[ThanhHằng170204]

Chất độc nhất thế giới​

Hình 1. Chất độc botulinum loại A. (Vinmec)​

Khi nhắc đến chất độc, ta thường nghĩ đến những thứ có thể giết chết người ngay lập tức hoặc trong thời gian rất ngắn. Tuy nhiên, độc tính không chỉ nằm ở tốc độ gây chết người mà còn ở liều lượng cực nhỏ cũng đủ gây tử vong. Trong thế giới tự nhiên và phòng thí nghiệm, nhiều chất có độc tính khủng khiếp, nhưng đứng đầu bảng xếp hạng vẫn là botulinum toxin hay còn được gọi là độc tố botulinum, do vi khuẩn Clostridium botulinum sinh ra.

Độc tố botulinum được biết đến là chất độc mạnh nhất từng được ghi nhận. Chỉ với liều lượng 2 nanogram (tức 0, 000000002 gram) trên mỗi kg trọng lượng cơ thể, nó có thể giết chết một người trưởng thành. Tính theo đường hô hấp, chỉ khoảng 1 microgram của chất này cũng đủ gây tử vong. Để dễ hình dung, một thìa cà phê độc tố này có thể giết hàng triệu người nếu phân tán đúng cách. Điều khiến botulinum đặc biệt nguy hiểm là nó gây liệt cơ, bắt đầu từ cơ mặt, lan xuống cơ hô hấp và dẫn đến ngạt thở. Nạn nhân thường hoàn toàn tỉnh táo trong khi cơ thể không còn khả năng cử động hay thở được.

​

Nguồn gốc của botulinum là từ thực phẩm không được bảo quản đúng cách đặc biệt là các loại đồ hộp hoặc thực phẩm lên men trong điều kiện yếm khí. Chính vì thế, việc bảo quản và chế biến thực phẩm an toàn đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc phòng ngừa loại độc tố này.

Điều nghịch lý là, dù độc tố botulinum cực kỳ nguy hiểm, nó lại đang được con người tận dụng để phục vụ trong y học và thẩm mỹ. Với liều lượng cực kỳ nhỏ và được kiểm soát chặt chẽ, botulinum được dùng để điều trị các rối loạn cơ và co thắt, đồng thời nổi tiếng trong ngành làm đẹp với tên gọi phổ biến là Botox. Chất này giúp làm mờ nếp nhăn, trẻ hóa làn da. (Mọi người hay gọi là đi tiêm botox á)

Trên thực tế, không chỉ botulinum, còn nhiều chất khác cũng có độc tính cao như ricin (chiết xuất từ hạt thầu dầu), tetrodotoxin (có trong cá nóc), hay dioxin (chất độc da cam), tuy nhiên none of them sánh được với botulinum về mức độ chết người chỉ trong một liều cực nhỏ. (Mà như trái thầu dầu giờ người ta làm xăng chứ không ăn được ó)

Sự tồn tại của những chất cực độc này nhắc nhở chúng ta rằng ranh giới giữa dược và độc vô cùng mong manh. Một chất có thể cứu sống hoặc cướp đi sinh mạng. Tất cả phụ thuộc vào cách sử dụng, liều lượng, và sự hiểu biết của con người.

Những ứng dụng của chất độc botulinum

Mặc dù nổi tiếng là chất độc mạnh nhất thế giới, botulinum toxin lại được con người khai thác trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là y học và thẩm mỹ, nhờ khả năng làm tê liệt tạm thời các nhóm cơ. Với liều lượng cực nhỏ và được kiểm soát nghiêm ngặt, độc tố này từ chất giết người trở thành công cụ chữa bệnh và làm đẹp hiệu quả.

Trong y học, botulinum toxin được sử dụng để điều trị nhiều rối loạn liên quan đến co thắt cơ. Ví dụ, người bị co giật mí mắt (blepharospasm), vẹo cổ do co cơ (cervical dystonia), hoặc co thắt cơ mặt không kiểm soát đều có thể được tiêm botulinum để giảm triệu chứng. Ngoài ra, nó còn được dùng trong điều trị tăng tiết mồ hôi (hyperhidrosis), hội chứng bàng quang tăng hoạt (overactive bladder), đau nửa đầu mạn tính và thậm chí một số dạng liệt cơ do thần kinh. Cơ chế hoạt động của nó là ngăn chặn tín hiệu thần kinh truyền đến cơ giúp các nhóm cơ bị ảnh hưởng được thư giãn, từ đó làm giảm triệu chứng và cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.

Một trong những ứng dụng phổ biến nhất và được biết đến rộng rãi là trong ngành thẩm mỹ, với tên thương mại nổi tiếng là Botox. Khi được tiêm vào các vùng da có nếp nhăn, botulinum toxin làm giãn cơ tại chỗ, khiến làn da trở nên mịn màng hơn, làm mờ các vết chân chim, nếp nhăn trán hoặc khóe miệng. Nhờ hiệu quả nhanh chóng và ít xâm lấn, Botox trở thành lựa chọn hàng đầu cho những ai muốn trẻ hóa khuôn mặt mà không cần phẫu thuật.

Hình 2. Botox trong thẩm mỹ. (Lux Beauty Center)​

Ngoài y học và thẩm mỹ, một số nghiên cứu còn đang mở rộng ứng dụng của botulinum trong điều trị trầm cảm, đau cơ mãn tính và một số rối loạn tiêu hóa, tuy nhiên các lĩnh vực này vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm.

Dù mang lại nhiều lợi ích, việc sử dụng botulinum toxin đòi hỏi phải được thực hiện bởi bác sĩ chuyên môn, trong môi trường y tế được cấp phép. Bởi nếu dùng sai liều hoặc tiêm sai vị trí, chất độc này vẫn có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm, thậm chí tử vong. Chính điều đó càng cho thấy sự tinh tế trong việc khai thác ranh giới mong manh giữa "độc" và "dược" khi chất độc mạnh nhất thế giới lại có thể trở thành phương tiện chữa bệnh và làm đẹp, nếu con người đủ hiểu biết và cẩn trọng.

Liều lượng khuyến cáo

Trong các sản phẩm được sử dụng hợp pháp, liều lượng botulinum toxin được kiểm soát rất chặt chẽ nhằm đảm bảo an toàn tuyệt đối cho người sử dụng. Đơn vị đo lường phổ biến là "đơn vị Botox" (Botox units), chứ không đo trực tiếp bằng gam hay microgam, vì chỉ cần một lượng rất nhỏ đã có tác dụng.

Một lọ Botox thẩm mỹ thông thường (ví dụ: Loại 100 đơn vị) chứa khoảng 5 nanogram botulinum toxin – một lượng vô cùng nhỏ, chỉ bằng khoảng 1/200 ngưỡng có thể gây chết người nếu tiêm toàn bộ vào mạch máu. Tuy nhiên, khi dùng đúng cách, chất này không đi vào máu mà chỉ hoạt động tại vị trí tiêm, nên rất an toàn.

Liều lượng tối đa tùy theo mục đích điều trị và vùng tiêm:

(1) Trong thẩm mỹ:

Nếp nhăn trán: Thường dùng khoảng 10 đến 30 đơn vị

Vết chân chim quanh mắt: 6 đến 24 đơn vị

Tổng liều thẩm mỹ cho toàn bộ mặt hiếm khi vượt quá 100 đơn vị/lần điều trị

(2) Trong y học (liều cao hơn thẩm mỹ vì dùng cho bệnh lý) :

Co thắt cổ (cervical dystonia) : Lên tới 200 đến 300 đơn vị/lần

Tăng tiết mồ hôi nách: 50 đơn vị mỗi bên

Đau nửa đầu mạn tính: Khoảng 155 đơn vị chia vào nhiều điểm

Tổng liều tối đa an toàn theo khuyến cáo của nhà sản xuất thường không vượt quá 400 đơn vị mỗi 12 tuần đối với người lớn khỏe mạnh.

Mặc dù nghe có vẻ nhiều, nhưng ngay cả liều 400 đơn vị cũng chỉ tương đương vài phần tỷ gram, thấp hơn hàng trăm lần so với liều có thể gây tử vong. Điều quan trọng là độc tố này chỉ phát huy tác dụng tại chỗ, không lan rộng nếu được tiêm đúng kỹ thuật.

Tóm lại, dù là chất độc mạnh nhất thế giới, botulinum toxin vẫn có thể sử dụng an toàn nhờ kiểm soát liều lượng nghiêm ngặt và quy trình chuyên môn hóa cao. Tuyệt đối không được tự ý sử dụng hay tiêm tại các cơ sở không uy tín, bởi chỉ cần một sai sót nhỏ về liều lượng hoặc kỹ thuật cũng có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.

Cảm ơn mọi người đã ghé thăm bài viết, chúc mọi người buổi tối tốt lành.