Hoạt động thần kinh cấp cao ở trẻ em và sự vận dụng trong quá trình dạy học

Căn cứ:

+ dựa vào những đặc điểm phát triển hệ thần kinh ở trẻ em

+ Căn cứ vào mối tương quan giữa hưng tính của vỏ não và các phần dưới vỏ não



Phân ra 4 loại thần kinh:

* Kiểu thần kinh mạnh, cân bằng hưng phấn tối ưu, nhanh

- Các PXCĐK được hình thành bền vững

- Trẻ em thuộc kiểu này có thể tạo được các ức chế phân biệt tinh vi. Ngôn ngữ phát triển tốt

* Kiểu thần kinh mạnh, không cân bằng, hưng phấn tăng, kém kiềm chế

- Hưng phấn mạnh, ức chế yếu. Các PXCĐK hình thành dễ bị dập tắt, ức chế phân biệt không bền vững.

- Trẻ thuộc kiểu này dễ bị xúc động, nóng nảy hay cáu gắt, nói nhanh và thường hét trong khi nói.

* Kiểu thần kinh yếu với quá trình hưng phấn giảm

- Quá trình hình thành PXCĐK rất khó khăn, các phản xạ đã hình thành thường không bền vững, ức chế ngoài thể hiện rõ, ức chế trong lại rất yếu.

- Trẻ thuộc kiểu này khó thích nghi với những thay đổi trong cuộc sống và học tập, chóng mệt mỏi và không chịu được những kích thích mạnh và kéo dài.

* Kiểu thần kinh mạnh, cân bằng, chậm

Đặc điểm hệ thần kinh của trẻ

* Đặc điểm sinh lí:

- Do tế bào não chưa biệt hóa, các sợi trục thần kinh chưa được myelin hóa nên phản ứng của vỏ não có xu hướng lan tỏa: Bất kỳ một kích thích nào dù là nhỏ cũng có thể gây nên một phản ứng toàn thân.

- Trong thời kỳ sơ sinh, khả năng hưng phấn của vỏ não còn yếu.

- Do vỏ não và thể vân mới chưa phát triển, nên các hoạt động dưới vỏ chiếm ưu thế. Do vậy, ở trẻ sơ sinh có thể thấy có những vân động ngoại tháp như múa vờn, vân động chân tay bất thường.

- Ở trẻ sơ sinh, do hành tuỷ, dây thần kinh ngoại biên, dây thần kinh thị giác đã được myelin hóa nên trẻ có phản xạ bú, nuốt, khóc và nhìn cố định vào một điểm. Nhưng do quá trình myelin chưa được hoàn toàn, nên có những phản xạ là bệnh lý đối với trẻ lớn thì lại là sinh lý đối với trẻ nhỏ (như phản xạ Babinski).

- Điện não cũng thay đổi theo lứa tuổi

* Đặc điểm bệnh lí:

Do các tế bào chưa được biệt hóa, thành phần hóa học có nhiều nước, cho nên dễ xảy ra hiện tượng phản ứng màng não và dễ có những phản ứng nặng nề hơn khi bị nhiễm trùng, nhiễm độc.

Đặc điểm về mao mạch não ở trẻ nhỏ phát triển mạnh, thành mạch mỏng và dễ nhạy cảm với hiện tượng thiếu oxy nên dễ xảy ra hiện tượng xuất huyết não màng não.

Do não bộ của trẻ nhỏ chứa nhiều nước, lại nằm trong hộp sọ không chắc, cho nên một chấn thương nhỏ như ngã ngồi, ngã từ tư thế đứng đều có thể gây ra thoát vị hồi hải mã, thoát vị vách ngăn giữa hai bán cầu hoặc tổn thương trục thần kinh dẫn đến liệt nửa người trên lâm sàng.

Phản xạ được hiểu là một phản ứng của cơ thể, trả lời các kích thích của môi trường dưới sự điều khiển của hệ thần kinh.

Ví dụ như: Khi chạm tay vào nước nóng chúng ta sẽ có hành động co tay lại ngay lập tức; Khi nghe ai đó gọi tên ta ta thường quay đầu phía người phát ra âm thanh; khi đi trên đường nếu thấy đèn đỏ chúng ta có dừng xe lại.

Phản xạ có điều kiện là phản xạ được thành lập trong cuộc sống. Diễn ra sau quá trình luyện tập và phải dựa trên cơ sở của phản xạ không điều kiện. Khi đó, các phản xạ thể hiện với hành động sẽ làm nếu gặp trường hợp đó.

- Các đặc điểm của phản xạ có điều kiện và không điều kiện:

* Phản xạ không điều kiện

- Khi đứa trẻ lọt lòng đã có sẵn.

Ví dụ: Trẻ lọt lòng đã biết bú mẹ, gà mới đẻ đã biết mổ thức ăn.

- Có tính chất chủng loài. Các loại động vật khác nhau có phản ứng tự vệ khác nhau.

Ví dụ: Như chó, mèo, nhím.. có những phản xạ tự vệ khác nhau.

- Là hoạt động của phần dưới vỏ đại não.

Ví dụ: Con ếch khi mất não, bị kẹp chân vẫn co dật.

- Tuỳ thuộc vào tác nhân kích thích và cơ quan cảm thụ.

Ví dụ: Khi ngoáy lông vào cổ họng thì gây nôn, nhưng khi chiếu sáng vào cổ họng không gây nôn.

- Có tính chất vĩnh viễn và di truyền.

Ví dụ: Những phản xạ gân, da, co đồng tử với ánh sáng, đều chung cho các loài người, từ thế hệ này qua thế hệ khác.

Phản xạ có điều kiện

- Được xây dựng trong đời sống sau này.

Ví dụ: Chó được nuôi sữa mẹ từ nhỏ, sẽ không có phản ứng gì khi trong thấy thịt, nhưng sau khi cho ăn thịt một vài lần nó giữ được phản xạ ăn thịt mãi.

- Có tính chất cá thể.

Ví dụ: Như con chó nếu được đặt tên là quit khi nghe gọi "quit" là nó chạy về. Con vịt không đáp ứng với tiếng kẻng, nhưng đàn vịt cho ăn đúng giờ, theo tiếng kẻng thì khi nghe tiếng kẻng và chạy tập trung về ăn.



- Là hoạt động của vỏ đại não.

Ví dụ: Khi con chó mất vỏ não gọi tên nó không chạy về. Điều đó chứng tỏ đường liên hệ tạm thời được lập trên vỏ não của động vật cao cấp.

- Tuỳ thuộc vào tác nhân kích thích và cơ quan cảm thụ.

Ví dụ: Ánh đen, chích vào da hay tiếng chuông có thể gây tiết nước bọt.

- Có tính chất tạm thời và không di truyền.

Ví dụ: Như tiết nước bọt khi bật đèn, nhưng bật đèn mãi mà không cho ăn thì phản xạ tiết nước bọt sẽ mất. Nhưng cũng chú ý rằng nếu phản xạ có điều kiện được lặp đi lặp lại nhiều lần, từ thế hệ này sang thế hệ khác thì có thể trở thành vĩnh viễn.

Biện pháp các cách thức phù hợp trong quá trình dạy học của trẻ theo từng độ tuổi:

- Đối với trẻ có thần kinh loại hình yếu, quá trình hưng phấn giảm: Cần tăng cường cho trẻ hoạt động, động viên khuyến khích trẻ tham gia mọi hoạt động.



- Đối với trẻ có quá trình TK loại hình mạnh, cân bằng, chậm: Cần giáo dục trẻ về tốc độ phản ứng nhanh nhạy, mạnh dạn, rèn luyện tốc độ nói chuyện cho trẻ.

- Đối với trẻ có TK loại hình mạnh, không cân bằng, hưng phấn tăng, kiềm chế yếu: Cần rèn luện tính kiên trì, nhẫn nại và kiềm chế thông qua các hoạt động.



- Đối với trẻ có kiểu TK loại mạnh, cân bằng, hưng phấn tối ưu, nhanh: Cần phát huy tính sáng tạo ở trẻ bằng cách đưa ra yêu cầu cao hơn