Virut là gì? 1. Sự phát hiện ra virut Từ trước công nguyên, đã có nhiều tài liệu về một số bệnh mà sau này người ta xác định là do virut gây nên như bệnh dại, bại liệt, đậu mùa. Năm 1892, một nhà khoa học người Nga khi lấy dịch ép của lá cây thuốc lá bị bệnh khảm, cho lọc qua nến lọc vi khuẩn rồi lấy dịch ép này nhiễm vào lá cây thuốc lá không bị bệnh thì thấy cây cũng bị mắc bệnh. Soi dưới kính hiển vi, ông không quan sát thấy mầm bệnh, nuôi cấy trên thạch cũng không có khuẩn lạc. Ông cho rằng mầm bệnh là do một loại vi sinh vật nhỏ hơn vi khuẩn, năm 1898 người ta gọi là virut (nghĩa là mầm độc). Năm đó, người ta cũng phát hiện ra virut gây bệnh cho động vật (bệnh lở mồm long móng ở trâu bò). Năm 1915 phát hiện ra virut ở vi khuẩn và được gọi là thể thực khuẩn. 2. Virut là gì? Virut là một thực thể sống chưa có cấu tạo tế bào, kích thước của chúng rất nhỏ trung bình 10 đến 100nm. Chúng chỉ gồm 2 phần chính: Vỏ là protein (capsit) và lõi là axit nucleic. Do chưa có cấu tạo tế bào nên virut sống kí sinh bắt buộc trong tế bào chủ (vi sinh vật, động vật hoặc thực vật), virut ngoài tế bào chủ được gọi là hạt virut hay virion. 3. Hình thái của virut Các phago có cấu tạo phức tạp nhất. Cuối của trụ đuôi có đĩa gốc là một hình 6 cạnh có một lỗ ở giữa, nơi trụ đuôi có thể xuyên qua. Đĩa gốc có 6 gai từ đó mọc ra 6 sợi lông đuôi mảnh và dài có chứa các thụ thể giúp phago bám trên bề mặt tế bào vật chủ. Nhìn chung, cấu trúc của các loại phago đều giống phago T2, nhưng có thể khác ít nhiều ở từng loại khác nhau. 4. Cấu tạo của virut - Lõi axit nucleic của virut chính là bộ gen của chúng. Virut chỉ chứa ADN hoặc ARN. ADN và ARN của virut có thể là mạch đơn hoặc mạch kép. - Vỏ protein: Được cấu tạo bởi nhiều đơn vị hình thái kích thước virut càng lớn thì số lượng capsome càng nhiều. Vỏ mang các thành phần kháng nguyên và có tác dụng bảo vệ lõi axit nucleic. Một số virut còn có thêm vỏ ngoài được tạo bởi lipit kép và prrotein. Trên vỏ ngoài có thể có gai glicoprotein chứa các thụ thể giúp virut hấp phụ vào tế bào vật chủ. Vỏ ngoài thực chất vlaf màng sinh chất của vật chủ nhưng đã bị virut cải tạo và mang kháng nguyên đặc trưng cho virut. Phức hợp gồm axit nucleic với vỏ capsit tạo thành nucleocapsit. 5. Phân loại virut Người ta có thể phân loại virut dựa vào đặc điểm loại axit nucleic của chúng (chứa ADN hay ARN, mạch đơn hay mạch kép, mạch thẳng hay mạch vòng) hoặc dựa vào nhiều đặc điểm khác như: Đặc điểm vỏ protein, vật chủ, phương tiện lây truyển.. tùy theo mục đích nghiên cứu. Đơn giản hơn, có thể dựa vào vật chủ để phân loại virut: - Virut ở người và động vật: Loại virut này thường chứa ADN hoặc có thể là ARN. Dựa vào cấu trúc của axit nucleic hoặc dựa vào tính chất và mức độ gây bệnh của virut mà người ta có thể chia làm nhiều nhóm khác nhau. - Virut ở vi sinh vật: Hầu hết các virut ở vi sinh vật chứa ADN. Một số khác lại có thể chứa ARN. ADN hoặc ARN có thể là mạch đơn hoặc mạch kép, thẳng hoặc vòng. Các phago ở E. Coli được nghiên cứu kĩ nhất vì khả năng ứng dụng to lớn của nó trong kĩ thuật di truyền. - Virut ở thực vật: Hầu hết các virut ở thực vật mang ARN. Ví dụ như virut gây bệnh ở nhiều loại cây trồng: Bệnh khảm thuốc lá, khảm dưa chuột, vàng cây lúa mạch, đậu đỏ.. 6. Viroit Đó là những phân tử ARN vòng, ở dạng trần không có vỏ capsit, mạch đơn và chúng là tác nhân gây bệnh nhỏ nhất mà con người từng biết. Viroit thậm chí không mã hóa bất kì một protein nào và sự nhân lên của chúng phụ thuộc hoàn toàn vào sự hoạt động của enzim của tế bào chủ. Viroit gây nhiều bệnh ở thực vật như bệnh hình thoi ở khoai tấy và bệnh hại cây dừa.
