29
0
Trong lĩnh vực nghiên cứu hành vi và thần kinh học, tồn tại một hiện tượng nghịch lý mà đa số chúng ta đều từng trải nghiệm nhưng hiếm khi thảo luận công khai do lo ngại về các định kiến tâm lý. Đó là cảm giác thôi thúc ngắn hạn về việc nhảy xuống khi đứng ở một nơi cao, hoặc thực hiện một hành vi nguy hiểm bất chợt, mặc dù chúng ta hoàn toàn không có ý định tự sát.
Hiện tượng này được giới khoa học gọi là "L'appel du vide" (Tiếng gọi của hư vô) hay High Place Phenomenon (HPP). Bài viết này sẽ phân tích cơ chế sinh lý thần kinh đằng sau hiện tượng trên để làm rõ sự xung đột giữa hệ thống cảnh báo nguy hiểm và vỏ não nhận thức của con người.
Hiện tượng này được giới khoa học gọi là "L'appel du vide" (Tiếng gọi của hư vô) hay High Place Phenomenon (HPP). Bài viết này sẽ phân tích cơ chế sinh lý thần kinh đằng sau hiện tượng trên để làm rõ sự xung đột giữa hệ thống cảnh báo nguy hiểm và vỏ não nhận thức của con người.
Hình 1: High Place Phenomenon (HPP) là một phản ứng phức tạp của não bộ, không đồng nghĩa với ý định tự sát.
1. Định nghĩa và Số liệu nghiên cứu
Thuật ngữ "L'appel du vide" ban đầu được triết gia người Pháp Jean-Paul Sartre đề cập để mô tả sự chóng mặt hiện sinh. Tuy nhiên, dưới góc độ khoa học thực nghiệm, một nghiên cứu được công bố bởi Khoa Tâm lý học thuộc Đại học Bang Florida đã chỉ ra rằng hơn 50% số người tham gia khảo sát từng trải qua cảm giác này, dù họ hoàn toàn khỏe mạnh về mặt tâm thần và chưa từng có tiền sử rối loạn lo âu.
Điều này khẳng định một điều rằng HPP là một trải nghiệm tâm lý phổ biến, phản ánh sự vận hành của một hệ thống thần kinh bình thường chứ không phải bệnh lý.
2. Cơ chế thần kinh: Sự bất đồng bộ của tín hiệu
Để lý giải nguyên nhân, chúng ta cần xem xét quy trình xử lý thông tin giữa hai vùng não bộ chính: Hạch hạnh nhân (Amygdala) và Vỏ não trước trán (Prefrontal Cortex).
Thuật ngữ "L'appel du vide" ban đầu được triết gia người Pháp Jean-Paul Sartre đề cập để mô tả sự chóng mặt hiện sinh. Tuy nhiên, dưới góc độ khoa học thực nghiệm, một nghiên cứu được công bố bởi Khoa Tâm lý học thuộc Đại học Bang Florida đã chỉ ra rằng hơn 50% số người tham gia khảo sát từng trải qua cảm giác này, dù họ hoàn toàn khỏe mạnh về mặt tâm thần và chưa từng có tiền sử rối loạn lo âu.
Điều này khẳng định một điều rằng HPP là một trải nghiệm tâm lý phổ biến, phản ánh sự vận hành của một hệ thống thần kinh bình thường chứ không phải bệnh lý.
2. Cơ chế thần kinh: Sự bất đồng bộ của tín hiệu
Để lý giải nguyên nhân, chúng ta cần xem xét quy trình xử lý thông tin giữa hai vùng não bộ chính: Hạch hạnh nhân (Amygdala) và Vỏ não trước trán (Prefrontal Cortex).
Hạch hạnh nhân (Amygdala) : Đây là trung tâm xử lý cảm xúc sợ hãi và phản ứng sinh tồn. Khi thị giác tiếp nhận thông tin về độ cao (vực thẳm), hạch hạnh nhân kích hoạt phản xạ "chiến hoặc chạy" (fight-or-flight) ngay lập tức. Cơ thể sẽ nhận được tín hiệu lùi lại, tim đập nhanh và cơ bắp căng cứng để giữ thăng bằng.
Vỏ não trước trán (Prefrontal Cortex) : Khu vực này chịu trách nhiệm cho tư duy logic và phân tích tình huống. Tuy nhiên, tốc độ xử lý của vùng này chậm hơn so với hạch hạnh nhân.
Hình 2: Sự xung đột tín hiệu giữa Hạch hạnh nhân và Vỏ não tạo ra cảm giác "muốn nhảy".
3. Thuyết "Tín hiệu bị hiểu sai" (Misinterpreted Signal Theory)
Sự xung đột xảy ra do độ trễ trong quá trình xử lý thông tin (processing latency).
Khi cơ thể đã phản ứng lùi lại theo lệnh của hạch hạnh nhân, vài giây phần nghìn sau đó, vỏ não trước trán mới nhận định lại tình huống và xác nhận rằng: "Có lan can an toàn, không có nguy cơ rơi".
Lúc này, não bộ đối mặt với một sự mâu thuẫn nhận thức (cognitive dissonance) : Tại sao cơ thể lại phản ứng sợ hãi dữ dội như vậy trong khi thực tế lại an toàn.
Để hợp lý hóa phản ứng sinh lý mãnh liệt vừa xảy ra, não bộ tự xây dựng một giả thuyết logic nhất: "Cơ thể chuẩn bị nhảy, nên mình mới giật mình lùi lại". Chính sự diễn giải hồi quy sai lệch này tạo ra ảo giác rằng chúng ta thực sự muốn thực hiện hành vi nguy hiểm đó.
3. Thuyết "Tín hiệu bị hiểu sai" (Misinterpreted Signal Theory)
Sự xung đột xảy ra do độ trễ trong quá trình xử lý thông tin (processing latency).
Khi cơ thể đã phản ứng lùi lại theo lệnh của hạch hạnh nhân, vài giây phần nghìn sau đó, vỏ não trước trán mới nhận định lại tình huống và xác nhận rằng: "Có lan can an toàn, không có nguy cơ rơi".
Lúc này, não bộ đối mặt với một sự mâu thuẫn nhận thức (cognitive dissonance) : Tại sao cơ thể lại phản ứng sợ hãi dữ dội như vậy trong khi thực tế lại an toàn.
Để hợp lý hóa phản ứng sinh lý mãnh liệt vừa xảy ra, não bộ tự xây dựng một giả thuyết logic nhất: "Cơ thể chuẩn bị nhảy, nên mình mới giật mình lùi lại". Chính sự diễn giải hồi quy sai lệch này tạo ra ảo giác rằng chúng ta thực sự muốn thực hiện hành vi nguy hiểm đó.
Hình 3: Sơ đồ mô phỏng quá trình xử lý nỗi sợ hãi của não bộ.
4. Kết luận
Tổng kết lại, hiện tượng "L'appel du vide" là minh chứng cho thấy bản năng sinh tồn của con người hoạt động cực kỳ nhạy bén, đôi khi vượt quá tốc độ xử lý của nhận thức lý trí. Đó là một tín hiệu khẳng định ý chí muốn sống (will to live) mãnh liệt, thay vì mong muốn hủy hoại bản thân.
Việc hiểu rõ cơ chế này giúp chúng ta loại bỏ những lo âu không cần thiết về sức khỏe tâm thần của bản thân khi đối diện với các hoàn cảnh tương tự.
Tổng kết lại, hiện tượng "L'appel du vide" là minh chứng cho thấy bản năng sinh tồn của con người hoạt động cực kỳ nhạy bén, đôi khi vượt quá tốc độ xử lý của nhận thức lý trí. Đó là một tín hiệu khẳng định ý chí muốn sống (will to live) mãnh liệt, thay vì mong muốn hủy hoại bản thân.
Việc hiểu rõ cơ chế này giúp chúng ta loại bỏ những lo âu không cần thiết về sức khỏe tâm thần của bản thân khi đối diện với các hoàn cảnh tương tự.
