53
0
1. Thời điểm và bối cảnh ra đời:
Triết học là một trong những hình thái ý thức xã hội ra đời sớm nhất trong lịch sử nhân loại. Theo các tài liệu lịch sử, triết học xuất hiện vào khoảng thế kỷ VII – VI trước Công nguyên, trong bối cảnh xã hội cổ đại đã có nhiều biến chuyển lớn về kinh tế, văn hóa và tổ chức xã hội. Triết học không ra đời cùng một lúc ở tất cả các khu vực, mà hình thành một cách độc lập tại ba trung tâm văn minh lớn là Ấn Độ, Trung Quốc và Hy Lạp cổ đại.
Tại Ấn Độ và Trung Quốc, triết học thường gắn liền với tôn giáo, đạo đức và tư tưởng trị quốc an dân. Trong khi đó, ở Hy Lạp cổ đại, triết học mang tính chất duy lý và khoa học hơn, tập trung vào việc lý giải bản chất của thế giới và con người thông qua lý trí. Sự ra đời của triết học đánh dấu một bước ngoặt quan trọng của tư duy nhân loại: Từ chỗ giải thích thế giới bằng huyền thoại, niềm tin tôn giáo, con người bắt đầu tiếp cận thế giới thông qua tư duy lý luận và trừu tượng.
2. Nguồn gốc ra đời của triết học
2.1. Nguồn gốc nhận thức
Triết học ra đời trước hết là từ nhu cầu nhận thức của con người. Khi con người đã tích lũy được một lượng tri thức nhất định từ thực tiễn (như tri thức về thiên văn, toán học, y học, sản xuất.), họ bắt đầu có nhu cầu khái quát hóa, hệ thống hóa các tri thức ấy để hiểu được bản chất sâu xa của vạn vật. Tư duy con người phát triển từ trực quan cảm tính đến tư duy trừu tượng, cho phép họ đặt ra những câu hỏi lớn như: Thế giới này từ đâu mà có? Bản chất của vũ trụ là gì? Con người có vai trò gì trong thế giới đó?
Sự ra đời của triết học cho thấy trình độ phát triển cao của tư duy con người, khả năng vượt ra khỏi những kinh nghiệm cụ thể để đi đến những khái quát mang tính lý luận và trừu tượng. Phản ánh trình độ nhận thức cao của xã hội và chỉ hình thành khi con người có đủ vốn tri thức.
2.2. Nguồn gốc xã hội
Bên cạnh nguồn gốc nhận thức, triết học còn có nguồn gốc xã hội sâu xa. Khi xã hội phát triển đến một trình độ nhất định, đặc biệt là khi xuất hiện sự phân công lao động – trong đó có sự tách biệt giữa lao động trí óc và lao động chân tay, đã xuất hiện một tầng lớp trí thức chuyên làm nhiệm vụ tư duy, lý giải và hệ thống hóa tri thức.
Cùng với sự ra đời của nhà nước và giai cấp, các mâu thuẫn xã hội ngày càng bộc lộ rõ rệt. Điều này đặt ra nhu cầu cần có một hệ thống tư tưởng để lý giải và định hướng cho trật tự xã hội mới. Triết học, trong bối cảnh đó, đã đóng vai trò như một công cụ tư tưởng để con người vừa phản ánh hiện thực xã hội, vừa tìm kiếm các giá trị chân – thiện – mỹ để hướng tới một trật tự lý tưởng hơn.
3. Nội dung phản ánh của triết học:
Triết học là một hình thái ý thức xã hội đặc biệt, vì nó phản ánh những vấn đề sâu sắc, bao quát và có tính phổ quát cao nhất của đời sống hiện thực. Khác với các hình thái ý thức khác như đạo đức, tôn giáo hay pháp luật – thường phản ánh những lĩnh vực cụ thể của đời sống – triết học quan tâm đến những câu hỏi nền tảng và bao trùm, như: Thế giới là gì? Con người là ai? Nhận thức có thể đạt đến đâu? Giá trị sống là gì?
Cụ thể, triết học phản ánh:
Bản chất chung nhất của thế giới, thông qua việc nghiên cứu mối quan hệ giữa vật chất và ý thức, giữa tồn tại khách quan và tư duy chủ quan.
Vị trí, vai trò của con người trong thế giới, cũng như mối quan hệ giữa con người với tự nhiên và xã hội.
Quá trình nhận thức của con người, tức là con người có thể hiểu và cải biến thế giới như thế nào.
Đồng thời, triết học cung cấp thế giới quan (quan niệm về thế giới) và phương pháp luận (cách thức tư duy và hành động), giúp định hướng cho hoạt động nhận thức và thực tiễn của con người.
Với những đặc điểm đó, triết học không chỉ là sự phản ánh thụ động thế giới, mà còn là công cụ để phê phán, cải biến và định hướng sự phát triển của xã hội. Nó giúp con người vượt qua những giới hạn của tư duy cũ, mở đường cho khoa học, chính trị, đạo đức và văn hóa phát triển.
TÓM LẠI: Triết học ra đời trong bối cảnh lịch sử – xã hội và nhận thức cụ thể, phản ánh bước phát triển mới trong tư duy lý luận của loài người. Với tư cách là hình thái ý thức xã hội đặc biệt, triết học không chỉ phản ánh một cách sâu sắc những vấn đề chung nhất của thế giới và con người, mà còn đóng vai trò định hướng cho toàn bộ hoạt động nhận thức và thực tiễn của xã hội loài người. Chính vì thế, triết học luôn giữ vị trí trung tâm trong đời sống tinh thần và trí tuệ của nhân loại, từ cổ đại cho đến hiện đại.
Triết học là một trong những hình thái ý thức xã hội ra đời sớm nhất trong lịch sử nhân loại. Theo các tài liệu lịch sử, triết học xuất hiện vào khoảng thế kỷ VII – VI trước Công nguyên, trong bối cảnh xã hội cổ đại đã có nhiều biến chuyển lớn về kinh tế, văn hóa và tổ chức xã hội. Triết học không ra đời cùng một lúc ở tất cả các khu vực, mà hình thành một cách độc lập tại ba trung tâm văn minh lớn là Ấn Độ, Trung Quốc và Hy Lạp cổ đại.
Tại Ấn Độ và Trung Quốc, triết học thường gắn liền với tôn giáo, đạo đức và tư tưởng trị quốc an dân. Trong khi đó, ở Hy Lạp cổ đại, triết học mang tính chất duy lý và khoa học hơn, tập trung vào việc lý giải bản chất của thế giới và con người thông qua lý trí. Sự ra đời của triết học đánh dấu một bước ngoặt quan trọng của tư duy nhân loại: Từ chỗ giải thích thế giới bằng huyền thoại, niềm tin tôn giáo, con người bắt đầu tiếp cận thế giới thông qua tư duy lý luận và trừu tượng.
2. Nguồn gốc ra đời của triết học
2.1. Nguồn gốc nhận thức
Triết học ra đời trước hết là từ nhu cầu nhận thức của con người. Khi con người đã tích lũy được một lượng tri thức nhất định từ thực tiễn (như tri thức về thiên văn, toán học, y học, sản xuất.), họ bắt đầu có nhu cầu khái quát hóa, hệ thống hóa các tri thức ấy để hiểu được bản chất sâu xa của vạn vật. Tư duy con người phát triển từ trực quan cảm tính đến tư duy trừu tượng, cho phép họ đặt ra những câu hỏi lớn như: Thế giới này từ đâu mà có? Bản chất của vũ trụ là gì? Con người có vai trò gì trong thế giới đó?
Sự ra đời của triết học cho thấy trình độ phát triển cao của tư duy con người, khả năng vượt ra khỏi những kinh nghiệm cụ thể để đi đến những khái quát mang tính lý luận và trừu tượng. Phản ánh trình độ nhận thức cao của xã hội và chỉ hình thành khi con người có đủ vốn tri thức.
2.2. Nguồn gốc xã hội
Bên cạnh nguồn gốc nhận thức, triết học còn có nguồn gốc xã hội sâu xa. Khi xã hội phát triển đến một trình độ nhất định, đặc biệt là khi xuất hiện sự phân công lao động – trong đó có sự tách biệt giữa lao động trí óc và lao động chân tay, đã xuất hiện một tầng lớp trí thức chuyên làm nhiệm vụ tư duy, lý giải và hệ thống hóa tri thức.
Cùng với sự ra đời của nhà nước và giai cấp, các mâu thuẫn xã hội ngày càng bộc lộ rõ rệt. Điều này đặt ra nhu cầu cần có một hệ thống tư tưởng để lý giải và định hướng cho trật tự xã hội mới. Triết học, trong bối cảnh đó, đã đóng vai trò như một công cụ tư tưởng để con người vừa phản ánh hiện thực xã hội, vừa tìm kiếm các giá trị chân – thiện – mỹ để hướng tới một trật tự lý tưởng hơn.
3. Nội dung phản ánh của triết học:
Triết học là một hình thái ý thức xã hội đặc biệt, vì nó phản ánh những vấn đề sâu sắc, bao quát và có tính phổ quát cao nhất của đời sống hiện thực. Khác với các hình thái ý thức khác như đạo đức, tôn giáo hay pháp luật – thường phản ánh những lĩnh vực cụ thể của đời sống – triết học quan tâm đến những câu hỏi nền tảng và bao trùm, như: Thế giới là gì? Con người là ai? Nhận thức có thể đạt đến đâu? Giá trị sống là gì?
Cụ thể, triết học phản ánh:
Bản chất chung nhất của thế giới, thông qua việc nghiên cứu mối quan hệ giữa vật chất và ý thức, giữa tồn tại khách quan và tư duy chủ quan.
Vị trí, vai trò của con người trong thế giới, cũng như mối quan hệ giữa con người với tự nhiên và xã hội.
Quá trình nhận thức của con người, tức là con người có thể hiểu và cải biến thế giới như thế nào.
Đồng thời, triết học cung cấp thế giới quan (quan niệm về thế giới) và phương pháp luận (cách thức tư duy và hành động), giúp định hướng cho hoạt động nhận thức và thực tiễn của con người.
Với những đặc điểm đó, triết học không chỉ là sự phản ánh thụ động thế giới, mà còn là công cụ để phê phán, cải biến và định hướng sự phát triển của xã hội. Nó giúp con người vượt qua những giới hạn của tư duy cũ, mở đường cho khoa học, chính trị, đạo đức và văn hóa phát triển.
TÓM LẠI: Triết học ra đời trong bối cảnh lịch sử – xã hội và nhận thức cụ thể, phản ánh bước phát triển mới trong tư duy lý luận của loài người. Với tư cách là hình thái ý thức xã hội đặc biệt, triết học không chỉ phản ánh một cách sâu sắc những vấn đề chung nhất của thế giới và con người, mà còn đóng vai trò định hướng cho toàn bộ hoạt động nhận thức và thực tiễn của xã hội loài người. Chính vì thế, triết học luôn giữ vị trí trung tâm trong đời sống tinh thần và trí tuệ của nhân loại, từ cổ đại cho đến hiện đại.
