[Bài Thơ] Ức Trai Thi Tập - Nguyễn Trãi

10. Ký hữu (I) (Gửi bạn)

Bấm để xem

Phiên âm

Bình sinh thế lộ thán truân chiên,

Vạn sự duy ưng phó lão thiên.

Thốn thiệt đãn tồn không tự tín,

Nhất hàn như cố diệc kham liên.

Quang âm thúc hốt thời nan tái,

Khách xá thê lương dạ tự niên.

Thập tải độc thư bần đáo cốt,

Bàn duy mục túc, tọa vô chiên.

Dịch nghĩa

Bình sinh đường đời nhiều vất vả quá thể

Vạn việc chỉ nên phó cho trời già

Tấc lưỡi hãy còn, tưởng cũng tự tin được

Cứ một cảnh nghèo như cũ thật đáng thương

Ngày tháng (sáng tối) đi qua vùn vụt khó mà trở lại

Quán khách lạnh lùng, đêm dài như cả một năm

Mười năm đọc sách (học hành) mà nghèo đến tận xương

Trên mâm cơm chỉ có rau mục túc, chỗ ngồi chẳng có chiếu.

Dịch thơ

Truân chuyên từng ngán bước đường đời,

Muôn việc đành thôi phó mặc trời.

Tấc lưỡi còn đây thường tự tín,

Thân nghèo mãi thế đáng thương thôi.

Lạnh lùng khách xá đêm dài mấy,

Vùn vụt quang âm bóng xế rồi.

Đọc sách mười năm nghèo đến tủy,

Ăn không rau đậu, chẳng chiên ngồi.

 

11. Thu dạ khách cảm (I) (Đêm thu ở đất khách cảm hoài)

Bấm để xem

Phiên âm

Lữ xá tiêu tiêu tịch tác môn,

Vi ngâm tụ thủ quá hoàng hôn.

Thu phong lạc diệp ki tình tứ,

Dạ vũ thanh đăng khách mộng hồn.

Loạn hậu phùng nhân phi túc tích,

Sầu trung tống mục ngụ càn khôn.

Ðáo đầu vạn sự giai hư huyễn,

Hưu luận Phàm vong dữ Sở tồn.

Dịch nghĩa

Quán khách tiêu điều treo chiếu làm cửa

Ủ tay vào áo ngâm nga khẽ giọng trong buổi hoàng hôn

Lá rụng trong gió thu gợi tình tứ

Đêm mưa ánh đèn leo lét khiến khách thả hồn vào mộng

Sau loạn chẳng ai là quen cũ

Trong cảnh sầu gửi tầm hồn vào trời đất

Chung quy muôn việc đều là hư ảo cả

Thôi chớ bàn chuyện Phàm mất với Sở còn làm gì.

Dịch thơ

Quán trọ đìu hiu cửa chiếu giăng,

Khoanh tay ngâm khẽ suốt hoàng hôn.

Gió thu lá rụng – tình cô lữ,

Mưa tối đèn xanh – khách mộng hồn.

Sau loạn, người trông người mặt lạ,

Trong sầu, mắt gửi ý càn khôn.

Rốt cùng muôn việc đều hư ảo,

Nước mất hay đâu, nước hãy còn.

 

12. Hạ nhật mạn thành (I) (Tản mạn ngày hè)

Bấm để xem

Phiên âm

Truyền gia cựu nghiệp chỉ thanh chiên,

Ly loạn như kim mệnh cẩu tuyền.

Phù thế bách niên chân tự mộng,

Nhân sinh vạn sự tổng quan thiên.

Nhất hồ bạch tửu tiêu trần lự,

Bán tháp thanh phong túc ngọ miên.

Duy hữu cố sơn tâm vị đoạn,

Hà thì kết ốc hướng mai biên.

Dịch nghĩa

Sản nghiệp cũ nhà truyền lại chỉ có tấm chiên xanh

Ly loạn mà thân này tạm được toàn vẹn

Cuộc đời trăm năm bềnh bồng như giấc mộng

Muôn việc ở đời đều do lòng trời

Một bầu rượu trắng đủ tiêu niềm tục lụy

Nửa giường gió mát cũng đủ để ngủ trưa

Chí có núi quê là lòng luôn nhớ không dứt

Bao giờ mới được (về) cất nhà bên gốc mai?

Dịch thơ

Chăn xanh một tấm, của lưu nhà

Ly loạn thân này tạm vượt qua

Trôi nổi trăm năm đời mộng ảo

Nên hư vạn sự ý trời già

Rượu đầy hũ, tan cơn sầu muộn

Gió nửa giường, ngon giấc ngủ trưa

Duy có non quê là nhớ mãi

Chừng nao lều được cất bên hoa?

 

13. Họa Tân Trai vận (Họa vần thơ Tân Trai)

Bấm để xem

Phiên âm

Phong lưu quận thú văn chương bá,

Kiều mộc năng liên ngã cố gia.

Tín mỹ giang sơn thi dị tựu,

Vô tình tuế nguyệt nhãn tương hoa.

Can qua thập tải thân bằng thiểu,

Vũ trụ thiên niên biến cố đa.

Khách xá hương trần xuân trú vĩnh,

Đằng đằng thanh mộng nhiễu yên ba.

Dịch nghĩa

Quận thú là người phong lưu thuộc hạng đàn anh trong văn chương

Cây cổ thụ (cây cao) như ngài khiến tôi nhớ đến nhà (gia đình) tôi

Non sông rõ ràng đẹp khiến nguồn thơ dễ đến

Năm tháng qua vô tình mắt sắp lòa

Sau mươi năm loạn ít bạn bè còn lại

Nghìn năm nhiều biến cố xảy ra trong vũ trụ

Bụi (hồng) thơm có mãi nơi quán khách mùa xuân

Mộng nhẹ cứ lân la quanh chỗ ẩn dật (khói và sóng).

Dịch thơ

Phong lưu quận thú hàng văn bá

Cổ thụ xui tôi nhớ cảnh nhà

Xinh đẹp non sông, thơ dễ gợi

Vô tình năm tháng mắt gần hoa

Mười năm ly loạn thân bằng thiếu

Chẳng tận càn khôn biến cố thừa

Nhuốm bụi hồng thơm xuân quán khách

Mộng luôn quất quít chốn yên hà.

 

14. Quy Côn Sơn chu trung tác (Làm khi đi thuyền về Côn Sơn)

Bấm để xem

Thập niên phiêu chuyển thán bồng bình,

Quy tứ dao dao nhật tự tinh.

Kỷ thác mộng hồn tầm cố lý,

Không tương quyết lệ tẩy tiên doanh.

Binh dư cân phủ ta nan cấm,

Khách lý giang sơn chỉ thử tình.

Uất uất thốn hoài vô nại xứ,

Thuyền song thôi chẩm đáo thiên minh.

Dịch nghĩa

Mười năm phiêu dạt như cỏ bồng cánh bèo

Ý muốn trở về ngày nào cũng nao nao (như cờ dựng trong trí)

Bao lần gửi hồn trong mộng về làng cũ

Mang bằng tưởng tượng huyết lệ về tẩy mộ tổ tiên

Than ôi, sau loạn lạc làm sao cấm cản được vụ búa rìu?

Trong cảnh khách này chỉ có mối tình ấy với giang sơn

Tấc lòng u uất thật khó xử

Song cửa thuyền lay gối mãi đến sáng trời.

Dịch thơ

Mười năm thân thế cứ lang thang

Thay ngọn cờ tinh chính bóng dương

Lúc ngũ thường mơ về cố lý

Bao phen nhớ tới lễ từ đường

Nơi quê phép nước không ngăn cấm

Đất khách tình nhà cứ xót thương

Trằn trọc không yên nằm lại dậy

Nhìn trời mong sáng suốt đêm trường.

 

15. Loạn hậu đáo Côn Sơn cảm tác

(Sau loạn về Côn Sơn cảm tác)

Bấm để xem

Nhất biệt gia sơn kháp thập niên,

Quy lai tùng cúc bán tiêu nhiên.

Lâm tuyền hữu ước na kham phụ,

Trần thổ đê đầu chỉ tự liên.

Hương lí tài qua như mộng đáo,

Can qua vị tức hạnh thân tuyền (toàn).

Hà thời kết ốc vân phong hạ,

Cấp giản phanh trà chẩm thạch miên.

Dịch nghĩa

Từ giã quê hương vừa đúng mười năm

Nay trở về, tùng cúc một nửa đã tiêu sơ

Đã hẹn với rừng suối mà sao nỡ phụ

Trong cát bụi cúi đầu tự thương mình

Vừa qua làng, tưởng như chiêm bao

Chiến tranh chưa dứt, may được toàn thân

Bao giờ được làm nhà dưới núi mây

Múc nước suối nấu trà, gối lên đá mà ngủ.

Dịch thơ

Xa quê nay đã đúng mười năm

Trở lại, tùng xưa nửa héo tàn

Đã hẹn suối rừng sao nỡ phụ

Cúi đầu cát bụi tự thương thân

Chiến chinh chửa dứt may còn sống

Làng cũ đi qua tưởng mộng lầm

Ước được cất nhà mây xóm núi

Nấu trà, gối đá ngủ mênh mang.

Côn Sơn: Một ngọn núi ở xã Chí Ngại, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương (Bắc Việt), trên núi có động Thanh Hư, dưới có cầu Thấu Ngọc, đều là thắng cảnh (theo sách Quảng Dư Chí). Đời Trần, Trúc Lâm thiền sư dựng am ở đây, và trạng nguyên Lý Đạo Tái (tức sư Huyền Quang) sau khi từ chức trở về nhập thiền và trụ trì chùa Ân Tứ ở núi này. Triều Trần, quan Tư đồ Trần Nguyên Đán, ông ngoại của Nguyễn Trãi, thường ngâm thơ uống rượu ở núi Côn Sơn sau khi từ chức vì can gián Hồ Quý Ly chuyên quyền mà không được. Tác giả từng thừa hưởng cơ ngơi của ngoại tổ

 

16. Quan hải

Bấm để xem

Thung mộc trùng trùng hải lãng tiền,

Trầm giang thiết tỏa diệc đồ nhiên.

Phúc chu thủy tín dân do thủy,

Thị hiểm nan bằng mệnh tại thiên.

Họa phúc hữu môi phi nhất nhật,

Anh hùng di hận kỉ thiên niên.

Kiền khôn kim cổ vô cùng y,

Khước tại Thương Lang viễn thụ yên.

Dịch nghĩa

Cọc gỗ lớp lớp trồng trước sóng biển

Xích sắt cũng được trầm dưới nước để phong tỏa như thế

Thuyền có bị lật mới biết rằng dân chẳng khác gì nước

Cậy vào địa thế hiểm trở cũng khó bằng mệnh trời

Họa phúc đều có duyên do, đâu phải chỉ một ngày

Anh hùng để lại mối hận nghìn năm

Xưa nay ý trời đất thì vô cùng tận

Lui về chốn cây cỏ mây trời ở đất Thương Lang xa xôi.

 

17. Lâm cảng dạ bạc

Bấm để xem

Cảng khẩu thính triều tạm hệ đao,

Am am cách ngạn hưởng bồ lao.

Thuyền song khách dạ tam canh vũ,

Hải khúc thu phong thập trượng đào.

Mạc ngoại hư danh thân thị huyễn,

Mộng trung phù tục sự kham phao.

Nhất sinh khí tập hồn như tạc,

Bất vị ky sầu tổn cựu hào.

Dịch nghĩa

Đến cửa khẩu nghe thấy triều tạm buộc thuyền con

Văng vẳng bên kia bờ nghe tiếng chuông

Bên cửa thuyền khách mưa rơi suốt ba canh

Trong vịnh biển gió thu thổi dâng sóng lên cao mười trượng

Danh hảo bỏ ra ngoài, thân này cũng là ảo

Đời phù dung tục lụy trong giấc mộng đáng bỏ đi

Một đời vẫn giữ quen cái nết ngày trước

Chẳng phải vì mối sầu xa quê hương mà giảm chí khí cũ.

 

18. Thần Phù hải khẩu

Bấm để xem

Cố quốc quy tâm lạc nhạn biên,

Thu phong nhất diệp hải môn thuyền.

Kình phun lãng hống lôi nam bắc,

Sóc ủng sơn liên ngọc hậu tiền.

Thiên địa đa tình khôi cự tẩm,

Huân danh thử hội tưởng đương niên.

Nhật tà ỷ trạo thương mang lập,

Nhiễm nhiễm hàn giang khởi mộ yên.

Dịch nghĩa

Theo cánh nhạn hướng lòng về quê cũ

Chiếc thuyền lan ở cửa biển như chiếc lá trong gió thu

Sóng tung như cá kình, sấm dậy ở phía nam cũng như phía bắc

Núi liên tiếp như giáo ngọc dựng trước lẫn sau

Trời đất đã cố tình mở ra vịnh lớn

Công danh gặp hội nhớ lại năm nào

Chiều tà dựa vào cột chèo nhìn cảnh bát ngát

Dòng sông lạnh mênh mông trong khói mù.

 

19. Hải khẩu dạ bạc hữu cảm (I)

Bấm để xem

Nhất biệt giang hồ sổ thập niên,

Hải môn kim nhật hệ ngâm thuyền.

Ba tâm hạo diểu thương châu nguyệt

Thụ ảnh sâm si phố tự yên.

Vãng sự nan tầm thời dị quá.

Quốc ân vị báo lão kham liên.

Bình sinh độc bão tiên ưu niệm,

Tọa ủng hàn khâm dạ bất miên.

Dịch nghĩa

Từ ra đi lưu lạc giang hồ đã mấy mươi năm

Tối nay buộc thuyền thơ nơi cửa biển

Đáy nước mênh mang, trăng chiếu trên bãi lạnh

Hình dáng cây cối lô nhô, khói phủ trên bến

Khó tìm nhớ lại việc xưa, thời gian trôi quá dễ

Tự thương xót mình đã già mà ơn nước chưa đền

Bình sinh một mình ôm cái chí lo truớc hưởng sau

Ngồi cuốn chăn lạnh thức suốt đêm.