Quá trình sản xuất tư bản chủ nghĩa là sự thống nhất giữa quá trinh sản xuất ra giá trị sử dụng, giá trị và giá trị thặng dư. Quá trình này có đặc điểm: - Công nhân làm việc dưới sự kiểm soát của nhà tư bản - Toàn bộ sản phẩm làm ra thuộc về nhà tư bản - Nghiên cứu quá trình sản xuất trong xí nghiệp tư bản chủ nghĩa, ta cần giả định: Nhà tư bản mua tư liệu sản xuất và sức lao động đúng giá trị - Khâu hao máy móc vật tư đúng tiêu chuẩn kỹ thuật - Năng suất lao động ở một trình độ nhất định Ví dụ: Để sản xuất sợi, một nhà tư bản chi phí các yếu tố sản xuất: - Mua 10kg bông hết 30USD - Mua sức lao động một ngày (10 tiếng) là 5 USD - Hao mòn máy móc để chuyển 10kg bông thành sợi là 5 USD Giả sử trong 5 giờ đầu của ngày lao động: Bằng lao động cụ thể, người công nhân vận hành máy móc đã chuyên được 10kg bông thành sợi có giá trị là 30 USD. Bằng lao động trừu tượng, người công nhân đã tạo ra một lượng giá trị mới là 5 USD, khấu hao máy móc là 5 USD. Như vật giá trị của sợi là 40 USD. Nếu quá trình lao động dừng lại ở đây thì người công nhân không bị bóc lột vì nhà tư bản không có lợi gì. Theo giả định trên ngày lao động là 10 giờ cho nên người công nhân phải tiếp tục làm việc 5 giờ nữa. Trong 5 giờ sau này, nhà tư bản chỉ cần đầu tư thêm 10 kg bông hết 30USD và hao mòn máy móc để chuyển 10kg bông thành sợi là 5 USD. Quá trình lao động lại tiếp tục diễn ra và kết thúc quá trình này, người công nhân tạo ra được số sản phẩm sợ có giá trị là 40 USD (tương đương với giá trị của số lượng sợi 5 giờ lao động đầu) Tóm lại: Trong cả ngày lao động (10 giờ) người công nhân tạo ra sản phẩm sợi có giá trị: - Giá trị của bông 20kg thành sợi là 60 USD - Giá trị 2 lân khấu hao may móc là 10 USD - Giá trị mới do sức lao động của công nhân tạo ra trong ngày là 10 USD Tổng cộng là 80 USD, trong khi đó nhà tư bản chỉ đầu tư - 20kg bông có giá trị 60 USD - Hao mòn máy móc 2 lần 10 USD - Mua sức lao động hết 5 USD Tổng cộng là 75 USD So với số tư bản ứng trước sản phẩm sợi thu được có giá trị lớn hơn là 5 USD (75USD - 55USD). Đó là giá trị thặng dư mà nhà tư bản thu được. Vậy giá trị thăng dư, là phần giá trị đôi ra ngoài giá trị hàng hóa sức lao động do người công nhân làm thuê tạo ra và bị nhà tư bản chiếm không
