Những Mùa Sông Thức Gọi – Bản Giao Hưởng Đa Tầng Của Cảm Xúc Tác giả bài viết: Lê Gia Hoài Trong dòng chảy thi ca Việt Nam hiện đại, tác giả Bùi Quốc Bình – Hội viên chi hội thơ của Hội Văn học Nghệ thuật Vĩnh Phúc là một hiện tượng âm thầm nhưng sâu lắng, kiên trì như mạch ngầm dưới lòng đất. Tập thơ "Những mùa sông thức gọi" (NXB Hội Nhà văn, 2023) là kết tinh mới nhất trong hành trình thi ca đầy suy tư, trải nghiệm và trách nhiệm xã hội của ông. Với 68 bài thơ, trong đó có đến 18 bài trực tiếp viết về sông nước – hình ảnh ám dụ xuyên suốt tập thơ. Nhà thơ Bùi Quốc Bình đã tạo nên một bức tranh thơ vừa rộng lớn vừa thấm đẫm chất đời, chất tình và tư tưởng nghệ thuật đầy nhân bản. (Nhà thơ Bùi Quốc Bình đứng đầu tiên mé bên trái ảnh) Như nhà thơ Trần Khoái nhận định: "Cứ thấy mạch chảy của thơ ông tựa như dòng sông Lô, nơi ông sinh ra, lớn lên và một đời gắn bó" . Quả vậy, hình tượng dòng sông không chỉ là cảnh quan quê hương, mà đã trở thành linh hồn biểu tượng trong thơ Bùi Quốc Bình. Đó là dòng sông của ký ức, của tình mẹ, của nỗi hoài niệm và cũng là biểu tượng của dòng chảy văn hóa dân tộc. Trong bài thơ văn xuôi "Khúc thủy cầm", người đọc như được phiêu du trong một bản trường ca về mẹ, về quê hương, về lịch sử dân tộc. Khúc đầu của bài thơ ngân lên đầy xúc cảm: "Mẹ gửi ước ao vào mầm xanh bờ bãi.. / Dòng sông chảy vào đời con từ tấm bé.." Những câu thơ là lời ru của đất trời, là ngôn ngữ của huyết mạch văn hóa, nuôi dưỡng tâm hồn thi sĩ và thế hệ tiếp nối. Đến khúc cuối, nhà thơ khát vọng "ôm sông và bóng hình của mẹ" – một cái ôm tâm linh thiêng liêng giữa con người và dòng chảy văn hóa muôn đời. Bên cạnh vẻ đẹp trữ tình sâu lắng, thơ Bùi Quốc Bình còn là tiếng chuông tỉnh thức, cảnh báo trước những đổi thay tiêu cực của môi trường sống, những đổ vỡ trong đạo lý làm người. Bài thơ "Thương về Phó Đáy" là minh chứng tiêu biểu. Một dòng sông quê đầy chất dân ca, nhưng đang mang thân phận cạn khô, ô nhiễm: ".. đẻ đau núi đồi, thắt lòng đồng bãi/ Bao giờ trẻ lại nguồn xanh trong.." Đây không chỉ là tiếng lòng của một thi sĩ yêu quê, mà còn là câu hỏi xoáy vào trách nhiệm của cộng đồng, của mỗi cá nhân với di sản thiên nhiên. Thơ ông không dừng lại ở cảm xúc mà luôn hướng về hành động, lay động lương tri người đọc. Một tuyên ngôn nghệ sĩ mạnh mẽ và sâu sắc hơn cả là bài thơ "Tôi muốn viết". Tác phẩm như một bản tuyên cáo nghệ thuật đầy tính nhân văn: "Tôi muốn viết cho dòng sông bật dậy những cây cầu/ Các em thơ vùng xa, vùng sâu không còn phải loi ngoi lội dòng đến lớp.." Và rồi khép lại: "Tôi muốn viết/ Viết nhiều hơn thế/ Nếu có luân hồi, tôi lại viết. Thế thôi." Cái "thế thôi" ấy tưởng nhẹ tênh, nhưng lại là lời thề, là định mệnh đời người với nghiệp chữ, là cốt cách nhà thơ lấy chữ làm sự sống, lấy thơ làm nghĩa vụ công dân. Tập thơ "Những mùa sông thức gọi" là minh chứng cho sự chắt lọc hình thức thơ Việt đương đại. Bùi Quốc Bình sử dụng đa dạng thể loại: Từ thơ tự do, thơ văn xuôi, lục bát, thất ngôn.. Mỗi bài thơ được viết ra như một "cấu trúc mở", vừa gợi, vừa hiện; vừa âm vang truyền thống, vừa bừng nở cảm xúc hiện đại. Tác phẩm "Giặt nắng" là một thi phẩm gợi hình rất độc đáo: "Nhúng áo vào biển nắng/ Những làn sóng mặt trời/ Gió làm bàn chải". Ngôn ngữ thơ kết tinh từ lao động, từ thiên nhiên và từ ký ức gia đình – tạo nên một hình tượng vừa bất ngờ vừa sâu sắc. Những hình ảnh đời thường: "áo mẹ", "ruộng cày", "cánh cò", "cọng rơm".. được nâng tầm biểu tượng, mang giá trị nhân văn về sự tảo tần và hi sinh của cha mẹ. Hay như bài "Ký ức sông Hồng", nhà thơ hòa nhập vào mạch nguồn tổ tiên, từ đó kiến tạo nên một bản hùng ca cá nhân: "Tôi lớn lên trong vòng tay sóng/ Xanh mát dân ca châu thổ sông Hồng/ Cha tôi quăng chài nuôi tôi con chữ/ Mẹ tôi tảo tần hạt lúa dải khoai". Những câu thơ như khắc họa chân dung của một thế hệ được nuôi dưỡng bởi phù sa, bởi truyền thống lao động và giá trị cội nguồn. Hệ thống thi ảnh trong "Những mùa sông thức gọi" mang đậm chất biểu cảm dân tộc, được kiến tạo từ lớp lang tầng sâu văn hóa nông nghiệp và tâm thức Việt. Những hình ảnh như "giếng làng", "gầu dây", "trầu cau", "giàn mướp", "thúng mẹ", "con đò", "cây sa mộc", "giọng hát Trống quân", hay cả những hình tượng có sức gợi thiêng liêng như "áo nâu mẹ", "chân cha quăng chài", "cánh cò bay ngang trời nắng" đều không chỉ là mô tả hiện thực mà còn là ký hiệu thẩm mỹ, chuyên chở tâm tình, bản sắc và ký ức cộng đồng. Đặc biệt, nhà thơ khéo léo làm sống lại nhiều thi ảnh truyền thống trong diện mạo mới mẻ, đậm tính cá nhân hóa. Nhờ vậy, thơ ông không sa vào sáo mòn mà vẫn gợi được chiều sâu văn hóa, một "vùng quang ảnh" sống động, ngân vang giữa cổ tích và hiện thực, giữa khúc dân ca xưa và những nhịp đời đương đại đang cuộn trôi theo dòng sông thơ bất tận. Điều làm nên bản sắc thơ Bùi Quốc Bình chính là cảm xúc luôn chân thành, gần gũi và nhân hậu của một tâm hồn thi sĩ đầy yêu thương. Ông không bao giờ làm thơ để "trưng bày kỹ thuật", mà làm thơ như thở, như tâm sự, như sẻ chia, như dấn thân. Dù viết về tình yêu quê hương, người mẹ, dòng sông hay cô gái vùng cao, cảm xúc trong thơ ông đều mộc mạc nhưng sâu lắng. Như Trần Khoái từng viết: "Đọc một tập thơ, dĩ nhiên người đọc luôn nhận được cái hay cái đẹp và rất nhiều chia sẻ, suy ngẫm để từ đó tạo cho tâm hồn trở nên phong phú, cao thượng." "Những mùa sông thức gọi" không chỉ là một tập thơ, mà là một dòng sông ngôn từ chan chứa yêu thương, hoài niệm và trách nhiệm. Đó là dòng sông thức gọi thi ca. Đọc thơ Bùi Quốc Bình, người ta không chỉ thấy một nhà thơ – mà thấy một người con của đất, của nước, của dân tộc đang sống trọn vẹn với tình yêu và trách nhiệm của mình. Thi ca ấy không chỉ để ngâm nga, mà còn để nghĩ ngợi, hành động, và nối dài mạch sống của văn hóa Việt. Lê Gia Hoài (Tạp chí Văn nghệ Vĩnh Phúc)
TẬP THƠ GIÓ Ở ĐẦU SÔNG – HƠI THỞ CỦA TÂM HỒN VÀ DÒNG CHẢY CỦA KÝ ỨC (Giới thiệu tập thơ mới của Bùi Quốc Bình) Giữa bao thăng trầm của thơ Việt đương đại, khi nhiều tiếng thơ mải mê "cách tân hình thức" mà quên đi chiều sâu cảm xúc, thì Bùi Quốc Bình – một nhà thơ lặng lẽ mà bền bỉ – vẫn miệt mài gõ nhịp cảm xúc bên bờ ký ức quê nhà. Gió ở đầu sông (NXB Hội Nhà văn, 2021), tập thơ mới nhất của ông, là một minh chứng rõ rệt cho một hành trình thi ca không xô bồ nhưng đầy bề dày chiêm nghiệm, một tập thơ chứa chan chất "tự sự trữ tình" như chính lời ông viết ra – "thơ là tiếng lòng, không cầu kỳ nhưng không buông xuôi". I. Hành trình một đời thơ – niềm tin lặng lẽ vào thi ca Bùi Quốc Bình sinh năm 1949, là một trong những gương mặt tiêu biểu của Hội Văn học Nghệ thuật Vĩnh Phúc. Với hơn 70 tuổi đời và ngót nghét nửa thế kỷ sống với thơ, ông đã trình làng 5 tập thơ – mỗi tập như một cột mốc cảm xúc, một bản đồ tâm hồn đang dần hoàn chỉnh. Trong "Lời đầu sách" của Gió ở đầu sông, tác giả chia sẻ: "Dày, mỏng một nghiệp văn phụ thuộc vào bao sự thẩm định, đánh giá của bạn đọc. Cùng song hành còn là thử thách nghiệt ngã của thời gian.." Đó là sự thấu hiểu sâu sắc về thi ca như một hành trình tự thân, một nghiệp dấn thân không hồi đáp, nhưng cũng là một lẽ sống, một niềm an ủi tinh thần. Với ông, thơ không để gây ồn ào, mà để "ở lại" – như gió đầu sông, nhẹ nhàng nhưng lặng lẽ thấm sâu. II. Tựa gió mênh mang – một cấu trúc trữ tình thống nhất Tập thơ gồm 54 bài, được chia thành các phần theo cấu trúc mở: Không rõ ranh giới chương hồi nhưng lại có sự chuyển biến nhịp nhàng giữa tự sự cá nhân – chiêm nghiệm thế sự – hoài niệm thời gian – và tình yêu quê hương đất nước . Nếu phải đặt một định danh cho phong cách thơ của Bùi Quốc Bình, ta có thể gọi đó là "thơ của tỉnh thức" – thơ không ồn ào nhưng đủ sâu để lay động, thơ không truy cầu kỹ thuật mà lặng lẽ dội lên từ "đáy tâm hồn từng trải". III. Sự chân thành – nền tảng của mọi cảm xúc thơ Điều dễ nhận thấy nhất trong Gió ở đầu sông là giọng điệu chân thành . Đó là sự chân thành không gượng ép, không màu mè kỹ xảo. Nó giống như lời trò chuyện của một người bạn già, ngồi kể chuyện thời gian bên bến sông, nơi có cơn gió đầu nguồn thổi qua đời người. Ở bài "Gió ở đầu sông" – bài thơ tiêu đề và cũng là "trục tâm tưởng" của cả tập – tác giả viết: "Gió từ đâu về đầu sông/ Lạnh run trưa hè lặng gió/ Gió tự thẳm sâu cội nhớ/ Hay từ một giấc mơ xưa?" Những câu thơ nhẹ như hơi thở, nhưng đủ để gợi bao niềm nhớ, khơi dậy dòng sông ký ức, như lời hỏi không lời đáp: Gió về từ đâu – phải chăng từ chính những nỗi niềm đã cũ, từ sâu xa tâm tưởng? IV. Thơ – nơi lưu giữ ký ức cá nhân và cộng đồng Thơ Bùi Quốc Bình không đóng khung trong cái "tôi" cô lập, mà luôn hòa tan trong dòng chảy của cộng đồng, của lịch sử. Những bài như "Làng tôi ngày giãn cách", "Đêm không ngủ", "Nhớ Tết xưa" hay "Nỗi niềm người lính già" là những mảnh ghép thời đại, mang dáng dấp một người kể chuyện: Chuyện đời, chuyện người, chuyện nước non. "Làng tôi mùa giãn cách/ Lặng im như chưa từng sống/ Nhưng lòng người thì nhói lên từng nhịp/ Thương lắm ai ơi.." ( "Làng tôi ngày giãn cách") Đây không phải là thơ phản ánh thời sự theo kiểu bút ký, mà là thơ mang chất ký ức hiện sinh, cho thấy người thơ đã sống, đã cảm và đã viết bằng cả lòng mình. V. "Tự sự trữ tình" – giọng điệu độc đáo trong thơ Bùi Quốc Bình Không cố gắng làm mới, nhưng thơ ông vẫn mang một vẻ đẹp riêng bởi sự thống nhất giữa tâm thế và lời thơ. Tự sự – không có nghĩa là kể lể, mà là tự phơi bày cảm xúc như dòng nhật ký mở . Trữ tình – nhưng không ủy mị, mà dằn vặt và chiêm nghiệm. Ở bài "Người đàn bà ngồi dưới hiên chùa", ông viết: "Tóc bà trắng như tro/ Tay bà run như lá/ Mắt bà đục như khói/ Nhưng lòng bà.. vẫn đỏ như than" Những hình ảnh mang tính điện ảnh và biểu tượng. Sự đối lập giữa hình tướng bên ngoài và ánh lửa nội tâm tạo nên một tầng nghĩa sâu sắc – con người dù già nua, vẫn có thể cháy âm ỉ một đốm lửa không tắt: Lửa của yêu thương, của niềm tin. VI. Vẻ đẹp của đời sống đời thường trong thơ Một điểm nữa cần nhấn mạnh: Thơ ông không rời xa đời sống . Những bài như "Quán nước đầu làng", "Mùa na", "Trưa muộn", "Tôi ngồi cùng chiếc bóng".. đều viết về những điều bình dị. Nhưng chính sự bình dị ấy lại làm nên vẻ đẹp riêng – bởi nó là thật, là gần gũi, là "gió đầu sông" – một biểu tượng cho điều gì đó khẽ khàng, tưởng lướt qua nhưng vẫn còn đọng mãi. "Một chiều mưa cũ ghé về/ Quán nước năm xưa rưng rưng khói/ Người xưa chẳng thấy đâu/ Chỉ còn ly chè đắng.." ( "Quán nước đầu làng") Thơ như thế là để nhớ, để thương, để trở về.. VII. Kỹ thuật thơ giản dị mà giàu nội lực Thơ Bùi Quốc Bình không theo cấu trúc "tân hình thức" rối rắm, nhưng cũng không hề đơn giản. Ông sử dụng những biện pháp ẩn dụ, đối lập, nhân hóa rất nhẹ nhàng, kín đáo. Vần thơ tự do, không ràng buộc số câu, nhưng vẫn có nhịp điệu, vẫn mang âm hưởng truyền thống. Bài thơ "Tôi ngồi cùng chiếc bóng" là một minh chứng: "Tôi ngồi cùng chiếc bóng/ Không lời nào/ Mà lặng lẽ hiểu nhau" Chỉ với ba câu, nhưng tác giả đã gợi nên cả một triết lý: Con người, khi lặng lẽ, sẽ đối diện với chính mình. Bóng không chỉ là hình ảnh – đó là ẩn dụ của phần thẳm sâu, của nỗi cô đơn, của những điều không thể gọi thành lời. VIII. Lời kết: Gió còn đó – thơ còn đó Gió ở đầu sông không phải là một bản tuyên ngôn thi ca. Nó là một lời thủ thỉ dài lâu – như thể có một ông già ngồi bên sông, kể bạn nghe một đời người, một đời quê, một đời yêu thơ. Đó là kiểu thơ "ở lại được", không phải bằng chiêu trò kỹ thuật, mà bằng sự lắng đọng, chân thành, và tử tế . Như chính Bùi Quốc Bình từng viết: "Thơ không giúp ta giàu sang/ Nhưng giúp ta không khô cứng/ Không vô ơn với cuộc sống.." Và bởi vậy, Gió ở đầu sông không chỉ là tên một tập thơ – mà còn là tên một cơn gió thiêng liêng, mỏng nhẹ, nhưng đủ sức lay động mọi trái tim còn biết rung động trước cái đẹp thuần khiết và vững bền. Lê Gia Hoài
