I. Tìm hiểu chung 1. Vị trí đoạn trích - Từ câu 2213 đến câu 2230, Từ Hải từ biệt Thúy Kiều, ra đi lập sự nghiệp lớn. 2. Bố cục của đoạn trích - Bốn câu đầu: Khát vọng lên đường của Từ Hải. - Mười bốn câu sau: Lý tưởng anh hùng của Từ Hải. 3. Đại ý - Lý tưởng anh hùng của Nguyễn Du gửi gắm qua hình tượng Từ Hải, một con người có phẩm chất và chí khí phi thường. II. Đọc – hiểu văn bản 1. Bốn dòng đầu: Khát vọng lên đường của Từ Hải "Nửa năm hương lửa đương nồng, Trượng phu thoắt đã động lòng bốn phương Trông vời trời bể mênh mang, Thanh gươm yên ngựa lên đường thẳng rong" - "Trượng phu" là người đàn ông có tài năng xuất chúng. Nguyễn Du dùng từ Hán – Việt này để nói về Từ Hải. -> Sắc thái tôn xưng. - Từ Hải – hình tượng con người vũ trụ: + Nhóm từ "lòng bốn phương" chỉ tầm vóc vũ trụ của người anh hùng. Đây là con người không phải của một làng xã cụ thể mà là của thế giới rộng lớn; con người này tung hoành, vẫy vùng trong một không gian rộng lớn mênh mông. + Hình ảnh ước lệ: "Trời bể mênh mang" cũng tô đậm tầm vóc vũ trụ "dọc ngang nào biết trên đầu có ai" của Từ Hải. + Từ Hải suy nghĩ nhanh, dứt khoát. Chữ "thoắt" diễn tả sự mau lẹ, kiên quyết ra đi "thẳng rong", "dứt áo ra đi.." + Cách tả ước lệ nhằm tô đậm phẩm chất phi thường của người anh hùng. Khát vọng được vẫy vùng, tung hoàng bốn phương là một sức mạnh tự nhiên, không gì có thể ngăn cản nỗi. ==> Thái độ của Nguyễn Du khi nhắc đến nhân vật Từ Hải: Trân trọng, kính phục. 2. Đoạn còn lại: Lý tưởng anh hùng của Từ Hải a) Thúy Kiều xin đi theo cùng Từ Hải Nàng rằng: "Phận gái chữ tòng, Chàng đi thiếp cũng một lòng xin đi" - Kiều thuyết phục Từ Hải bằng cách: + Nhắc đến chữ "tòng", đạo Nho quy định "tam tòng" cho người phụ nữ phải theo chồng. + Dùng cách xưng hô "chàng – thiếp" thật dịu dàng. + Dùng nhóm từ "một lòng" : Tha thiết muốn đi theo cùng và sẵn sàng đồng cam cộng khổ với Từ Hải. b) Từ Hải trách Kiều là người tri kỉ mà không hiểu mình, khuyên Kiều vượt lên trên tình cảm thông thường để sánh với anh hùng Từ rằng: "Tâm phúc tương tri, Sao chưa thoát khỏi nữ nhi thường tình?" - Lí tưởng anh hùng của Từ Hải bộc lộ qua hành động và lời đáp của chàng. - Cụm từ cổ "tâm phúc tương tri" : Từ Hải luôn nghĩ: Kiều là người hiểu Từ Hải sâu sắc nhất. - Xa Kiều tức là phải xa bậc tri âm tri kỉ, chắc chắn Từ có cảm thấy quyến luyến, bịn rịn nhưng đấng trượng phu không theo thói "nữ nhi thường tình". - Câu hỏi tu từ: "Sao chưa thoát khỏi nữ nhi thường tình?" như một lời khuyên dành cho Thúy Kiều, hy vọng nàng hãy biết đặt sự nghiệp lớn lao của chồng lên trên tình cảm. ==> Sắc thái thân mật, chân thành, thẳng thắn. c) Khát vọng lớn lao của người anh hùng "Bao giờ mười vạn tinh binh, Tiếng chiêng dậy đất bóng tinh rợp đường." - Số từ "mười vạn tinh binh" : Cho thấy Từ Hải đã có đội quân hùng mạnh. - Hình ảnh "bóng tinh (bóng cờ) rợp đường" : Đạt được nhiều chiến công. - Âm thanh "tiếng chiêng dậy đất" : Tiếng tăm vang khắp nơi. ==> Từ Hải ước mong làm nên nghiệp lớn để thỏa chí tang bồng và để cho xứng đáng với Kiều. Từ Hải hứa hẹn với Kiều về một tương lai thành công. d) Từ Hải khẳng định quyết tâm lập nên sự nghiệp lớn "Làm cho rõ mặt phi thường Bấy giờ ta sẽ rước nàng nghi gia." - Từ Hải quyết tâm thực hiện bằng được lí tưởng của mình. - Cụm từ có sắc thái tôn xưng "mặt phi thường" : Từ Hải muốn khẳng định phẩm chất, tài năng phi phàm của mình – một người anh hùng xuất chúng. --> Bút pháp tả người anh hùng gắn liền với các hình ảnh thiên nhiên, vũ trụ. - Điển tích "nghi gia" cho thấy lời hứa của Từ Hải dành cho Kiều, sẽ rước nàng về nhà để Kiều được hưởng phúc lộc trọn đời. ==> Khẩu khí của một đại trượng phu đội trời đạp đất, có chí lớn và khát vọng cao đẹp. e) Từ Hải đoán biết được những khó khăn sắp đến "Bằng nay bốn bể không nhà Theo càng thêm bận biết là đi đâu?" - Cụm từ "bốn bể không nhà" : Từ Hải nhận ra khó khăn nhưng càng vất vả, chàng càng muốn thỏa được ước mơ, khát vọng của mình. - Câu hỏi tu từ "Theo càng thêm bận biết là đi đâu?" : Từ Hải không muốn Thúy Kiều phải chịu nhiều gió sương, vất vả cùng chàng. ==> Quyết tâm thực hiện ước mơ, khát vọng của Từ Hải. f) Từ Hải tự tin vào thành công sắp tới "Đành lòng chờ đó ít lâu, Chầy chăng là một năm sau vội gì!" - Cụm từ "chờ đó ít lâu" : Từ Hải hy vọng Kiều hãy nhẫn nại. - Hẹn Kiều "một năm sau" : Lời hẹn ước ngắn gọn, dứt khoát. - Số từ "một" và từ chỉ thời gian "năm" : Thời gian cụ thể để Kiều yên tâm chờ đợi. ==> Từ Hải quyết tâm và chắc chắn việc lớn tất yếu sẽ thành công hơn nếu chàng củng cố niềm tin trong lòng Kiều, mong người kiên tâm chờ đợi. g) Ước muốn phi thường, vẫy vùng trong trời đất của Từ Hải "Quyết lời dứt áo ra đi. Gió mây bằng đã đến kì dặm khơi." - Cụm từ "dứt áo ra đi" cho thấy quyết tâm, sự dứt khoát của Từ Hải. - Câu cuối đoạn vận dụng điển cố trong sách Trang Tử (Nam Hoa Kinh). Chim bằng là loài chim lớn, đập cánh làm động nước trong ba ngàn dặm, cưỡi gió mà bay lên chín ngàn dặm. - Hình ảnh chim bằng vút cánh trong gió mây biểu hiện chí khí vẫy vùng tự do, bản lĩnh phi thường, quyết dựng nên nghiệp lớn của Từ Hải. --> Đây là cách miêu tả người anh hùng của văn học trung đại. ==> Nguyễn Du vận dụng bút pháp lí tưởng hóa, không theo bút pháp tả thực. III. Tổng kết - Người anh hùng Từ Hải là một sáng tạo đặc sắc của Nguyễn Du về phương diện cảm hứng sáng tạo và nghệ thuật miêu tả. - Cảm hứng ngợi ca, khẳng định của Nguyễn Du về người anh hùng có chí khí, có phẩm chất phi thường, tự do vẫy vùng "một tay gây dựng cơ đồ". - Bút pháp lí tưởng hóa miêu tả nhân vật Từ Hải như hình tượng có tính ước lệ và hình tượng con người vũ trụ..
