I. Đôi nét về tác giả Nam Cao 1. Tiểu sử và con người A. Tiểu sử - Nam Cao (1917 - 1951) tên khai sinh là Trần Hữu Tri - Sinh ra trong một gia đình nghèo, đông con - Sau hơn ba năm bôn ba ở Sài Gòn kiếm sống ông trở về quê nhà dạy học ở trường tư thục nhưng cuộc đời giáo khổ trường tư cũng không yên ổn, quân Nhật vào Đông Dương, trường đóng của ông phải sống chật vật, lay lắt bằng nghề viết văn và gia sư - Ông tham gia cách mạng từ năm 1943 và tích cực hoạt động, dùng ngòi bút để chiến đấu - Năm 1951 trên đường đi công tác ông bị giặc phục kích và sát hại B. Con người - Vẻ ngoài lạnh lùng, đời sống nội tâm sục sôi luôn nghiêm khắc đấu tranh với mình thoát khỏi cái tầm thường, nhỏ nhoi để vươn tới những giá trị cao đẹp. Chính điều này đã làm nên thành công cho Nam Cao ở mảng đề tài khám phá nội tâm người trí thức nghèo - Là người có tấm lòng đôn hậu, chan chứa tình yêu thương nhất là người nông dân nghèo ⇒những trang văn viết về người nông dân luôn thấm đượm tư tưởng nhân đạo sâu sắc - Là người luôn day dứt suy tư về bản thân cuộc sống ⇒những sáng tác của ông luôn giàu tính triết lí ⇒Cuộc đời lao động sáng tạo nghệ thuật của ông là tấm gương cho hậu thế nhất là các nhà văn trẻ 2. Sự nghiệp văn học 1. Quan điểm nghệ thuật - Phê phán sự thoát li, khẳng định giá trị văn học nghệ thuật: Nghệ thuật không nên là ánh trăng lừa dối, không cần là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật chỉ có thể là tiếng đau khổ kia thoát ra từ những kiếp lầm than - Văn học chân chính là văn học thấm đượm tư tưởng nhân đạo, vừa mang nỗi đau, vừa tiếp thêm sức mạnh cho con người trong cuộc đấu tranh vươn tói cuộc sống nhân ái, công bằng, hòa hợp, làm cho người gần người hơn - Đề cao sự tìm tòi sáng tạo trong nghề văn - Nhà văn phải có lương tâm, nhân cách và trách nhiệm với nghề nghiệp của mình ⇒Đây là những quan niệm đúng đắn toàn diện thể hiện quan niệm sống cùng nhân cách của nhà văn 2. Các đề tài chính A. Trước cách mạng Đề tài người trí thức nghèo Đề tài người nông dân nghèo Đặc điểm Tác phẩm tiêu biểu - Giăng sáng - Chí Phèo - Đời thừa - Lão Hạc - Sống mòn - Một bữa no - Quên điều độ - Tư cách mõ - Mua danh Nội dung - Miêu tả chân thực, cảm động tình cản sống dở chết dở của người trí thức nghèo - Dựng nên một bức tranh chân thực về nông thôn Việt Nam: Đói nghèo, sơ xác, bần cùng thê thảm - Đi sâu diễn tả tấn bi kịch, tinh thần dai dẳng đau đớn ở họ - Nam Cao đực biệt quan tâm đến những phận người thấp cổ bé họng, bị lăng mạ, xỉ nhục đẩy vào đường cùng - Phê phán xã hội ngột ngạt, phi nhân tính đã bóp nghẹt sự sống con người - Đi sâu vào tình trạng người nông dân bị tha hóa, lưu manh hóa, mất hết nhân hình lẫn nhân tính - Thể hiện niềm khao khát về một cuộc sống thực sự có ý nghĩa - Tố cáo đanh thép xã hội tàn bạo - Phát hiện khẳng định bản chất lương thiện ngay cả trong những con người bị hủy hoại cả nhân hình lẫn nhân tính B. Sau cách mạng - Là cây bút tiêu biểu của văn học kháng chiến chống Pháp - Truyện ngắn tiêu biểu: Đôi mắt, Nhật kí ở rừng 3. Phong cách nghệ thuật - Luôn đi sâu khám phá tinh tế nội tâm nhân vật + Đặc biệt sắc xảo trong việc diễn tả trạng thái lưỡng tính dở say dở tỉnh, dở khóc, dở cười ở nhân vật + Xây dựng được những đoạn độc thoại nội tâm hết sức chân thực sống động - Nam Cao thường viết về cái nhỏ nhặt xoàng xĩnh hằng ngày nhưng lại đặt ra những vấn đề lớn lao có tầm triết lí sâu sắc - Giọng văn đa dạng, linh hoạt nhưng nổi lên hai giọng tự sự lạnh lùng và trữ tình sôi nổi thiết tha - Ngôn ngữ của Nam Cao giản dị sống động như đời sống thực và có chiều sâu cảm xúc 4. Vị trí - Là nhà văn lớn, một cây bút xuất sắc của nền văn học hiện đại - Là nhà văn hiện thực nhân đạo xuất sắc của thế kỉ XX. Nam Cao đã đưa chủ nghĩa hiện thực lên một bước đột phá: Chủ nghĩa hiện thực tâm lí II. Đôi nét về tác phẩm Chí Phèo (Nam Cao) 1. Nhan đề - Truyện ngắn Chí Phèo có tên là Cái lò gạch cũ; khi in sách lần đầu, nhà xuất bản tự ý đổi tên là Đôi lứa xứng đôi - Sau khi in lại trong tập Luống cày tác giả đặt tên là Chí Phèo 2. Bố cục - Phần 1 (từ đầu đến cả làng Vũ Đại cũng không ai biết) : Chí Phèo xuất hiện cùng tiếng chửi - Phần 2 (tiếp đến không bảo người nhà đun nước mau lên) : Chí Phèo mất hết nhân tính - Phần 3 (còn lại) : Sự thức tỉnh về ý thức bi kịch của cuộc đời Chí Phèo 3. Tóm tắt Chí Phèo là một đứa trẻ bị bỏ hoang trong một lò gạch cũ và được nhặt về nuôi. Khi lớn lên Chí Phèo đi ở hết nhà này nhà khác để nuôi thân. Đến năm 20 tuổi, hắn làm canh điền cho nhà Bá Kiến và tấm bi kịch cuộc đời hắn từ diễn ra từ đây. Vì Bá Kiến ghen nên hắn bị giải lên huyện và bị bắt bỏ tù. Hắn ở tù bảy tám năm, sau khi trở về, hắn xuất hiện với bộ dạng khác hẳn ngày xưa với nhiều hình xăm trên mình. Hắn lúc nào cũng say và cứ say là hắn lại đến nhà Bá Kiến để chửi bới, rạch mặt ăn vạ. Bá Kiến đã biến Chí Phèo thành kẻ tay sai chuyên đâm thuê chém mướn cho lão. Trong tình trạng luôn say mèm, ai cho tiền sai gì hắn cũng làm, hắn trở thành một con quỷ dữ của làng Vũ Đại luôn làm những trò tác quái phá làng, phá xóm, khiến người dân ai ai cũng khiếp sợ. Cuộc đời hắn không lúc nào tỉnh. Vào một đêm trăng, Phèo say thì gặp Thị Nở. Đêm đó, họ ăn nằm với nhau. Phèo nửa đêm đau bụng, nôn mửa, sáng hôm sau, Thị cho hắn một bát cháo hành. Cũng từ đó hắn khao khát trở về cuộc sống lương thiện và được sống cùng Thị Nở. Nhưng một lần nữa hắn bị đạp xuống vực vì bà cô của Thị không đồng ý. Chí Phèo tuyệt vọng, lại uống và lại xách dao ra đi, vừa đi hắn vừa chửi rủa sự đời. Hắn cầm dao đến nhà Bá Kiến đòi trả lương thiện cho hắn. Hắn đâm chết Bá Kiến rồi tự tử. Thị Nở nghe tin hắn chết nhìn xuống bụng và nghĩ đến lò gạch. 4. Giá trị nội dung - Qua truyện ngắn Nam Cao đã khái quát một hiện tượng xã hội ở nông thôn Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám: Một bộ phận nông dân lương thiện bị đẩy và tình trạng lưu manh hóa. - Nhà văn đã kết án đanh thép cái xã hội tàn bạo tàn phá cả thể xác tâm hồn của người nông dân lương thiện đồng thời khẳng định bản chất lương thiện ngay trong khi họ bị vùi dập mất cả nhân hình lẫn nhân tính - Chí Phèo là tác phẩm có giá trị nhân đạo và hiện thực sâu sắc 5. Giá trị nghệ thuật - Tác phẩm thể hiện tài năng truyện ngắn bậc thầy của Nam Cao: Xây dựng nhân vật điển hình bất hủ; nghệ thuật trần thuật linh hoạt, tự nhiên mà vẫn nhất quán chặt chẽ; ngôn ngữ trần thuật đặc sắc III. Dàn ý phân tích Chí Phèo (Nam Cao) 1. Hình tượng Chí Phèo A. Từ khi ra đời đến trước ki vào tù - Xuất thân: + là đứa con hoang bị bỏ rơi, không cha, không mẹ, không thân không thích + bị bán trao tay không biết bao nhiêu người, phải đi ở - Lớn lên: + hiền lành, cần cù chất phác + có lòng tự trọng + có ước mơ giản dị một mái ấm bình yên chồng cày thuê cuốc mướn, vợ dệt vải như bao người nông dân khác B. Bị đẩy vào nhà tù, bị tha hóa khi ra tù - Nguyên nhân: + cơn ghen của Bá Kiến đã đẩy Chí vào tù + nhà tù thực dân phong kiến đã nhào nặn nên con người Chí, biến hắn thành người khác hẳn - Ra tù chí xa đọa vào con đường lưu manh hóa + Chí bị hủy hoại hình người: Mặt hắn ngang dọc không biết bao nhiêu là sẹo, đầy mình xăm trổ.. + hủy hoại tính người: Chí trở thành tay sai đắc lực cho Bá Kiến, con quỷ dữ của làng Vũ Đại • Dọa nạt, chửi bới, đập đầu rạch mặt ăn vạ, đâm chém cướp phá đó đều là kì tích bất hảo của Chí • Chí chìm trong cơn say liên miên • Chí từng bước bán linh hồn cho quỷ dữ - Bị xã hội loài người chối bỏ + tiếng chửi của Chí đầu đoạn trích là minh chứng, hắn càng chửi đáp lại hắn chỉ là tiếng chó sủa + Chí Phèo tiêu biểu cho cả một hiện tượng bi thảm trong xã hội cũ có tính quy luật: Hiên tượng lưu manh hóa, bị hủy diệt những giá trị của con người⇒sức mạnh tố cáo xã hội, giá trị hiện thực sâu sắc C. Chí Phèo thức tỉnh khi gặp Thị Nở - Thị Nở: Xấu xí, ngẩn ngơ, ế chồng, nghèo lại là con nhà mả hủi - Cuộc gặp gỡ ngẫu nhiên trong đêm trăng đã thay đổi cuộc đời đen tối của Chí - Lòng yêu thương, mộc mạc chân thành của người đàn bà ấy đã khiến bản chất lương thiện bị vùi dập bấy lâu của Chí có cơ hội hồi sinh - Sáng hôm sau Chí tức dậy muộn, tỉnh rượu, Chí thấy bâng khuâng buồn - Bỗng Chí ngẫm ra bao điều về cuộc đời mình, hiện tại của Chí là con số không tròn trĩnh: Không vợ, không con, không nhà, không cửa, tương lai chỉ có sự đơn độc - Bát cháo hành là hương vị đầu tiên của tình yêu chân thành, hạnh phúc giản dị mà Chí được hưởng ⇒Ngòi bút tài tình của Nam Cao đã nhìn thấy bản chất lương thiện ẩn sâu trong lớp vỏ quỷ dữ của Chí Phèo. Khi có tình người chạm tới nó sẽ thức tỉnh, qua đó Nam Cao đã khẳng định niềm tin sâu sắc vào con người D. Sự bế tắc trên con đường trở về làm người lương thiện - Mối tình với Thị Nở tan vỡ + nguyên nhân: Định kiến xã hội, bà cô thị không đồng ý + đến một con người như thị mà Chí cũng không được phép yêu ⇒có thể nói trong cái xã hội ấy Chí đã hoàn toàn bị vứt bỏ, Chí rơi và bi kịch đau đớn khi nhận ra mình không trở trở về cái xã hội bằng phẳng của những người lương thiện được nữa - Đến nhà Bá Kiến + Chí đến đòi lương thiện + với Chí những khao khát cuộc sống lương thiện lúc này còn quan trọng hơn tính mạng và Chí giết Bá Kiến rồi tự sát + Cái chết của Chí Phèo mang tính tố cáo xã hội không những đẩy con người vào bước đường tha hóa, lưu manh hóa mà còn đẩy họ đi tới cái chết + ở đây ta còn thấy cảm quan hiện thực sâu sắc của nhà văn Nam Cao: Thực trạng mâu thuẫn xung đột ở nông thôn Việt Nam lúc bấy giờ chỉ có thể giải quyết bằng đấu tranh ⇒Chí Phèo điểm hình cho những gì tủi khổ nhất của người nông dân nhưng ở họ vãn lấp lánh ánh sáng lương thiện 2. Hình tượng Bá Kiến - Điển hình cho bộ mặt cường hào ác bá: Bất nhân, vô lương tâm, nham hiểm, gian hùng, thối nát, bỉ ổi 3. Bức tranh làng Vũ Đại - Chứa đựng hai mâu thuẫn cơ bản + nội bộ chính quyền cường hào ác bá: Ngoài mặt cùng nhau bòn rút dân làng nhưng trong bụng lúc nào cũng mong cho nhau ra rìa để trèo lên đầu lên cổ nhau + mâu thuẫn giai cấp địa chủ với nông dân - Bức tranh làng Vũ Đại tăm tối thối nát cũng là bối cảnh chung của xã hội lúc ấy, là cái lò sản sinh ra những Chí Phèo 4. Nghệ thuật - Nghệ thuật xây dựng nhân vật điển hình bất hủ vừa có tính chung tiêu biểu vừa có những điểm riêng biệt không trộn lẫn - Nam Cao có biệt tài phân tích tâm lí nhân vật khiến nhân vật của ông thật hơn con người thật - Nghệ thuật trần thuật hết sức linh hoạt phóng túng nhưng nhất quán và chặt chẽ - Ngôn ngữ giàu có đậm hơi thở cuộc sống - Giọng văn biến hóa đa dạng
