Đêm Côn Sơn​

Tiếng chim vách núi nhỏ dần

Rì rầm tiếng suối khi gần khi xa

Ngoài thềm rơi cái lá đa

Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng

Mờ mờ ông bụt ngồi nghiêm

Nghĩ gì, ông vẫn ngồi yên lưng đền..

Bỗng đâu vang tiếng sấm rền

Tỉnh ra em thấy trong đền đỏ hương

Ngang trời kêu một tiếng chuông

Rừng xưa nổi gió, suối tuôn ào ào

Đồi thông sáng dưới trăng cao

Như hồn Nguyễn Trãi năm nào về thăm

Em nghe có tiếng thơ ngâm..

Ngoài kia nòng pháo ướt đầm sương khuya..


1968

Nguồn: Trần Đăng Khoa, Góc sân và khoảng trời, Nxb Văn hóa dân tộc, 1999

Cảm nhận bài thơ Đêm Côn Sơn – Trần Đăng Khoa

Đêm Côn Sơn là một bài thơ trữ tình xen lẫn huyền ảo, cho thấy khả năng quan sát tinh tế và trí tưởng tượng phong phú đến lạ kỳ của Trần Đăng Khoa – cậu bé thần đồng thơ Việt. Bài thơ như một bức tranh đêm núi rừng tĩnh lặng mà sống động, vừa thực vừa mơ, vừa có hơi thở thiên nhiên, vừa phảng phất bóng dáng tiền nhân.

Không gian Côn Sơn hiện lên đầy chất thơ: tiếng chim nhỏ dần, tiếng suối rì rầm lúc gần lúc xa, lá đa rơi khẽ như nghiêng theo đêm. Tất cả đều rất nhẹ, rất mỏng, như chỉ cần chạm vào là tan. Trong sự yên tĩnh ấy, tâm hồn trẻ thơ nhạy cảm của Khoa lại nhìn thấy "ông bụt ngồi nghiêm", một hình ảnh vừa hư vừa thực, gợi cảm giác linh thiêng của một nơi gắn liền với lịch sử và truyền thuyết.

Cảnh đêm đang tĩnh lặng bỗng đổi khác khi tiếng sấm vang lên, khiến mọi vật bừng tỉnh. Tác giả miêu tả đêm Côn Sơn bằng cảm giác rất chân thật: tiếng chuông, tiếng gió, suối tuôn, đồi thông sáng dưới trăng cao. Cảnh vật đột nhiên trở nên linh thiêng, như có sự trở về của "hồn Nguyễn Trãi". Mạch cảm xúc chuyển từ hiện thực sang tưởng tượng, từ câu chuyện thiên nhiên sang sự hòa cảm với lịch sử.

Nhưng sự yên bình ấy chỉ là tạm thời. Kết bài thơ là âm thanh của thời đại hiện tại:

"Ngoài kia nòng pháo ướt đầm sương khuya..."

Một câu thơ nhẹ thôi nhưng đủ kéo người đọc trở lại thực tại chiến tranh, gợi nhớ rằng đất nước đang trong những ngày đầy thử thách. Đêm Côn Sơn vì vậy không chỉ đẹp, không chỉ thiêng, mà còn thấm đượm suy tư lịch sử và thời cuộc.

Bài thơ vừa có vẻ đẹp cổ kính, vừa có sự hồn nhiên của trẻ nhỏ, lại chứa đựng chiều sâu thời đại – đó chính là chất thơ rất riêng của Trần Đăng Khoa.

Phân tích bài thơ Đêm Côn Sơn

Bài thơ mở ra bằng những âm thanh rất bé, rất tinh tế:

"Tiếng chim vách núi nhỏ dần

Rì rầm tiếng suối khi gần khi xa

Ngoài thềm rơi cái lá đa

Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng"

Tác giả sử dụng thính giác để cảm nhận đêm núi rừng. Từng âm thanh đều được miêu tả với độ tinh tế hiếm có: Tiếng chim nhỏ dần, tiếng suối khi gần khi xa, tiếng lá rơi mỏng như nghiêng. Những chi tiết ấy dựng lên một khung cảnh Côn Sơn tĩnh lặng, cổ kính và rất thơ.

Không gian ấy làm nảy sinh hình ảnh huyền ảo:

"Mờ mờ ông bụt ngồi nghiêm

Nghĩ gì, ông vẫn ngồi yên lưng đền"

Đây là sự kết nối giữa tâm hồn thiếu nhi với thế giới tín ngưỡng dân gian. Ông bụt là biểu tượng của cái thiện, của sự che chở. Trong đêm tĩnh lặng, hình ảnh tưởng tượng ấy khiến Côn Sơn trở nên huyền nhiệm.

Sự tĩnh lặng bị phá vỡ:

"Bỗng đâu vang tiếng sấm rền

Tỉnh ra em thấy trong đền đỏ hương

Ngang trời kêu một tiếng chuông

Rừng xưa nổi gió, suối tuôn ào ào"

Tiếng sấm làm cảnh vật chuyển động mạnh mẽ. Đêm trở nên sống động bằng tiếng chuông, gió nổi, suối tuôn. Đây là đoạn thơ mang nhịp điệu nhanh, gợi cảm giác đột ngột, thiêng liêng, như có sự giao hòa giữa cõi thực và cõi linh.

Hình ảnh lịch sử xuất hiện:

"Đồi thông sáng dưới trăng cao

Như hồn Nguyễn Trãi năm nào về thăm

Em nghe có tiếng thơ ngâm.."

Nguyễn Trãi – một danh nhân từng gắn bó với Côn Sơn – trở thành linh hồn của đêm. Bóng trăng, đồi thông, tiếng thơ ngâm tạo nên cảm giác cổ kính, trang nghiêm. Trẻ thơ tưởng tượng như gặp lại bậc tiền nhân, thể hiện sự hòa cảm giữa hiện tại và quá khứ.

Kết thúc bài thơ, cảm xúc đột ngột trở về với thời hiện đại:

"Ngoài kia nòng pháo ướt đầm sương khuya.."

Một câu thơ đầy sức gợi. Tiếng pháo, hơi sương, đêm tối – tất cả nhắc rằng đất nước đang trong chiến tranh. Sự linh thiêng của Côn Sơn bỗng trở nên xót xa khi đối diện với hiện thực chiến đấu gian khổ.

Đoạn kết tạo nên chiều sâu cho bài thơ: Côn Sơn không chỉ là nơi danh thắng đẹp và linh thiêng, mà còn là nơi chất chứa lịch sử và thời cuộc. Trẻ thơ cảm nhận được cả hai tầng nghĩa ấy qua trực giác, qua cảnh vật, qua sự giao hòa giữa hiện thực và tâm tưởng.