Yếu tố thời gian và vai trò của thời gian trong Vội Vàng của Xuân Diệu

Nhắc đến Xuân Diệu, người ta nhớ ngay đến nhà thơ của tình yêu, nhà thơ của niềm khát khao giao cảm với đời. ĐỌc htow ông, có thể bắt gặp một thế giới quan, nhân sinh quan hết sức tiến bộ đối với văn học cũng như đời sống con người. Một trong những nét lớn trong thơ Xuân Diệu là cảm thức về thời gian. Người ta có thể nhận thấy điều này rất rõ ở "Vội vàng", bài thơ được coi như một tuyên ngôn sống của Xuân Diệu.

Thời gian tự nhiên, thời gian khách quan thì muôn đời vẫn thế nhưng quan niệm về thời gian, sự cảm nhận về thời gian thì mỗi thời đại, mỗi cá nhân là khác nhau. Từ xa xưa, văn thơ trung đại vẫn hay than thở về sự dài ngắn của kiếp người. Người ta gọi đó là "áng phù vân", là "nóng câu qua cửa sổ", thoắt cái người ta đã đứng bên dốc kia của cuộc đời. Nhưng do xuất phát từ cái nhìn tĩnh có phần siêu hình, lấy sinh mệnh vũ trụ để làm thước đo thời gian nên nhiều nhà thơ quan niệm thời gian la tuần hoàn, vĩnh cửu. Thời ấy, cá nhân còn chưa tách khỏi cộng đồng, con người gắn với vũ trụ nên người ta quan niệm thời gian là tuần hoàn, theo quy luật chu kì, luân hồi từ kiếp này sang kiếp khác, tuần hoàn cùng với vòng quay của đất trời. Ở thế hệ các nhà thơ mới, do được thức tỉnh về ý thức cá nhân, quan niệm thời gian đã có sự đổi thay. Điều này thể hiện tiêu biểu nhất ở thơ Xuân Diệu. Sự cảm nhận thời gian Xuân Diệu khác với thời gian luân hồi, tuần hoàn của người xưa. Với nhà thời thời gian là tuyến tính, một đi không trở lại, mỗi phút trôi qua là mỗi phút mất đi vĩnh viễn:

Cái bay không đợi cái trôi

Từ tôi phút ấy sang tôi phút này​

Thời gian qua đi không chờ đợi. Chỉ một khoảnh khắc, mỗi phút giây thôi con người ta cũng đã có sự thay đổi. Quan niệm này bắt nguồn từ cái nhìn rất động và biện chứng về thời gian, vũ trụ. Theo Đỗ Lai Thúy, thời gian trong thơ Xuân Diệu mang tính "lưỡng giá", một mặt nó đem tuổi trẻ tình yêu đến nhưng một mặt nó cũng mang theo bao sự phôi phai, úa héo. Thế nên Xuân Diệu cũng mắc một bệnh chung của thời đại, bệnh tiếc thời gian:

Thong thả chiều vàng, thong thả lại

Rồi đi.. đêm cám tới dần dần

Cứ thế mà bay cho đến hết

Những ngày những tháng, những mùa xuân..​

Thời gian trôi đi trong nhịp đếm vừa để níu giữ, vừa là tiếc nuối nhưng cũng là bất ngờ bởi nó cứ đến, 'rồi đi', 'cứ thế' mà con người đâu thể kiểm soát được. Mỗi giờ khắc cảu thời gian trôi đi mang đến nỗi ám ản về vỡ vụn không thể nào lấy lại được

Hết ngày, hết tháng, hết! Em ôi!

Kinh hãi không gian quặn tiếng còi

Anh ngóng tìm em, tuy thấy đó,

Sắp xa thôi cũng tựa xa rồi

() Khắc giờ tan lụn, dạ chon von​

Nhận thức được sự tuần hoàn của thời gian, Xuân Diệu quả táo trước những bước đi của thời gian mà lo lắng:

Xuân đương đến nghĩa là xuân đương qua

Xuân còn non nghĩa là nghĩa xuân sẽ già​

Mùa xuân là mùa đẹp nhất trong một năm, là một của sức sống và sự sống, vậy mà ngay từ trong tốt tươi, Xuân Diệu đã nhìn thấy tương lai héo úa, nhìn thấy bước đi của thời gian ngay từ khi nó đến. Rất Nhạy cảm trước sự chảy trôi của thời gian, hữu hạn của đời người, Nhà thơ mới nhất trong các nhà thơ mới đã lấy cái quỹ thời gian hữu hạn của đời người, thậm chí lấy quãng thời gian quý giá nhất của mỗi cá nhân là tuổi trẻ để làm thước đo thời gian. Xuân Diệu say sưa tranh luận với quan niệm cũ về thời gian. Ông nói ra một sự thự làm chính bản thân ông cũng phải đau lòng nhưng không thể nào tránh được:

Mà xuân hết, nghĩa là tôi cũng mất.

Lòng tôi rộng, nhưng lượng trời cứ chật,​

Không cho dài thời trẻ của nhân gian,

Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn,

Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại

Còn trời đất, nhưng chẳng còn tôi mãi,

Nên bâng khuâng tôi tiếc cả đất trời;​

Dó ý thức về sự chảy trôi một đi không trở alij của thời gian, cảm nhận về thời gian cảu xuân Diệu là cảm nhận mang đầy tính mất mát, mỗi khoảnh khắc trôi qua đều là một sự mất mát, chia lìa

Mùi tháng năm đều rớm vị chia phôi

Khắp núi sông đều than thầm tiễn biệt​

Mỗi sự vật đang từng giây, từng phút ngậm ngùi chia ly tiễn biệt một phần của đời mình

Cơn gió xinh thì thào trong lá biếc,

Phải chăng hờn vì nỗi phải bay đi?​

Chim rộn ràng bỗng đứt tiếng reo thi,

Phải chăng sợ độ phai tàn sắp sửa?​

Cách cảm nhận thời gian như vậy, xét đến cùng lại cho sự thức tỉnh sâu sắc về cái tôi cá nhân về sự tồn tại, có ý nghĩa của mỗi cá nhân trên đời nâng niu trân trọng từng phút giây nhất là những tháng năm của tuổi trẻ. Không thể níu giữ được thời gian tại thì chỉ còn một cách duy nhất sống vội vàng để tận hiến tận hưởng. Nhận thức và quan niệm về thời gian đã mang đến cho Xuân Diệu một thái độ sống tích cực: Toàn tâm toàn trí và thức nhọn những giác quan như ông đã nói đến trong 'trường ca': Thời gian là sự cử động. Nếu tôi đứng, máu tôi ngừng, thời gian của tôi sẽ không còn nữa. Bởi vậy để thời gian không mất đi, con người phải không ngừng vận động, phải lẫn với đời quay. Xuân Diệu ao ước đi ngang tốc độ gió, bởi chỉ như thế mới đủ sức chế ngự thời gian.

Đi mau! Trốn nét! Trốn mau

Trốn hơi! Trốn tiếng! Trốn nhau! Trốn mình​

Con người muốn đoạt quyền tạo hóa, bởi thế giới này là một thiên đương trên mặt đất, một mâm tiệc đang lên hương mà đo là cách duy nhất để níu giữ những khoảnh khắc tươi đẹp:

Tôi muốn tắt nắng đi

Cho màu đừng nhạt mất;​

Tôi muốn buộc gió lại

Cho hương đừng bay đi​

Nhưng đo cũng chỉ là ảo tưởng, người ta không thể làm thay đổi công việc của tạo hóa, và khi ấy, "vội vàng" là một triết lí sống, một ứng xử nghệ thuật của nhà thơ. Thế giới Xuân Diệu đầy những giục giã, vội vàng, mau gấp.. bởi thi nhân rất sợ lỡ làng, muộn màng:

Mau với chứ, vội vàng lên với chứ,

Em, em ơi, tình non đã già rồi;​

Con chim hồng, trái tim nhỏ của tôi,

Mau với chứ! Thời gian không đứng đợi.

Tình thổi gió, màu yêu lên phấp phới;

Nhưng đôi ngày, tình mới đã thành xưa.

Gấp đi em, anh rất sợ ngày mai;

Đời trôi chảy, lòng ta không vĩnh viễn.​

Phải gấp gáp, vội vàng bởi không có phút giây vĩnh cửu và những cái đẹp lại càng dễ tàn phai. Phải 'mau đi thôi khi 'màu chưa ngả chiều hôm' để ra sức tận hưởng niềm lạc thú tuổi trẻ, mùa xuân. Khao khát ấy được thể hiện trong một loạt hành động rất mãnh kiêt (ôm riết, thâu) và sự đã đầy, say mê trong tận hưởng,

Vội Vàng là lời Giục Giã hãy sống hết mình, hãy quý trọng từng phút từng giây trong cuộc đời. Đó là một nhận thức mới mẻ và quan niệm mới mẻ về thời gian có tác động tích cực đến cuống sống con người. Xuân Diệu và tác phẩm của ông sẽ còn mãi trong lòng người đọc bởi cao hơn hết Ông có một trái tim còn đập mãi với cuộc đời này, một linh hồm chân thành và rộng mở muốn sống mãi với cõi người bất diệt này

Nếu trang sách có động mình tuyết bạch

Ấy là tôi dào dạt bởi âm thanh

​