39
0
Trong lĩnh vực tâm lý học nhận thức, hiện tượng Déjà Vu (Ký ức ảo giác) thường xuyên được đề cập như một lỗi xử lý của trí nhớ ngắn hạn. Tuy nhiên, tồn tại một hiện tượng đối nghịch, ít phổ biến hơn nhưng mang giá trị nghiên cứu cao về mặt thần kinh học, được gọi là JAMAIS VU.
Bài viết này nhằm mục đích định nghĩa, phân tích các thực nghiệm lâm sàng và giải thích cơ chế "Bão hòa ngữ nghĩa" (Semantic Satiation) đứng sau hiện tượng nêu trên.
Hình 1: Jamais Vu là sự đứt gãy tạm thời trong liên kết giữa tri giác và trí nhớ dài hạn.
1. Định nghĩa và Phân loại
Thuật ngữ Jamais Vu (tiếng Pháp: "Chưa từng thấy") dùng để mô tả tình trạng tâm lý khi một cá nhân tiếp xúc với một sự vật, sự việc hoặc con người quen thuộc, nhưng hoàn toàn không phát sinh cảm giác nhận biết (recognition).
Khác với chứng mất trí nhớ (Amnesia) gây mất thông tin vĩnh viễn, Jamais Vu chỉ là sự gián đoạn nhận thức mang tính nhất thời. Người trải nghiệm hiện tượng này vẫn nhận thức được đối tượng về mặt thị giác, nhưng mất khả năng truy xuất ý nghĩa hoặc mối liên hệ của đối tượng đó trong kho dữ liệu ký ức.
Ví dụ điển hình: Khi nhìn tập trung vào một từ vựng thông dụng trong thời gian dài, chủ thể bắt đầu cảm thấy cấu trúc từ ngữ trở nên xa lạ và vô nghĩa.
2. Thực nghiệm về "Bão hòa ngữ nghĩa"
Nghiên cứu đáng chú ý nhất về Jamais Vu được thực hiện bởi Giáo sư Chris Moulin tại Đại học Leeds (Anh). Thí nghiệm yêu cầu 92 tình nguyện viên thực hiện việc chép lại từ "Door" (Cửa) liên tục 30 lần trong vòng 60 giây.
Kết quả ghi nhận: 68% số người tham gia báo cáo về các dấu hiệu của Jamais Vu.
Các triệu chứng bao gồm: Nghi ngờ về chính tả của từ, cảm giác từ ngữ bị tách rời khỏi ý nghĩa thực tế, hoặc cảm giác từ ngữ trở nên mới lạ hoàn toàn.
Nghiên cứu này chứng minh Jamais Vu có thể được kích hoạt chủ động thông qua sự lặp lại và đây là một phản ứng sinh lý thần kinh bình thường thay vì một rối loạn tâm thần.
Hình 2: Sự lặp lại liên tục là tác nhân chính kích hoạt cơ chế ức chế phản ứng của não bộ.
3. Cơ chế Thần kinh học: Bão hòa ngữ nghĩa
Để giải thích hiện tượng này, giới khoa học sử dụng khái niệm Bão hòa ngữ nghĩa (Semantic Satiation).
Quy trình xử lý thông tin của não bộ diễn ra như sau:
1. Thị giác: Tiếp nhận hình ảnh của từ ngữ/sự vật.
2. Kích hoạt nơ-ron: Tín hiệu được truyền đến vùng não xử lý ngôn ngữ, kích hoạt các nơ-ron tương ứng để truy xuất ý nghĩa.
Tuy nhiên, khi một kích thích được lặp đi lặp lại với tần suất cao trong thời gian ngắn, các nơ-ron thần kinh tương ứng sẽ rơi vào trạng thái ức chế phản ứng (Reactive Inhibition). Sự dẫn truyền thần kinh bị suy giảm do mệt mỏi synap (synaptic fatigue).
Hệ quả là não bộ vẫn duy trì khả năng nhìn thấy hình thái của sự vật (Vỏ từ), nhưng con đường truy cập vào ý nghĩa (Ngữ nghĩa) bị chặn lại tạm thời. Điều này tạo ra sự phân tách giữa Tri giác và Nhận thức, gây ra cảm giác xa lạ đặc trưng của Jamais Vu.
4. Kết luận
Tổng hợp lại, Jamais Vu là một hiện tượng tâm lý thần kinh phản ánh cơ chế tự bảo vệ và tối ưu hóa năng lượng của não bộ khi đối diện với thông tin dư thừa (lặp lại). Hiện tượng này thường vô hại và sẽ tự biến mất sau vài giây khi não bộ được nghỉ ngơi hoặc chuyển hướng sang một kích thích mới.
Việc hiểu rõ cơ chế này giúp phân biệt các trải nghiệm sinh lý bình thường với các triệu chứng bệnh lý thần kinh khác (như động kinh thùy thái dương hoặc hội chứng Capgras).
Bài viết này nhằm mục đích định nghĩa, phân tích các thực nghiệm lâm sàng và giải thích cơ chế "Bão hòa ngữ nghĩa" (Semantic Satiation) đứng sau hiện tượng nêu trên.
Hình 1: Jamais Vu là sự đứt gãy tạm thời trong liên kết giữa tri giác và trí nhớ dài hạn.
1. Định nghĩa và Phân loại
Thuật ngữ Jamais Vu (tiếng Pháp: "Chưa từng thấy") dùng để mô tả tình trạng tâm lý khi một cá nhân tiếp xúc với một sự vật, sự việc hoặc con người quen thuộc, nhưng hoàn toàn không phát sinh cảm giác nhận biết (recognition).
Khác với chứng mất trí nhớ (Amnesia) gây mất thông tin vĩnh viễn, Jamais Vu chỉ là sự gián đoạn nhận thức mang tính nhất thời. Người trải nghiệm hiện tượng này vẫn nhận thức được đối tượng về mặt thị giác, nhưng mất khả năng truy xuất ý nghĩa hoặc mối liên hệ của đối tượng đó trong kho dữ liệu ký ức.
Ví dụ điển hình: Khi nhìn tập trung vào một từ vựng thông dụng trong thời gian dài, chủ thể bắt đầu cảm thấy cấu trúc từ ngữ trở nên xa lạ và vô nghĩa.
2. Thực nghiệm về "Bão hòa ngữ nghĩa"
Nghiên cứu đáng chú ý nhất về Jamais Vu được thực hiện bởi Giáo sư Chris Moulin tại Đại học Leeds (Anh). Thí nghiệm yêu cầu 92 tình nguyện viên thực hiện việc chép lại từ "Door" (Cửa) liên tục 30 lần trong vòng 60 giây.
Kết quả ghi nhận: 68% số người tham gia báo cáo về các dấu hiệu của Jamais Vu.
Các triệu chứng bao gồm: Nghi ngờ về chính tả của từ, cảm giác từ ngữ bị tách rời khỏi ý nghĩa thực tế, hoặc cảm giác từ ngữ trở nên mới lạ hoàn toàn.
Nghiên cứu này chứng minh Jamais Vu có thể được kích hoạt chủ động thông qua sự lặp lại và đây là một phản ứng sinh lý thần kinh bình thường thay vì một rối loạn tâm thần.
Hình 2: Sự lặp lại liên tục là tác nhân chính kích hoạt cơ chế ức chế phản ứng của não bộ.
3. Cơ chế Thần kinh học: Bão hòa ngữ nghĩa
Để giải thích hiện tượng này, giới khoa học sử dụng khái niệm Bão hòa ngữ nghĩa (Semantic Satiation).
Quy trình xử lý thông tin của não bộ diễn ra như sau:
1. Thị giác: Tiếp nhận hình ảnh của từ ngữ/sự vật.
2. Kích hoạt nơ-ron: Tín hiệu được truyền đến vùng não xử lý ngôn ngữ, kích hoạt các nơ-ron tương ứng để truy xuất ý nghĩa.
Tuy nhiên, khi một kích thích được lặp đi lặp lại với tần suất cao trong thời gian ngắn, các nơ-ron thần kinh tương ứng sẽ rơi vào trạng thái ức chế phản ứng (Reactive Inhibition). Sự dẫn truyền thần kinh bị suy giảm do mệt mỏi synap (synaptic fatigue).
Hệ quả là não bộ vẫn duy trì khả năng nhìn thấy hình thái của sự vật (Vỏ từ), nhưng con đường truy cập vào ý nghĩa (Ngữ nghĩa) bị chặn lại tạm thời. Điều này tạo ra sự phân tách giữa Tri giác và Nhận thức, gây ra cảm giác xa lạ đặc trưng của Jamais Vu.
4. Kết luận
Tổng hợp lại, Jamais Vu là một hiện tượng tâm lý thần kinh phản ánh cơ chế tự bảo vệ và tối ưu hóa năng lượng của não bộ khi đối diện với thông tin dư thừa (lặp lại). Hiện tượng này thường vô hại và sẽ tự biến mất sau vài giây khi não bộ được nghỉ ngơi hoặc chuyển hướng sang một kích thích mới.
Việc hiểu rõ cơ chế này giúp phân biệt các trải nghiệm sinh lý bình thường với các triệu chứng bệnh lý thần kinh khác (như động kinh thùy thái dương hoặc hội chứng Capgras).
