Phân tích hình tượng ông lái đò trong hai đoạn miêu tả (NLĐSĐ - Nguyễn Tuân)

Đề bài: Trong tuỳ bút "Người lái đò Sông Đà", Nguyễn Tuân đã hai lần miêu tả hình ảnh người lái đò. Đó là: "Ông lái đã nắm chắc binh pháp của thần sông thần đá. Ông đã thuộc quy luật phục lách của lũ đã nơi ải nước hiểm trở này".

Và: "Đêm ấy nhà đò đốt lửa trong hang đá, nướng ống cơm lam và toàn bàn tán về cá anh vũ cả dầm xanh [..] Cũng chả thấy ai bàn thêm một lời nào về cuộc chiến thắng vừa qua nơi cửa ải nước đủ tướng dĩ quân tợn vừa rồi."

Phân tích hình ảnh ông lái đò trong hai lần miêu tả trên. Từ đó, hãy làm nổi bật vẻ đẹp của nhân vật này và làm rõ quan niệm nghệ thuật về con người của nhà văn.

Bài làm



Đánh giá về Nguyễn Tuân, nhà văn Nguyễn Minh Châu thật có lí khi cho rằng: "Nguyễn Tuân là một cải định nghĩa về người nghệ sĩ". Nguyễn Tuân luôn tìm mọi cách để kiếm tìm và phát hiện cái mới lạ, độc đáo "xưa nay chưa từng có" trong hành trình sáng tạo. Tuỳ bút Người lái đò Sàng Đà là kết quả của hành trình bền bỉ và sáng tạo về vẻ đẹp kì diệu của thiên nhiên và con người Tây Bắc. Bằng sự tài hoa, uyên bác, Nguyễn Tuân đã khắc họa một dấu ấn không thể mờ phai về con sông miền Tây Bắc vừa hung bạo vừa trữ tình và nổi lên trên thác dữ là vẻ đẹp của một chiến binh sông nước với "tay lái ra hoa" đã vượt bao trùng vi thạch trận như một người nghệ sĩ trên mặt trận vượt thác leo ghềnh, nhưng đó cũng là lão đò thật dung dị trong cuộc sống thường nhật.

Nguyễn Tuân là nhà văn lớn của nền văn học hiện đại, ông có nhiều những thành tựu nghệ thuật xuất sắc. Đặc biệt, ông tạo lập được cho mình được một phong cách nghệ thuật độc đáo: Văn chương tài hoa, uyên bác. Nguyễn Tuân là nhà văn suốt đời đi tìm cái đẹp, luôn khám phá thế giới ở bình diện văn hóa, thẩm mỹ, luôn miêu tả con người trong vẻ đẹp tài hoa, nghệ sĩ. Người lái đò Sông Đà - tùy bút xuất sắc được in trong tập Sông Đà (1960) là thành quả của một chuyến đi gian khổ nhưng rất hứng thú của nhà văn vào những năm 1958 - 1960. Chuyến đi đã thỏa mãn niềm khát khao xê dịch, đi để tìm kiếm vẻ đẹp của thiên nhiên, miền đất Tây Bắc.

Và như Nguyễn Tuân từng nói, ông đã tìm thấy chất vàng nơi thiên nhiên, nhưng với con người đó là thứ "vàng mười", chất vàng không pha lẫn, lấp lánh trong đất trời Tây Bắc hùng vĩ. Tuỳ bút Người lái đò Sông Đà đã làm bật lên ánh sáng lấp lánh đó, mà đại diện cho người lao động nơi đây là lão đỏ tóc bạc. Trong thiên tuỳ bút, hai lần nhà văn mô tả ông lái đò trong hai góc nhìn rất khác nhau, khi là: "Ông lái đã nắm chắc binh pháp của thần sông thần đá. Ông đã thuộc quy luật phục kích của lũ đá nơi ải nước hiểm trở này". Lúc thì: "Đêm ấy nhà đò đốt lửa trong hang đả, nướng ống cơm lam và toàn bàn về cả anh vũ cả dầm xanh.. Cũng chả thấy ai bàn thêm một lời nào về cuộc chiến thắng vừa qua nơi cửa ải nước đủ tướng dữ quân tợn vừa rồi".

Vị trí 2 trích đoạn nằm ở các phần khác nhau của tác phẩm, trích đoạn một đã miêu tả hình ảnh ông lái đò vượt trùng vi thạch trận số hai trên thác đá sông Đà, và đoạn hai là hình ảnh khi ông đò đã vượt qua cửa ải nước, họ nhóm lửa trong hang đá và bàn về cá dầm xanh, cá anh vũ.

Nhưng trước khi hiểu sâu hơn về tay lái nở hoa qua hai góc nhìn rất khác về cùng hình tượng ông lái, Nguyên Tuân đã có những trang văn vô cùng đặc sắc mà tạc dựng lại bức chân dung lao động tiêu biểu miền Tây này. Bước vào cái tuổi 70, đầu tóc bạc trắng, thân hình ông lái đò vẫn đẹp như một pho tượng tạc bằng đá cẩm thạch. Nước da ánh lên chất sửng chất mun. Cánh tay rắn chắc: "Tay ông lêu nghêu như cải sào, chân ông lúc nào cũng khuỳnh khuỳnh như kẹp lấy một cuống lái tưởng tượng". Cặp mắt tinh anh, nhãn lực nhìn xa vời vợi. Ngoại hình của người lái đò còn được miêu tả gắn với những dấu tích trên thân thể và mỗi dấu tích là một thành tích, một sự kiện lịch sử của cuộc đời ông lão đã âm thầm lặng lẽ lập lên. Trên ngực của ông nổi lên một số "củ nâu" thương tích trên "chiến trường Sông Đà" - một "thứ chương lao động siêu hang".

Khó có thể trộn lẫn nhân vật được miêu tả này với những người 70 tuổi khác, làm nghề nghiệp khác. Một ngoại hình gắn với sức lực phi thường với cuộc sống chèo đỏ vượt thác đã thấm vào trong máu thịt và thể hiện ra trong từng động tác ngay khi cuộc sống đang diễn ra bình thường. Và đẹp nhất là lúc ông lái đò chinh phục con thuỷ quái Sông Đà. Lão đỏ sẵn sàng đối mặt với thác dữ, chinh phục "của từ", "cửa sinh", vượt qua trận thuỷ chiến với đá chìm, đá nỗi, với những trùng vi thạch trận và phòng tuyến đầy nguy hiểm. Ông lái đò vượt qua bằng những hành động táo bạo và chuẩn xác. Ông hiện lên như một vị chỉ huy dày dạn kinh nghiệm: Ở trùng vậy thứ nhất, sông Đà đã tung ra những cú đánh tới tấp, phủ đầu, bao gồm luôn cả những đòn hiểm, và những kẻ "non tay" sẽ gục ngã ngay từ tuyến đầu này. Phải bằng chữ "Dũng", sự quả cảm, người lái đò mặc dù đau đớn và thương tích, ngay cả lúc bị trúng đòn hiểm, mặt méo bệch đi nhưng ông vẫn tinh táo chỉ huy con thuyền lướt đúng vào luồng sinh.

Ở trùng vây thứ 2, dòng sông đã thay đổi sơ đồ phục kích và cả chiến thuật. Vòng vậy thứ 2 này tăng thêm nhiều cửa tử để đánh lừa con thuyền vào. Cửa sinh lại bố trí lệch qua phía bờ hữu ngạn. Nhưng ông đò đã "nắm chắc quy luật của thần sông thần đá" nên lập tức cũng thay đổi chiến thuật theo, nhận ra cạm bẫy của bọn thuỷ quân nơi cửa ải nước này. Có thể nói ở trùng vi này, chữ "Trí" chính là vũ khí mà ông đỏ dùng để khắc chế con thuỷ quái. Hãy đọc những dòng văn tuỷ bút, mà ta cảm tưởng như được lạc vào thế giới của sử thi, truyền thuyết: "Cưỡi lên thác Sông Đà, phải cưỡi đến cùng như là cưỡi hổ". "Nắm chắc được cái bờm sóng đủng luồng rồi, ông đò ghì cương lái, bám chắc lấy luồng nước đủng mà phỏng nhanh vào cửa sinh, mà lái miết một đường chéo vào cửa đả ấy". Người lái đò tả xung, hữu đột như một chiến tướng dày dạn kinh nghiệm trận mạc có thừa lòng quả cảm đã đưa được con thuyền vượt qua tập đoàn cửa tử khiến cho những bộ mặt đá hung hãng dữ tợn phải xanh lè, thất vọng.

Ở trùng vây thứ 3, thạch trận ít cửa tử hơn nhưng bên phải bên trái đều là luồng chết cả, cửa sinh lại nằm giữa lòng sông và bọn đá hậu vệ canh giữ. Nhưng ông đò không hề bất ngờ trước mưu mô hiểm độc của bọn chúng, tiếp tục chỉ huy con thuyền vượt qua trùng vây thứ 3. Ông bằng đôi bàn tay tài hoa đã vượt qua cửa ải nước hiểm độc.

Thế nhưng, khi vượt qua gian nguy, sóng nước lại tan xèo xèo trong trí nhớ sông nước lại thanh bình. "Đêm ấy nhà đò đốt lửa trong hang đá, nướng ống cơm lam, và toàn bàn tán về cả anh vũ, cá dầm xanh.. Cũng chẳng thấy ai bàn thêm một lời nào về cuộc chiến thắng vừa qua." Đoạn viết về đêm hang đá tràn ngập chất trữ tình bên lửa cháy và có cả những câu chuyện đời thường ở quá khứ ở phía trước nhưng tuyệt nhiên không có hồi ức về hiểm nguy mà tất cả đều lãng mạn ngọt ngào. Điều ấy như một thứ khí chất, một tính cách cấu thành con người ông lái. Có thể thấy, ông lái đò hiện lên giản dị đời thường như bao người lao động giản dị trên miền Tây Bắc, âm thầm làm việc và cống hiến, đó là vẻ đẹp của những con người khiêm nhường, xem vượt thác sinh tử như một phần trong đời sống, nên không có gì mà phải đáng bàn.

Hình ảnh ông lái đò trong hai đoạn, tương đương với hai cảnh tưởng chừng như là hai con người hoàn toàn khác nhau. Khi vượt thác, ông hiện lên như một anh hùng, một kỵ sĩ mà nắm mọi bờm sóng sông Đà, vẻ đẹp của ông ánh lên chất sử thi, truyền thuyết. Còn trong đêm hang đá, ông dung dị, khiêm nhường như bao người lao động vô danh lặng lẽ. Thế nhưng, đó là những khía cạnh khác nhau của 1 bức chân dung lao động miền Tây Bắc, chất "vàng mười" đã qua thử lửa mà Nguyễn Tuân tìm thấy trên vùng nắng gió của miền Tây.

Thể hiện hai khía cạnh tưởng chừng đối lập đó, là quan niệm của Nguyễn Tuân về người nghệ sĩ tài hoa là người lao động rất đời thưởng mà vô cùng phi thưởng. Nguyễn Tuân đã bị người lao động sông Đà mê hoặc. Nhà văn đã tung hết vốn chữ nghĩa của mình để miêu tả hình ảnh người lái đò sông Đà đầy trí dũng chiến đấu với thác nước sông Đà hung hãn đầy mưu mô xảo quyệt. Nhưng lại rất đỗi bình dị trong cuộc sống đời thường, chất riêng có đó khiến nhà văn say mê. Nếu ví lái đò là một bộ môn nghệ thuật thì người lái đò chính là người nghệ sĩ trên mặt trận vượt thác leo ghềnh, là tay lái ra hoa trên dòng sông Đà hùng vỹ, là anh hùng lao động trong thời đại mới.