Nguyễn Quang Sáng là nhà văn Nam Bộ, ông rất am hiểu và gắn bó với mảnh đất ấy. Hầu như ông chỉ viết về cuộc sống và con người Nam Bộ. Truyện của ông thường có cốt truyện hấp dẫn xoay quanh những tình huống khá bất ngờ, tự nhiên, hợp lí. "Chiếc lược ngà" là một trong những truyện thể hiện khá rõ đặc điểm nêu trên. Tác phẩm được viết năm 1966 tại chiến trường Nam Bộ trong thời kì chống Mĩ. Truyện viết trong hoàn cảnh chiến trường ác liệt nhưng tập trung nói về tình người – cụ thể là tình cha con sâu nặng trong cảnh ngộ éo le của chiến tranh – đó là tình cha con của ông Sáu và bé Thu. Vì thế tình cảm ấy càng đáng trân trọng. Ông Sáu đi kháng chiến. Mãi khi con lên tám tuổi, ông mới có dịp về thăm nhà. Bé Thu không nhận ra cha vì cái sẹo trên mặt làm ba em không còn giống như người trong bức ảnh chụp mà em đã biết. Em đối với ba như người xa lạ. Đến lúc Thu nhận ra cha, tình cha con thức dậy mãnh liệt trong em thì cũng là lúc ông Sáu phải ra đi. Ở khu căn cứ, người cha dồn hết tình cảm yêu quí, nhớ thương con vào việc làm chiếc lược bằng ngà voi để tặng cho con. Trong một trận càn, ông hi sinh. Trước lúc nhắm mắt, ông đã kịp trao chiếc lược cho người bạn. Với ngòi bút phân tích tâm lí trẻ thơ rất tinh tế, tác giải cho thấy diễn biến tâm lí và tình cảm của bé Thu trong lần gặp cha về thăm nhà rất hợp lí. Gặp con sau nhiều năm xa cách với nỗi nhớ nhung, nên ông Sáu không kìm được nỗi vui mừng trong phút đầu nhìn thấy đứa con. Nhưng thật trớ trêu, đáp lại sự vồ vập của người cha, bé Thu lại tỏ ra ngờ vực lảng tránh. Nghe ông Sáu gọi: "Ba đây con" thì nó ngơ ngác, lạ lùng "mặt nó bỗng tái đi, rồi vụt chạy, kêu thét lên:" Má! Má! ". Phản ứng của đứa bé thật hợp lí. Con bé quá ngạc nhiên, bất ngờ không hiểu chuyện gì đã xảy ra, tiếp theo là sự sợ hãi, sợ bị lừa, sợ bị bắt. Chi tiết sợ hãi và hành động chạy vụt đi là rất phù hợp với tâm lí của trẻ con và gây sự tò mò cho người đọc. Trong những ngày tiếp theo, mặc kệ những lời nói, cử chỉ âu yếm, vỗ về của ông Sáu, bé Thu một mực lạnh lùng, thờ ơ đến mức bướng bỉnh, ngang ngạnh, khó hiểu. Không một tiếng gọi ba, chỉ nói trổng, nhất định không chị nhờ nhắc nồ cơm to đang sôi. Trên mâm cơm, Thu hất tung cái trứng ca mà ông Sáu gắp cho; bị dânhs không khóc, bỏ về ngoại, khi xuống xuồng còn cố ý khua dây lòi tói kêu rổn rảng, khua thật to. Nhưng sự ương ngạnh của bé Thu không đáng trách. Trong hoàn cảnh xa trắc và trắc trở của chiến tranh, nó còn quá nhỏ, không được những tình tế khắc nghiệt, éo le của đời sống. Phản ứng tâm lí của em là hoàn toàn tự nhiên, nó còn chứng tỏ em có các tính mạnh mẽ, tình cảm của em sâu sắc chân thành, em chỉ yêu ba khi tin chắc đó đúng là ba – người cha trong tấm ảnh chụp chung với má. Trong buổi sáng cuối cùng, trước lúc ông Sáu lên đường, thái đọ và hành động của bé Thu thay đổi hoàn toàn. Lần đầu tiên Thu cất tiếng gọi" ba "và tiếng kêu như tiếng xé, rròi nó vừa kêu vừa chạy xô tới, nhanh như một con sóc, nó chạy thót lên và dang hai tay ôm chạt lấy cổ ba nó:" Nó hôn ba nó cùng khắp. Nó hôn tóc, hôn cổ, hôn vai và hôn cả vết thẹo dài trên má của ba nó nữa "," hai tay nó siết chặt lấy cổ, chắc nó nghĩ hai tay không thể giữ được ba nó, nó dang hai chân rồi câu chặt lấy ba nó và đôi vai bé nhỏ của nó run run ". Đoạn văn thật cảm động, cách tả ấn tượng và phù hợp với tâm lí trẻ con. Cách lí giải của tác giả cũng khéo léo và hợp lí. Hóa ra mọi nghi ngờ là vì cái thẹo. Mọi nghi ngờ được giải tỏa. Trong đêm bỏ về ngoại, Thu được bà giải thích về vết thẹo làm theo đổi khuôn mặt ba nó. Thu tỏ ra ân hận và hối tiếc. Nghe bà kể nó" nằm im, lăn lộn và thỉnh thoảng lại thở dài như người lớn. "Vì thế trong giờ phút chia tay với ba, tình yêu và nỗi nhớ mong người cha xa cách bị dồn nén bấy lâu nay bùng ra thật mạnh mẽ và hối hả, cuống quýt và xen lẫn cả sự hối hận. Chứng kiến cảnh ấy, mọi người không ai không xúc động, không cầm được nước mắt thương cảm và người kể chuyện thì như có bàn tay ai nắm lấy tría tim mình. Qua biểu hiện tâm lí, thái độ, hành động và tình cảm của bé Thu chứng tỏ bé Thu là một cô bé có tình cảm sâu sắc, mạnh mẽ nhưng cũng thật dứt khoát, rạch ròi. Sựu cứng cỏi của bé Thu đến mức tưởng như ương ngạnh nhưng vẫn là đứa trẻ hồn nhiên ngay thơ. Qua diễn biến tâm lí của bé Thu, ta thấy tác giả tỏ ra rất am hiểu tâm lí trẻ và diễn tả rất sinh động với lòng yêu mến, trân trọng những tình cảm hồn nhiên của trẻ thơ. Tình cảm của ông Sáu với con đã được thể hiện phần nào trong chuyến về thăm nhà. Nhưng sâu sắc nhất vẫn là khi ông trở về căn cứ. Nỗi day dứt, ân hận ám ảnh ông suốt nhiều ngày khi chia tay với gia đình là việc ông đã đánh con vì nóng giận. Rồi lời dặn của đứa con:" Ba về! Ba mua cho con một cây lược nghe ba "đã thúc đẩy ông nghĩ đến việc làm chiếc lược ngà dành cho con. Khi tìm được khúc ngà, ông vô cùng vui mừng, sung sướng, rồi ông dồn hết tâm trí, công sức vào làm lược. Những lúc rảnh rỗi, ông cưa từng chiếc răng lược, thận trọng và tỉ mỉ, cố công như người thợ bạc. Trên sống lưng lược có khắc hàng chữ nhỏ mà ông đã còng lưng, tần mẫn khắc từng nét:" Yêu nhớ tặng Thu con của ba."Chiếc lược đã trở thành một vật quý giá thiêng liêng với ông Sáu. Nó làm dịu đi nỗi ân hận và chứa bao tình cảm yêu mến, nhớ thương và mong đợi của người cha đối với đứa con xa cách. Nhưng rồi tình cảnh đau thương lại đến, ông sáu hi sinh khi chưa kịp trao chiếc lược ngà cho con. Trước khi trút hơi thửo cuối cùng, dường như chỉ có tình cha con là không thể chết được, ông cố gượng rút chiếc lược và gửi chiếc lược nhờ đồng đội trao lại cho con. Chiếc lược ngà như một kỉ vật thiêng liêng của người lính thời chiến tranh chống Mĩ. Chiếc lược ngà với dòng chữ mãi mãi là kỉ vật, là nhân chứng về nỗi đau, về bi kịch đầy máu và nước mắt mà chiến tranh mang đến cho bao gia đình Việt Nam Hình ảnh người cha trong Chiếc lược ngà là hình ảnh cao đẹp về tình cha con sâu nặng. Một trong những điểm tạo nên sức hấp dẫn của truyện là tác giả đã xây dựng cốt truyện khá chặt chẽ, nhiều yếu tố bất ngờ nhưng hợp lí gây hứng thú cho người đọc. Cách lựa chọn nhân vật kẻ chuyện phù hợp – bác Ba bạn ông Sáu, người đã chứng kiến cảnh ngộ của cha con ông Sáu. Chọn nhân vật kể như vậy làm cho câu chuyện trở nên tin cậy, đồng thời qua những ý nghĩ, cảm xúc của nhân vật kể, các chi tiết, sự việc, nhân vật khác bộc lộ rõ hơn, ý nghĩ, tư tưởng của truyện mang sức thuyết phục. Ngôn ngữ giản dị mang đậm màu sắc Nam Bộ Truyện Chiếc lược ngà đã thành công trong việc miêu tả tâm lí và xây dựng tính cách nhân vật, đặc biệt là nhân vật bé Thu. Truyện đã diễn tả một cách cảm động tình cha con sâu nặng của ông Sáu trong cảnh ngộ éo le của chiến tranh. Qua đó, tác gải khẳng định và ca ngời tình cảm cha con thiêng liêng, bất diệt. Truyện còn thể hiện lòng yên mến, trân trọng của nhà văn đối với con người và tình người.
