao vẳng xuống:

- Các con đừng sợ những kẻ chỉ có thể giết hại thân xác các con và sau đó không thể làm gì hơn được nữa!

Nghe những lời này, xương và gân của bác nô lệ đáng thương như cứng cáp trở lại, như thể vừa được những ngón tay của Thiên Chúa chạm vào! Tâm hồn bác như sảng khoái gấp trăm gấp nghìn lần lúc nãy. Bác hiên ngang tiến bước.

Cây cối, bụi rậm, những căn lều của đám người nô lệ, tất cả những thứ này, từng chứng kiến cuộc sống lưu đày của bác, lướt ngang lờ mờ trước mắt bác, cảnh vật như lùi nhanh sau một chiếc xe chạy với tốc độ kinh hồn. Tim bác đập rộn rã.. Bác như thoáng thấy từ xa nước Trời của bác.. Bác cảm thấy giờ phút cuối cùng của bác đã điểm.

Legree tiến về phía bác, đưa bàn tay thô bạo chụp lấy cổ áo bác, hai hàm răng nghiến chặt trong nỗi giận dữ cực điểm:

- Ê này, Tom! Mày có biết là tao đã quyết định giết chết mày không?

- Rất có thể, thưa ông chủ.

Tom trả lời, vẻ bình thản hơn lúc nào hết.

- Đúng! Tao đã quyết định giết chết mày, - Legree lặp lại bằng cách nhấn mạnh từng chữ - nếu mày không chịu tiết lộ cho tao biết về..

Im lặng.

- Mày có nghe tao nói không?

Legree vừa nói vừa dậm mạnh chân, tiếng như tiếng gầm của con sư tử vồ hụt mồi.

- Thưa ông chủ, tôi không còn gì để nói với ông chủ nữa cả.

Tom tiếp lời với một giọng chậm rãi, cứng rắn và đầy thách thức.

- Mày dám nói với tao như thế à, thằng chó da đen có đạo? Mày không biết gì cả hay sao?

Im lặng.

- Nói đi! - Legree quát to, rền vang như tiếng sấm, và đấm Tom một cú đích đáng - Mày biết gì?

- Tôi biết, nhưng tôi không thể tiết lộ điều chi cả.. cho dẫu có bị giết đi nữa.

Legree thở hổn hển. Cơn giận bốc lên mặt gã, gã chụp lấy cánh tay Tom, tiến đến sát bên, mặt đối mặt, gã nói với bác:

- Nghe kỹ đây! Bộ mày thấy có một lần tao chịu để mày yên, mày tưởng là tao không dám làm những gì tao nói sao? Nhưng lần này, tao đã dứt khoát. Tao thấy rõ rồi! Mày sẽ mãi mãi chống đối tao. Này, hoặc tao khuất phục được mày hoặc tao phải giết mày! Cái này hoặc cái kia! Tao sẽ đếm từng giọt máu chảy trên thân thể mày.. và tao sẽ rút tỉa từng giọt một cho đến khi mày chết hẳn mới thôi.

Tom ngước mắt nhìn chủ trả lời:

- Thưa ông chủ, nếu ông lỡ bị nạn, bệnh hoạn, hấp hối mà tôi thấy có thể cứu được ông.. Ơ! Tôi lúc ấy sẽ rất hãnh diện được đổ máu ra vì ông. Phải! Nếu tất cả khối máu chất chứa trong cái thân xác già nua khốn khổ này có thể cứu được linh hồn vô giá của ông, tôi sẽ rất vui lòng đổ ra cũng như Thiên Chúa đã đổ chính máu ngài ra vì tôi, để cứu rỗi tôi vậy! Ông chủ ơi! Đừng nhúng tay vào tội ác tày trời này. Ông chỉ có thể hành hạ thể xác tôi thôi! Cho dù ông chủ có quyền hạn đến đâu đi nữa, nỗi đau khổ của tôi rồi cũng sẽ qua đi! Trong khi, nếu ông không ăn năn hối lỗi, những tội ác của ông sẽ hành hạ ông mãi mãi!

Những lời nói của Tom, vang lên giữa cơn giận dữ của Legree, như một khúc nhạc trỗi nhẹ làm dịu lòng kẻ phiền muộn! Những lời lẽ tràn ngập yêu thương chấm dứt, theo sau là một khoảnh khắc im lặng, Legree đứng yên, sửng sốt, bàng hoàng, song chỉ một khoảnh khắc thôi.

Legree cảm thấy hơi do dự, chùn tay; nhưng sức cám dỗ của tội ác mạnh hơn thập bội và Legree, sôi sục vì giận dữ, đánh gục nạn nhân, bằng những đòn ác liệt không chút nương tay.

Tuy vậy, Tom không thốt ra những lời nào khác hơn là những tiếng cầu kinh và biểu lộ niềm tin!

Gã đánh Tom cho đến nỗi vốn ngu si và tàn bạo mà hai tên đày tớ thân tín của gã cũng phải động lòng. Sambo kêu lên:

- Thôi đủ rồi, thưa ông chủ!

- Nữa, đánh nữa, đánh đến chừng nào nó chịu nhượng bộ mới thôi. Hoặc ta sẽ làm cho nó trút ra đến giọt máu cuối cùng hoặc nó chịu thú nhận.

Legree rú to. Tom mở mắt và nhìn hắn:

- Thật đáng thương! Ông không thể làm gì hơn nữa.

Đoạn bác ngã ra, bất tỉnh. Legree vừa nói vừa đến gần nhìn bác:

- Tao chắc là nó chết rồi đó. Phải! Chết đi! Nào! Vậy là cái lỗ miệng mày sẽ câm mãi mãi. Tao thấy nhẹ nhõm như vừa thoát nợ, tao khỏe quá!

Tom chưa chết hoàn toàn. Những lời kinh sốt sắng, những câu nói lạ lùng của bác gây một niềm xúc động vô biên nơi hai tên da đen đáng thương mà Legree đã dùng bọn chúng như một công cụ để tra tấn bác.

Khi Legree bỏ đì, chúng nâng đầu bác dậy và cố gắng gọi cho bác tỉnh lại, thật là một đặc ân dành cho bác! Sambo nói:

- Chắc chắn là chúng ta vừa phạm xong một tội ác, nhưng tao hy vọng là lỗi nặng ở ông chủ hơn là ở chúng ta!

Chúng lau rửa vết thương cho bác và làm cho bác một cái giường bằng đầu gòn phế thải. Một tên trong bọn chạy về phòng, xin một ly rượu đem lại. Hắn đổ vài giọt vào miệng Tom:

- Tom! Chúng tôi đã ăn ở quá độc ác đối với anh!

Quinbo rền rĩ.

- Tôi thật tâm tha thứ cho các anh!

Tom trả lời yếu ớt.

- Ồ Tom! Hãy nói sơ sơ cho chúng tôi nghe về đấng Giêsu? Đấng Giêsu đã ở cùng anh suốt đêm qua, ngài là ai vậy?

Những lời nói này như làm tâm trí mê man của Tom tỉnh táo lại. Bác kể vắn tắt về đấng Giêsu. Bác nói về sự sống và cái chết của ngài, sự hiện diện của ngài ở khắp mọi nơi và quyền lực tối cao của ngài!

Hai tên da đen nghẹn ngào, xúc động, nước mắt trào ra.. Hai tên đàn ông hung tợn nhất ở đây. Sambo nói:

- Tại sao chúng tôi không được biết ngài sớm hơn? Nhưng tôi tin. Tôi không thể không tin được. Lạy Chúa Giêsu, xin thương xót chúng con!

Tom nói:

- Các ban thật đáng thương: Tôi còn muốn chịu khổ hơn nữa để có thể dẫn đưa các bạn về với Chúa! Chúa ơi! Xin Chúa hãy cứu lấy hai linh hồn này.

Thiên Chúa có nghe lời cầu khẩn của Tom chăng?

Hai hôm sau, một chàng trai ngồi trên chiếc xe nhỏ đi vào trại, băng qua con đường có hai hàng cây sứ Trung Hoa mọc hai bên. Chàng vất sợi cương trên lưng ngựa, nhảy xuống, hấp tấp hỏi thăm ông chủ trại.

Đó là Georges Shelby, và ta biết rõ lý do nào đưa chàng trai trẻ ấy đến đây.

Lá thư của cô Ophélia gởi bà Shelby đã bị bỏ quên ở nhà bưu diện đến gần hai tháng. Bao nhiêu việc xảy ra trong thời gian ấy, Tom bị bán và đưa đi, lên mạn trên của bờ sông Rouge.

Tin này làm đau lòng bà Shelby vô cùng song lúc ấy bà không thể làm chi được cả vì suốt ngày đêm bà phải thức canh trên đầu giường của chồng, đang trong cơn bệnh ngặt nghèo, nguy hiểm. Georges Shelby bấy giờ đã trưởng thành, cậu giúp mẹ coi sóc quản trị tất cả mọi việc trong trại.

Cô Ophélia đã cẩn thận cho họ địa chỉ của kẻ đứng ra lo việc buôn bán đám nô lệ của Saint Clare.

Bà Shelby viết thư đến đấy hỏi thăm tin tức, vì tình cảnh gia đình lúc ấy không cho phép bà làm gì hơn.

Cái chết của ông Shelby khiến mẹ con bà thêm bận rộn. Ông không còn nữa, bà phải đảm nhận mọi trọng trách trong gia đình. Với một quyết định dứt khoát, bà hết lòng gỡ rối tình trạng của trại. Trước hết, hai mẹ con lo thanh toán nợ nần, bán và mua những thứ cần thiết. Bà Shelby muốn được nhẹ nhõm, không còn phải mang nợ ai, dù có ra sao đi nữa.

Chính ở vào giai đoạn này, bà Shelby nhận được thư phúc đáp: Gã lái buôn nô lệ cho bà hay là Tom được mang ra bán đấu giá, gã đã đạt được cái giá mà ông Saint Clare mua lúc trước, ngoài những điều này, gã không còn biết gì hơn.

Cả Georges lẫn bà Shelby đều không hài lòng về lá thư trả lời ấy.

Sáu tháng sau, để giải quyết dứt khoát chuyện này, Georges phải xuống mạn dưới con sông Ohi, cậu quyết định ghé Nouvelles Orléans, hỏi thăm tin tức về người nô lệ đáng thương này.

Sau nhiều lần dò hỏi, lùng kiếm mất thì giờ và gian nan, Georges được một người đàn ông ở Nouvelles Orléans cho cậu hay tất cả những chi tiết cần thiết, rõ ràng về Tom. Lần này cậu vượt sông Rouge, túi đầy tiền với ý định chuộc lại người đầy tớ già trung hậu.

Legree đang ở trong phòng khách. Gã tiếp đón người khách trẻ tuổi với vẻ lịch sự khá đặc biệt.

Khách vào đề ngay:

- Tôi nghe nói, ông đá mua ở Nouvelles Orléans một người nô lệ tên Tom. Ông ấy lúc trước thuộc về cha tôi, tôi đến đây để thảo luận việc chuộc lại ông ta.

Vầng trán của Legree tối sầm lại tức thì, cơn giận dữ bộc phát dữ dội. Gã hầm hầm mặt:

- Vâng, đúng vậy, tôi có mua một gã nô lệ tên Tom. Tôi đã mua nhầm một con quỷ sống! Một tên súc sinh! Một tên đầu óc bướng bỉnh lúc nào cũng muốn nổi loạn! Nó đã xúi giục đám nô lệ của tôi trốn đi.. Tôi chắc là nó hiện đang hấp hối, nhưng không hiểu liệu nó chết nổi hay không đây?

Georges kêu lên nóng nảy:

- Ông ta đang ở đâu? Ông ta đang ở đâu? Tôi muốn gặp ông ta!

- Tom nằm ở nhà kho.

Một gã nô lệ nhỏ thó giữ ngựa cho Georges lên tiếng mách làm Legree phật ý, chửi rủa và đá hắn một cú. Georges không nói thêm lời nào, lao về phía nhà kho..

Tom nằm liệt một chỗ từ hai ngày nay, sau buổi tối kinh hoàng ấy. Bác không còn đau đớn chi cả.. tất cả gân cốt, thịt, xương da, tất cả những nơi gây cho bác cảm giác đau đớn, giờ đây như tê liệt, gãy vụn, bẹp nát, mềm nhũn. Bác nằm sóng sượt, mê man, chết ngất. Song vốn có một sức khỏe dồi dào, nên cái chết không đến ngay với bác mau chống dễ dàng như bác hằng mơ ước. Cơn hấp hồi kéo dài..

Thỉnh thoảng, giữa đêm khuya, trong giờ nghỉ việc, những người nô lệ đến bên bác giây lát, để săn sóc và an ủi với tất cả lòng chân thành con người đã từng một thời thương yêu giúp đỡ họ.

Thật cảm động! Những kẻ này không có gì để cho nhiều - chỉ một tách nước lã như phúc âm! - nhưng đã cho với tất cả tấm lòng mình.

Thoạt bước vào cái kho hàng cũ kỹ, Georges cảm thấy đầu mình như quay cuồng, mắt cậu hoa lên.

- Bác Tom, có thể nào? Có thể như thế này ư? Người bạn già đáng thương của tôi?

Cậu quỳ xuống đất, cạnh Tom. Tiếng nói như có một cái gì khẩn thiết có năng lực đánh thức bác Tom. Bác lắc đầu, thì thầm:

- Chúa hãy cho con được hưởng một cái chết nhẹ nhàng tựa lông chim!

Georges nghiêng người bên trên bác nô lệ đáng thương, để rơi những giọt nước mắt nóng hổi lên cái thân hình đẫm máu.

- Bác Tom thân yêu của tôi! Hãy tỉnh dậy xem! Hãy nói lên một câu! Hãy nhìn tôi đây! Tôi là Georges, tôi là cậu bé của bác đây.. Bác có nhận ra tôi không?

- Cậu Georges!

Tom mấp máy đôi môi kêu lên, đôi mát mở to và tiếng nói tắt nghẹn, bác lại rơi vào cơn hôn mê như cũ.

Rồi dần dần những ý nghĩ xa xưa trở về trong thần trí bác. Ánh mắt ngây dại như chợt bừng tỉnh sáng lên. Khuôn mặt bác tươi hẳn, đôi bàn tay chắp lại, và những giòng lệ chảy dài trên hai má:

- Tạ ơn Chúa! Đây là tất cả.. Phải! Đây là tất cả những gì con mong ước. Cậu ấy không quên con! Điều này sưởi ấm lòng con. Điều này là nguồn an ủi lớn lao đối với con. Chúa ơi! Giờ là lúc con đã yên lòng mà nhắm mắt không nuối tiếc.

Cậu tiểu chủ kêu to hoảng hốt:

- Không! Bác không thể chết được! Đừng nói vậy. Tôi đến đây để chuộc bác về mà! Bác Tom ơi! Georges của bác đây này!

- Cậu ơi! Muộn quá rối! Thiên Chúa đã gọi tôi, ngài muốn đem tôi về với ngài. Cậu Georges..

Georges khóc nức, gào lên:

- Đừng chết! Bác Tom ơi! Bác chết thì tôi phải làm sao? Nghĩ đến những khổ nhục đọa đày bác hứng chịu, tôi đau xót không nguôi. Tom ơi.. Bác nỡ nào bắt tôi thấy bác thở hơi cuối cùng ở chỗ ghê tởm này, hở bác? Tom thân yêu của tôi ơi, tôi không chịu nổi đâu..

- Cậu chủ, đừng khóc nữa! Trước đây thì tôi khổ thật, nhưng hết rồi.. - Tôi đã thắng tội ác, đến được bậc thềm của Vinh quang. Có Chúa giúp tôi, cậu chủ ơi!

Cậu con trai ngây người vì kính nể, sững sờ trước những lời đứt khúc nhưng trang nghiêm, tin tưởng của bác Tom. Cậu xúc động, nghẹn ngào không thốt ra lời. Tom nắm tay cậu, siết chặt trong tay bác:

- Cậu chớ kể lại tình cảnh tôi cho Chloé biết. Tội nghiệp vợ tôi, bà ấy đã phải chịu đựng sự thử thách quá nặng nề. Hãy nói lại với Chloé là cậu thấy tôi ra đi trong vinh quang, tôi không thể về với bà ấy được. Cậu hãy nói với bà ấy là Thiên Chúa lúc nào cũng ở bên tôi, khắp nơi, mãi mãi. Ngài đã ban cho tôi cái chết êm dịu và nhẹ nhàng. Ôi! Những đứa con đáng thương của tôi! Và đứa bé nhất!.. Con bé gái.. cậu ơi! Trái tim già yếu khốn khổ của tôi như muốn vỡ vụn ra mỗi khi nghĩ đến chúng! Cậu hãy nói với chúng là tất cả hãy noi gương tôi! Hãy chuyển những cảm tình chân thành nhất của tôi về cho ông chủ và bà chủ độ lượng, cùng cho tất cả những người ở đấy! Chắc cậu chưa biết điều này, cậu Georges, hình như tôi yêu thương tất cả, tất cả mọi người, khắp nơi.. Thương yêu, trên cõi đời này chỉ có thứ đó mới đáng kể! Ồ, câu Georges! Điều này chứng tỏ ta là kẻ có đạo!

Giữa lúc ấy, Legree lấp ló nơi cánh cửa của cái kho hàng cũ kỹ; gã nhìn vào bên trong với vẻ khó chịu, hờ hững, rồi gã bỏ đi.

Georges kêu lên vẻ bất mãn:

- Tên khôn kiếp! Tôi cầu mong một ngày kia bọn quỷ sứ sẽ bắt gã chịu đủ hết khổ hình cho xứng với cái tội ác tày trời này!

Tom nắm chặt bàn tay của chàng trai trẻ, ngắt lời:

- Ồ, đừng cầu xin như vậy.. không nên, đấy là một con người khốn khổ đáng thương, và thật hãi hùng khi nghĩ đến những gì dành cho ông ta! Chỉ cần ông ta chịu hối lỗi, Thiên Chúa sẽ tha thứ, nhưng tôi e sợ là ông ta không chịu hối..

Georges nói:

- Và phần tôi, tôi mong mỏi vô cùng, ngày sau tôi sẽ không gặp gã trên nước trời!

Tom cố gắng hết tàn lực, nói:

- Cậu Georges, cậu đã làm tôi buồn lòng! Đừng có những ý tưởng đen tối ấy.. Cậu ơi! Không ai có thể chia lìa ta ra khỏi tình yêu của Chúa.

Tom hoàn toàn kiệt lực. Nỗi vui mừng tột độ nhờ gặp lại cậu chủ giúp Tom tình táo vài phút. Rồi ánh sáng vụt tắt. Hơi thở gấp rút, đứt quăng, lồng ngực bác phập phồng một cách khó nhọc. Tom khép mắt, xuôi tay, ngừng thở hẳn. Nhưng khuôn mặt bác rạng rỡ khác thường. Phải chăng Đấng tối cao đã đón lấy linh hồn con người thánh thiện? Nụ cười trên môi, bác đi vào giấc ngủ nghìn đời.

Cậu trai khóc lặng.

° ° °

Một chốc sau cậu kính cẩn đưa tay vuốt đôi mắt khép kín vĩnh viễn, và đến lúc đứng dậy, cậu còn thấy vang bên trong tai cái ý tưởng ám ảnh do trăn trối của Tom:

- Sống đúng như lời Chúa dạy là cả một vấn đề!

Georges quay người lại, Legree đang đứng sau lưng cậu, vẻ mặt cau có.

Dư âm những lời khuyên của Tom đã làm dịu phần nào cơn giận hừng hực như ngọn lửa trong chàng thanh niên. Tuy nhiên sự hiện diện của Legree không khỏi khiến cậu khó chịu. Cậu không muốn nhìn mặt gã, nói chuyện với gã càng ít càng tốt.

Cậu nhìn chăm chăm gã chủ trại bằng ánh mắt đen thẳm và sắc bén, và đưa tay chỉ xác chết, giọng nghiêm trang:

- Ông đã tận dụng hết cả những gì có nơi người này. Cái xác còn lại này đáng giá bao nhiêu? Tôi muốn đem đi và mai táng nó trong danh dự..

- Tôi không bán những tên da đen đã chết - Legree nói với vẻ tự đắc - Cậu có quyền tự do chôn cất nó ở đâu và lúc nào tùy ý.

Georges nói như ra lệnh với mấy tên da đen có mặt ở đấy, đang bùi ngùi nhìn xác chết, giọng đầy uy quyền:

- Các bạn hãy giúp tôi khiêng bác Tom đem ra xe tôi, sau đó cho tôi mượn cái xẻng.

Một tên trong bọn chạy đi kiếm xẻng. Hai tên còn lại cùng với Georges khiêng cái xác ra xe.

Georges không trao đổi với Legree một lời nói, cả một ánh nhìn. Legree cũng mặc cậu điều động công việc ấy không nói một tiếng. Gã huýt gió với vẻ dửng dưng ngoài mặt và đi theo đến tận cửa xe.

Georges dời lui băng ghế để có chỗ trống trải tấm áo choàng của mình trên xe và đặt xác chết nằm trên đó. Rồi, cậu quay người lại, nhìn chăm chăm Legree và nói với gã, bằng vẻ bình thản gượng ép:

- Tôi vẫn chưa cho ông biết ý kiến của tôi về hành động độc ác này, vì không phải nơi và không phải lúc. Nhưng, thưa ông, dòng máu vô tội này sẽ được trả thù. Tôi sẽ loan báo tội ác sát nhân của ông. Tôi sẽ đi tìm gặp quan tòa, tôi sẽ tố cáo ông! Cứ tin đi!

Legree vừa trả lời vừa bẻ các ngón tay khinh khỉnh:

- Cứ việc! Tôi muốn xem cậu xoay xở như thế nào! Nhân chứng đâu? Bằng cớ đâu? Cứ việc tố cáo đi! Tôi thách cậu à!

Georges cảm thấy tức tối vì sự bất lực của chính mình! Không có bóng dáng một người da trắng nào nơi trang trại này, vả lại, đối với các tòa án miền Nam thì nhân chứng da màu không có giá trị chi cả! Legree, kẻ sát nhân khinh khỉnh tiếp:

- Làm vậy chỉ tổ khiến tên da đen đã chết thêm tủi.

Những lời nói này như một tia lửa quăng vào thùng thuốc nổ: Nhẫn nhục không phải là đức tính chính của chàng trai trẻ xứ Kentucky. Georges quay hẳn người về phía gã, và với một cú đâm kinh hồn, ngay giữa mặt, cậu làm gã té nhào. Rồi một chân đạp trên người gã, cơn giận bừng bừng, vẻ thách thức trong đáy mắt, dáng điệu oai nghi của cậu làm gã hoảng hồn.

Có những kẻ đầu hàng ngay khi vừa thất bại, đối với hạng người đó, chỉ cần cho chúng đo ván, chúng sẽ kính nể ta ngay. Legree thuộc vào hạng ấy. Gã đúng dậy, phủi bụi bặm bám vào quần áo và đưa mắt nhìn theo chiếc xe đang từ từ xa dần..

Gã có vẻ kính nể Georges, đứng lặng nhìn theo cho đến khi chiếc xe khuất dạng.

Ở phía bên kia bờ rào của trang trại, Georges để ý đến một cồn cát nhỏ, cao ráo, nằm dưới bóng mát của mấy tàng cây. Cậu ngừng xe, tự tay đào một lỗ huyệt.

Khi tất cả đã sẵn sàng, những tên nô lệ hỏi:

- Thưa câu chủ, có lấy lại chiếc áo choàng không?

- Không, không, chôn luôn đi! Tội nghiệp bác Tom, đó là tất cả những gì tôi có thể biếu bác vào lúc này, nhưng còn hơn là không!

Tom được đặt vào trong lòng huyệt, dám nô lệ lặng lẽ lấp đất lại; họ hoàn tất một nấm mộ khiêm nhường, phủ lên trên một mớ cỏ xanh.

- Bây giờ, các bạn hãy trở về trại đi.

Georges vừa nói vừa nhét vài đồng bạc cắc vào tay chúng, song cả bọn đều không chịu dịch chân. Một tên nói:

- Xin cậu chủ hãy mua chúng tôi!

- Chúng tôi sẽ phục vụ cậu chủ với tất cả lòng trung thành.

Tên khác tiếp.

- Đời sống ở đây thật cực nhọc.. Xin cậu chủ hãy mua chúng tôi!

- Tôi không thể mua các bạn - Georges cảm động nói - Tôi không thể..

Và cậu cố gắng khuyên họ trở về.

Những tên nô lệ đáng thương thất vọng, lẳng lặng rút lui.

Georges quỳ gối bên nấm mộ của người bạn già:

- Lạy Chúa, đấng tối cao, lạy Chúa, đấng hằng sống! Xin ngài hãy chứng giám: Kể từ giờ phút này con sẽ cố gắng làm tất cả những gì có thể làm được để giải phóng đất nước con khỏi những nỗi bất hạnh của chế độ nô lệ xấu xa..

Không có cả bia đá được dựng lên ở nơi an nghỉ của người bạn chúng ta..

Nhưng cần chi? Chúa biết bác nằm đâu và ngài sẽ không bao giờ quên bác.

° ° °

Từ dạo ấy Legree uống nhiều rượu hơn lúc nào cả. Ban ngày, đầu óc gã luôn nóng bỏng, gã càng chửi rủa thô tục hơn xưa.

Ban đêm, gã nằm mơ, giấc mơ của gã càng làm gã kinh hoàng.

Đêm hôm sau khi Tom được mai táng, gã ra phố để nhậu nhẹt. Gã uống rượu quá chén. Gã trở về thật trễ và mệt mỏi.

Sự mệt mỏi khiến Legree quên khóa cửa và chắn phía bên trong một cái ghế như thường lệ. Gã đặt một ngọn đèn chong ngay đầu giường và khẩu súng bên cạnh. Gã quan sát kỹ cái then cài và chốt khóa cửa sổ, rồi gã nghĩ thầm là không còn gì phải sợ nữa, kể cả thiên thần hay ác quỷ.

Gã nằm lăn ra, ngủ say sưa. Không lâu, hiện ra giữa giấc ngủ gã một cái bóng, trong kinh hoàng gã nhận ra đó là tấm vải liệm mẹ gã nhưng chính Cassy đang mặc nó, bà giơ nó ra cho Legree xem.. Gã nghe thấy nhiều tiếng động hỗn tạp, tiếng kêu la, rên rỉ, và giữa tất cả những thứ đó, gã cảm thấy gã vẫn ngủ, gã cố gắng hết sức để tỉnh dậy trở lại.

Gã tỉnh giấc nửa chừng.. Gã chắc có ai đột nhập vào phòng gã. Gã chợt thấy cánh cửa mở rộng.. nhưng gã không thể động đậy được cả chân lẫn tay nên đành phải cố nằm nghiêng người lại.. Cánh cửa mở rộng; gã thấy một bàn tay dụi tắt ngọn đèn.

Mặt trăng bị che khuất bởi những đám mây và sương mù song gã vẫn thấy được cái bóng trắng đang di động.. Gã nghe thấy tiếng lạo xạo nho nhỏ do sự va chạm quần áo của bóng ma.. Bóng ma đến đứng sừng sững bên giường gã. Một bàn tay mạnh bạo dập lên bàn tay gã đến ba lần và một giọng nói thật nhỏ nhưng với vẻ dữ dội, lập lại ba lần:

- Đến đây! Đến đây! Đến đây!..

Gã toát mồ hôi vì sợ hãi. Legree nhảy khỏi giường, gã lao mình về phía cửa; thì lạ thay, cánh cửa đã được đóng và cài then chắc chắn. Legree ngã ra bất tỉnh.

Kể từ đó, Legree trở nên một bợm nhậu bạt mạng hơn bao giờ, gã không còn uống rượu như trước với sự thận trọng vừa phải. Gã uống như điên như cuồng..

Không bao lâu sau, lời đồn đại vang dội đi khắp nơi là Legree bị ám ảnh mãi đã phải tự tử chết. Gã đã không chịu đưng nổi những hậu quả đáng sợ do tội ác gã gây ra. Thật vậy, không một ai có thể chịu đựng nổi những bất hạnh trong cơn hấp hối của gã: Gã la hét, lăn lộn, gã chửi rủa..

Bên giường chết của gã, sừng sững, tối sầm, một khuôn mặt to lớn của đàn bà, trang nghiêm ra lệnh:

- Đến đây! Đến đây! Đến đây! Mau!

Georges và Elisa được sống trong tự do. Georges giúp việc cho một người thợ máy, tiền lương anh dư dả trong việc trang trải những chi tiêu trong gia đình, và vợ chồng anh có thêm một bé gái.

Henri là một đứa bé trai dễ thương. Nó rất chăm học và ngoan ngoãn.

Căn nhà nho nhỏ xinh xắn của vợ chồng Elisa ở ngoại ô thành phố Montréal.

Lúc này vào buổi tối. Ngọn lửa lập lòe trong lò sưởi. Tấm khăn bàn màu trắng như tuyết, trong một góc phòng, ta thấy một cái bàn khác trải tấm khăn màu xanh lá cây được dùng làm bàn học, trên đó những cây bút và tập vở để bên những chồng sách. Elisa đang sửa soạn dọn lên bàn ăn bữa trà giấc xế.

Cái góc nhỏ này là phòng làm việc của Georges. Vốn nhiệt tâm, cầu tiến, anh đã xoi thủng tấm màn bí mật của chữ đọc và viết giữa những nỗi mệt nhọc và chán chường của thuở ấu thơ, giờ đây nó vẫn còn thúc đẩy anh luôn học hỏi thêm cũng như siêng năng làm việc.

- Nào! Anh Georges - Elisa kêu - suốt ngày anh đã làm việc rồi, giờ dẹp sách vở đi! Nói chuyện với em trong lúc em sửa soạn bữa trà.. tốt lắm!

Và cô bé Elisa như muốn giúp mẹ, chạy về phía người cha, cố gắng giành lấy cuốn sách khỏi tay anh và leo ngồi lên đầu gối anh.

- Con bé ghê thật!

Georges nói, và anh nhượng bộ. Đó là cách xử sự tốt đẹp nhất của người đàn ông trong trường hợp này.

- Như vậy có khỏe hơn không.

Elisa vừa nói vừa sắp mấy miếng bánh chiên dòn. Nàng không còn vẻ trẻ trung ngày nào nữa, lúc này trông nàng mập ra. Dáng điệu nàng chững chạc hơn. Nàng có vẻ hài lòng, sung sướng hơn bất cứ một người đàn bà nào ở hoàn cảnh nàng.

- Henri con, hôm nay con đã làm bài tính cộng này như thế nào?

Georges vừa hỏi vừa đặt tay lên đầu đứa con trai.

- Con làm một mình đó ba, hoàn toàn một mình, con không có nhờ ai giúp cả.

Henri đã hết để tóc dài, nhưng nơi nó, vẫn còn đôi mắt to, hai hàng lông mi dài và vầng trán thông minh, hãnh diện, ở đấy ta thấy có chút tự hào trong khi trả lời cha nó. Georges nói:

- Tốt lắm, con trai của ba, hãy luôn làm việc. Con được sung sướng hơn ba hồi ba ở tuổi con.

° ° °

Vài năm sau, Georges, vợ anh và hai con đáp tàu về Phi châu.

Về phần cô Ophélia, cô dẫn Topsy theo cô về Vermont. Thật là một sự ngạc nhiên lớn dành cho mọi người ở Nouvells Angleterre, cả với gia đình cô cũng như bạn láng giềng. Lúc đầu họ nghĩ rằng đây là một sự mua việc phiền phức, thêm người vô ích vào số người đã đầy đủ trong nhà họ. Nhưng những cố gắng của cô Ophélia để hoàn tất bổn phận giáo dục Topsy đã thành công ngoài sức tưởng tượng. Topsy cũng thu phục được một cách nhanh chóng những cảm tình tốt và lòng ưu ái của cả gia đình và những kẻ láng giềng tốt bụng.

Đến tuổi dậy thì, Topsy xin được rửa tội và trở thành một nữ tu của viện Công giáo ở thành phố nàng trú. Nàng tỏ ra thật thông minh, đầy nhiệt huyết, và có lòng ước muốn vô cùng được làm một cái gì tốt lành, khiến người ta đồng ý gởi nàng, với tư cách là một nữ tu truyền giáo, sang một nơi nào đó bên Phi châu. Khối óc đầy linh động, sáng kiến ngày nào đã khiến nàng là một đứa trẻ thật ngổ ngược và náo động, giờ đây, nàng dùng nó một cách thật hữu dụng và cao cả hơn trong việc giáo dục những đứa trẻ của xứ sở nàng.

Georges Shelby chỉ viết vài dòng vắn tắt để báo cho mẹ biết ngày về. Cậu không còn lòng dạ nào để tả lại cái chết mà cậu chứng kiến. Cậu đã cố gắng nhiều lần song những kỷ niệm ấy khiến cậu nghẹn ngào, không cầm nổi bút. Cậu đã xé đi viết lại không biết bao nhiêu lá thư, lau khô nước mắt và bỏ ra khỏi phòng để tìm lại chút bình tĩnh cho tâm hồn.

Được thư cậu, cả nhà xôn xao vui mừng nghĩ đến ngày về của cậu chủ.

Bà Shelby ngồi trong phòng khách. Một ngọn lửa ấm áp xóa tan cái lạnh của buổi chiều cuối thu. Trên bàn ăn, lấp lánh những dĩa muỗng ly tách quý giá.

Chính tay bác Chloé bày dọn những thứ này.

Bác bận một cái áo mới bằng vải chúc bâu với một cái tạp dề đẹp đẽ màu trắng và một cái khăn cột tóc xinh xắn. Khuôn mặt đen bóng phảng phất vẻ sung sướng.. Bác nán lại bên bàn ăn, kéo cái khăn, sửa cái tách, sắp dọn thật tỉ mỉ để có cớ nói chuyện thêm chút nữa với bà chủ.

- Ồ! Chắc chắn là cậu sẽ rất hài lòng! Kìa! Tôi đã dọn chén dĩa muỗng nĩa cho cậu ở chỗ cậu thích, bên cạnh lò sưởi. Cậu Georges lúc nào cũng thích ngồi ở một chỗ ấm áp. A! Tại sao Sally không chịu dọn bộ tách trà đẹp nhất? Bộ tách cô gì mua biếu bà vào dịp lễ Noel ấy? Tôi sẽ đi lấy. Bà chủ có nhận được tin gì của cậu Georges không?

Bác hỏi thêm với giọng lo lắng.

- Có, Chloé à! Mà chỉ vài hàng ngắn báo cho tôi hay là nó sẽ trở về ngày hôm nay. Không có thêm một chữ nào nữa cả, tôi rất nóng lòng..

- Và không có cả một câu nào về ông chồng già đáng thương của tôi nữa sao?

Chloé vừa hỏi vừa xoay xoay tách trà.

- Không, không chữ nào cả Chloé; nó viết là nó sẽ cho biết lúc về đến nhà.

- Đúng là tính cậu Georges.. Cậu rất thích kể lại bằng chính miệng mình. Cậu lúc nào cũng vậy. Về phần tôi, tôi không hiểu tại sao người da trắng lại thích viết dài dòng.. như họ vẫn thường làm.. Viết vậy chắc khó lắm!

Bà Shelby mỉm cười. Chloé tiếp:

- Tôi dám chắc là ông chồng già đáng thương của tôi sẽ không nhận ra con.. Cả đứa bé nhất. Chúa ơi! Lúc này nó thật mau lớn! Nó cũng thật hiền và khá đẹp! Tụi nó đang ở trong lều để canh chừng bánh. Tôi sẽ nướng một cái bánh thật hợp với ý thích của ông ấy, nó sẽ giống như cái bánh của buổi sáng hôm mà.. ông ấy ra đi! Chúa ơi! Buổi sáng hôm ấy, tôi thật là..

Bà Shelby thở dài. Bà thấy như có một sức nặng đè lên trái tim.. Bà thấy đầu óc như quay cuồng từ lúc nhận được lá thư của cậu con trai.. Bà linh cảm có một sự khác thường trong sự yên lặng ấy. Chloé lo lắng hỏi:

- Thưa bà, bà có giữ số tiền giấy ấy chứ?

- Có đây, Chloé.

- Tôi sẽ đưa trọn số tiền cho Tom, số tiền của ông chủ hiệu bánh trả công cho tôi. Thưa bà, ông Jones muốn giữ tôi lại, nhưng tôi cảm ơn và.. từ chối. Tom về rồi, tôi không cần phải đi làm nữa, tôi phải trở về hầu bà. A! Cái ông Jones cũng tốt lắm, thưa bà..

Chloé đã van nài bà chủ giữ dùm bác số tiền công và giao lại cho chồng, như là những chứng tích của tài năng bác. Bà Shelby vui lòng làm theo lời yêu cầu của Chloé.

- Ông sẽ không nhận ra Polly, ông chồng già của tôi.. Ồ! Ông sẽ không nhận ra nó!.. Ồ! Vậy mà đã năm năm kể từ ngày ông ấy ra đi! Mới ngày nào đây!.. Nó ngày ấy chỉ là một đứa bé.. đứng còn chưa vững nữa là. Thưa bà, tôi còn nhớ, ông lo sợ biết bao nhiêu lúc nó chập chững tập đi.. Tội nghiệp, ông chồng già thân yêu của tôi!

Chợt, người ta nghe tiếng bánh xe dừng lại ở cửa. Chloé lao về phía cửa sổ, reo to:

- Cậu Georges!

Bà Shelby chạy ra khung cửa ở tiền đình dang tay ôm lấy cậu con trai vào lòng mình, trong lúc đó bác Tom gái đứng yên, nhưng ánh mắt bác còn nôn nả hơn cả trăm lời han hỏi, chúng rực sáng như có thể xuyên thủng bóng đêm. Georges xúc động kêu lên:

- Bác Chloé đáng thương ơi!

Rồi cậu tiến lại bên bác, nắm tay bác; nghẹn ngào:

- Bác Chloé ơi! Tôi sẵn lòng đánh đổi cả gia sản để đem bác Tom về nhưng muộn quá: Bác ấy đã rời bỏ chúng ta, ra đi vĩnh viễn..

Bà Shelby kêu lên một tiếng đau đớn, còn người vợ khốn khổ thì không, bác im lặng. Rồi mọi người cùng vào phòng ăn. Những tờ giấy bạc của Chloé còn nằm trên mặt bàn. Bác thu nhặt hết lên tay, run rẩy đưa cho bà chủ:

- Bây giờ chồng tôi không còn để nghe nói về số tiền này, để thấy số tiền này. Bà chủ ơi! Tôi vẫn thường thấp thỏm ngày đêm cho số phận ông.. tôi sợ ông bị bán và bị giết ở những nơi xa xăm nào đó. Giờ thì đã là sự thật rồi.. ông ấy chết thật rồi..

Chloé quay ngoắt lại, rời khỏi phòng.

Bà chủ chạy theo, bà nắm tay người đàn bà đáng thương, dắt lại ngồi trên ghế và bà cũng ngồi cạnh bác. Giọng bà chua xót:

- Tội nghiệp Chloé! Nhưng nếu thím biết tôi cũng đau khổ không biết bao nhiêu..

Chloé gục vào vai bà chủ, òa lên khóc. Giây sau bác nói:

- Xin bà tha lỗi cho tôi, bà bỏ qua cử chỉ vừa rồi.. Chỉ tại tôi quá khổ, lòng tôi tan nát vì cái chết của Tom..

- Chloé, tôi hiểu lắm - Bà chủ nói, mặt ràn rụa nước mắt - Tôi không biết làm sao an ủi thím, chỉ có Chúa, Ngài biết cách..

Một khắc im lặng tiếp theo rồi tất cả đều bật lên thành tiếng thổn thức không ngăn giữ nữa.

Cuối cùng, Georges đến bên Chloé, giọng trầm buồn, cậu kể lại cho người đàn bà biết những lời trăn trối cuối cùng của chồng mình, những lời nhắn nhủ tràn yêu thương, can đảm và vẻ mặt thanh thoát chứng tỏ bác yên lòng rời cuộc sống.

° ° °

Một tháng sau, tất cả đám nô lệ của ông bà Shelby được cậu tiểu chủ cho gọi lại, tụ họp trong phòng khách để nhận chỉ thị của mình.

Họ hết sức kinh ngạc khi thấy cậu xuất hiện với một xấp giấy tờ dày cộm và cho họ hay đó là những văn kiện cam kết giải phóng tất cả, không sót một người nào.

Georges lần lượt đọc từng tên một và đưa cho mỗi người.

Hành động cao quý của người chủ trẻ làm xúc động bọn nô lệ và họ không khỏi bàng hoàng, sửng sốt. Nhiều người không sao cầm nước mắt.

Tuy vậy, có nhiều người trong bọn van nài cậu đừng đuổi họ đi, họ vây quanh cậu, có người nài nỉ cậu rút lại văn kiện vừa trao cho họ, vì họ cho là họ cảm thấy không cần thiết phải đòi hỏi chi hơn, họ không muốn rời trang trại, cũng như ông bà chủ và cả cậu nữa. Họ yêu cầu được ở lại.

Georges cất tiếng sau khi ra hiệu cho mọi người im lặng:

- Các bạn tốt của tôi! Tôi không buộc các bạn phải ra đi, nếu bạn không muốn. Trang trại hiện đang cần nhiều bàn tay của mọi người, nhưng từ đây các bạn được tự do. Tôi sẽ trả lương cho các bạn khi làm việc. Có như thế, nếu do một rủi ro bất ngờ xảy đến, tôi chết hay bị phá sản, các bạn có quyền ra đi, không ai bắt bán các bạn hay giữ các bạn lại. Rồi đây, tôi sẽ dạy các bạn, - có lẽ mất một khoảng thời gian khá lâu - trong việc sử dụng quyền hạn của một người tự do. Tôi hy vọng các bạn sẽ tỏ ra hiểu biết và sẵn sàng học hỏi. Thiên Chúa đã cho tôi niềm tin là ngài ở cạnh tôi, giúp tôi hoàn thành sứ mạng giáo dục và hướng dẫn các bạn. Nào, giờ đây, các bạn hãy ngẩng mặt lên trời, tạ ơn Chúa đã thương mà ban cho các bạn TỰ DO!

Một bô lão da đen kỳ cựu nhất trại, mái tóc bạc phơ và đôi mắt lòa, đứng thẳng người, giơ cao hai cánh tay lên không trung, nói to:

- Tạ ơn Chúa!

Mọi người cùng quỳ gối.

Bản Thánh ca Te Deum vang lên, chưa bao giờ nghe trang nghiêm và cảm động bằng lúc ấy, dù bản hát không có tiếng nhạc đệm theo, không có chuông và không nổ rền tiếng đại bác, nhưng nó dường như vang tận trời cao vì xuất phát từ những trái tim của bọn người vừa được ban bố tự do.

Georges đợi cho tiếng hát im rồi mới nói:

- Còn một điều nữa, tôi muốn cho các bạn hay. Các bạn còn nhớ đến bác Tom không?

Bằng giọng cảm động, nhiệt thành, cậu chủ trẻ kể lại cái chết của Tom, kể lại lời nhắn nhủ của Tom với họ, sau cùng cậu nói:

- Hỡi các bạn! Chính bên mộ bác Tom, tôi đã hứa với sự chứng kiến của Thiên Chúa là tôi quyết định giải phóng tất cả nô lệ dưới quyền tôi, không sót một ai. Sẽ không có một ai vì tôi mà phải dứt bỏ gia đình hay bị đưa vào chỗ chết, như bác ấy, ở một chốn xa xôi. Các bạn ơi! Kể từ đây, mỗi lần các bạn cảm thấy sung sướng vì được tự do các bạn chớ quên rằng có một người thánh thiện, tâm hồn cao quý, chính nhờ bác ấy mà các bạn được kết quả này. Và đừng quên nghĩ đến vợ con bác Tom, hãy thương yêu, giúp đỡ họ. Hãy nghĩ đến sự tự do mỗi khi thấy căn lều của bác ấy, căn lều đó sẽ nhắc nhở các bạn cái gương sáng của bác Tom để lại. Hãy noi gương bác, tỏ ra trung tín, lương thiện, ngoan đạo.

Làm sao người ta quên được bác Tom?