Từ Trái Tim Hổ Của Nguyễn Huy Thiệp Đến Trái Tim Sói Tuyết Của Kiều Duy Khánh - Sự Kế Thừa Và Ph

Từ "Trái Tim Hổ" Của Nguyễn Huy Thiệp Đến "Trái Tim Sói Tuyết" Của Kiều Duy Khánh - Sự Kế Thừa Và Phát Triển Đầy Sáng Tạo

Tác giả bài viết: Lê Gia Hoài​

Trong tiến trình văn học Việt Nam hiện đại và đương đại, những tác phẩm mang chiều sâu nhân bản và màu sắc văn hóa dân tộc luôn để lại ấn tượng bền vững. Nguyễn Huy Thiệp – cây bút xuất sắc của thời kỳ đổi mới – đã để lại một dấu ấn sâu sắc qua truyện ngắn "Trái tim hổ", một câu chuyện ngắn gọn nhưng hàm chứa cái nhìn sắc lạnh về nhân tính, định mệnh và cái đẹp mong manh. Gần hai thập kỷ sau, Kiều Duy Khánh, với "Trái tim sói tuyết", đã kế thừa cấu trúc biểu tượng của Nguyễn Huy Thiệp để tạo nên một câu chuyện mới: Đầy huyền thoại, giàu chất thiêng liêng và khát vọng được sống tử tế giữa cái chết và tham vọng. Bài viết này sẽ phân tích và so sánh hai tác phẩm, từ đó làm rõ sự kế thừa và sáng tạo trong nghệ thuật và tư tưởng của nhà văn trẻ đối với bậc tiền bối.

​

Tóm tắt nội dung "Trái tim hổ" :

Câu chuyện kể về một cô gái xinh đẹp tên Pùa ở bản Hua Tát, dù sắc nước hương trời nhưng lại bị liệt hai chân, sống một cuộc đời buồn tẻ, cô độc. Người dân thương xót nàng, nhưng không ai lấy nàng làm vợ.

Khi một con hổ dữ xuất hiện và gieo rắc nỗi kinh hoàng khắp bản làng, người ta lan truyền tin đồn rằng trái tim con hổ là thần dược, có thể chữa mọi bệnh, kể cả bệnh liệt của Pùa. Cả vùng, từ người bản địa đến người Kinh, người H'mông.. đổ xô đi săn hổ, phần vì lòng tham, phần vì hi vọng.

Cuối cùng, chỉ còn Khó – một chàng trai nghèo, cô độc, dị dạng – tiếp tục cuộc săn, không phải vì bản thân, mà vì muốn chữa bệnh cho Pùa. Anh đã bắn chết con hổ, nhưng chính mình cũng hi sinh, còn trái tim con hổ bị đánh cắp ngay trong đêm đó.

Câu chuyện kết thúc trong sự xót xa, chua chát, khi Pùa và Khó đều chết, còn huyền thoại về trái tim hổ cũng rơi vào quên lãng, như nhiều điều cay đắng khác trong đời.

Thông điệp nhân văn: "Trái tim hổ" không chỉ là một trái tim thật, mà còn là biểu tượng cho lòng dũng cảm, tình yêu không vụ lợi, và sự hi sinh âm thầm – những điều dễ bị đánh cắp, lãng quên giữa cuộc đời đầy bon chen.

Tóm tắt nội dung truyện "Trái tim sói tuyết" :

Cụ Áy – người giữ tấm áo vía thiêng của bản Chờ Lồng – đang hấp hối trước ngày lễ Xên bản lần thứ 100. Đây là lễ cúng thiêng liêng nhất, đánh dấu sự kết thúc của một chu kỳ truyền đời giữa con người và thần linh. Nếu cụ Áy mất trước ngày cúng, bản sẽ gặp tai họa, bởi nghi lễ truyền nhiệm không thành.

Đanh, con trai út của cụ, vì thương bố và mong giữ yên lành cho bản, đã nghe theo lời dụ dỗ của lão Bưởng – một kẻ tham lam, sợ chết, muốn ăn quả tim sói tuyết để kéo dài mạng sống. Đanh lén leo lên núi Cơi Pòn – nơi linh thiêng – để săn bắn con sói thần giữa đêm trăng.

Sau khi bắn hạ sói, Đanh tìm thấy trái tim còn đập, mang về trong niềm ân hận và day dứt. Trong khi đó, lão Bưởng chuẩn bị đánh tráo bằng quả tim chó vện, nhưng trước khi thực hiện được, ông ta bị trả giá – chết trong đêm, xung quanh là những sợi lông sói trắng bí ẩn.

Đúng lúc Đanh về tới, cũng là khi cụ Áy kịp hoàn tất nghi lễ cuối cùng và trút hơi thở cuối trong mãn nguyện. Quả tim sói trên tay Đanh hóa thành những vụn tuyết, tan rã như một phép màu trọn vẹn. Cuối truyện là hình ảnh vợ Đanh sắp sinh, báo hiệu một "Chảu xửa" mới được chọn, tiếp nối chu kỳ linh thiêng của bản làng.

Thông điệp nhân văn: "Có những điều thiêng liêng không được phép sở hữu, mà chỉ nên gìn giữ." Niềm tin – truyền thống – thiên nhiên – linh hồn bản làng không thể bị đánh đổi bởi vật chất hay sự sống cá nhân. Mỗi thế hệ cần gánh vác, bảo vệ, chứ không chiếm đoạt.

​

1. Điểm chung về biểu tượng: "Trái tim" – trung tâm của những khát vọng bản thể

Cả hai truyện ngắn đều xoay quanh hình ảnh trái tim của loài thú hoang – hổ và sói, thứ không chỉ mang giá trị vật chất mà còn mang sức nặng biểu tượng: niềm tin vào sự cứu rỗi, khát vọng sống, niềm hy vọng mong manh của con người vào một thứ "phép màu" có thể thay đổi số phận.

Trong "Trái tim hổ", đó là biểu tượng của sức mạnh thần bí, có thể cứu chữa đôi chân liệt của cô gái tên Pùa và mang lại may mắn, giàu sang. Nhưng trái tim ấy chưa bao giờ thực sự mang lại điều gì ngoài cái chết và mất mát .

Trong "Trái tim sói tuyết", trái tim sói cũng được thầy lang Bưởng kỳ vọng là thứ thuốc trường sinh . Nhưng tác giả không để nó trở thành công cụ của lòng tham. Cuối cùng, trái tim ấy không dành cho kẻ mưu toan, mà trở thành vật tế thiêng, được hóa giải bằng tình yêu, sự hi sinh, và lòng hướng thiện.

=> Như vậy, cả hai tác phẩm đều dùng hình tượng "trái tim thú dữ" để soi chiếu bản chất người. Song Nguyễn Huy Thiệp đi theo hướng bi kịch hóa hiện thực, còn Kiều Duy Khánh lại mở ra một kết thúc mang tính thanh lọc, cứu chuộc .

2. Về nhân vật trung tâm - từ Khó đến Đanh: Sự tiếp nối hành trình hi sinh

Khó trong "Trái tim hổ" là một chàng trai nghèo, dị dạng, cô độc, yêu Pùa trong âm thầm, dấn thân vào cuộc săn hổ không vì lợi ích cá nhân mà chỉ để giúp người mình yêu. Anh chết trong cô độc, hy sinh không được ghi nhận, và trái tim hổ bị kẻ khác đánh cắp, để lại một cái kết u uẩn, mỉa mai.

Trong "Trái tim sói tuyết", Đanh cũng là một người con út hiền lành, thương cha đến độ dám leo lên đỉnh núi Cơi Pòn để giết sói thần nhằm cứu cha. Nhưng khác với Khó, Đanh trải qua hành trình tỉnh thức: Anh nhận ra điều thiêng liêng không nên bị chiếm đoạt. Quả tim sói tuyết cuối cùng tự hóa thành tuyết, trở lại với trời đất – như một nghi thức thanh lọc. Đanh không trở thành kẻ chiếm hữu, mà trở thành người gìn giữ truyền thống và phẩm giá .

=> Nếu Khó là hình ảnh bi tráng, bị nghiền nát trong một thế giới vô cảm, thì Đanh là hình ảnh có cơ hội lựa chọn, mang đến hi vọng về sự tái sinh đạo đức và luân lý trong con người hiện đại.

3. Không gian nghệ thuật – từ bản Hua Tát đến bản Chờ Lồng: Sự phát triển trong bút pháp

Nguyễn Huy Thiệp xây dựng một bản Hua Tát khắc nghiệt, hiện thực, hoang lạnh. Những mô-típ miền núi được tái hiện đơn sơ nhưng sắc lạnh: sàn gỗ, khèn bè, chân cầu thang không cỏ mọc, trời sương muối, hổ rình quanh bản . Đó là một không gian giàu tính ẩn dụ, gợi cái phi lý của tồn tại và cái đẹp bị trừng phạt .

Kiều Duy Khánh kế thừa không gian miền núi ấy, nhưng mở rộng nó thành một thế giới đậm màu huyền thoại – tâm linh: Từ cây Ta leo, sói tuyết, áo vía, cho đến lễ Xên bản, chu kỳ truyền vía, sự tái sinh sói và đứa trẻ mang dấu bớt trắng trên ngực.. Cả văn bản đậm đặc chất văn hóa dân tộc Thái, khiến người đọc như bước vào một trường huyền thoại, có quy luật riêng, ánh trăng riêng, cái chết riêng và phép màu riêng.

=> Như vậy, nếu "Trái tim hổ" là một truyện ngắn mang tính triết lý hiện sinh, cô đọng và sắc lạnh, thì "Trái tim sói tuyết" là một thiên sử thi nhỏ, mang âm hưởng dân gian kết hợp hiện đại, giàu chi tiết, mềm mại nhưng không kém phần sâu sắc.

Từ "Trái tim hổ" của Nguyễn Huy Thiệp đến "Trái tim sói tuyết" của Kiều Duy Khánh, ta không chỉ thấy một sự kế thừa về biểu tượng nghệ thuật, mà còn thấy rõ một sự phát triển về tư tưởng và cảm thức nhân sinh . Nếu Nguyễn Huy Thiệp viết để chấn động, thức tỉnh con người giữa một thời hiện đại u mê và thực dụng, thì Kiều Duy Khánh viết để cân bằng, cứu rỗi con người bằng những giá trị đạo đức, bằng mạch huyết văn hóa truyền thống.

Hai "trái tim" – một của hổ, một của sói – không còn là của loài thú dữ. Chúng là lăng kính để soi chiếu trái tim người: Kẻ tham lam thì chết, kẻ hi sinh thì được tiếp nối. Văn chương, xét cho cùng, vẫn luôn là hành trình giữ lại phần người giữa thế giới biến động – và cả hai tác phẩm đã làm điều ấy một cách xuất sắc, bằng hai ngôn ngữ riêng nhưng cùng một mạch đập nhân văn .

Lê Gia Hoài

(Tạp chí Văn nghệ Vĩnh Phúc)​