Bộ đề đọc hiểu: Thần thoại, Sử thi - Ngữ văn 10, Ngữ liệu ngoài SGK

ĐỀ 11:

Đọc hiểu: Đăm Săn - Sử thi Ê Đê​

Đọc văn bản sau:

Đăm Săn nghỉ một ngày, ngơi một đêm, ở thêm một chiều một sáng. Chàng gọi:

ĐĂM SĂN: Hỡi bà con dân làng, hỡi các em, các cháu! Hội hè đã vãn, bây giờ chúng ta phải lo việc làm ăn, sửa sang ruộng rẫy, kẻo hụt muối, thiếu thuốc, đến quả kênh, củ ráy cũng không có mà ăn. (Nói với tôi tớ) : Bớ các con, chúng ta hãy đi phát rẫy, dọn ruộng, hãy đi rừng săn thú nào.

Thế là họ ra đi tìm rừng làm một cái rẫy bảy vạt núi. Họ đã phát xong cỏ, đốn xong cây. Ít lâu sau đó họ đốt, rồi ai làm cỏ cứ làm, ai cào cứ cào.

TÔI TỚ: Ái chà! Thế mà chúng ta đã làm cỏ xong, cũng đã cào dọn xong rồi đó. Mưa rào rồi, bớ anh em, ta đi trỉa nào.

ĐĂM SĂN: Khoan, khoan, ơ các con. Hãy chờ ta lên ông Trời xin giống về đã.

Nói rồi Đăm Săn ra đi.

ĐĂM SĂN: Ông ơi! Ới ông ơi! Thả thang xuống cho cháu.

Ông Trời thả xuống một cái thang vàng, Đăm Săn leo lên.

ÔNG TRỜI: Cháu lên có việc gì đó? Gấp lắm hả?

ĐĂM SĂN: Không có chuyện gì gấp đâu ông ơi! Cháu chỉ lên xin ông lúa giống thôi.

Ông Trời lấy lúa giống cho Đăm Săn. Ông cho đủ thứ, mỗi thứ một hạt.

ĐĂM SĂN: Ông ơi, từng này sao đủ trỉa?

ÔNG TRỜI: Sao lại không đủ? Cháu cứ trỉa mỗi góc một thứ, mỗi góc một hạt là đủ đấy cháu ạ.

Đăm Săn tụt xuống đất đi về. Về đến nơi chàng ra lệnh:

ĐĂM SĂN: Ơ nghìn chim sẻ, ơ vạn chim ngói. Ơ tất cả tôi tớ của ta, các người hãy một trăm người vạch luống, một nghìn người chọc lỗ trỉa đi.

Thế là đoàn người nườm nượp ríu rít gieo trỉa. Người kín đen như một đêm không trăng, như một mớ tơ đen vừa nhuộm, ùn ùn như kiến, như mối.

TÔI TỚ: Chu cha! Thế mà trỉa xong rồi đó ông ạ.

ĐĂM SĂN: Bây giờ chúng ta làm chòi giữ rẫy đi.

Chòi rẫy làm xong, Đăm Săn ngủ lại để canh thú rừng đến phá rẫy, đuổi lũ két, lũ vẹt, trông chừng bầy hươu nai, lợn rừng, gà rừng, chim sẻ, chim ngói. Còn Hơ Nhị và Hơ Bhị, người thì ngồi may áo ở chòi phía đông, người thì ngồi dưới gầm nhà dệt vải.

(Trích sử thi Đăm Săn, sử thi Ê Đê)

Câu hỏi đọc hiểu và gợi ý:

Câu 1: Văn bản diễn ra trong không gian, thời gian nào?

Trả lời: Không gian diễn ra ở buôn làng, rẫy, rừng và thiên giới nơi ông Trời sống. Thời gian kéo dài từ khi Đăm Săn tổ chức hội hè đến lúc chàng và dân làng làm rẫy, gieo trỉa lúa giống, và canh giữ mùa màng.

Câu 2: Ai là nhân vật chính trong văn bản? Đặc điểm của nhân vật này là gì?

Trả lời: Nhân vật chính là Đăm Săn. Chàng có hai đặc điểm nổi bật:

- Vai trò lãnh đạo: Chàng chỉ huy dân làng làm rẫy, gieo trỉa và giữ gìn mùa màng.

- Sự gắn kết với thần linh: Đăm Săn lên trời xin giống lúa, cho thấy mối liên hệ đặc biệt với thế lực siêu nhiên.

Câu 3: Đăm Săn đã thực hiện những công việc gì để đảm bảo đời sống cho buôn làng?

Trả lời: Đăm Săn kêu gọi dân làng làm rẫy, phát cỏ, đốn cây, đốt rẫy, gieo trỉa lúa giống và dựng chòi giữ rẫy. Chàng cũng tự mình lên ông Trời xin giống lúa để gieo trồng cho mùa vụ.

Câu 4: Việc Đăm Săn lên trời xin giống lúa có ý nghĩa gì?

Trả lời: Hành động này thể hiện mối quan hệ mật thiết giữa con người và thần linh trong tư duy của người Ê-đê. Nó cũng khẳng định vai trò của Đăm Săn là người bảo hộ, mang lại sự thịnh vượng cho buôn làng.

Câu 5: Qua đoạn trích, nhân vật Đăm Săn thể hiện những phẩm chất nào của người anh hùng sử thi?

Trả lời:

- Trách nhiệm: Đăm Săn luôn lo lắng cho đời sống của dân làng, từ việc làm rẫy đến bảo vệ mùa màng.

- Quyết đoán và lãnh đạo giỏi: Chàng tổ chức dân làng làm việc khoa học và hiệu quả.

- Gắn bó với cộng đồng: Đăm Săn coi sự thịnh vượng của buôn làng là mục tiêu hàng đầu, thể hiện tinh thần hy sinh và tận tụy.

 

ĐỀ 12:

Đọc hiểu văn bản: Thần Tử, thần Sinh​

Đọc văn bản sau:

Ngày xưa Nam Tào, Bắc Đẩu nguyên là người trần, hai anh em ruột sinh đôi. Bà mẹ của họ đã già nua mới bắt đầu có thai, đến 69 tháng mới sinh ra hai cục thịt dính máu không đầu, không có tay chân. Bà đã tính vứt đi, nhưng sau lại lấy cất ở một xó nhà. Một trăm ngày sau tự nhiên hai cục thịt hóa ra hai người trai mạnh khoẻ hết sức thông minh, trí nhớ phi thường, có thể nhớ đủ những chuyện nhỏ nhặt xảy ra ở khắp nơi.

Trời thấy vậy mới tuyển hai người cho làm thần, để ghi nhớ những việc sống, chết của loài người, Nam Tào giữ sổ sinh, Bắc Đẩu giữ sổ tử luôn luôn ở bên cạnh Trời. Nam Tào ở bên tả tức là phương nam, Bắc đẩu ở bên hữu tức là phương Bắc.

Người ta vẫn cho rằng hai ngôi sao mang tên Nam Tào – Bắc Đẩu chính là chỗ ở của hai thần. Hiện còn hai cái đồi ở Phả Lại tại miền Bắc Việt, tục gọi là đồi Nam Tào và đồi Bắc Đẩu, tương truyền rằng đó chính là nơi mà bà mẹ hai thần sau khi đẻ ra hai cục thịt đã đặt ở đây toan quẳng xuống sông.

Hai thần Nam Tào và Bắc Đẩu ngoài việc trông nom loài người, từ lúc sinh cho đến khi chết, còn quy định số mạng giàu nghèo, sang hèn, lành dữ của mỗi người, và sau khi chết phải đầu thai kiếp gì. Số kiếp các loài vật cũng do hai thần ghi chép.

(Trích: Truyện thần thoại "Thần Tử, thần Sinh", trích từ Thần Thoại Việt Nam chọn lọc)

Trả lời câu hỏi:

Câu 1: Nêu đặc điểm không gian, thời gian trong văn bản trên.

Câu 2: Nhân vật chính trong truyện trên là ai? Mang những đặc điểm gì của kiểu nhân vật thần thoại?

Câu 3: Truyện lí giải hiện tượng, quan niệm gì trong cuộc sống con người?

Câu 4: Ý nghĩa của chi tiết kì ảo trong truyện?

Câu 5: Theo em, số mệnh giàu nghèo, sang hèn, lành dữ của mỗi người có phải do 2 thần Nam Tào, Bắc Đẩu quy định không?

Gợi ý đọc hiểu:

Câu 1: Đặc điểm không gian, thời gian trong văn bản trên.

- Thời gian: Không xác định, thuộc về thời xa xưa ( "ngày xưa"), mang tính huyền thoại.

- Không gian: Gắn với các yếu tố thần thoại như chỗ ở của thần (sao Nam Tào, sao Bắc Đẩu) và địa danh ở nhân gian (đồi Nam Tào, đồi Bắc Đẩu ở Phả Lại).

Câu 2:

- Nhân vật chính: Nam Tào và Bắc Đẩu.

- Đặc điểm nhân vật thần thoại:

+ Xuất thân kỳ lạ (sinh ra từ hai cục thịt không đầu, không tay chân).

+ Có sức mạnh phi thường, trí nhớ siêu phàm.

+ Được trời giao nhiệm vụ quản lý sự sống, cái chết, số mệnh của con người và vạn vật.

+ Gắn với các hiện tượng tự nhiên và tín ngưỡng (sao Nam Tào – Bắc Đẩu).

Câu 3: Truyện lí giải hiện tượng, quan niệm:

- Hiện tượng tự nhiên: Lý giải vì sao có hai ngôi sao Nam Tào và Bắc Đẩu trên bầu trời.

- Quan niệm tín ngưỡng: Niềm tin vào sự chi phối của thần linh đối với số mệnh, sự sống và cái chết của con người.

Câu 4: Ý nghĩa của chi tiết kỳ ảo trong truyện:

- Thể hiện yếu tố thần linh: Sự hóa thân từ cục thịt thành người, trí tuệ siêu phàm, và việc hai nhân vật trở thành thần tượng trưng cho năng lực vượt xa con người.

- Tăng tính hấp dẫn: Những chi tiết kỳ ảo giúp câu chuyện trở nên sống động, cuốn hút.

- Phản ánh tín ngưỡng dân gian: Tạo dựng niềm tin về sự tồn tại của các thế lực siêu nhiên quản lý cuộc sống con người.

Câu 5: Theo qu an điểm cá nhân em, số mệnh giàu nghèo, sang hèn, lành dữ của mỗi người không do hai thần quyết định. Số mệnh của con người còn phụ thuộc vào nỗ lực, hành động và sự lựa chọn của bản thân. Truyện chỉ phản ánh niềm tin dân gian vào các thế lực siêu nhiên, không phải thực tế tuyệt đối.