[Bài Thơ] Ức Trai Thi Tập - Nguyễn Trãi

20. Long Đại nham

Bấm để xem

Khứ niên hổ huyệt ngã tằng khuy,

Long Đại kim quan thạch quật kỳ.

Ngao phụ xuất sơn, sơn hữu động,

Kình du tắc hải, hải vi trì.

Hồ trung nhật nguyệt thiên nan lão,

Thế thượng anh hùng thử nhất thì.

Lê Phạm phong lưu ta tiệm viễn,

Thanh đài bán thực bích gian thi.

Dịch nghĩa

Năm trước ta đã từng xem hang cọp

Nay lại đến xem động Long Đại, một động núi lạ

Con ngao đội núi lên thành động

Cá kình bơi lấp biển thành ao

Trong bầu nhật nguyệt trời khó già

Anh hùng trên đời thì chỉ là một thuở

Nếp sống phong lưu của hai họ Lê và Phạm than ôi cũng xa dần

Thơ trên vách đá cũng đã bị rêu xanh gấm nhậm rồi.

 

21. Thượng nguyên hộ giá chu trung tác

Bấm để xem

Duyên giang thiên lý chúc quang hồng,

Thái nghịch thừa phong khóa lãng bồng.

Thập trượng lâu đài tiêu thẫn khí,

Tam canh cổ giốc tráng quân dung.

Thương ba nguyệt tẩm ngọc thiên khoảnh,

Tiên trượng vân xu thiên cửu trùng.

Ngũ dạ bồng song thanh mộng giác,

Do nghi Trường Lạc cách hoa chung.

Dịch nghĩa

Nghìn dặm ven sông ánh đuốc sáng tỏ

Chiếc thuyền vẽ hình chim nghịch thuận gió lướt sóng đi

Lâu đài mười trượng đã tiêu hết khí bẩn

Tiếng trống và tù và suốt ba canh làm cho dáng vẻ quân đội mạnh mẽ hơn lên

Sóng nước xanh ngâm ánh trăng như ngọc nghìn mảnh

Gậy tiên lướt như trên mây bay cao trên chín tầng trời

Nằm đêm bên song cửa thuyền tỉnh cơn mộng nhẹ

Còn ngỡ là nghe tiếng chuông vang cách hoa ở cung điện Trường Lạc.

 

22. Quan duyệt thủy trận

Bấm để xem

Bắc hải đương niên dĩ lục kình,

Yến an do lự cật nhung binh.

Tinh kỳ y nỉ liên vân ảnh,

Bề cổ huyên điền động địa thanh.

Vạn giáp diệu sương tỳ hổ túc,

Thiên sưu bố trận quán nga hành.

Thánh tâm dục dữ dân hưu tức,

Văn trị chung tu trí thái bình.

Dịch nghĩa

Biển bắc năm ấy đã diệt cá kình

Yên ổn vẫn còn phải lo luyện binh

Cờ xí bay phấp phới liền với bóng mây

Trống trận nhiều làm huyên náo rung động cả đất

Muôn binh giáp sáng ngời dưới sương, quân dõng mãnh (như loài tỳ, hổ)

Nghìn thuyền dàn trận thành hàng (như chim quán, chim nga)

Lòng Thánh muốn cùng dân nghỉ ngơi

Rốt cuộc nên xây dựng thái bình bằng văn trị.

 

23. Hạ quy Lam Sơn kỳ 1

Bấm để xem

Quyền mưu bổn thị dụng trừ gian,

Nhân nghĩa duy trì quốc thế an.

Đài các hữu nhân nho tịch noãn,

Biên thùy vô sự liễu doanh nhàn.

Viễn phương ngọc bạch đồ vương hội,

Trung quốc uy nghi đổ Hán quan.

Sóc tẩm dĩ thanh kình lãng tức,

Nam châu vạn cổ cựu giang san.

Dịch nghĩa

Quyền mưu vốn là để trừ gian

Nhân nghĩa giữ cho thế nước được yên

Chốn sang trọng có người (công hầu bá tử) tất chiếu nhà nho ấm

Nơi biên thùy không có việc thì doanh trại nhàn

Phương xa dâng ngọc và lụa, vẽ cảnh hội nhà vua

Trung quốc uy nghi được thấy lại quan nhà Hán (xây dựng tốt)

Yêu khí phương bắc đã dẹp xong, sóng gió loạn lạc đã lặng

Đất Nam châu vẫn giữ giang sơn muôn thuở.

 

24. Hạ quy Lam Sơn kỳ 2

Bấm để xem

Ức tích Lam Sơn ngoạn Vũ Kinh,

Đương thời chí dĩ tại thương sinh.

Nghĩa kỳ nhất hướng trung nguyên chỉ,

Miếu toán tiên tri đại sự thành.

Nguyệt xuế nhật thành quy đức hóa,

Hủy thường chùy kế thức uy thanh.

Nhất nhung đại định hà thần tốc,

Giáp tẩy cung nang lạc thái bình.

Dịch nghĩa

Bình sinh đường đời nhiều vất vả quá thể

Vạn việc chỉ nên phó cho trời già

Tấc lưỡi hãy còn, tưởng cũng tự tin được

Cứ một cảnh nghèo như cũ thật đáng thương

Ngày tháng (sáng tối) đi qua vùn vụt khó mà trở lại

Quán khách lạnh lùng, đêm dài như cả một năm

Mười năm đọc sách (học hành) mà nghèo đến tận xương

Trên mâm cơm chỉ có rau mục túc, chỗ ngồi chẳng có chiếu.

 

25. Đề kiếm

Bấm để xem

Lam Sơn tự tích ngọa thần long

Thế sự huyền tri tại chưởng trung

Ðại nhiệm hữu quy thiên khải thánh

Xương kỳ nhất ngộ hổ sinh phong

Quốc thù tẩy tận thiên niên sỉ

Kim quỹ chung tàng vạn thế công

Chỉnh đốn càn khôn tòng thử liễu

Thế gian na cánh sổ anh hùng.

Dịch nghĩa

Từ xưa khi rồng thiêng còn nằm ở Lam Sơn

Mà việc đời huyền nhiệm đã biết rõ ở trong lòng bàn tay

Khi gánh nặng trao về một người thì trời báo cho thánh nhân biết

Khi đời thịnh được gặp thì hổ sinh ra gió

Đã rửa sạch nỗi nhục ngàn năm của thù nước

Cuối cùng đã cất giữ cái công muôn thuở trong rương vàng

Từ nay việc chỉnh đốn đất trời đã xong

Trên đời rút cuộc có được mấy người anh hùng như thế?

 

26. Hạ tiệp kỳ 1

Bấm để xem

Xuẩn nhĩ man tù cảm khấu biên,

Tích hung nẫm ác dĩ đa niên.

Cửu trùng duệ niệm liên hà tục,

Vạn lý loan dư mạo chướng yên.

Sơn thú dĩ văn thu Ngụy Bác,

Thần Khuê hựu kiến khắc Yên Nhiên.

Tòng kim tứ hải xa thư nhất,

Thịnh đức phong công vạn cổ tiền.

Dịch nghĩa

Bọn man di ngu xuẩn sao dám quấy nhiễu biên thùy!

Đã nhiều năm tích hung dồn ác

Triều đình sáng suốt vốn thương lề thói của dân ở miền xa

Nên kiệu loan vẫn đi đến nơi sơn lam chướng khí

Nghe tin quân đồn thú đã thu được miền Ngụy Bác

Lại được biết đất Yên Nhiên cũng đã khắc sao Thần Khuê (ghi công vua, triều đình)

Từ nay các khuôn khổ xe cộ và chữ viết sẽ thống nhất

Công đức này lớn lao xưa trước không thể sánh kịp.

 

27. Hạ tiệp kỳ 2

Bấm để xem

Gian thần tặc tử tội nan dung,

Đáo để chung đầu hiến võng trung.

Cùng nhưỡng khởi kham diên suyễn tức,

Đại đình ưng dĩ tấu phu công.

Giốc thanh vạn lý khê sơn nguyệt,

Kỳ cước thiên nham thảo mộc phong.

Tứ hải vĩnh thanh tòng thử thỉ,

Phù tang tảo biện quải thiên cung.

Dịch nghĩa

Bầy tôi làm giặc khó dung tha

Chung cuộc rồi cũng sa vào lưới

Đất cũng chẳng lẽ để chúng toi thóp mãi

Cho nên triều đình đã báo tin thắng trận lớn

Tiếng tù và vang lên muôn dặm dậy ánh trăng khe núi

Bóng cờ cùng cây cối lay trong gió khoảng nghìn non

Từ nay bốn bề sẽ yên lặng mãi

Cây cung trời sớm mắc trên cây phù tang.

 

28. Hạ tiệp kỳ 3

Bấm để xem

Thánh triều nhu viễn mẫn hôn ngu,

Nại nhĩ vô tri tự vẫn khu.

Lũy thế cừu thâm lân cảnh oán,

Khi thiên tội đại quỷ thần tru.

Mạc tương tiền thế ban kim đại,

Bất tác trung thần hiệu nghịch tù.

Vị báo hậu lai phiên trấn giả,

Chinh luân phúc triệt tại tiền đồ.

Dịch nghĩa

Thánh triều vỗ về người xa, thương hại kẻ ngu dốt

Sao các người chẳng biết lại tự hại thân?

Thù oán gây quá nhiều đời, chung quanh đều ta thán

Khinh mạn trời là tội lớn quỷ thần không tha

Chớ lấy việc đời trước mà níu kéo việc đời nay

Không chịu làm trung thần, lại làm kẻ phản nghịch

Để báo cho kẻ đến phiên trấn sau này biết

Cái vết xe đổ ở đường trước kia.

 

29. Hạ tiệp kỳ 4

Bấm để xem

Khi thiên võng thượng vị thiên cao,

Thiên võng khôi khôi cánh mạc đào.

Hộ ngoại trùng sơn không thiết hiểm,

Lâm gian thê điểu bất quy sào.

Man khê lộ viễn vu loan ngự,

Ngọc trướng mưu thâm xuất Hổ thao.

Tứ hải chỉ kim câu thiếp tĩnh,

Dự tri hậu dật bổn tiên lao.

Dịch nghĩa

Dối Trời lừa vua rồi bảo rằng Trời cao

Lưới Trời lồng lộng khó mà trốn thoát

Núi non trùng điệp dựng ngay trước cửa cũng chẳng được gì

Chim ở ngay trong rừng còn không về tổ được

Khe núi gây khó khăn cho đường xe kiệu loan

Từ trong trướng ngọc đã có mưu lược xuất quân

Bốn bể từ nay sẽ yên tĩnh

Biết trước rằng muốn sau được nhàn tức trước phải nhọc.