"mặt đường khát vọng" của nguyễn khoa điềm – khúc ca niềm tin và khát vọng tuổi trẻ

Ta lớn lên bằng niềm tin rất thật

Biết bao nhiêu hạnh phúc có trên đời

Dẫu phải khi cay đắng dập vùi

Rằng cô Tấm cũng về làm hoàng hậu

Cây khế chua có đại bàng đến đậu

Chim ăn rồi trả ngon ngọt cho ta

Đất đai cỗi cằn, người sẽ nở hoa

Hoa của đất, người trồng cây dựng cửa

Khi ta đến gõ lên từng cánh cửa

Thì tin yêu ngay thẳng đón ta vào

Ta nghẹn ngào, Đất Nước Việt Nam ơi!..

Ta lớn lên khao khát những chân trời

Những mảnh đất chân mình chưa bén được

Những biển khơi chứa mặt trời đỏ rực

Những ngàn sao trôi miết giữa màu xanh..

(Trích Mặt đường khát vọng, Nguyễn Khoa Điềm, NXB Văn nghệ giải phóng)

Có ý kiến cho rằng: "Văn học là tiếng nói của tâm hồn dân tộc, vừa phản ánh hiện thực đời sống, vừa gửi gắm niềm tin và khát vọng của con người". Thật vậy, trong thơ ca, những rung động cá nhân không tách rời vận mệnh chung của dân tộc. Văn học vừa là nơi phản chiếu đời sống, vừa là nơi cất cánh cho lý tưởng và ước mơ. Trong mạch nguồn thơ chống Mỹ, "Mặt đường khát vọng" của Nguyễn Khoa Điềm là một minh chứng tiêu biểu. Đoạn trích trong trường ca này đã khắc họa chân dung tinh thần của tuổi trẻ Việt Nam: Lớn lên bằng niềm tin, tình yêu cuộc sống và khát vọng vươn xa.

Nguyễn Khoa Điềm là gương mặt nổi bật của thế hệ nhà thơ trẻ thời chống Mỹ, một hồn thơ giàu chất chính luận mà vẫn dạt dào trữ tình. Trường ca "Mặt đường khát vọng" (1971) được viết ở chiến khu Trị - Thiên, là tiếng gọi thức tỉnh tuổi trẻ đô thị vùng tạm chiếm hãy đứng lên hòa nhịp cùng dân tộc. Đoạn thơ trích thuộc phần cuối chương V, vừa là tiếng hát tin yêu, vừa là khát vọng bay xa của thế hệ thanh niên trong những năm tháng hào hùng.

Ngay từ những câu thơ đầu, tác giả khẳng định nền tảng tinh thần của tuổi trẻ:

"Ta lớn lên bằng niềm tin rất thật

Biết bao nhiêu hạnh phúc có trên đời

Dẫu phải khi cay đắng dập vùi

Rằng cô Tấm cũng về làm hoàng hậu

Cây khế chua có đại bàng đến đậu

Chim ăn rồi trả ngon ngọt cho ta."

Niềm tin "rất thật" ấy được bồi đắp từ kho tàng văn hóa dân gian: Những câu chuyện cổ tích, truyền thuyết, ca dao. Cô Tấm hiền lành rồi cũng được hạnh phúc, cây khế chua sinh trái ngọt từ sự công bằng. Chính những câu chuyện ấy giúp tuổi trẻ tin rằng cái thiện sẽ thắng cái ác, hạnh phúc sẽ đến với người chính trực. Văn hóa dân gian không chỉ là ký ức tuổi thơ mà còn là mạch nguồn nâng đỡ tâm hồn dân tộc.

Từ cổ tích, thơ chuyển sang khẳng định hiện thực đời sống:

"Đất đai cỗi cằn, người sẽ nở hoa

Hoa của đất, người trồng cây dựng cửa

Khi ta đến gõ lên từng cánh cửa

Thì tin yêu ngay thẳng đón ta vào."

Con người hiện lên trong mối gắn bó với đất đai và lao động. "Hoa" của đất chính là con người, là thành quả sáng tạo bền bỉ của nhân dân. Hình ảnh "gõ lên từng cánh cửa" gợi sự tin yêu, chân thành trong cộng đồng, nơi mỗi người đều được đón nhận bằng tình nghĩa ngay thẳng. Trước tình đời chan chứa ấy, nhà thơ nghẹn ngào cất lên tiếng gọi: "Đất Nước Việt Nam ơi!". Đây không chỉ là tiếng lòng cá nhân mà là khúc ca chung của một thế hệ, gắn bó tha thiết với Tổ quốc.

Từ niềm tin và tình yêu, đoạn thơ mở ra khát vọng lớn lao:

"Ta lớn lên khao khát những chân trời

Những mảnh đất chân mình chưa bén được

Những biển khơi chứa mặt trời đỏ rực

Những ngàn sao trôi miết giữa màu xanh.."

Khát vọng ấy chính là ước mơ chinh phục, dấn thân, mở rộng biên độ sống. Những hình ảnh rộng lớn – "chân trời", "biển khơi", "ngàn sao" – vừa mang sức gợi vũ trụ, vừa biểu tượng cho lý tưởng cách mạng. Điệp ngữ "Ta lớn lên" tạo nhịp điệu dồn dập, khẳng định sức sống trào dâng của tuổi trẻ. Đây là khát vọng không dừng ở cá nhân mà gắn liền với lý tưởng dân tộc, với mong ước vươn tới một tương lai tươi sáng.

Như vậy, qua đoạn trích "Mặt đường khát vọng", Nguyễn Khoa Điềm đã khắc họa sinh động hành trình trưởng thành tinh thần của thế hệ trẻ Việt Nam thời chống Mỹ: Từ niềm tin nuôi dưỡng trong cổ tích, từ tình yêu và lao động của nhân dân, đến khát vọng chinh phục chân trời mới. Đoạn thơ kết hợp nhuần nhuyễn chất liệu dân gian với hình ảnh hiện đại, giọng điệu chính luận với cảm xúc trữ tình, tạo nên một bản hòa ca vừa thiết tha, vừa hùng tráng.

Đặt trong mạch nguồn văn học dân tộc, ta thấy đoạn thơ của Nguyễn Khoa Điềm tiếp nối truyền thống ca ngợi tuổi trẻ và lý tưởng. Nếu Tố Hữu trong "Thanh niên" từng khẳng định: "Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước/ Mà lòng phơi phới dậy tương lai", thì Nguyễn Khoa Điềm cũng đã thắp sáng khát vọng tương lai của tuổi trẻ bằng hình tượng "chân trời", "biển khơi", "ngàn sao". Sự gặp gỡ ấy cho thấy sức mạnh niềm tin và lý tưởng chính là điểm tựa tinh thần vững bền của các thế hệ thanh niên Việt Nam.

Có thể nói, đoạn thơ trong "Mặt đường khát vọng" không chỉ là lời ca ngợi niềm tin, tình yêu cuộc sống và khát vọng cống hiến của tuổi trẻ, mà còn là lời nhắc nhở muôn đời: Chỉ khi biết cắm rễ trong truyền thống, gắn bó với nhân dân và dám hướng tới những chân trời xa, con người mới thật sự trưởng thành. Đây là tiếng hát đẹp đẽ của một thế hệ đã sống và cống hiến trọn vẹn cho Tổ quốc.