Đề kiểm tra, đọc hiểu văn bản Mùi rơm rạ quê mình - Ngọc Bích bao gồm hệ thống các câu hỏi phân bố theo 4 cấp độ nhận biết, thông hiểu, vận dụng, vận dụng cao giúp các bạn học sinh củng cố lại phần kiến thức đã học và kỹ năng làm bài đọc hiểu. Các kĩ năng cơ bản đó là: + Nhận biết và phân tích được sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình trong tuỳ bút, tản văn; đánh giá được tình cảm, cảm xúc, cảm hứng chủ đạo của người viết qua văn bản; phát hiện được giá trị văn hóa, triết lí nhân sinh từ văn bản. + Biết cách giải thích nghĩa của từ trong văn bản. + Yêu quý phong cảnh thiên nhiên, đất nước, con người Việt Nam, trân trọng những giá trị văn hóa, nhân văn đậm đà bản sắc dân tộc. Đọc hiểu: Mùi rơm rạ quê mình - Ngọc Bích Đọc văn bản sau: Tôi sinh ra từ một vùng sâu vùng xa ở bưng biền Đồng Tháp, lớn lên giữa hương đồng cỏ nội. Nơi tôi sống ruộng lúa không hẳn là thẳng cánh cò bay mà đủ ngan ngát mùi rơm rạ sau mỗi mùa gặt. Đối với những người sinh ra và lớn lên ở thôn quê thì dường như cánh đồng đã trở thành một phần ký ức chẳng thể nào quên, bởi nó gắn liền với tuổi thơ – phần thời gian trong trẻo nhất của một đời người. Trong ký ức của tôi, bức tranh đồng quê sống động một cách kỳ lạ. Đó là những sân phơi trải đầy lúa vàng, tụi con nít vẫn hay đi tới đi lui trên những thảm lúa ngoài sân để lúa mau khô, những bước chân nhỏ xinh in ngang dọc trên đệm lúa vàng. Chúng bước nhanh thật nhanh để tránh cái nắng trên đầu và cái nóng hừng hực dưới chân. Ngày mùa trong tôi còn là những ụ rơm, nhánh rạ trơ ra sau vụ gặt. Đâu đâu cũng thấy rơm rạ ngút ngàn, vàng những lối đi. Tôi thương cái mùi rơm rạ quê mình. Nó cứ thoang thoảng rồi loang dần, quấn chặt vào sống mũi. Mùi rơm rạ là mùi của đồng ruộng, mùi của mồ hôi ba ngày vác cuốc ra đồng, mùi của niềm vui mùa lúa trúng, mùi nỗi buồn nơi khoé mắt mẹ sau mỗi vụ thất thu. Nồi cơm mới thơm lừng, không những thơm bởi hạt gạo mà còn vì được đun bằng bếp rơm, lửa cháy bùng, cơm sôi ùng ục. Đó là cái mùi cứ phảng phất theo tôi, để rồi những tháng năm sau đóm tôi đi khắp mọi miền, đi qua những đồng lúa xanh tít mắt bất chợt nhớ đến mùi thơm ấy, mùi hương của rơm rạ và mùi của chén gạo thơm hương lúa mới. Cái mùi ấy ngan ngát trong lồng ngực không dễ quên của biết bao con người lớn lên từ ruộng đồng như tôi. [..] Tôi lớn lên giữa mùi rơm rạ quê hương, mấy đứa bạn tôi giờ mỗi đứa một nơi. Có đứa qua xứ Tây Đô lập nghiệp, có đứa đi làm dâu tận vùng miệt thứ Cà Mau. Còn tôi.. sống và làm việc ở phố thị xa hoa, đêm đêm nhớ nhà, nhớ mùi rơm rạ mà bật khóc. Chao ôi, cái mùi rạ nồng nồng khó tả. Mỗi lần về nhà đúng mùa gặt lúa, tôi hít lấy một hơi thật sâu như muốn nuốt hết cái không khí ấy, nhớ về mình còn là đứa trẻ của những tháng năm xưa. Những tháng năm đầu trần ngồi máy kéo ra đồng nghịch rơm, những tháng năm còn được nằm trọn trong vòng tay của ba mẹ. Có sợi rơm nào bay theo gió vương qua cành lá non, phảng phất hương vị của mùa mới, mùa của yêu thương, ước vọng và hy vọng. Tôi mang theo những khát khao, những ước mơ của mình gửi vào hương vị đó để thấy ấm áp, góp nhặt yêu thương cho riêng mình. Những kí ức tuổi thơ gắn liền với mùi rơm rạ quê hương bỗng chốc ùa về làm cho con đường đến sân bay trở nên ngắn ngủi. Tôi và anh tài xế công nghệ kia tạm gác lại những ký ức miền Tây thân thương của mình để hòa vào nhịp sống hối hả. Tôi tin là nó chỉ tạm lắng lại trong tâm thức mỗi người rồi đến khi gặp người "rà đúng tần số" hoặc đôi khi chỉ cần nhắc về hai tiếng miền Tây thì những ký ức thân thương ấy lại ào ạt ùa về. Đã là tuổi thơ, là quê hương thì làm sao mà quên cho được. (Nhiều tác giả, Nghĩa tình miền Tây, NXB Hồng Đức, 2022, tr. 41-44) Trả lời câu hỏi: Câu 1. Trong các thể loại: Truyện ngắn, tiểu thuyết, truyện thơ, tản văn.. văn bản trên thuộc thể loại nào? Những dẫu hiệu nào giúp em xác định được thể loại của văn bản? Câu 2. Phân tích tác dụng của sự kết hợp các yếu tố tự sự và trữ tình trong văn bản. Câu 3. Xác định đề tài, chủ đề của văn bản. Câu 4. Phân tích tác dụng của biện pháp điệp và phép liệt kê trong những câu văn sau: Mùi rơm rạ là mùi của đồng ruộng, mùi của mồ hôi ba ngày vác cuốc ra đồng, mùi của niềm vui mùa lúa trúng, mùi nỗi buồn nơi khoé mắt mẹ sau mỗi vụ thất thu. Câu 5. Nhận xét về tình cảm của người viết đối với quê hương được thể hiện trong văn bản. Câu 6. Câu văn "Đã là tuổi thơ, là quê hương thì làm sao mà quên cho được." gợi cho em suy nghĩ gì về tình cảm của con người với quê hương. Câu 7. Viết đoạn văn khoảng 200 chữ trình bày suy nghĩ của em về vai trò của kí ức tuổi thơ trong cuộc đời mỗi con người. Gợi ý trả lời câu hỏi: Câu 1. - Trong các thể loại: Truyện ngắn, tiểu thuyết, truyện thơ, tản văn.. văn bản trên thuộc thể loại tản văn. - Dấu hiệu nhận biết thể loại: Sự kết hợp giữa yếu tố tự sự và yếu tố trữ tình; ngôn ngữ giàu hình ảnh, cảm xúc; mang đậm dấu ấn cá tính sáng tạo cá nhân.. Câu 2. - Yếu tố tự sự: Nhân vật xưng "tôi", kể lại kí ức tuổi thơ. - Yếu tố trữ tình: Văn bản bộc lộ cảm xúc của "tôi" đối với quê hương, với kí ức tuổi thơ; lời văn giàu hình ảnh, giàu nhạc điệu, đậm chất nghệ thuật. - Tác dụng của sự kết hợp giữa yếu tố tự sự và trữ tình: + Vừa giúp tái hiện những kí ức tuổi thơ gắn với cánh đồng quê, vừa bộc lộ trực tiếp tâm tư, tình cảm của tác giả. + Tăng sức gợi hình, gợi cảm, sự sinh động, hấp dẫn cho văn bản. Câu 3. - Đề tài: Quê hương; - Chủ đề của văn bản: Qua dòng hồi ức về kí ức tuổi thơ với ruộng đồng, rơm rạ, tác giả bộc lộ tình yêu quê hương, nỗi nhớ kỉ niệm tuổi thơ da diết. Câu 4. Phân tích tác dụng của biện pháp điệp và phép liệt kê trong những câu văn sau: Mùi rơm rạ là mùi của đồng ruộng, mùi của mồ hôi ba ngày vác cuốc ra đồng, mùi của niềm vui mùa lúa trúng, mùi nỗi buồn nơi khoé mắt mẹ sau mỗi vụ thất thu. - Liệt kê: đồng ruộng, mồ hôi ba, niềm vui mùa lúa trúng, nỗi buồn nơi khoé mắt mẹ - Điệp từ: mùi - Tác dụng: + Giúp cụ thể hóa những "mùi" đặc trưng của quê hương; góp phần thể hiện nỗi nhớ, ấn tượng khắc sâu của tác giả về quê hương, bộc lộ tình yêu quê hương. + Giúp tăng sức gợi hình, gợi cảm cho văn bản; tăng tính nhạc, tạo giọng điệu tha thiết, nhớ thương. Câu 5. Tình cảm của người viết đối với quê hương được thể hiện trong văn bản: Việc chọn lựa mùi hương rơm rạ thân thuộc mà bình dị của đồng quê làm trung tâm của bài viết thay vì những gì cao cả, lớn lao là một cách độc đáo để thể hiện tình yêu quê hương. Qua những sự vật gần gũi, nhỏ bé, ta càng thấy được người viết gắn bó với quê hương sâu sắc, yêu quê hương từ những gì bình dị nhất. Tình cảm ấy không vơi vợi dù nhịp sống bộn bề, ngược lại càng da diết, mãnh liệt. Câu 6. Câu văn "Đã là tuổi thơ, là quê hương thì làm sao mà quên cho được." gợi cho em suy nghĩ: Với ai cũng vậy, tình cảm dành cho quê hương xứ sở là mãi sâu nặng thủy chung, là ấm áp khắc khoải, là vĩnh cửu thiêng liêng. Nên có ai đi xa mà không bồi hồi nhung nhớ "hình bóng quê nhà", có ai sống giữa sáng đèn thành phố mà chưa từng nhớ mảnh trăng vằng vặc giữa đồng, có ai từng ăn ngon mặc đẹp mà không nhớ những ngày cơ hàn lam lũ chốn thôn quê.. Quê hương – đã trở thành máu thịt, thành vầng sáng lung linh trong tâm trí mỗi con người. Câu 7. Đoạn văn khoảng 200 chữ trình bày suy nghĩ của em về vai trò của kí ức tuổi thơ trong cuộc đời mỗi con người: Trong cuộc đời mỗi người, kỉ niệm tuổi thơ bao giờ cũng đẹp đẽ thân thuộc và chứa chan tình nghĩa. Bởi những kỉ niệm ấy thường gắn bó với những con người ruột thịt, với bạn bè, thầy cô, với quê hương, chòm xóm.. Bởi vậy, kỉ niệm tuổi thơ luôn là vầng sáng lung linh trong tâm hồn mỗi người. Mỗi khi nhớ về những kỉ niệm ấy, chúng ta không khỏi bồi hồi xúc động. Có nhiều kí ức vui, có không ít kí ức buồn, nhưng kí ức nào cũng đáng nhớ và có ý nghĩa nhất định với chúng ta. Nếu niềm vui tuổi thơ khiến ta cảm thấy hạnh phúc khi nhớ về, thì nỗi buồn hay một sự sai lầm nào đó lại khiến ta sống tốt hơn, trân trọng cuộc sống hiện tại hơn. Kí ức tuổi thơ vì vậy còn có ý nghĩa lớn lao trong việc hình thành nhân cách con người. Kí ức tuổi thơ còn giúp ta không quên nguồn cội; không quên nơi mình đã có cả một khoảng thời gian cuộc đời; không quên ông bà, mẹ cha, thầy cô, bè bạn - những người đã gắn bó với mình suốt quãng đời thơ dại. Kí ức tuổi thơ là sợi dây kết nối chúng ta với mọi người. Nhớ về tuổi thơ, tâm hồn ta như trẻ lại, như thêm yêu đời. Nhớ về tuổi thơ, tâm hồn ta như được tìm về bến đỗ bình yên, bỏ lại những xô bồ, bon chen của cuộc sống hiện tại. Chẳng vậy mà có nhiều người từng ao ước "Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ" đó sao? Chẳng vậy mà có người cho rằng: "Những ký ức về tuổi thơ sẽ là dòng suối tắm táp cho tâm hồn luôn xanh tươi, để những khi nhớ về nó là thấy cả một bầu trời niềm vui ùa về và chẳng còn biết già đi là gì nữa.." đó sao? Sẽ như thế nào nếu ta không có một chút kí ức gì về tuổi thơ?
