Phân tích bài thơ Cây chuối của Nguyễn Trãi làm nổi bật mặt trữ tình của hồn thơ Ức Trai

Phân tích bài thơ "Cây chuối" của Nguyễn Trãi nhằm làm nổi bật mặt trữ tình của hồn thơ Ức Trai

*

Congchuangutrongnha​

Ba tiêu (Cây chuối)

Tự bén hơi xuân tốt lại thêm,

Ðầy buồng lạ, màu thâu đêm.

Tình thư một bức phong còn kín,

Gió nơi đâu, gượng mở xem.​

Ta được biết Nguyễn Trãi gắn liền với lịch sử trọng đại của dân tộc bằng "Bình Ngô đại cáo" vừa vĩ đại vừa thiêng liêng, lại được tri âm với ông ở góc độ rất người, số phận người mơ màng và dân dã trong "Bến đò xuân đầu trại" và lại vô cùng phong phú ngạc nhiên khi ta được gặp một con người rất đa tình qua bài thơ "Cây chuối" :

"Tự bén hơi xuân tốt lại thêm,

Ðầy buồng lạ, màu thâu đêm.

Tình thư một bức phong còn kín,

Gió nơi đâu, gượng mở xem."​

Nhan đề của bài thơ rất mộc, tả "Cây chuối". Nhưng quả thực bài thơ lại hàm chứa một tứ thơ sâu kín, nhiều tầng. Đến như Xuân Diệu là người sành thơ cũng phải băn khoăn hàng chục năm trời để tìm cách giải mã, nêu lên một cách cảm cho ta nhiều thú vị. Tại sao không là "lại tốt thêm" chẳng qua theo đà, theo thế, theo thời mà thêm tốt bớt tốt! Còn như Ức Trai viết "tốt lại thêm" để khẳng định: Cái tốt vốn là bản chất rồi; từ lúc "bén hơi xuân" thì tốt thêm. Cái thần của câu thơ là ở chữ "bén". Và chữ "lạ", chữ "mầu" ở câu hai dào dạt, ngạt ngào hơn. Khi đã hiểu sự "lạ" là mùa xuân riêng xuất hiện thì hai câu cuối dính liền một cách thoải mái với hai câu trên.

Tả cây là phải tả lá, tả hoa (ở đây là quả), nhưng Ức Trai không sa đà vào chi tiết, vào dáng cây, thế cây.. mà chỉ cốt ghi lấy ấn tượng. Chính vì vậy, ông không tả lá thấp, lá già mà tả lá non chúm chím, cái đọt chuối màu xanh cẩm thạch đang nhẹ đung đưa trước làn gió xuân. Ngầm ý là: Sức sống, sức xuân của cây chuối đâu đã ở vào giới hạn cuối cùng. Nó đang thừa dư, trữ lượng của nó còn lai láng, đầy ắp. Như cô gái biết mình là đẹp, đang có mối tình đẹp, cây chuối dường như e ấp, ngượng ngập vì duyên may, vì có trong đời mình, trong lòng mình một hạnh phúc lớn lao, trọn vẹn. Tâm trạng ấy được tượng hình lên bằng một bức "tình thư", một cuốn thư còn niêm phong dán kín. Nguyễn Trãi đã nhận ra dưới góc độ hết sức mộng và thơ, duyên dáng và đa tình. Vừa giãi bày, vừa gói ghém những chuyển động trời nhưng đang ở dạng ẩn chìm, chưa hé lộ. Kín đáo và tình tứ biết bao! Và, cũng biết bao nhiêu phấp phỏng, hồi hộp, đợi chờ.

Dĩ nhiên, tình lang của loài cây chỉ có thể là mùa xuân, là ngọn gió. Ngọn gió ấy cũng mỏng manh làm sao như nỗi chờ đợi kia! Nó sẽ lướt qua để làm cái việc mở bức "thư tình" "còn phong kín" đó. Bức thư là thực, tình thư là ảo, có mà tưởng như không. Đọc thư tình mà trước hết thao tác mở thư phải nhẹ nhàng, phải trân trọng, "một tấm lòng đối với một tấm lòng" phải "gượng mở". Bởi tình thư có khía cạnh vật chất, nhưng trước hết và chủ yếu, quan trọng hơn là khía cạnh hồn người. Chính vì lẽ đó trong sự suồng sã, thô kệch. "Gió nơi đâu?" - câu hỏi tu từ ở đây rất gợi, như một sự mời mọc, nhưng cũng rất nhã, "gượng mở xem". Như vậy, mạch cảm xúc chính trong bài thơ được thể hiện bằng thủ pháp vì ngầm để miêu tả cây chuối, rồi từ đó muốn hướng tới ca ngợi vẻ đẹp sung mãn của tuổi trẻ bắt gặp tiết xuân về.

Với phong cách nghệ thuật tượng trưng kiểu phương Đông, không nhất thiết tả cây chuối cụ thể, Nguyễn Trãi đã gây ấn tượng sâu sắc bởi sự cảm thụ của nhà thơ trước cái đẹp của sức xuân mà người con gái đẹp vốn là biểu tượng ấy. Sức trẻ ấy toát ra hương thơm. Vẻ đẹp thanh tân của cây chuối gặp xuân được chiêm ngưỡng bởi một hồn thơ đa tình, nhạy cảm. Về phương diện này, ta thấy Ức Trai tiên sinh người hơn ai hết, đời hơn ai hết, bên cạnh một Nguyễn Trãi thiêng liêng, cao đẹp, hoành tráng với áng thiên cổ hùng văn: Bình Ngô đại cáo .