10. Ký hữu (I) (Gửi bạn) Bấm để xem Phiên âm Bình sinh thế lộ thán truân chiên, Vạn sự duy ưng phó lão thiên. Thốn thiệt đãn tồn không tự tín, Nhất hàn như cố diệc kham liên. Quang âm thúc hốt thời nan tái, Khách xá thê lương dạ tự niên. Thập tải độc thư bần đáo cốt, Bàn duy mục túc, tọa vô chiên. Dịch nghĩa Bình sinh đường đời nhiều vất vả quá thể Vạn việc chỉ nên phó cho trời già Tấc lưỡi hãy còn, tưởng cũng tự tin được Cứ một cảnh nghèo như cũ thật đáng thương Ngày tháng (sáng tối) đi qua vùn vụt khó mà trở lại Quán khách lạnh lùng, đêm dài như cả một năm Mười năm đọc sách (học hành) mà nghèo đến tận xương Trên mâm cơm chỉ có rau mục túc, chỗ ngồi chẳng có chiếu. Dịch thơ Truân chuyên từng ngán bước đường đời, Muôn việc đành thôi phó mặc trời. Tấc lưỡi còn đây thường tự tín, Thân nghèo mãi thế đáng thương thôi. Lạnh lùng khách xá đêm dài mấy, Vùn vụt quang âm bóng xế rồi. Đọc sách mười năm nghèo đến tủy, Ăn không rau đậu, chẳng chiên ngồi.
11. Thu dạ khách cảm (I) (Đêm thu ở đất khách cảm hoài) Bấm để xem Phiên âm Lữ xá tiêu tiêu tịch tác môn, Vi ngâm tụ thủ quá hoàng hôn. Thu phong lạc diệp ki tình tứ, Dạ vũ thanh đăng khách mộng hồn. Loạn hậu phùng nhân phi túc tích, Sầu trung tống mục ngụ càn khôn. Ðáo đầu vạn sự giai hư huyễn, Hưu luận Phàm vong dữ Sở tồn. Dịch nghĩa Quán khách tiêu điều treo chiếu làm cửa Ủ tay vào áo ngâm nga khẽ giọng trong buổi hoàng hôn Lá rụng trong gió thu gợi tình tứ Đêm mưa ánh đèn leo lét khiến khách thả hồn vào mộng Sau loạn chẳng ai là quen cũ Trong cảnh sầu gửi tầm hồn vào trời đất Chung quy muôn việc đều là hư ảo cả Thôi chớ bàn chuyện Phàm mất với Sở còn làm gì. Dịch thơ Quán trọ đìu hiu cửa chiếu giăng, Khoanh tay ngâm khẽ suốt hoàng hôn. Gió thu lá rụng – tình cô lữ, Mưa tối đèn xanh – khách mộng hồn. Sau loạn, người trông người mặt lạ, Trong sầu, mắt gửi ý càn khôn. Rốt cùng muôn việc đều hư ảo, Nước mất hay đâu, nước hãy còn.
12. Hạ nhật mạn thành (I) (Tản mạn ngày hè) Bấm để xem Phiên âm Truyền gia cựu nghiệp chỉ thanh chiên, Ly loạn như kim mệnh cẩu tuyền. Phù thế bách niên chân tự mộng, Nhân sinh vạn sự tổng quan thiên. Nhất hồ bạch tửu tiêu trần lự, Bán tháp thanh phong túc ngọ miên. Duy hữu cố sơn tâm vị đoạn, Hà thì kết ốc hướng mai biên. Dịch nghĩa Sản nghiệp cũ nhà truyền lại chỉ có tấm chiên xanh Ly loạn mà thân này tạm được toàn vẹn Cuộc đời trăm năm bềnh bồng như giấc mộng Muôn việc ở đời đều do lòng trời Một bầu rượu trắng đủ tiêu niềm tục lụy Nửa giường gió mát cũng đủ để ngủ trưa Chí có núi quê là lòng luôn nhớ không dứt Bao giờ mới được (về) cất nhà bên gốc mai? Dịch thơ Chăn xanh một tấm, của lưu nhà Ly loạn thân này tạm vượt qua Trôi nổi trăm năm đời mộng ảo Nên hư vạn sự ý trời già Rượu đầy hũ, tan cơn sầu muộn Gió nửa giường, ngon giấc ngủ trưa Duy có non quê là nhớ mãi Chừng nao lều được cất bên hoa?
13. Họa Tân Trai vận (Họa vần thơ Tân Trai) Bấm để xem Phiên âm Phong lưu quận thú văn chương bá, Kiều mộc năng liên ngã cố gia. Tín mỹ giang sơn thi dị tựu, Vô tình tuế nguyệt nhãn tương hoa. Can qua thập tải thân bằng thiểu, Vũ trụ thiên niên biến cố đa. Khách xá hương trần xuân trú vĩnh, Đằng đằng thanh mộng nhiễu yên ba. Dịch nghĩa Quận thú là người phong lưu thuộc hạng đàn anh trong văn chương Cây cổ thụ (cây cao) như ngài khiến tôi nhớ đến nhà (gia đình) tôi Non sông rõ ràng đẹp khiến nguồn thơ dễ đến Năm tháng qua vô tình mắt sắp lòa Sau mươi năm loạn ít bạn bè còn lại Nghìn năm nhiều biến cố xảy ra trong vũ trụ Bụi (hồng) thơm có mãi nơi quán khách mùa xuân Mộng nhẹ cứ lân la quanh chỗ ẩn dật (khói và sóng). Dịch thơ Phong lưu quận thú hàng văn bá Cổ thụ xui tôi nhớ cảnh nhà Xinh đẹp non sông, thơ dễ gợi Vô tình năm tháng mắt gần hoa Mười năm ly loạn thân bằng thiếu Chẳng tận càn khôn biến cố thừa Nhuốm bụi hồng thơm xuân quán khách Mộng luôn quất quít chốn yên hà.
14. Quy Côn Sơn chu trung tác (Làm khi đi thuyền về Côn Sơn) Bấm để xem Thập niên phiêu chuyển thán bồng bình, Quy tứ dao dao nhật tự tinh. Kỷ thác mộng hồn tầm cố lý, Không tương quyết lệ tẩy tiên doanh. Binh dư cân phủ ta nan cấm, Khách lý giang sơn chỉ thử tình. Uất uất thốn hoài vô nại xứ, Thuyền song thôi chẩm đáo thiên minh. Dịch nghĩa Mười năm phiêu dạt như cỏ bồng cánh bèo Ý muốn trở về ngày nào cũng nao nao (như cờ dựng trong trí) Bao lần gửi hồn trong mộng về làng cũ Mang bằng tưởng tượng huyết lệ về tẩy mộ tổ tiên Than ôi, sau loạn lạc làm sao cấm cản được vụ búa rìu? Trong cảnh khách này chỉ có mối tình ấy với giang sơn Tấc lòng u uất thật khó xử Song cửa thuyền lay gối mãi đến sáng trời. Dịch thơ Mười năm thân thế cứ lang thang Thay ngọn cờ tinh chính bóng dương Lúc ngũ thường mơ về cố lý Bao phen nhớ tới lễ từ đường Nơi quê phép nước không ngăn cấm Đất khách tình nhà cứ xót thương Trằn trọc không yên nằm lại dậy Nhìn trời mong sáng suốt đêm trường.
15. Loạn hậu đáo Côn Sơn cảm tác (Sau loạn về Côn Sơn cảm tác) Bấm để xem Nhất biệt gia sơn kháp thập niên, Quy lai tùng cúc bán tiêu nhiên. Lâm tuyền hữu ước na kham phụ, Trần thổ đê đầu chỉ tự liên. Hương lí tài qua như mộng đáo, Can qua vị tức hạnh thân tuyền (toàn). Hà thời kết ốc vân phong hạ, Cấp giản phanh trà chẩm thạch miên. Dịch nghĩa Từ giã quê hương vừa đúng mười năm Nay trở về, tùng cúc một nửa đã tiêu sơ Đã hẹn với rừng suối mà sao nỡ phụ Trong cát bụi cúi đầu tự thương mình Vừa qua làng, tưởng như chiêm bao Chiến tranh chưa dứt, may được toàn thân Bao giờ được làm nhà dưới núi mây Múc nước suối nấu trà, gối lên đá mà ngủ. Dịch thơ Xa quê nay đã đúng mười năm Trở lại, tùng xưa nửa héo tàn Đã hẹn suối rừng sao nỡ phụ Cúi đầu cát bụi tự thương thân Chiến chinh chửa dứt may còn sống Làng cũ đi qua tưởng mộng lầm Ước được cất nhà mây xóm núi Nấu trà, gối đá ngủ mênh mang. Côn Sơn: Một ngọn núi ở xã Chí Ngại, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương (Bắc Việt), trên núi có động Thanh Hư, dưới có cầu Thấu Ngọc, đều là thắng cảnh (theo sách Quảng Dư Chí). Đời Trần, Trúc Lâm thiền sư dựng am ở đây, và trạng nguyên Lý Đạo Tái (tức sư Huyền Quang) sau khi từ chức trở về nhập thiền và trụ trì chùa Ân Tứ ở núi này. Triều Trần, quan Tư đồ Trần Nguyên Đán, ông ngoại của Nguyễn Trãi, thường ngâm thơ uống rượu ở núi Côn Sơn sau khi từ chức vì can gián Hồ Quý Ly chuyên quyền mà không được. Tác giả từng thừa hưởng cơ ngơi của ngoại tổ
16. Quan hải Bấm để xem Thung mộc trùng trùng hải lãng tiền, Trầm giang thiết tỏa diệc đồ nhiên. Phúc chu thủy tín dân do thủy, Thị hiểm nan bằng mệnh tại thiên. Họa phúc hữu môi phi nhất nhật, Anh hùng di hận kỉ thiên niên. Kiền khôn kim cổ vô cùng y, Khước tại Thương Lang viễn thụ yên. Dịch nghĩa Cọc gỗ lớp lớp trồng trước sóng biển Xích sắt cũng được trầm dưới nước để phong tỏa như thế Thuyền có bị lật mới biết rằng dân chẳng khác gì nước Cậy vào địa thế hiểm trở cũng khó bằng mệnh trời Họa phúc đều có duyên do, đâu phải chỉ một ngày Anh hùng để lại mối hận nghìn năm Xưa nay ý trời đất thì vô cùng tận Lui về chốn cây cỏ mây trời ở đất Thương Lang xa xôi.
17. Lâm cảng dạ bạc Bấm để xem Cảng khẩu thính triều tạm hệ đao, Am am cách ngạn hưởng bồ lao. Thuyền song khách dạ tam canh vũ, Hải khúc thu phong thập trượng đào. Mạc ngoại hư danh thân thị huyễn, Mộng trung phù tục sự kham phao. Nhất sinh khí tập hồn như tạc, Bất vị ky sầu tổn cựu hào. Dịch nghĩa Đến cửa khẩu nghe thấy triều tạm buộc thuyền con Văng vẳng bên kia bờ nghe tiếng chuông Bên cửa thuyền khách mưa rơi suốt ba canh Trong vịnh biển gió thu thổi dâng sóng lên cao mười trượng Danh hảo bỏ ra ngoài, thân này cũng là ảo Đời phù dung tục lụy trong giấc mộng đáng bỏ đi Một đời vẫn giữ quen cái nết ngày trước Chẳng phải vì mối sầu xa quê hương mà giảm chí khí cũ.
18. Thần Phù hải khẩu Bấm để xem Cố quốc quy tâm lạc nhạn biên, Thu phong nhất diệp hải môn thuyền. Kình phun lãng hống lôi nam bắc, Sóc ủng sơn liên ngọc hậu tiền. Thiên địa đa tình khôi cự tẩm, Huân danh thử hội tưởng đương niên. Nhật tà ỷ trạo thương mang lập, Nhiễm nhiễm hàn giang khởi mộ yên. Dịch nghĩa Theo cánh nhạn hướng lòng về quê cũ Chiếc thuyền lan ở cửa biển như chiếc lá trong gió thu Sóng tung như cá kình, sấm dậy ở phía nam cũng như phía bắc Núi liên tiếp như giáo ngọc dựng trước lẫn sau Trời đất đã cố tình mở ra vịnh lớn Công danh gặp hội nhớ lại năm nào Chiều tà dựa vào cột chèo nhìn cảnh bát ngát Dòng sông lạnh mênh mông trong khói mù.
19. Hải khẩu dạ bạc hữu cảm (I) Bấm để xem Nhất biệt giang hồ sổ thập niên, Hải môn kim nhật hệ ngâm thuyền. Ba tâm hạo diểu thương châu nguyệt Thụ ảnh sâm si phố tự yên. Vãng sự nan tầm thời dị quá. Quốc ân vị báo lão kham liên. Bình sinh độc bão tiên ưu niệm, Tọa ủng hàn khâm dạ bất miên. Dịch nghĩa Từ ra đi lưu lạc giang hồ đã mấy mươi năm Tối nay buộc thuyền thơ nơi cửa biển Đáy nước mênh mang, trăng chiếu trên bãi lạnh Hình dáng cây cối lô nhô, khói phủ trên bến Khó tìm nhớ lại việc xưa, thời gian trôi quá dễ Tự thương xót mình đã già mà ơn nước chưa đền Bình sinh một mình ôm cái chí lo truớc hưởng sau Ngồi cuốn chăn lạnh thức suốt đêm.
