[lengocnhi]

Những biểu hiện của chủ nghĩa nhân văn Phục hưng trong xã hội​

1. Sự hình thành và phát triển của văn minh công nghiệp

Chủ nghĩa nhân văn Phục hưng xuất hiện với sứ mệnh làm đảo lộn

Những quan niệm sống cổ lỗ và mở ra một chân trời mới cho những hy vọng

Mới. Như vậy, chủ nghĩa nhân văn Phục hưng phải dựa vào một hình thái

Kinh tế xã hội mới, nghĩa là phải dựa vào nền văn minh mới - văn minh công

Nghiệp. Nói đến ảnh hưởng của một triết thuyết đối với sự phát triển con người

Tức là nói tới vai trò của lý luận, mở ra một triển vọng thực tiễn cho bước

Tiến mới của xã hội. Đây là thời kỳ mà "dưới ảnh hưởng của sự cải tạo tư tưởng, con người

Phương Tây đã thoát ly hẳn khỏi" cái bầu trời ảm đạm của đêm trường trung

Cổ "mà bước vào một đời sống mới, như được một luồng sinh khí mầu

Nhiệm vừa thổi vào trong mạch máu, bộ mặt châu Âu bỗng trẻ trung, hồng

Hào lại. Châu Âu từ ấy ngày càng tiến bộ và đã có cơ vượt hẳn các dân tộc

Khác để làm bá chủ thế giới suốt mấy thế kỷ ròng về tất cả các phương diện

Kinh tế - chính trị - văn hóa".

Bối cảnh lịch sử xã hội châu Âu thời kỳ Phục hưng có nhiều nét đặc

Thù. Đây là thời kỳ mà châu Âu thực hiện cuộc cách mạng to lớn, thay đổi về

Chất trong phương thức sản xuất. Nền sản xuất nhỏ manh mún, lạc hậu, năng

Suất thấp dưới chế độ phong kiến được thay thế bằng phương thức sản xuất

Tư bản chủ nghĩa mang tính công nghiệp, hiện đại, năng suất lao động cao. Sự

Ra đời của phương thức sản xuất mới được thúc đẩy mạnh mẽ bởi nhu cầu của

Tầng lớp cấp tiến trong xã hội phong kiến - tầng lớp tư sản. Những lái buôn,

Chủ tàu, chủ xưởng, thợ thủ công.. từ lâu đã tạo được một tiềm lực kinh tế

Khá vững trong lòng chế độ phong kiến. Khi tiềm lực kinh tế đã mạnh, họ

Muốn có các chính sách kinh tế, pháp luật, bộ máy nhà nước cũng như các

Chế tài - tức là một kiến trúc thượng tầng đồng bộ - đảm bảo cho sự phát

Triển ngày càng cao của họ. Mặt khác, chúng ta biết rằng, châu Âu những

Năm thế kỷ XV, XVI diễn ra hàng loạt các sự kiện lớn: Những phát minh ra

Máy dệt, máy hơi nước.. ; sự thành công của cách mạng tư sản Anh, Hà

Lan.. đã thổi bùng lên những khát khao giải phóng con người, cụ thể là

Thoát khỏi sự kìm kẹp của nhà thờ với những điều luật khắt khe, vô nghĩa.

Yêu cầu đặt ra là làm sao nhà nước và chúa trời, tức là vua và giáo hội phải

Để cho nhân dân được tự do sản xuất, giảm thiểu các loại thuế. Cao hơn, tầng

Lớp tư sản còn đòi có nhiều quyền lực hơn, dù đã có một vai trò nhất định

Trong quốc hội. Cũng cần nói thêm, để đáp ứng cuộc sống vương giả của giai

Cấp quý tộc và tăng lữ nhà thờ, tư sản châu Âu có những đóng góp không

Nhỏ, nếu không nói là phần lớn, thậm chí mang tính quyết định đối với ngân

Sách nhà nước. Sự xa hoa của triều đình Anh, Pháp chỉ được duy trì khi có

Những khoản thuế khổng lồ thu từ tư sản và nông dân.

Cùng với những nền tảng thực tiễn ấy, những tiền đề về tư tưởng văn

Hóa, khoa học kỹ thuật cũng phát triển vô cùng mạnh mẽ. Sự phát triển của

Những thành tựu ấy chủ yếu bắt nguồn từ nhu cầu nhận thức để có căn cứ

Phản kháng lại sự chuyên chế của giáo hội. Mặt khác, những phát kiến địa

Lý, những phát minh về kỹ thuật, năng lượng đã làm sáng lên tinh thần đổi

Mới trong lòng xã hội châu Âu. Một phần rất quan trọng của những công

Trình xã hội ấy có nền tảng từ việc trở lại và làm hưng khởi những giá trị vốn

Có từ thời Hy Lạp và La Mã cổ đại. "Nói đến các tiền đề nhận thức của triết

Học châu Âu thời kỳ này, trước tiên, phải đề cập đến những thành tựu về tư

Tưởng và văn hóa cổ đại nói chung và văn hóa Hy Lạp nói riêng. Các phát

Kiến khoa học của nhân loại thời cổ như toán học của Talét, Pitago, hình

Học của Ơclit, vật lý của Acsimet.. được khôi phục lại sau đêm trường

Trung cổ. Nếu như thời trung cổ người ta đã Cơ đốc hóa, xuyên tạc các tư

Tưởng vĩ đại của Aritstote, Platon.. thì sang thời Phục hưng và cận đại,

Những tư tưởng đó được những nhà triết học thời kỳ này kế thừa và phát

Triển.. Ý nghĩa của những giá trị tư tưởng, văn hóa Hy Lạp, La Mã cổ đại

Đối với xã hội Tây Âu thời kỳ này lớn tới mức người ta gọi giai đoạn lịch sử

Từ cuối thế kỷ XV đến cuối thế kỷ XVI là thời kỳ Phục hưng"

Chúng ta thấy những giá trị có được từ thời cổ đại có những ý nghĩa

To lớn: Một mặt, chúng có cơ sở từ việc quan sát, nghiên cứu tự nhiên, phản

Ánh những quy luật của tự nhiên, nó mang tính vĩnh cửu; mặt khác, những

Định đề của Talet, Pitago.. trở nên đắc dụng trong những đổi thay to lớn

Của xã hội. Những công trình kiến trúc, những áng sử thi, những giá trị văn

Hóa với tinh thần quật khởi và anh hùng được sống lại và mang những sinh

Khí mới sau giấc ngủ dài suốt nghìn năm của châu Âu trung cổ. Lúc này,

Người châu Âu khao khát sống một cuộc sống mãnh liệt. Họ mạnh mẽ đòi

Vứt bỏ cái trầm mặc yếu đuối cũng như sự lặng lẽ đến u uất của những cánh

Cửa nhà thờ. Họ không muốn phải chờ đến khi chết đi rồi mới được lên thiên

Đường với Chúa. Một thiên đường xa tít tắp không biết có dành cho họ hay

Không? Họ đoàn kết và quyết tâm làm nên một thiên đường thật sự nơi trần

Thế - nơi mà vợ con, anh em, bạn bè của họ đang sống. Họ muốn tình yêu

Của họ được công khai và tự do. Họ muốn cây trái, sản phẩm của họ làm ra,

Sau khi đã đóng góp phần nghĩa vụ công dân, phải thuộc về họ, là của họ và

Nó phải là phần lớn, phần nhiều, phần cơ bản, chứ không phải nộp cho ông

Chúa đất, ông vua nào xa lắc xa lơ cả. Sau những hồi chuông dài thê thiết

Suốt thời trung cổ nghìn năm, ánh bình minh của xã hội mới cùng những cơn

Gió mát lành của thời đại thổi đến làm bừng lên sinh khí mới trên khắp châu

Âu.

Sau cả ngàn năm đọc kinh cầu Chúa, sau giấc ngủ dài suốt thời kỳ

Trung cổ, người dân châu Âu trở dậy vươn mình trong ánh bình minh của

Nền văn minh công nghiệp. Trong suốt thời kỳ phong kiến, các thương nhân,

Thợ thủ công châu Âu dù có khéo tay đến mấy, giỏi nghề đến đâu thì sản

Phẩm làm ra sau khi trừ thuế nộp cho nhà nước, chỉ còn đủ ăn là may lắm.

Phương thức sản xuất phong kiến với năng suất lao động thấp và trình độ

Sản xuất hạn chế đã cản trở rất lớn sức sản xuất của xã hội. Bầu trời tươi đẹp

Mà không có tự do. Những vụ mùa bội thu mà cửa nhà sa sút. Các lãnh chúa

Quyền lực vô biên, của cải không biết cơ man nào mà kể, chỉ sống để thu

Thuế, hưởng thụ sự giàu sang; khi cần thì tổ chức chiến tranh để thỏa mãn

Lòng tham hay những lợi ích cá nhân đầy tính vị kỷ. Sau những trận chiến,

Vinh quang thuộc về quý tộc, tướng lĩnh và những người chỉ huy, còn mất

Mát hy sinh thì dân đen đưa mình hứng chịu. Những cuộc khởi nghĩa của nô

Lệ dưới sự lãnh đạo của giai cấp quý tộc làm nên các vương triều phong kiến.

Nhưng cả ngàn năm, giai cấp quý tộc phong kiến châu Âu cầu kinh, chỉ huy,

Hầu như sống để thu thuế rồi ăn chơi trong sự xa hoa; còn dân nghèo - lực

Lượng cơ bản làm nên những vương triều ấy bằng sự chiến đấu, hy sinh - có

Cuộc sống ra sao thì không ai quan tâm đến.

Những năm của thế kỷ XIV, XV, những bộ óc đầy tính trí tuệ và đôi

Tay khéo léo của Jame Hagrever và Jame Watt đã mở ra một cách nhìn mới,

Một hướng đi mới cho châu Âu. Những chiếc máy dệt đã thay thế chiếc xa

Kéo sợi. Những chiếc máy hơi nước đã thay thế cối xay gió và đem lại cho

Con người biết bao nhiêu lợi ích. Với sự ra đời của máy móc, gia súc chỉ còn

Được nuôi để mang lại nguồn thực phẩm cho con người chứ không còn phải

Cày kéo. Những con tàu ra khơi vào lộng trên sóng Đại Tây Dương hay biển

Địa Trung Hải không còn phải dùng sức của nô lệ mà bằng những cỗ máy

Hàng nghìn sức ngựa. Những công xưởng dệt ra đời khiến hàng trăm ngàn

Cái xa kéo sợi thành đổ cổ hoặc gỗ mục. Sự ra đời của máy hơi nước đã thực

Sự mang lại một nền văn minh tươi sáng và mới mẻ cho châu Âu.

"Bắt đầu từ thế kỷ XV ở Tây Âu, chế độ phong kiến với nền sản xuất

Nhỏ và các đạo luật hà khắc Trung cổ bước vào thời kỳ tan rã () thay thế

Cho nền kinh tế tự nhiên kém phát triển là những công trường thủ công đem

Lại năng suất lao động cao hơn () Việc sáng chế ra máy tự kéo sợi () đã

Làm cho công nghiệp dệt () đặc biệt phát triển, nhất là ở Anh. Sự khám

Phá và chế tạo hàng loạt đồng hồ cơ học đã giúp cho con người thời kỳ này

Sản xuất có kế hoạch, tiết kiệm thời gian và tăng năng suất lao động" (4,

Tr. 241).

"Đồng thời với sự phát triển của sản xuất và thương nghiệp, trong xã

Hội Tây Âu thời kỳ này, sự phân hóa giai cấp ngày càng rõ rệt. Tầng lớp tư

Sản xuất hiện.. vai trò và vị trí của họ trong nền kinh tế và xã hội ngày càng

Lớn"

Không còn là những thợ thủ công hay thương nhân phải ăn nhờ ở đậu

Tại các thành bang như thời cổ đại. Không còn bị phong kiến và tăng lữ miệt

Thị như ở thời phong kiến. Lúc này thương nhân, thợ thủ công, tiểu tư sản trí

Thức đã thực sự vươn lên, tự khẳng định chính mình. Trí tuệ và tiềm lực của

Giai cấp tư sản đã làm nên uy tín và giá trị riêng cho họ. Họ không còn phải

Lép mình nộp thuế, chịu sự "dạy bảo" của những "đấng bề trên". Trái lại, với

Những đóng góp nhất định cho ngân sách nhà nước, giai cấp tư sản châu Âu

Bắt đầu bước vào chính trường. Các triều đình Anh, Pháp dần dần phải thỏa

Hiệp với tư sản để đảm bảo có được những nguồn tài chính duy trì cuộc sống

Xa hoa. Vương triều Bourbon (Buốc – bông) của nước Pháp ăn chơi xa xỉ,

Ngân sách bội chi, thâm hụt nặng nề khiến Vua và Hoàng gia phải im hơi

Lặng tiếng, nhắm mắt làm ngơ để Quốc hội - với phần lớn đại biểu là giai cấp

Tư sản - quyết định việc triều chính. Italia - nơi từng ngự trị của Julius Cesar,

Nơi đế chế La Mã một thời dọc ngang lừng lẫy thì cũng đồng thời là một

Trong những nơi đầu tiên trên thế giới sinh ra cuộc cách mạng tư sản, thức

Tỉnh toàn châu Âu ngắm nhìn mặt trời tự do, vươn lêngiành lấy thiên đường

Nơi trần thế. Sự bừng sinh mở ra và nền văn minh chính thức bắt đầu.

"Cùng với nhiều biến cố lịch sử khác, những sự kiện trên cho thấy,

Bước sang thời kỳ Phục hưng và cận đại, sự phát triển của phương thức sản

Xuất tư bản chủ nghĩa đã trở thành một xu thế lịch sử không gì có thể ngăn

Cản nổi. Sự quá độ từ chế độ phong kiến sang chế độ tư bản là nền tảng thực

Tiễn xã hội của triết học Tây Âu thời Phục hưng và cận đại".

Trong không khí tưng bừng của giai đoạn hồi sinh, người châu Âu tràn

Đầy khí thế đứng lên giành tự do. Với sự xuất hiện của máy móc, một

Phương thức sản xuất hoàn toàn mới đã ra đời. Sức người được giải phóng.

Sự điều khiển bằng máy móc, việc sử dụng năng lượng mới, cách nghĩ cách

Làm thay đổi hoàn toàn dẫn đến sự phát triển chóng mặt của năng suất lao

Động. Những chiếc tàu thuỷ hơi nước và những đoàn tàu hỏa lăn bánh trên

Đường ray đã biến châu Âu và nhất là nước Anh trở thành công xưởng của

Thế giới. Với trí tuệ và hàng loạt những phát minh, người ta sẵn sàng làm bất

Cứ thứ gì và có khả năng làm bất cứ thứ gì nếu người ta muốn. Hiệu quả

Kinh tế được đặt lên hàng đầu. Thông thương buôn bán là số một. Lợi nhuận

Kinh doanh là trên hết. Những cơ sở ấy khiến người ta nghĩ đến những điều

Xa xôi, to lớn và hoàn toàn có thật. Những ước muốn ấy người ta không chờ

Đến ngày mai khi không còn sự sống nữa hay lúc được lên thiên đường; mà

Người ta quyết tâm làm ngay lúc ấy, cho cuộc sống lúc bấy giờ và được hiện

Thực hóa nơi trần thế. Những thiên thần, Đức Mẹ hay các thánh phải là

Những thiếu nữ, em bé, phụ nữ, đàn ông khoẻ mạnh, sáng tươi và quyến rũ!

Vẻ đẹp ấy không nên ở mãi trong Kinh thánh, nhà thờ mà phải biểu lộ ở

Trong cuộc sống trần tục này. Vẻ đẹp ấy phải có hương thơm, trắng trẻo,

Khoẻ mạnh! Phải ăn, ngủ, cảm nhận, xúc giác được! Phải là thứ mắt nhìn, tai

Nghe, tay chạm, chân đi đến được. Hạnh phúc, tự do, thiên đường, vườn địa

Đàng phải là sung sướng, chạy nhảy, no nê, thơm ngát, giàu có, ngất ngây và

Thỏa mãn! Người ta nhớ đến Chúa sau những vụ mùa bội thu hay những

Chuyến tàu buôn dài ngày trên biển. Người ta cầu Chúa khi muốn những cỗ

Máy mới được xuất hiện và có thêm những tính năng mới. Tức là lúc ấy

Chúa có vai trò giúp người ta thư giãn, làm cho người ta nghĩ ra và làm được

Thêm nhiều những cái mới mà thôi. F. Engels đã chỉ ra một đặc điểm rất quan

Trọng của thời đại:

"Đó là một thời đại cần có những con người khổng lồ và đã sinh ra những

Con người khổng lồ. Khổng lồ về năng lực suy nghĩ, về nhiệt tình và tính

Cách, khổng lồ về mặt có lắm tài, lắm nghề và về mặt học thức sâu rộng."​